Rodzaje literackie

Wprowadzenie

• Literatura dzieli się na trzy główne rodzaje: epika, liryka, dramat.
• Wszystkie rodzaje mają swoje korzenie w starożytności.

Epika

• Definicja: Utwory zazwyczaj pisane prozą, w których narrator przedstawia wydarzenia.
• Charakterystyka:
  • Obecność narratora.
  • Narracja może być pierwszoosobowa lub trzecioosobowa.
  • Świat przedstawiony: czas, miejsce akcji, fabuła, bohaterowie.
  • Fabuła składa się z wątków związanych z postaciami lub tematami.
  • Najczęściej pisana prozą, ale istnieją utwory epickie wierszem (np. epos, bajka).
• Przykład utworu epickiego: "W pustyni i w puszczy" - narracja trzecioosobowa, opisuje wydarzenia i zawiera fabułę.

Gatunki epiki

• Powieść: Obszerne dzieło, wielowątkowe (np. "Quo Vadis", "Kamienie na szaniec").
• Nowela: Krótkie, jednowątkowe utwory (np. "Katarynka", "Latarnik").
• Opowiadanie: Krótkie z luźniejszą kompozycją (np. "Ikar", "Kongres Futurologiczny").
• Epos: Rozbudowane utwory o ważnych wydarzeniach (np. "Pan Tadeusz", "Iliada").
• Baśń: Utwory z elementami fantastycznymi (np. "Jaś i Małgosia", "Mała Syrenka").

Liryka

• Definicja: Wywodzi się z antycznych obrzędów pogrzebowych, słowo "liryka" pochodzi od instrumentu lira.
• Charakterystyka:
  • Utwory wyrażające emocje i przeżycia.
  • Podmiot liryczny dzieli się swoimi uczuciami.
  • Najczęściej zapisane w formie wierszy, z rytmem i bogatym językiem poetyckim.
• Rodzaje liryki:
  • Bezpośrednia: Podmiot ujawnia uczucia.
  • Pośrednia: Uczucia przekazywane przez sytuację lub obraz.
  • Zbiorowa: Podmiot w imieniu wielu osób.
  • Inwokacyjna: Podmiot zwraca się do adresata.
• Przykład utworu lirycznego: "Elegia o chłopcu polskim" - zapisany wierszem, wypowiada się matka poległego syna.

Gatunki liryki

• Pieśń: Prosta budowa, poważna tematyka (np. pieśń świętojańska o Sobótce).
• Hymn: Uroczysta pieśń (np. hymn do miłości ojczyzny).
• Tren: Wiersz żałobny (np. cykl trenów).
• Elegia: Refleksyjny utwór osobisty (np. żale Sarmaty).
• Fraszka: Krótki wiersz, często o tematyce humorystycznej (np. "Na lipę", "Na zdrowie").
• Inne gatunki: oda, sonet, psalm, epigrammat, epitafium.

Dramat

• Definicja: Wywodzi się z obrzędów ku czci Dionizosa w starożytnej Grecji.
• Charakterystyka:
  • Utwory przeznaczone do wystawienia na scenie.
  • Składają się z dialogów i monologów (tekst główny) oraz didaskaliów (tekst poboczny).
  • Brak nadrzędnego podmiotu literackiego.
• Przykład utworu dramatycznego: "Balladyna" - zawiera dialogi, monologi oraz didaskalia.

Gatunki dramatu

• Tragedia: Dramat o poważnej tematyce (np. "Antygona", "Romeo i Julia").
• Komedia: Lekkie utwory mające na celu rozbawienie (np. "Zemsta", "Skąpiec").
• Dramat właściwy: Łączy elementy tragiczne i komiczne (np. "Niemcy").
• Dramat romantyczny: Mieszanie stylów, niesceniczny charakter (np. "Nieboska komedia").
• Inne gatunki: szopka, opera, musical, jasełka, misterium.

Gatunki synkretyczne

• Dzieła łączące cechy co najmniej dwóch rodzajów literackich.
• Przykłady: ballada, Biblia (składa się z różnych tekstów, takich jak pieśni, hymny, przypowieści).

Podsumowanie

• Rodzaje literackie: epika, liryka, dramat.
• Każdy rodzaj ma swoje specyficzne cechy i gatunki:
  • Epika: Powieść, nowela, opowiadanie, epos.
  • Liryka: Pieśń, hymn, tren, fraszka.
  • Dramat: Tragedia, komedia, dramat właściwy.
• Gatunki synkretyczne łączące różne cechy (np. ballada, Biblia).