Jedną z najważniejszych informacji o literaturze jest to, że wszystkie utwory możemy podzielić ze względu na rodzaj. Istnieją trzy rodzaje literackie epika, liryka i dramat i wszystkie wywodzą się ze starożytności. Najprościej mówiąc, epika to utwory zwykle, choć nie zawsze pisane prozą, w których narrator przedstawia wydarzenia.
Liryka, nazywana też poezją, to dzieła pisane wierszem, w którym w których podmiot liryczny przedstawia swoje uczucia i przeżycia. A dramat obejmuje utwory przeznaczone do wystawienia na scenie, które zbudowane są z dialogów i monologów bohaterów oraz wskazówek autora. Każdy z tych rodzajów posiada swoje gatunki, różniące się niektórymi cechami, takimi jak długość, tematyka czy styl. Przyjrzyjmy się dokładnie każdemu z rodzajów. Epika to najstarszy rodzaj literacki, który wywodzi się z historii przekazywanych ustnie.
W zamierzchłych czasach, kiedy pismo nie było upowszechnione, a większość ludzi nie potrafiła czytać, popularni byli wędrowcy, którzy odwiedzali kolejne osady i opowiadali zgromadzonym ludziom historię. Stąd też charakterystyczna dla epiki jest obecność narratora, czyli osoby opowiadającej wydarzenia. Może on się wypowiadać w pierwszej osobie i ze swojego punktu widzenia przedstawiać wydarzenia? Wtedy mamy do czynienia z narracją pierwszoosobową?
Bądź wypowiadać się w trzeciej osobie i jedynie relacjonować wydarzenia? Wówczas jest to narracja trzecioosobowa. Narrator przedstawia wydarzenia, które rozgrywają się w tak zwanym świecie przedstawionym, na który składają się czas i miejsce akcji, fabuła i bohaterowie. Fabuła to całość wydarzeń i składają się na nią wątki, czyli ciągi zdarzeń mających związek z jakąś postacią bądź jakimś tematem.
Dzieła epickie są też zazwyczaj pisane prozą, czyli bez podziału na wersy. Pamiętać jednak należy, że istnieją utwory epickie pisane wierszem, czego przykładem są epos i bajka. Ten fragment pochodzi z powieści w pustyni i w puszczy.
Już na pierwszy rzut oka możemy stwierdzić, że pisany jest prozą, czyli bez podziału na wersy. W taki właśnie sposób najczęściej pisane są dzieła epickie, ale tekst ten zawiera też inne cechy epickie. Mamy tutaj narrację trzecioosobową. Narrator relacjonuje wydarzenia, których jest obserwatorem.
Mówi o wydarzeniach. Tutaj opisany jest moment, gdy jeden z porywaczy Stasia i Nel odnalazł rękawiczki, które dzieci rzucały. by znaczyć trasę swojego porwania.
Prezentuje świat przedstawiony, widzimy co się dzieje i jacy bohaterowie biorą udział w wydarzeniach i zawiera fabułę, na którą składają się wątki. Powieść mówi nie tylko o porwaniu Stasia i Nel, ale też między innymi o przyrodzie Afryki czy historii. Wszystkie te cechy świadczą o tym, że utwór ten to dzieło epickie. Istnieje wiele gatunków, które należą do epiki. Najpopularniejsze to przede wszystkim powieść, czyli wielowątkowe i obszerne dzieło podzielone na rozdziały, w którym występuje większa liczba bohaterów.
Na przykład powieść historyczna Quo Vadis lub dokumentary. Kamienie na szaniec. Nowela, będąca utworem krótkim i jednowątkowym, z małą liczbą bohaterów i wyraźnym punktem kulminacyjnym, np. Katarynka i Latarnik. Opowiadanie, czyli utwór krótki i jednowątkowy, ale o luźniejszej od noweli kompozycji i z dodatkowymi epizodami, np.
Ikar czy Kongres Futurologiczny. Epos, inaczej epopeja, czyli rozbudowany utwór przedstawiający wydarzenia ważne dla danego narodu, tak jak Pan Tadeusz i Iliada, zwróć uwagę, że eposy pisane są wierszem. Oraz baśń, czyli utwór pozbawiony określonego miejsca i czasu, zawierający postaci lub elementy fantastyczne, czego przykładem są Jaś i Małgosia i Mała Syrenka. Inne gatunki epickie to m.in. bajka, mit, przypowieść, dziennik, pamiętnik i legenda.
Liryka z kolei to rodzaj wywodzący się z antycznych obrzędów pogrzebowych, którym towarzyszyła muzyka. Słowo liryka pochodzi od instrumentu o nazwie lira. Obejmuje więc utwory zrodzone z silnych emocji, których celem jest obrazowanie uczuć.
doznań i przeżyć wewnętrznych. Osobą wypowiadającą się jest podmiot liryczny i to on dzieli się swoimi osobistymi uczuciami i nastrojami. Posługuje się zwykle monologiem lirycznym, choć czasem pojawia się dialog liryczny. Lirykę wyróżnia też język poetycki, który jest zmetaforyzowany, czyli nasycony przenośniami i innymi środkami stylistycznymi.
Ważne jest też to, że utwory należące do liryki niemal zawsze zapisane są w postaci wiersza, czyli podzielone na wersy, i występuje w nich rytm, uzyskany np. liczbą sylab w wersach i rymami. Pamiętać jednak należy, że zdarzają się też utwory liryczne pisane prozą, np. poemat prozą.
W zależności od tego, w jaki sposób podmiot liryczny przekazuje swoje uczucia, mówimy o różnych typach liryki. W liryce bezpośredniej podmiot ujawnia się i wprost mówi o swoich uczuciach. W liryce pośredniej podmiot nie mówi o swoich uczuciach wprost, ale posługuje się jakąś sytuacją bądź obrazem.
W liryce podmiotu zbiorowego podmiot występuje jako my i wypowiada się w imieniu wielu osób. A w liryce inwokacyjnej, inaczej apelu, oprócz jawnego podmiotu wyróżniamy też adresata lirycznego, którym może być np. osoba lub grupa osób, zjawisko czy pojęcie. Przyjrzyjmy się wierszowi Elegia o chłopcu polskim.
Już na pierwszy rzut oka widać, że zapisany jest wierszem i składa się z trzech strof, czyli zwrotek. Utwór jest rytmiczny dzięki odpowiedniej liczbie sylab w każdym wersie i zastosowanym wersie. rymom.
Użyty język przesycony jest metaforami, epitetami i innymi środkami stylistycznymi. Wypowiada się tutaj podmiot liryczny. Jest nim matka zwracająca się do swojego poległego syna i opowiadająca o swoim i jego cierpieniu. Dzieło mówi więc o uczuciach i przeżyciach. Do najważniejszych utworów lirycznych należą następujące gatunki.
Pieśń charakteryzuje się prostą budową i zwykle poważną tematyką oraz jest podzielona na strofy, czego przykładem jest pieśń świętojańska o Sobótce. Chymn To uroczysta i podniosła pieśń pochwalna, np. na cześć bóstwa, wartości, wydarzenia czy ojczyzny, tak jak hymn do miłości ojczyzny.
Tren to wiersz żałobny, poświęcony zmarłej osobie, czego przykładem jest cykl trenów. a Elegia to poważny i refleksyjny utwór rozpamiętujący sprawy osobiste lub egzystencjalne, tak jak żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta. Fraszka zaś jest to krótki wiersz o różnorodnej tematyce, często ma charakter. charakter ironiczny lub humorystyczny i zawiera puentę.
Przykłady to na lipę i na zdrowie. Do innych gatunków lirycznych należą m.in. oda, sonet, psalm, epigrammat i epitafium.
Ostatnim rodzajem literackim jest dramat, który wywodzi się z Dionizji, czyli obrzędów ku czci Dionizosa, które obchodzono w starożytnej Grecji. Utwory dramatyczne pisane są z przeznaczeniem do wystawienia na scenie i składają się z dwóch typów tekstów. Wypowiedzi bohaterów w formie dialogów i monologów nazywamy tekstem głównym, a wskazówki autora dotyczące realizacji to tekst poboczny, inaczej nazywany didaskaliami.
Nie istnieje tutaj nadrzędny podmiot literacki. Wiemy co się dzieje tylko dzięki wypowiadającym się bohaterom i didaskaliom. Ważna jest też budowa. Sceny to mniejsze części wydzielone w zależności od liczby występujących osób, a akty to większe części wydzielone ze względu na miejsce wydarzeń lub tematykę. Przykładem utworu dramatycznego jest Balladyna.
Widzimy, że utwór ten składa się z dialogów i monologów bohaterów, które stanowią tekst główny oraz z dopisków autora, czyli tekstu pobocznego, zwanego też didaskaliami. Jeśli przekartkujemy ten utwór, zobaczymy, że jest podzielony na akty i sceny i napisany został z myślą o wystawieniu go na scenie. Do najważniejszych gatunków dramatycznych należą przede wszystkim tragedia, czyli utwór dramatyczny o poważnej tematyce, którego treścią jest konflikt, zwykle zakończony tragicznym wydarzeniem. Przykładem są Antygona i Romeo i Julia. Komedia to dzieło o lekkiej tematyce i żywej akcji, którego przeznaczeniem jest rozbawienie odbiorcy poprzez komizm postaci, akcji lub języka.
Przykłady to Zemsta i Skąpiec. Dramat właściwy to Pozor. poważny utwór łączący elementy tragiczne i komiczne, tak jak Niemcy. A dramat romantyczny powstał w epoce romantyzmu i cechuje się niescenicznym charakterem oraz mieszaniem stylów, czego przykładem jest nieboska komedia. Dramat romantyczny zaliczany jest też do gatunków synkretycznych.
Do innych gatunków dramatycznych należą też Szopka, opera, musical, jasełka i misterium. Istnieją też takie dzieła, których nie można zakwalifikować tylko do jednego rodzaju lub gatunku literackiego. Posiadają cechy co najmniej dwóch z trzech rodzajów, czyli epiki, liryki lub dramatu, bądź cechy co najmniej dwóch gatunków.
Takie dzieła. nazywamy gatunkami synkretycznymi. Przykładem gatunku synkretycznego jest ballada, w której poetycki język, nastrojowość i emocjonalność to elementy pochodzące z liryki.
Przedstawione są wydarzenia, o których opowiada narrator, Są to cechy epiki, a dialogi i akcja wskazują na dramat. Określenia synkretyczne możemy użyć także w odniesieniu do Biblii, gdyż jest ona dziełem wielogatunkowym składającym się z różnych rodzajów tekstów, takich jak pieśni, hymny, psalmy, ody, przypowieści, kazania, modlitwy, treny czy listy. Podsumujmy.
Istnieją trzy rodzaje literackie, epika, liryka i dramat i wszystkie wywodzą się ze starożytności. Każdy rodzaj ma zaś swoje gatunki. Dzieła należące do epiki najczęściej pisane są prozą.
Zawierają one świat przedstawiony, a wydarzenia przedstawia narrator. Na fabułę, czyli całość zdarzeń składają się wątki. Do gatunków epickich należą m.in.
powieść, opowiadanie, nowela i epos. Dzieła należące do liryki skupiają się na uczuciach i przeżyciach podmiotu lirycznego. Zwykle zapisywane są wierszem i posiadają rytm, a także język bogaty w środki stylistyczne. Gatunki liryczne to m.in.
pieśń, hymn, oda. tren, fraszka i sonet. Dzieła należące do dramatu przeznaczone są do wystawienia na scenie i składają się z wypowiedzi bohaterów oraz wskazówek autora.
Podzielone są na akty i sceny. Nie istnieje w nich nadrzędny podmiot literacki. Gatunki dramatyczne to głównie tragedia, komedia i dramat właściwy.
Gatunki synkretyczne zaś to utwory, które posiadają cechy co najmniej dwóch z trzech rodzajów literackich, bądź cechy co najmniej dwóch gatunków. Przykładami takich dzieł są ballada i biblia. W kolejnych filmach zajmę się środkami stylistycznymi. Jeśli podobał Ci się mój film, możesz go polubić i zasubskrybować mój kanał. Dziękuję za obejrzenie i do usłyszenia!