Farmakologia niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)

Wprowadzenie

• NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne)
• Skrót NLPZ oznacza leki hamujące aktywność enzymu cyklooksygenazy (COX)
• Blokowanie COX hamuje powstawanie prostaglandyn i innych substancji
• Działanie: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwpłytkowe

Mechanizm działania

• Fosfolipidy błonowe → fosfolipaza-2 → kwas arachidonowy → enzymy COX (COX-1 lub COX-2) → prostaglandyny
• COX-1: w zdrowych tkankach, ważne role fizjologiczne (przewód pokarmowy, nerki, płytki krwi)
• COX-2: enzym indukowany, produkcja przy infekcjach/zapaleniach, wpływ na termostat podwzgórza (gorączka)
• NLPZ blokują COX-2 w stanach zapalnych

Działania niepożądane

• Efekt pułapowy: przy pewnej dawce leku jego skuteczność nie rośnie, a ryzyko działań niepożądanych wzrasta
• Działania niepożądane przewodu pokarmowego: dyspepsja, bóle brzucha, nudności, wrzody (zablokowanie COX-1 → brak prostaglandyn E2 i I2 → zwiększone wydzielanie HCl)
• Działania niepożądane nerkowe: spadek przesączania kłębuszkowego, nadciśnienie, zatrzymanie sodu/płynów (brak prostaglandyn E2 i I2 → skurcz tętniczek doprowadzających)
• Inne działania niepożądane: zahamowanie agregacji płytek (brak tromboksanu A2), astma aspirynowa (zwiększona produkcja leukotrienów), zaburzenia słuchu/wzroku, zawroty głowy, szumy uszne, bóle głowy, skórne reakcje alergiczne, zaburzenia czynności wątroby, wpływ na przewód tętniczy u ciężarnych

Rodzaje NLPZ

1. Nieselektywne inhibitory COX-1 i COX-2: kwas acetylosalicylowy (aspiryna), ibuprofen, indometacyna, acemetacyna, ketoprofen, diklofenak
2. Preferencyjne inhibitory COX-2: meloksykam, lornoksykam, piroksykam, nimesulid
3. Selektywne inhibitory COX-2: koksyby (celekoksyb, etorykoksyb)

Działanie poszczególnych NLPZ

Kwas acetylosalicylowy (aspiryna)

• Jedyny nieodwracalny bloker COX
• Słaby NLPZ, wysokie powinowactwo do COX-1
• Zastosowanie: profilaktyka zdarzeń sercowo-naczyniowych, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo
• Działania niepożądane: wrzody, nasilenie dny moczanowej, zespół Reya u dzieci

Ibuprofen

• Nieselektywny inhibitor COX-1 i COX-2, raczej słaby
• Stosowany w bólach zapalnych, przeciwgorączkowo
• Dawka u dzieci: 10 mg/kg co 6-8 godz, powyżej 3 miesiąca życia
• Przeciwwskazany w ospie wiecznej u dzieci

Ketoprofen

• Silny NLPZ
• Obniżenie maksymalnej dawki zmniejsza ryzyko wrzodów
• Stosowany także w formie żelu (mniejsze ryzyko działań niepożądanych)
• Potencjał fotouczulający

Diklofenak

• Silny NLPZ, nieselektywny inhibitor COX-1 i COX-2
• Niski potencjał żodotwórczy, ale ryzyko uszkodzenia wątroby
• Kumulacja w płynie stawowym, stosowany w bólach stawowych
• Dostępny w formie kropi do oczu

Meloksykam

• Preferencyjny inhibitor COX-2, silny NLPZ
• Długi czas działania (może być stosowany raz dziennie)
• Mniejsze działania niepożądane w małych dawkach

Nimesulid

• Preferencyjny inhibitor COX-2, bardzo silny NLPZ
• Zalecany jako leczenie drugiego rzutu, maks. 15 dni
• Ryzyko uszkodzenia wątroby

Koksyby

• Selektywne inhibitory COX-2
• Mniej działań niepożądanych wrzodotwórczych, ale ryzyko nadciśnienia, zawału
• Nie mają działania przeciwpłytkowego

Nieopioidowe leki przeciwbólowe

Paracetamol

• Działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, brak efektu przeciwzapalnego
• Bezpieczny, lek pierwszego rzutu w gorączkach u dzieci
• Dawka: 500-1000 mg u dorosłych, 15 mg/kg u dzieci
• Ryzyko zatrucia, działanie hepatotoksyczne (NAPQI)
• Antidotum: N-acetylocysteina (ACC)

Metamizol (Pyralgina)

• Przeciwgorączkowy, delikatny efekt spazmolityczny
• Może powodować leukopenię, agranulocytozę

Podsumowanie

• NLPZ-y mają szerokie zastosowanie, ale również liczne działania niepożądane
• Ważne jest zrozumienie mechanizmów działania i potencjalnych ryzyk
• Ostrożność w dawkowaniu i monitorowaniu efektów oraz działań niepożądanych