Sa isang bahay sa Tondo, Maynila, labindalawang bata ang nagsisiksikan. Lahat sila, anak ni Marianne. Ano kong titin pa na si mama? Titi pa na si mama, nilang do'n na po.
Diti na, titi. Paano sila dumamin ng ganito? Ano po, buntisin po ako, ma'am.
Buntis sa town-town po. Pagka mag-isan town po, buntis na naman ako. Dalawa sa anak ni Mary Ann may sarili ng pamilya.
Ang isa, hindi na rin nila kasama. Naka-kaldero, kukuha ko at lalagay ko sa plato. Ulawin ko ito yan at pakain ko lang.
Yun lang. Nasarap siya orte. Pag-ising ko po, iniisip ko saan naman kaya kami kukuha ng pabilang pagkain ng mga anak po. Dapat na hindi ka nagparami kasi hindi mo naman kayang buhayin. Yan ang po yung sinasabi.
Wala na po akong magawa. Nandito na po eh. Para sa mag-asawang may labin limang anak, paano nga ba nila kinakayang mabuhay? Alasais ng umaga, pinapaarawan ni Mary Ann ang apat niyang anak sa tabi ng dagat. Ang isa kasi niyang anak na si Jonathan, isang taong gulang, inuubo at nilalagnat.
At dahil walang pambili ng gamot, ang araw ang inaasahan daw niyang magpapagaling sa anak. Pag uwi ng bahay, mahimbing pang natutulog ang walo pa niyang anak na nagsisiksikan sa papag. Ang tinimplang kape, magsisilbing agahan ng mga bata kasabay ng kanin at isang delata. Sa isang garapon, kapansin-pansin na may gatas pa ang mga bata. Pero kailangan na raw niya itong tipirin.
Kinalampukan, mga dalawang tinto na lamputo. Pag wala akong talaman mga pambiningan niya sa galon, pinagawa ka sa kanila. Pinapawalam ko ng toyo. Dahil wala ng perang pambili ng pananghalian, sa feeding program muna ng isang grupo, aasa ang pamilya ni Mary Ann. Monggo at kanin ang pinagsaluhan ng mga bata.
Ang walong taong gulang na si Junior, sa labas piniling mananghalian. Kahati niya ang apat niyang mas nakababatang kapatid. Abot tenga ang kanilang ngiti.
Madalas daw kasi, toyo o asin ang kanilang inuulam. Kung nakakaldero, kukuha ko at lalagay ko sa plato. Ulawin ko to yun.
Pakain ko lang. Masarap siya all day. Alam ni Junior na mas marami sila sa karaniwang pamilya. Pero hindi pa rin niya nasubukang bilangin ang kanyang mga kapatid. Hindi ko pa nabili lang.
Kaya mong bilangin? Subukan mo? At Pikol at Pogpog at saka Kuya Marvin, Kuya Kla at saka Kuya Edmar. Malin, Lalang, Idito, Dishwa, Antone, Kokot, Dadang, Negro, Donatan.
Masaya ontay. Tatlo lang ang nag-aaral sa mga anak ni Mary Ann, kabilang na si Junior. Wala raw kasing birth certificate ang iba niyang mga anak. Nandito tayo ngayon sa Baseco Compound. Kukumustahin natin si Mary Ann.
44 years old lang si Mary Ann pero 15 na ang anak niya. Ganda ka akon po. Ay, ang diliit ko pala naman.
Ano po silang nakatati? Nawagin mo po yung nakatati. Nawagin mo.
Ako si Mackie. Ako si Giswao po. May ate Marianne.
Magkakasunod ba sila? Magkakasunod. Oo, isang taon lang itong agwat.
Mayroon po po nasa labas ito yung dalawa. Bilangin po. Siyempre sila ngayon nandito.
Kompleto ba? One, two, three, four, five, six, seven, eight, nine. Paano sila dumalag?
Ano po ang mga mga mami ng ganito? Anong pagbuntisin po ako ma'am? Buntis na naman ako pag mag isang taon po.
Buntis na naman ako. So kahit na gano'n sila kagamit, nagkatandaan mo lahat, pangalan nila? Oo, ako po nag-aalag, hindi ko po sila pinamigay. Inalagaan ko po sila gano'n sa paglalaki.
Bakit hindi na sila nakapagalag? Kasi po hindi po namin kaya. Kasi nga po dahil sa birth niya, wala po silang mga birth.
Sa lahat po ng anak ko, siya lang po ang mayroon. Bakit hindi na sa birth certificate? Mga nag-anak po sa akin ma'am, wala pong... Mga kamadrona, wala, hindi po listrado. Kaya hindi sila na-re-listrado.
Dahil napakiusapan ng paaralan, naipasok ni Mary Ann ang tatlo niyang anak. Yun nga lang, hindi sila mailagay sa tamang baitang dahil sa kawalan ng requirements. Si Junior na 8 taong gulang, imbis na nasa grade 3, nasa kinder pa lamang.
Kaklase niya ang nakatatandang kapatid na si Mary Jane, 12 taong gulang, na dapat ay nasa grade 7 na. At, At ang labing isang taong gulang na si Ella na dapat ay nasa grade 6 na. Sabi daw po ng teacher ko, sana daw po kung di daw po kami umalis, grade 6 na dapat daw po ako. Si po, ang lilit, nilatapsak na laki. Minsan nga po nilalakit ako ng kaibigan ko eh.
Yung iba ko nga rin po ang kaibigan, grade 6 na hindi pa po marunong magbasa. Sa kabila ng kanyang murang edad, nauunawaan na ni Ella ang sitwasyon ng kanyang pamilya. Minsan wala kang bigas, nahihirap mo ka dun.
Wala pong trabaho si Barbara, saka kundi ako ng merong trabaho. Dahil sa laki ng kanilang pamilya, nakararanas din daw sila ng pangungutya. Pero dahil walang pambili ng tubig si Mary Ann, sumalok na lang siya ng tubig alat sa dagat.
Kapansin-pansin ang marumi at mga palutang-lutang na basura sa dagat. Hindi itong tubig. Pag wala ka pong pambaya dito, wala rin po. Talagang may pambayad sa tubig.
Sa paglipas ng oras, unti-unti nang nauubos ang mga pangunahing pangangailangan sa bahay ni na Mary Ann. Sa araw, ilang beses kayo kakain? Sa araw po, dalawa lang. Dalawa?
Oo po. Tapos ano yung makakain dun sa dalawang beses na yun? Ano po, walang haliyan po namin sa toyo.
Pag wala po kami unang. Nakakalala ka ba na hindi nakakakain ng tama yung mga bata? Kahit sino pong magulang talaga mag-aala na naano ko po na, sa gabi hindi ako na alam kung bakit hindi na sila nakakakain. Wala naman kasi akong magawa, ma'am.
Bawat araw, may natatanggap na 250 peso si Mary Ann mula sa 17 taong gulang niyang anak na nagtatrabaho sa Divisoria bilang tindero. Pinagkakasya niya ito para sa ibang gastusin ng pamilya. Ang unang kailangang bilhin, tubig na panligo at panghugas ng mga pinggan. 3 timba 4 1 Ang natitirang 200 piso na kalaan para sa iba pang mga kailangan bilhin, gaya ng 1 kilo ng bigas, 2 sachet ng kape, 1 gatas at dalawang diaper. Bumili na rin si Mary Ann ng tubig na pang-inom ng buong pamilya.
Paghahati-hatian na raw nila ang mga ito ng kanyang labindalawang anak sa susunod na dalawang araw. Nagpabili rin ng mga biskwit at merienda ang kanyang mga anak. Hindi pa man nangangalahati ang araw, pero ang natitirang pera ni Mary Ann, siyam na piso na lang. Iiwak nga po kanina, in-interview nyo ako. Bapad mo, matitira pa ako pang baylang tubig ito ng alam kong natin ng 9. Ipilin naman po sila ang saan mas isipa po.
O may ekstra bilang mekano. ang mga botaniko at construction worker ang kanyang asawa na si Edito. Walang kasiguraduhan kung meron at magkano ang may uuwing kita sa isang araw. Dahil kinagabihan, umuwi ang kanyang asawa na si Adito.
Agad niyang inabot kay Mary Ann ang 500 pesos na kanyang kinita mula sa buong araw na pag-aayos ng truck. Ito, pagod. Pag hindi tayo tumulong talaga, hindi tayo magkakapera.
Talagang kailangan, hanap ng masamaan para makakain. Pero kailangan daw nilang tipirin ang kinita ni Adito dahil walang kasiguraduhan kung kailan ulit siya makaka-ekstra sa trabaho. Sa limang araw na pagsunod namin sa buhay ni na Mary Ann, labing apat lang ang nababanggit niyang pangalan. Pumanaw pala kasi ang pang-apat niyang anak na si Edmond noong 2012 dahil sa sakit.
Lalaki po namatay sa kanaling na taong po yun. nung namatay. Siguro po ngayon, kung nabubuhay, ang edad po nung 17 na, ano daw po yung dipter, yung nagkaano po yung nalamunay, nagkasugat po siya. Dalawang araw po kami sa hospital, namatay na yung anak po.
Nagsusuka po siya ng dugo. Sa pagdalaw nila sa libingan, nadiscovery niyang iba na ang nakalibing sa puntod. Hindi daw kasi sila nakakabayad ng taonang upa sa sementeryo.
Ayan, dito lang po siya. May pangalan po siya dati dito, Edmond. Wala na po yun.
Sabi nga po, tinanggal na daw po nung pumunta yung asawa ko. Ngayon lang ako nakapunta sa kanya. Sana patawarin ako ng anak ko na hindi ko siya nadadalaw.
Hanggang ngayon, kahit marami po akong anak, naiisip ko din po yun. Kung bakit kinuha siya. Sana yung lagi niya rin kahit nasa... Sa kabilang buhay na siya, nakikita niya pa rin kami.
Tinutulungan niya rin kami. Ang mga kapatid niya, tinulungan niya sana, huwag lang magkakasakit. Sa latest survey ng social weather stations, Marso ng taong ito, 46% o halos kalahati ng mga pamilyang Pilipino ang nagsabing maituturing nila ang kanilang mga sarili di lang mahihirap.
33% naman ang sinasabing food poor o salat ang pagkain araw-araw. Ayon pa sa United Nations, ang Pilipinas ang nangunguna sa Southeast Asia. Bilang ng mga food insecure individuals o yung walang sapat na akses sa pagkain, ang bilang na yan ay umabot sa 50.9 million individuals.
Nakita po natin doon na ang pamilya po ay below poverty threshold sila. Kailangan talaga ng pamilya ng financial assistance. Una na po yun.
Karamihan po sa mga anak ay hindi nakakapag-aral. Dahilan po nito na wala daw pong birth certificate. Pwede po natin matulungan ng pamilya sa civil registry po. po natin para makakuha po ng birth certificate ang mga bata. So, aasistihan.
Pupo natin sila dyan. Dahil hindi nakakakain ang mga bata ng sapat kada araw, inilapit sila ng reporter's notebook sa isang pediatrician. Ayon sa doktor, undernourished at may impeksyon ang ilan sa mga bata. Lahat sila, parang mababa ang timbang nila para sa edad nila. Medyo maliit din sila para sa edad nila.
Pwedeng dahil sa kinakain nila, hindi kompleto yung... Nutrisyon nila kasi baka mamaya pag kumakain sila, wala masyadong gulay, walang prutas. Tsaka yung isang bata kasi meron siyang infection sa tenga.
Tinanong ko si nanay, hindi rin sila kasi lahat na umiinom din ng gatas. So yung gatas makakatulong din naman yung sa pagpapalaki nila. Dapat yung kinakain nila, kumpleto. Niresetahan ng mga gamot at binigyan ng vitamin sa mga bata para tumibay ang kanilang resistensya at makatulong na... madagdagan ang kanilang timbang.
Taong 2017 nang magpalagay si Mary Ann ng contraceptive implant sa braso para makontrol ang pagbubuntis. Pero nang magkaimpeksyon, pinatanggal daw niya ito. Napisip mo ba na bigilan yung pagbubuntis?
Nagpa-implant po talaga ako. Mam, dapat po ito na yung pinakabusi po. Ina-hospital po ako isang taon pa ako.
Ina-implant ko po isang taon lang. Nung pinatanggal po po yun, tanggal po gumaling ako. Ayun naman po, yun ah.
Yan po ito na sumunod. May paliwanag pa sa'yo na may iba pa? Marami naman po sinabi sa'yo, kaya lang po hindi ko na po ginawa. Tapos yun na po. Dahil sa pasalanan ko din po eh.
Nagtaon-taon ako nagbuntis. Dahil sa dami ng anak, aminadong hirap at kapos ang mag-asawang sina Mary Ann at Edito. Kaya nitong June 4, nagpasya si Mary Ann na pumunta sa isang family planning clinic para kumonsulta tungkol sa birth control at family planning.
Ayan, ayun tayo ha. 23 years old ka na, high risk ka ngayon. Gustap na dapat ang bubuntis mo.
Hindi man mapag-aral ang lahat ng anak ni Mary Ann ngayon, nagbunga ang pagpupulsigin ni Mary Ann na paaralin ang tatlo sa kanyang labing apat na anak. May 27, isang espesyal na araw ang pinag-ahandaan nila. Moving up day ni na Mary Jane, Ella at Junior mula kinder paakyat ng grade 1. Pwede po yung certificate nila. Baka mo na, Ella.
Pero ngayong araw, walang may uuwing graduation picture si na Mary Ann. Hindi raw niya kasi kayang bayaran ang 550 pesos para sa litrato. Ang ganda po sana kasi wala po kasi akong pambahid, mami, kaya hindi ko po isali.
550 po isa. E tatlo po kasi sila hindi ko po kaya. Para kahit papano may inspirasyon at alala si na Mary Ann sa araw na ito, minabuti ng reporter's notebook na bigyan sila ng sariling graduation pictures. Agad na ipinaskill ni Mary Ann ang litrato ni na Mary Jane, Ella, at Edito sa kanilang pader. Masaya po talaga ako mam, kasi ngayon ko lang po naranasan magpagraduate ng anak.
Dami-dami ka po ang anak, hindi po naranasan magkaganda. Sabi nga nila, isa sa pinakamahirap na trabaho ang pagiging isang ina. Kaya para sa mga tulad ni Mary Anna, mas madalas nakararanas ng panguhusga dahil sa kanyang sitwasyon. Sana'y magabayan sila ng pamahalaan para makagawa sila ng maayos na desisyon sa pagpapamilya. Mabigyan sila ng mas malawak na kaalaman.
at sapat na tulong nang hindi nasasakripisyo ang kanusugan at kapakanan ng mga bata. Iisa man yan o labin lima. Ako si Mackie Pulido.
Ako si Jun Veneration. At ito ang Reporter's Notebook.