Overview
Wykład omawiał końcówkę zobowiązań kontraktowych w prawie rzymskim, skupiając się na kontrakcie zlecenia (mandat) oraz quasi-kontraktach, ze szczególnym uwzględnieniem nienależnego świadczenia i bezpodstawnego wzbogacenia.
Kontrakt zlecenia (mandat)
- Mandat to nieodpłatne zlecenie działania w interesie zleceniodawcy, oparte na dobrej wierze.
- Mandat jest kontraktem dwustronnie zobowiązującym, ale nierównoczesnym.
- Zleceniodawca może żądać wykonania zlecenia, zleceniobiorca — zwrotu kosztów i odszkodowania za szkody powstałe przy realizacji zlecenia.
- Wyjątkowo możliwa była później odpłatność (salarium) za wykonanie mandatu.
- W prawie współczesnym umowa zlecenia zasadniczo jest odpłatna.
- Standard odpowiedzialności mandatariusza: za podstęp (dolus), a czasem także za winę (culpa), zależnie od skargi.
- Mandat wygasa przez śmierć strony, odwołanie przed podjęciem działań lub zgodę stron.
Quasi-kontrakty
- Quasi-kontrakty to zobowiązania powstające „jakby z kontraktu”, lecz bez porozumienia stron.
- Do quasi-kontraktów zaliczano m.in.: prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio), opiekę (tutela), legat, współwłasność, nienależne świadczenie (solutio indebiti).
- Negotiorum gestio: gestor działa dla kogoś bez zlecenia, odpowiada za dolus i culpa; roszczenie przysługuje tylko za działania użyteczne, oceniane obiektywnie.
- Współczesne prawo przyjmuje model obiektywnej użyteczności (wzorzec dobrego gospodarza).
Nienależne świadczenie i bezpodstawne wzbogacenie
- Solutio indebiti: zwrot świadczenia spełnionego przez pomyłkę, możliwy gdy świadczenie faktycznie nastąpiło.
- Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia nie przysługuje, jeśli nie doszło do wydania rzeczy (brak dacjo).
- Współczesne bezpodstawne wzbogacenie nie wymaga uprzedniego świadczenia i zależy od istnienia wzbogacenia po stronie pozwanego.
- Roszczenie wygasa, jeśli wzbogacenie zostało zużyte w dobrej wierze.
Przedstawicielstwo w prawie rzymskim
- Prawo rzymskie znało tylko zastępstwo pośrednie (mandatariusz działał na własne nazwisko dla mandansa).
- Zastępstwo bezpośrednie wykształciło się później.
Kluczowe pojęcia i definicje
- Mandat (mandatum) — nieodpłatne zlecenie działania w interesie zleceniodawcy.
- Quasi-kontrakt — zobowiązanie powstałe bez zawarcia kontraktu, z mocy prawa.
- Negotiorum gestio — prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.
- Solutio indebiti — świadczenie nienależne, czyli spełnione przez pomyłkę.
- Bezpodstawne wzbogacenie — uzyskanie korzyści kosztem innej osoby, bez podstawy prawnej.
- Dolus — podstęp, oszustwo.
- Culpa — wina, niedochowanie należytej staranności.
Action Items / Next Steps
- Powtórzenie i pogłębienie tematu kondykcji (condictio indebiti) na kolejnych zajęciach.
- Przygotować pytania do wykładu na temat zobowiązań z czynów niedozwolonych.
- Zwrócić uwagę na różnice między rzymskim nienależnym świadczeniem a współczesnym bezpodstawnym wzbogaceniem.