Transcript for:
Güneş ve Patlamalarının Önemi

al al al Evet şimdi tekrar duyabiliyorum Doğrudur evet evet Bir öncekinde galiba bir sorun olmuştu tamam a kulaklık var Tamam hı hı tamam Şu an tabi an [Müzik] [Müzik] We have a problem [Müzik] [Müzik] Herkese selam arkadaşlar bugün yine çok güzel bir yayınımız olacak ve yine sevgili tansuyla birlikte olacağız bugün Eee Hemen onu da yayınıma almadan önce eee bir her şeyin düzgün çalıştığından Emin olalım Eee Böylelikle kendi kendimize konuşup da sonra a 15 dakika sonra fark etmeyelim beni duyabiliyorsunuz görebiliyorsunuz bir sıkıntı yoktur diye ümit ediyorum Eee şimdiden 1000 kişi toplandık Eee Çok teşekkürler Bugün bize katıldığınız için bugün Tansu La birlikte güneşi konuşacağız e güneşin güneş hakkında bildiklerimizi güneş hakkında bildiklerimizi nasıl bildiklerimizi ve özellikle de son dönemde çok sık gündeme gelen bu Güneş patlamaları olarak tabir edilen güneşteki faaliyeti konuşacağız bunların bizim Üzerimizdeki etkisini konuşacağız galiba her şey yolunda arada bir reji sesi gelmiş olur olur o kadar ad şu anda gördüğünüzden çok farklı değiliz Zaten e diyorum ve hemen Eee sevgili tansu'yu da şöyle yayına alıyorum Selam Tansu Nasılsın Selam çağrı Merhabalar İyiyim sağ ol sen Ben de iyiyim Çok teşekkürler e son görüşmemizden beri şu anda farklı bir yerden bağlanıyorsun aynı saat dilimine geldik sonunda Doğrudur Central dayım Ben de birazcık gelişmelerden bahseder misin bize hayatındaki biz en son ne zaman görüşmüştük Tam hatırlamıyorum YouTube üzerinden de ya tam geçiyordun yani geçmen belli olmuştu Ama daha geçmemiştim diye hatırlıyorum ben oradan alabilirsin yani anladım Yani E herhalde bir ik sene olmuştur Çünkü cws konuşmuştuk tam fırlatmadan sonra eee şimdi işte öğretim üyesi olarak çalışmaya başladım Eee o yüzden tam da dönem başlayacak Eee dönem başlamadan önce fırtına öncesi sessizlikten faydalanarak bugün zaman ayırabilir Ama genel olarak yum gidiyor işte yazın konferans Eee trafiği vardı Eee Onun dışında işte grubu idare et yeni makaleler yeni projeler fikirler güzel gidiyor Şimdi murd desin değil mi moure geçtin Evet St Louis deyim St Louis Missouri St Louis o kadar çok isim şeyi e Washington Üniversitesi ama St Louis de insan düşünüyor Eee işte Washington eyaletinde falan mı diye ama Evet ben hep seninle seni an nerede bu adam diye düşündüğümde acaba Bir de benim bir dolu e akademisyen arkadaşım şeyde Washington eyaletinde sürekli Niyeyse kafam oraya gidiyor ama aynı saat dilimiz diliminde olduğumuz için çok mutluyum Nihayet E çok fazla gecikme olmadan Eee veya saat uyumsuzluğu olmadan seninle konuşabiliyoruz şimdi Eee çok fazla konuyu uzatmadan direkt Eee ana başlığımı gelmek istiyorum Eee Öncelikle Eee bize birazcık tarif edebilir misin Bugün konuşacağımız Bu güneş dediğimiz her hepimiz Hani bir şeyler bildiğimizi varsayıyoruz işte kafamızın üstünde Sıcak parlak gündüzle geceyi oluşturan bir şey e diye Eee hani belli bir Tabii ki anlayışımız var ama tam olarak ne olduğunu ben insanların idrak ettiğini düşünmüyorum Güneş dediğimiz şeyin veya genel olarak işte Yıldız dediğimiz şeylerin bize birazcık bir arka plan bilgisi verebilir misin bunu bu bu konuda Hı hı şimdi yani Yıldız konuşurken Tabii ki evrendeki en temel envanterden bahsediyoruz neredeyse Çünkü Evren dediğimizde evrenin içerisinde işte bir genelde Benim daha çok çalıştığım karanlık maddeyi bir kenara bırakırsak baryonik yani gözle görebildiğimiz dokunabildiğimiz Eee ve etkileşimlerini çok iyi anladığımızı en azından düşündüğümüz Eee madde var Ve bunun Eee Büyük bir kısmı aslında yıldızlarda e Tamamı değil tabii ki Eee ve yıldızlar evrenin en temel Eee Aslında yapı taşlarından bir tanesi bir yani yıldızların Ötesinde ne var diye soracak olabilirsiniz işte kozmik toz var gaz var E Ve tabii ki Yıldızlar oluşurken bütün gaz ve tozu kendilerine çekmiyorlar geri kalan bir disk oluşturuyor Oradan da gezegenler doğuyor Eee o yüzden yani bu envanterin en önemli Eee taşlarından bir tanesi Yıldız yıldızların kendisi Aslında sıcak eee bir gaz buna plazma diyoruz ısıtınca Çünkü yükleniyor e elektronları ayrılıyor atomlardan farklı Eee miktarlarda ayrılabiliyor yani bazı Eee mesela atomlar çok az iyonize oluyor bazıları tamamen elektronlarına kaybedebiliyor bu sıcaklığıyla alakalı bir şey Ama genel olarak bir plazma yani yüklü gazdan bahsediyoruz çok sıcak önce söylerken konuşurken parlak dedin ki önemli anahtar kelimelerden bir tanesi yani Yıldızlar parlak Çünkü Isı ve ışık oluşturuyorlar evrendeki en parlak Özellikle bizim Gözlerimiz en çok yeşil ışığa duyarlı olduğu için bu görünür dalga boylarındaki en parlak nesneler O yüzden o bakımdan da yaşam için de zaten çok önemli zaten yani böyle söylenecek komik oluyor Çünkü yaşam dediğimiz şey Yıldızlara adapte olduğu için Aslında tam tersinden bahsediyoruz Evet evet ve yani eee şimdi ş şu noktası Aslında ilginç gezegen dediğimiz şeyde Yıldız dediğimiz şeyde Hatta asteroidler de hepsi aslında aynı temel şeylerden oluşuyor değil mi o hani Gaz ve toz bulutu işte büyük patlamadan Sonra işte eee hidrojen helyum gibi özellikle atomların Eee birikmesi ve bunların bir bulut oluşturması ama bunlara bağlı olarak Eee bunun birikme miktarına bağlı olarak farklı yoğunluklarda eee toplanıyorlar öbekleme kütlesine göre böyle bir Tayf oluştursak mesela düşünce deneyi olarak Yani az önce söylediğine geri gelecek Eee şekilde Eee en düşük kütlelerde Evet Eee işte asteroid gibi cisimler var Eee parçalandık varı için çok küçük Eee kütlelere kadar gidebiliyorlar Bunlar meteor dediğimiz şeyler bile yani atmosfere girdikten sonra çok küçük santimetre Hatta santimetrenin altına bile inebiliyor bunlar parçalanmaya oluşuyor kendi üzerinde çöktük ki için değil tabii ki HT kütleli dah son dü kütleli dah son gaz gaz devlerinden daha küçük kütleli yani Neptün kütleli daha sonra bizim Jüpiter kütleli ve jüpiter'den daha kütleli cisimler de var Ve daha sonra en düşük kütleli Yıldızlara geçiş yapıyoruz burada geçiş yaparken bu cisimlerin kütlesi değişirken yarıçapını kontrol eden şey aslında üzerlerindeki enerjinin nasıl çıktığı şimdi zaten Eee yani bizim gezegen dediğimiz şeyler enerji üretmiyor Eee Jüpiter ve daha ağır gezegenlerde bir miktar döteryum Eee yakılması olsa da çok az miktar olduğu için çok fazla hidrostatik dengesini değiştirmiyor ama yavaş yavaş İşte bu Yıldızlara geçtiğimizde hidrojen Eee helyuma yakılabilir içinde bir yani çekirdeğinde ısı Eee enerji kaynağı olduğu için birden eee yoğunluğu ve E durum denklemi değişiyor yıldızın Yıldız demeye başlıyoruz işte burada birden yıldızın yoğunluğu azalıyor Aslında Eee ve ilerledikçe Tabii ki artık iyice kütleli Yıldızlar oluyor tamamen e yarıçapına bağlı olarak nasıl yoğunluğunun değiştiği ona göre belirleniyor Hı hı ve Eee bu Yıldızı başlatan şey eee çekirdeğinde e bir füzyon reaksiyonunun başlaması o yoğun Eee bu bunu bu bu startı veren şey mesela gezegenler niye başlamıyor Eee da yıldızlarda başlıyor Hı hı şimdi yıldızın çekirdeğinde bu eee reaksiyonun ki bu derken bunu tanımlayalım bu eee bir Eee çekirdekteki füzyon reaksiyonu senin de dediğin gibi yani protonların günün sonunda helyuma dönüşmesi Eee bununla beraber bazı iki tane elektron da tabii ki içine çekmesi helyum derken bu arada helyum çekirdeğinden bahsediyorum yani 2 yüklü E bu reaksiyonun olabilmesi için ki bu böyle bir anda olmuyor Aslında bu bir seri e genelde zincir deniyor ama zincir tam doğru bir kelime değil bir seri Reaksiyon Yani önce işte iki tane protonun bir tane döteryum oluşturması lazım O da çok zor bir şey çünkü zayıf kuvvetle oluşuyor zayıf kuvvet demek bir şeyin çok yavaş olması demek hidro Yani bu Güneş kütleli yıldızlarda en çok olan Reaksiyon bu daha sonra döteryum oluştuktan sonrası çok kol olay oradan işte helyum 3 oluşuyor helyum 3'te helyum 4'e Eee dönüyor Eee Ama bu protonun iki tane protonun Öncelikle karşılaşıp zayıf kuvvetle e döteryum oluşturması çok yavaş o yüzden Eee yıldızların yaşam süresi de tabii ki çok uzun ama e kütlesi arttıkça Mesela bizim güneşimiz biraz daha kütleli cisimler Yıldızlar cno döngüsüyle de bir başka yani karbon nitrojen oksijen döngüsüyle de aynı reaksiyonu yapabiliyor iki tane yol var aslında öyle düşünülebilir kabaca onlar çok daha hızlı verimli olduğu için Eee onların durum denklemleri biraz daha değişik olabiliyor onların Hatta çekirdeklerindeki ısı çok daha fazla olabiliyor e Bizimki orada duruyor Bizim çok az yani Bizim yıldızımızın çok az bir kısmı e çekirdeğinde sieno ile oluyor çoğu Proton Proton serisiyle oluyor peki Eee bizi Şimdi farklı yollardan bahsettin ya bizim Eee yıldızımızı bizim güneşimizi eee Eee diğer yıldızlardan ayıran herhangi bir özellik veya onların içerisinde Eee ne tip bir Eee konumda olduğunu sınıflandırabilir şey var mı diye sorayım bu sırada da Hatta şöyle de bir video göstereceğim Eee galaksimiz içerisindeki yeriyle ilgili Ama sen anlatmaya başlayabilirsin ya günün sonunda yıldızları böyle bir Eee katalog halinde değerlendirecek olursak çeşitli değişkenleri var en temel değişkenlerden bir tanesi Bir yıldızın ne kadar kütleli olduğu aslında ama onun dışında da var mesela Bir yıldızın yaşı daha sonra eee metallik bolluğu Yani aynı kütlede iki tane Yıldız aldığınızda metalli daha fazla olan Yıldızlar da var Özellikle sonradan oluşan ki bizim mesela yıldızımız çok genç bir yıldız yani kozmik anlamda 5 milyar yıllık O yüzden Eee çok daha yakın zamanda oluşmuş bir yakın da büyük ihtimalle tahmin ediyoruz bir Super nova'nın tetiklemesi sonucunda çökmüş bir eee büyük molekül bulutunun ürettiği bir yıldız O yüzden içerisinde de çok fazla E yani dah oluşuma var olan şey var Eee yüksek yani metal dediğimiz astrofizikte E ama gündelik anlamda metal olmayan Eee hidrojenden daha kütleli atom çekirdekleri var E bu Tabii ki şeyi arttırıyor bir yıldızın ne kadar ışığa geçirgen olduğunu arttırıyor O yüzden bu da çok önemli bir şey eee dediğim gibi metal bolluğu yaş Eee toplam kütle Bunlar en önemli özellikleri Bir de etraflarında başka Yıldız olup olmaması bunu şekilde de ayırt edebiliriz bütün bu göz bu bütün bu değişkenlere eee bakacak olursak Eee bizim yıldızımızı böyle çok özel bir yere koyamayız bir Eee dağılımın içerisindeki örneklerden bir tanesi Eee Bizim kendi yıldızımızı sürekli özel bir yere koyma eğilimim birinci Tabii sebebi bizim en başından tarih boyunca yaptığımız hata insanı özel bir yere koymak Hani insanı özel bir yere koyunca sanki dünya ay ve güneş de Sanki özel bir Eee evrende konumda olması gerekiyormuş gibi düşünülebilir Aslında öyle değil Eee Ama genelde parametre uzayına baktığımızda Az önce bahsettiğim değişkenlere baktığımızda mesela kütleye bakıyorsunuz mesela çoğu yıldızdan daha kütleli bizim gezegenimiz yani % 190 95'ten daha fazla kütleli olması lazım yani bu diyeceğim o ki evrende rassal seçeceğin bir yıldız genelde güneşimiz daha az kütlede ama bu güneşi çok fazla özel yapmıyor sadece daha göreceli olarak Nadir yapıyor metal bolluğuna Gelecek olursak bizim population One diyoruz Yani geç popülasyon bizim yıldızımız gibi birçok başka yıldız var o yüzden böyle çok özel bir yere koyamıyoruz ama göreceli olarak Nadir daha kütleli O yüzden yüzey sıcaklığı daha yüksek olan ve ana dizide olan Yani normalde hidrojeni helyuma yakmaya devam eden bir yıldız ve ana dizinin dışına çıkmış yıldızlar var Onlar zaten daha Nadir ve Eee onların evrimleri çok daha hızlı olduğu için Aslında Eee bu ana dizi de olan Yıldızlara daha tipik diyebiliriz Diğerleri çok daha çabuk evriliyor ve nereye gideceklere işte kar deliktir nötron yıldızıdır oraya doğru veya beyaz cücedir oraya doğru evriliyor yani bu o zaman benim anladığım hani çok çok özel bir tarafı olan bir yıldız değil günüş hani ne bileyim evrendeki en büyük yıldız en küçük yıldız en parlak yıldız en sönük Yıldız falan gibi bir özelliği yok sıradan bu tabii istatistiki olarak da aslında beklediğimiz şey bir yerde Eee Eğer ki e tamamen rastgele dağılıyor olsaydı yaşam Ama tabii ki belli yıldızların etrafında belki Eee yaşamın oluşma ihtimali daha yüksekse veya işte gezegenlerin o yıldıza göre konumunun Eee bulunma ihtimali şu yüzden söylüyorum Hani Eee Güneş Bizim için çok önemli ama uzaydan bahsederken her zaman aklımıza gelen şey hani yaşam olarak biz tek yaşam mıyız bizi özel kılan şey ne Eee gibi sorulara gidiyor aklımız Senin de biraz bahsettiğin gibi e Eee O durumda da akla gelen ilk şey bu yıldızın Acaba bir özelliği var mı yaşamı Eee ortaya çıkarabilmek adına Eee ya da e yaşamı pekiştirmek adına Aslında herhalde o iki uçlu bir soru Çünkü Eee varsa k kendimizi özel hissedeceğiz belki ama bir çünkü hani o o şekilde olduğu için biz var olduk Ama az önce verdiğin bilgiyle birleştirdiğimizde bu sıradan bir E yıldızsa o zaman çok daha etkileyici bir olasılığa kapı aralanmış oluyor Çünkü bunun gibi yıldızlardan milyarlarca var evrenin içerisinde dolayısıyla bir o kadar da hani Eee başka yaşamların olma ihtimali artmış oluyor bir yerde tabii ki olmak zorunda değils burada bir yaşam oluştu diye bu yıldızın etrafındaki bu gezegende bir yaşam olduğu için ama E böyle böyle Eee olasılıkları tartıyor Aslında biraz da sana onu sormak istiyorum Bu söylediğim ilgili Söyleyeceklerim varsa yine ekle ama şimdi yıldızla ilgili yıldızlarla ilgili ve güneşle ilgili bize bir dolu bilgi verdin Az önce Eee ama sadece hani buradan bakarak e gözleyebilir daha yeni yeni araçlar Eee gönderebilmek oloji tarihini bile düşünecek olsak anlamlı teleskopların Eee buralardan anlamlı veriler toplayabilecek teleskopların tarihi herhalde 6070 yılı geçmeyecektir Eee Hani gözle yapılan gözlem haricinde hani böyle işte X ışını teleskopları Ultra viyole teleskopları uzay teleskopları Hani uzayda konuşlandırdı teleskoplar gibi şeyler bu güneşe dair bildiklerimizi Yıldızlara dair bildiklerimizi e nasıl bilebiliyor nasıl bu kadar e net bir şekilde bu kadar yüksek isabetlidir Belki kısa dönem davranışlarını değil ama uzun dönem davranışlarını mesela Ömür döngülerini Eee nasıl bilebiliyor Hı hı Eee Evet yani bu epey etraflıca Tabii konuşabileceğimiz bir konu önce çok kısaca tarihle ilgili bir küçük yorum yapayım yani Güneş Eee güneşin gözlemleri ise konu Aslında Güneşi Biz Epeydir Yani bir kendimizi bildiğimiz bilei aslında gözlemliyoruz Çünkü gökyüzündeki en parlak -26 Kadir Deek bir cisimden bahsediyoruz Yani hem enem parlak en bariz gözlemlenebilir bir şey ama yer tabanlı e gözlemlerin Eee çok çok faydalı olduğu zamanlar biraz daha eskiye gidiyor Aslında Mesela yani E tabii 19 yüzyılın başında da frh mesela güneşe bakıyor ve belirli çizgiler giriyor o yüzden o çizgiler daha sonradan Eee laboratuvarda ölçtüğümüz elementlerin Eee sorma çizgileriyle eşleniği temel bilim öğretmeye başlıyor Hatta ondan öncesine gidelim oraya gelene kadar yani Mesela Newton ne yapıyor prizmadan geçiriyor Güneş ışığını Eee beyaz ışığın içerisinde Farklı renkler olduğunu görüyor Hatta ne bileyim biraz daha erkene gidelim şey eee e Galileo mesela Teleskobu ic ediyor hemen güneşe bakıyor orada güneş lekelerini görüyor güneş lekelerinin periyodunu ölçüyor güneşin kendi etrafındaki dönüş süresini hemen ölçüyor Yani diyeceğim o ki güneşle ilgili bilgimiz Aslında çok daha erkene gidebiliyor Ama son yıllarda özellikle uzay keşfin uzay tabanlı keşiften sonra e mesela güneşe hassas olduğumuz dalga boyu değişti yani Mesela X ışınlarında ve UV ışınlarında bakabiliyoruz Eee uzay tabanlı teleskoplar sayesinde Onun dışında daha uzun süreli gözlemlerimiz var biliyorsun Güneş 11 senede bir kutup değiştiriyor bunu yaparken de çok sancılı bir süreç işte sürekli Eee malum Fırtınalar gönderiyor bize 22 senelik yaklaşık olarak bir periyotla bir hareketi var yani manyetik kutuplarının mesela bunu uzun yıllar boyunca Yüzyıllar boyunca takip ederek bazı çalışmalar yapılabiliyor Eee Ama tabii güneşle ilgili en önemli söylemek istediğim şey aslında güneşle ilgili değil o da şu güneşi anlayabilmemiz için az önce söylediğim şeyleri gerçekten söyleyebilmek ine oturtunca diğer yıldızlara göreli kendi güneşimizi anlayınca ancak güneşimiz hakkında bazı Eee şeyleri fark edebiliyoruz mesela güneşin içerisindeki e enerji kaynağı ile ilgili mesela en başta sorular var Eee mesela o da şeyle alakalı değil diğer yıldızlarla alakalı değil ama yıld bizim yıldızımız la da alakalı değil Kuantum mekaniği ile alakalı Çünkü ilk başta düşünülüyor ki y bu güneşin Eee Eğer gerçekten içerisinde eee şey olacaksa e tepkimeler olacaksa ve elementler birleşecek bunun için yeterli enerji yok diyor deniliyor milyon yaklaşık olarak 15 milyon Kelvin gibi bir şey olması lazım güneşin Merkez sıcaklığı Ondan sonra Kuantum mekaniği keşfedildikten sonra anlaşılıyor ki aslında Beta vesaire arkadaşlara Eee bu tünelleme sayesinde Aslında o reaksiyonlar mümkün olabiliyor Az önce bahsettiğim mesela pp reaksiyonları Proton Proton serisi Aslında çok olası bir şey değil ancak onları uzun süre bekleyince ve biraz da rastal olarak yani tünelleme sonucunda Eee mümkün olan Reaksiyon lar Bunlar fizik algımız yani sadece gözlemsel de değil Onu vurgulamaya çalışıyorum fizik algımız la gelişen Kuantum mekaniği algımız da ve diğer yıldızları gözlemsel olarak takip etmemiz le beraber Eee birlikte evrilen bir süreç tarih var O açıdan soruyordum Aslında Mesela e cno yolan bahsettin mesela veya E işte bu pp yol ağından bahsediyorsun bunların önemli bir bölümü Aslında teorik Fizikten de Eee beslenen Eee alanlar yani gidip de Eee güneşin içerisindeki bir reaksiyonu E örnekleyen ona teorik olarak yaklaşıp gözlemsel olarak doğrulamamız gerekiyor değil mi böyle söyleyebiliriz Doğrudur evet doğ Hatta özellikle yani pp serisi için konuşuyor olacaksak Eee pp serisini mesela deneysel olarak Eee tekrarlamaması onu ancak teorik olarak hesap edebiliriz çünkü inanıl derecede az olası bir Reaksiyon Hı hı Eee Bu arada izleyicilerimiz Erkin Alp sormuş güneşin benzer boyuttaki diğer yıldızlara göre daha sakin olması hakkında söylemek istedikleriniz bu Bunun hakkında bir şey söyleyebiliyor muyuz diğer yıldızlara göre daha sakin mi daha agresif mi yoksa o açıdan da mı sıradan E şöyle söyleyeyim şimdi Tabii bu burada çok genelleme de yapmak istemiyorum diğer Yıldızlar derken neye göre onu açalım Eee tipik Yıldız yani galaksimizde eee Bu arada evrende kelimesini de kullanmak istemiyorum Çünkü Yıldız popülasyonu konusuna genelde Galaksi içerisinde örnekleme yapıyoruz Hı hı galaksimizde rastal Bir Eee Yıldız seçtiğinizde bu yıldızın e m tipi kırmızı cüce olma ihtimali çok yüksek yani Çu Yıldız Eee galaksimizde bu ve evrende de genel olarak öyle olmalı Eee şimdi bu Yıldızlar tamamen konvektif Yıldızlar Eee yani Isı iletimi gazın böyle Eee döngüler halinde yavaş yavaş yukarı çıkmasıyla ısı iletiliyor Eee böyle olduğu için eee bir de manyeto hidrodinamik diye bir Eee fizikte alan var bu genel olarak akışkan içerisinde manyetik akışkan içerisinde Eee manyetik alanların nasıl hareket edeceği ve akışkanı nasıl etkileyeceği ile ilgili bir alan ve buradan bildiğimiz kadarıyla Eee manyetik alanlar bu e konvektif akışa Eee donuk haldeler Yani bunun üzerine Eee bağlı haldeler O yüzden manyetik alan Aslında o plazm ile beraber yavaş yavaş yukarı çıkıyor o yüzden Eee M Tipi yani düşük kütleli yıldızlarda çok fazla konvektif many manyetik Aktivite var ve bu yüzeylerine de yansıyor Çünkü tamamı e konvektif mesela Biraz daha yüksek kütlelere gidince bizim mesela güneşimiz gibi yıldızlarda yavaş yavaş eee e merkezlerinde çekirdeklerinde radyatif E yani ısının eee ışımaya iletildiği bir bölge oluşuyor ve buralarda çok fazla yani bir konveksiyon bahsedemeyiz konveksiyon oluşması için Çünkü Eee çok Eee dik bir Eee yoğunluk Eee eğimine ihtiyacı yoğunluk farklarına ihtiyaç var o yoğunluk farklarının mesela hemen üstünde bir gaz eee Eee diyelim ki örneği Eee birazcık yoğunluğu azaldığında hemen yukarı çıkıyor kuvvet Eee kaldırma kuvveti sebebiyle Yukarı çıkarken de dönerek çıkıyor bu da manyetik alan üretiyor İşte bu manyetik alan üretmesinin sebebi yüklü olması bu gazın Çünkü plazmayı Eee o yüzden Eee İşte bu düşük kütleli yıldızlar çok fazla manyetik olarak aktivitesi var bizim yıldızımız böyle değil Bizim yıldızımızın sadece yüzeyi konvektif ama Tamamı değil o yüzden E bir de h bu küçük kütleli M Tipi yıldızların tamamı e konvektif olduğu için mesela çekirdeklerinde üretilen her şey hemen dışarı çıkıyor E yani Hemen derken kozmik zaman ölçeklerinde o yüzden karışıyorlar tamamen e karışabilen Yıldızlar bizim yıldızımızın mesela karışması biraz daha zaman alıyor şey eee Ben bunu daha önceden anlatmıştım seninle de belki birazcık bahsedebiliriz Hani Eee insanlar şeyi çok iyi anlıyorlar foton güneşten çıktıı dünyaya gelene kadar işte 8 dakika 20 Saniyelik bir zaman geçiyor dünyada Çünkü mesafe o kadar büyük ve ışık hızı o kadar Eee yavaş ki kozmik ölçekte Eee ama bir de güneşin içinde de fotonların geçirdiği bir e zaman var hani çekirdekte Eee veya işte oluştuğu oluştuktan sonra o yüzeye ulaşana kadar birazcık da ondan bahsedebilir misin bize o çok ilginç bir şey çünkü hani insan düşünüyor ki bir şey gibi Eee işte led ışık gibi basıyorsun Çat diye fotonları saçmaya başlıyor gibi Halbuki akıl al süre geçiriyor fotonlar onun hakkında neler biliyoruz Evet yani onun sebebi işte Az önce bahsettiğim o ışıma bölgesi yani Güneş tipi Yıldızlar için tam çekirdekte yaklaşık yarısını kapsıyor diyebiliriz Eee yıldızın burada yoğunluk çok fazla olduğu için Işık ışığın serbest gidebileceği uzaklık çok küçük o yüzden sürekli sekiyor aynı foton mudur Onu o biraz tartışılır Felsefi bir soru ama sürekli sekti için bir yıldızın e içinden çıkması çok uzun sürüyor Eee bunun aynısını nötrinolar için konuşamayız Çünkü nötrino da çok üretiyor Yıldızlar Eee Az önce bahsettiğim zayıf etkileşimden ötürü ama fotonların çıkması çok uzun sürüyor e bayağı bir içeride böyle Eee etkileşmesi gerekiyor Eee ve Eee yani E şeye benzetiliyor Hani bu eee rastgele sarhoş bir adamın rastgele yürümesine biraz benzetiliyor Eee bilimde bu örüntü de çok karşımıza çıkan eee bir şey bu eee içinde bayağı bir vakit geçirdikten Sonra hatta 100.000 yıl falan gibi bir süreden bahsediyor yani hani öyle Eee insanlar şey çünkü dümdüz bir yol izlese Çekirdekten yüzeye ulaşması belki Saniyeler sürecek ama o kadar çok fazla etkileşime girmesi gerekiyor ki dünya üzerinde o foton saçılan kadar E Dünya üzerinde Eee 100.000 yıl gibi süreler geçiyor Yani inanılmaz bunları idrak etmek Tabii Eee üzerine Bayağı kafa yormak biz böyle eee söyleyip geçiyoruz ama Eee Peki Eee son dönemde Eee bu eee mesela Parker Güneş sondası La biraz daha yaklaşabilmek bu güneşe yaklaşmanın bize getirdiği ne tür avantajlar var dünyadan göremediğimiz neleri Eee görmemizi veya öğrenmemizi sağlıyor Evet tabii o çok önemli bir kilit nokta yani eee dünyadan Eee Güneş olsun diğer Yıldızlar olsun yaptığımız gözlemler Eee genelde yıldızların tayfı yani renge bağlı parlaklık değişimleri zamana bağlı veya renge bağlı ve de sopan parlaklıkları bunu ölçebiliyor ve bunlarla epey bir yol kat edebiliyoruz Ama ölçemediğiniz genelde eee şey manyetik alan doğrudan manyetik alanlarını ölçemiyorum bunun için Eee gitmemiz lazım yakınına veya bir başka gözleme ihtiyacımız var manyetik alanlarını Eee dolaylı olarak tahmin edebiliyoruz orada bir parantez açayım çünkü bir yıldızın Mesela işte leke oranına bakarak ne kadar yüzeyinde manyetik aktivite olduğu ve bu manyetik alanın gücü konusunda biraz Eee fikir elde edebilsek de Eee yakından Özellikle de Eee eee yıldızın dışında Yani fotosfer bu arada Yıldız derken neyi kastediyoruz fotosfer bahsediyorum yani ışığın serbest kaldığı yüzeyden bahsediyorum o serbest kaldığı yüzeyin dışında da madde var işte önce kromosfer sonra da Korona orada çok önemli şeyler oluyor çünkü manyetik alan Eee orada Eee bu bu looplar yani halkalar halinde bu oluyor ve bu halkalar kopunca mesela boş uzaya vakuma Eee madde saçılıyor buna işte eee Güneş patlamaları deniyor galiba Türkçede e coronal massage actions y Corona e kütle atımları diyebiliriz koronal kütle atımı Eee mesela bütün bunları yakından ölçmek bize Eee daha büyük eee bir Eee içgörü sağlıyor yani Yıldız fiziği ile ilgili bir de mesela yeni ölçtüğümüz Hiç daha önce bilmediğimiz bir şey bu manyetik alandan bahsediyordum manyetik alan bazen yön değiştirebiliyor çok küçük zaman ölçeklerinde ve çok Eee küçük Eee mesafelerde bu daha önce bilinen bir şey değild de genelde Güneş ve benzeri Yıldızlar için Kafamızdaki en basit model işte güneşin etrafında spiral şekilde olduğu bu manyetik alan çizgilerinin Eee ve bu hani spiral çizgiler seb le de belirli Böyle yük çarşafların olduğu yani çok basit model bu ama onun dışında Parker e sayesinde öğrendiğimiz bir şey mesela manyetik alanın çok hızlı bir şekilde yön o ilk kez ölçüldü yıldızımız için Yani yaklaşık olarak işte yerel hız yerel ses hızının Rüzgar hızının hızına göre nasıl olduu Az mı çok mu Ve bu ikisinin nerede eşitlendiği Eee bunları mesela parkla ölçebilir bu uzay hava durumundan söz ettim bu da birçok insanın Eee anlamakta güçlük çektiği şeylerden biri Çünkü hava durumu derken bir hava olmasını bekliyor insan Biz de We sözcüğünün içerisinde hava olduğu için ama Eee uzay boşluğu içerisinde de bir şeyden söz ediyoruz Eee hava durumundan söz ediyoruz Eee bundan kasıt tam olarak ne Nasıl bir şey hava durumu dediğimiz eee şey bunu da birazcık açabilirsen Bir de ona geçmeden önce Eee gene izleyicilerimiz biri sormuş Yani az önceki Konuştuğumuz da ilgili güneşin geçmişini mi görüyoruz geçmişine mi bakıyoruz diye sormuş Eee Mustafa Bir de o noktaya açıklık getirebilirsin e Hava durumuna geçmeden önce yani güneşe baktığımızda Neyi görüyoruz zamansal olarak yani güneşe baktığımızda Teknik olarak gördüğümüz şey güneşin yaklaşık 8 dakika önceki hali ama burada önemli olan şey o fotonun yüzeyden son olarak serbest kaldı o foton yüzeye gelene kadar senin de dediğin gibi yüz binlerce yıl geçiyor Gerçi yüz binlerce yıl bizim zaman ölçekler imize göre bir insan zaman ölçeğine göre fazla yıldızın yaşına göre aslında Çok da neredeyse yani kıvılcım gibi hızlı bir süreç ama Eee Sonuç olarak Bayağı bir zaman geçiyor ama sonuç olarak Bizim gördüğümüz fotonlar yaklaşık olarak 8 dakika önce yüzeyinden yani fotosfer dediğimiz bölgeden serbest kalan fotonlardan bahsediyoruz Hı hı Peki hava dur hava durumu hava durumuna Gelecek olursak senin de dediğin gibi uzayda hava yok ama Eee uzayda aslında Sadece vakumdan da bahsetmiyoruz uzayı dolduran Özellikle de güneşin etrafında eee boşluğu dolduran yüksek enerjili parçacıklar var Buna aslında Eee Rüzgar diyoruz yani şey Yıldız Rüzgarı veya güneşimiz için konuşuyoruz o yüzden Güneş Rüzgarı diyoruz Güneş Rüzgarı Eee gezegenler arası ortamı dolduran Aslında yüksek enerjili parçacıklar Bunlar yüklü parçacıklar Eee ve Eee çok önemliler mesela yaşam için önemli Onun dışında Eee gezegenlerle etkileşimi ve hatta büyük ihtimalle gezegen lerin demografik özelliklerini yani yarı çaplarını kütlelerini belirleyen atmosferlerin ne kadar zaman içerisinde aşın acağı belirleyen çok önemli bir kavram Hıı bizim güneşimizin güneşi Tabii Yıldız şey Rüzgarı çok güçlü değil Neyse ki değil Eee bizim güneşimiz çok daha güçlü Rüzgarı olan yıldızlar var Yıldızlar dışarı doğru sürekli Eee kütle e kaybediyorlar bizim güneşimiz bütün bunlara göre aslında oldukça Uslu ve Eee biraz hareketsiz eee bir Eee Güneş ama eee buna rağmen Eee kabaca iki şekilde bir aktiviteden bahsediyoruz bunlardan bir tanesini söyledim zaten işte koronadan kütle atımı Eee kütle atımı olmadan da Aktivite var aslında bu eee manyetik alan e çizgilerinin birbirinin üzerine kapanması birleşmesiyle oluşuyor Eee bunlara da fler yani Yıldız parlaması parlaması diyoruz evet ev ası Eee bu eee Bu ikisini ayrı ayrı ele almak lazım bazı Tabii ki kütle atımları Aynı zamanda parlamalar da üretiyor ama her parlama eee bir kütle atımı değil kütle atımı olmadan da parlama olabiliyor eee bir de onun dışında Tabii ki manyetik aktiviteyi gösteren lekeler lekeler de kabaca işte manyetik alanın çok güçlü olduğu ve bu yüzden de konveksiyon Az önce bahsettiğim o döngüsel Eee yukarı çıkışı e yavaşça bastırdığı engellediği bölgeler konveksiyon olmayınca Tabii Isı iletimi çok fazla olmuyor o yüzden Orası soğuk gözüküyor Eğer güneşin bir fotoğrafını çekerseniz mesela oralar daha sünük çıkar Çünkü daha göreceli olarak yani Bir 500 1000 Kelvin vesaire daha E soğuk oluyor diğer yıldızın yüzeyine göre Neyse bu bahsettiğim işte parlamalar ve kütle atımları Güneşin etrafındaki Eee uzayda eee bir Eee yüklü parçacık hareketi Eee üretiyor Eee Tabii ki Dünyamız buna tabi Eee daha birkaç ay önce malum Eee çok ilin şeyler yaşadık Eee ve bu da tabii ki bir süreç Yani ilk kez ne ilk oldu Ne en güçlüsü ydü ne de son olacak yani E bu dünyanın düzenli olarak yaşadığı bir şey eee ve Eee bu süreç sonunda Tabii ki Bizim Dünyamız için spesifik konuşmak gerekirse Bizim Dünyamız olabildiğince Aslında bu tür Eee eee atomlara kütle atomlarına e bağışıklı kazanmış yıllar içerisinde çünkü kendi dinamosu ve manyetik alanı var Eee diğer gezegenler bu kadar şanslı değil o yüzden atmosferlerin kaybetme ihtimalleri çok daha yüksek atmosferi niye kaybeder Çünkü bu yüksek enerjili parçacıklar yani güneşin gönderdiği Eee parçacıklar ve kiv yani 1000 elektron volt hidrojenin bağlanma enerjisi mesela 13 elektron volt yani Çok kolay iyonize edebilecek iyonize olan da parçacık ne olur kaçar Eee kaçar yani o yüzden atmosferi aşındı bilecek bir ışıma bu E ama manyetik alan ne yapıyor manyetik alan çizgilerine yakalanınca yüksek enerjili bu parçacıklar manyetik alan çizgileri etrafında cet ediyorlar döne döne kutuba doğru gidiyorlar Kutupta da orora ı yapıyorlar öyle güzel bir tarafının olması iyi Aslında o da olmasa hiç çekilmezdi Muhtemelen En azından or estetik bir tarafı var Evet en azından estetik bir tarafı var peki gene izleyicilerimiz soruyorlar bu Parker Güneş sondasını Eee güneşe gönderiyoruz ama hemen insanların aklına gelen ilk şey yani Nasıl oluyor da dayanabiliyor güneş gibi bir şeye Eee bu bu birazcık Bunu anlatabilir misin bize yani biliyorum Sen tabii Mühendislik ekibinde falan değilsin ama en nihayetinde Eee bunlara bu güneşe o kadar yaklaşıp da bu arada ne kadar yaklaşıyor az çok e Belki onu da netleştirmek de fayda var İçine de girip girmiyorsun Yani gerçi içini neye göre tanımladığım bağlı herhalde yüzeyinden Eee bahsediyoruz ama yani o kadar da yaklaşmıyor ama nasıl oluyor da dayanabiliyor Eee bunları bu probleme nasıl yaklaşıyor fizikçiler Mühendisler birazcık ondan bahsedebilirsiniz detaylarını bilmiyorum hiç bakmadım Eee Ama şunu söyleyebilirim yani parkın en yakın yaklaştığı Eee 10 Eee Güneş yarıçapı gibi bir şey olması lazım yani bu Alen yüzeyinin içi Eee ama Eee sonuç olarak eritecek bir sıcaklıkta da değil yani sonuc olarak Mühendislik olarak 1000 1000 küsur 1300 1500 o civarda bir Eee sıcaklığı celsius kaldırabilecek bir şekilde Demek ki tasarlanmış yani detaylarını tasarım detaylarını bilmiyorum E tasarlanmış ki uçuyor Yani on şekilde Söyleyebilirim ama kabaca şu Yani şöyle hani bu tür sondaların Eee güneşe karşı duyarlı yani dayanıklı olabilmesini sağlayan şey güçlü radyatörler yani o güneşten aldığı ısıyı bir şekilde arka tarafta eee şey yapabilmesi lazım atabilmesi lazım yoksa Kara cisim olarak ısınır Yani bir şekilde termodinamik dengeyi kurmanız lazım O yüzden güçlü bir şekilde Eee ısıdan kurtulabiliyor sanız o zaman Eee soğutma mekanizmaların Tabii soğutma bildiğimiz şekliyle olmuyor Dünyada yani Buzdolabı gibi çalışmıyor ama sonuç olarak o ışığı Eğer Eee hızlı bir şekilde verimli bir şekilde tekrar eee yayaba o zaman Eee Kısa bir süre için güneşe yaklaşabilir Ha bu arada Kısa bir süre derken onun belki altına çizeyim her herkes için bariz olmayabilir Eee yani şöyle sonuç olak Parker solar prop Eee dünyadan fırlatıldı Siz dünyadan güneşe doğru bir şey fırlatırız Belki herkes için bares değildir söyleyeyim eliptik bir yörüngeye gider çünkü yani güneşe doğru fırlatı musunuz Onun bir de geri dönüşü var çünkü toplam e potansiyel enerjisini koruyacak Eee part güneşe yaklaşabilmek için ne yapıyor Venüs e Venüs'ün yanından geçerek her geçtiğinde de biraz frenliyor yani potansiyel enerjisini kaybederek Eee eee perihelion yani gün beri mi yani Güneşe en yakın olduğu noktayı yavaş yavaş azaltıyor güneşe yaklaş yaklaşabilmek için Eee o önemli bir nokta yani onu yapmadan Eee böyle A ben güneşe gittim Hani frenledi o kadar fren zaten enerji harcaması mümkün değil onu Bunu ancak Venüs veya herhangi bir başka cisim cisim sayesinde yapabilirdi O belki Önemli bir detay ondan da bahsedeyim Evet eee bir de Eee Az önce Eee soracaktım atladım O yüzden bir ona geri döneyim hemen Eee şimdi Biz genellikle Eee Gök bu eee stabilitesine baktığımız zaman e yıldızların veya gök cisimlerinin genel olarak Eee ya bir ya da iki cisimli sistemler oluşmaya meyilli olduğunu görüyoruz Çünkü üç e cisimden itibaren İşte o meşhur üç cisim problemi devreye girmeye başlıyor ve stabilite bozuluyor ve gökyüzüne baktığımızda da Eee çok sayıda ikili Yıldız görüyoruz güneşi Bu anlamda özel kılan bir taraf var mı Niye bizim bir tane yıldızımız var da birçok sistemde gördüğümüz gibi ikili değil Yoksa bu kadar ikili sistemler o kadar da e yaygın değil mi Benim söylediğim kadar şimdi ikili sistem yaygınlığı kütle arttıkça artıyor Eee yani Mesela MP Yıldızlara baktığımızda genelde tekler Eee Güneş Eee benzeri yıldızlarda bu yavaş yavaş artıyor güneşimizin tek olması tek başına Aa çok ilginç diyebileceğimiz bir şey değil ama Eee Hafif böyle bir Eee merak uyandıran bir şey güneşimizin daha önceden bir Eee çok çok önceden yani tam Doğuş esnasında ikinci bir eee eşi olmuş olabilir Bunu e dışlayıcı lazım çünkü yakın zamanlarda olsaydı Eee güneş sistemindeki özellikle dış gezegenlere etkisi olurdu bunu bilirdik Eee varsa da en başta atılmış olması lazım yani Hıı Eee ve Eee o yüzden bu konuda yani çok ilginç diyebileceğimiz bir şey yok Eee şunu söyleyeyim Bir de yani eee bu cisimler Evet Üç cisim probleminden ötürü ü cisim Aslında çok yaygın değil ama hiç yok da değil Çünkü Eee üç cisim problemini Aslında Eee S tipi ve p tipi ikiye ayırabiliriz Yani en düşük kütleli yani genelde gezegen mesela eee bir tanesinin etrafında dönüyor olabilir veya ikili cismin ikisinin de etrafında dönüyor olabilir Eğer yeterince uzakta dönüyorsa Bu ikisi de mümkün Eee ama E tabii ki Faz uzayının yani eee 3ün cismin olabileceği yerin oldukça dinamik olarak kısıtlanması ötürü göreceli olarak daha Nadir sistemler üç cisim sistemleri ama hiç yok değiller yani sonuç olarak varlar Hatta bazen 3ün cisim gerekiyor bazı konfigürasyonları elde edebilmek için Eee tamam yani demek ki e o kadar da nadir e değil ama belki de vardı Eee ikinci bir cisim vardı o cisme Mesela ne olmuş olabilir vardıysa yani E sonuç olarak bu yani Yıldızlar doğarken bir küme içerisinde doğuyorlar hiçbir Yıldız böyle tek başına yan var olmuyor çünkü Evet yani çok bu çünkü çöken bulutlar bir kere bir yıldızın oluşabilmesi için zaten bir bulutun çok büyük bir bulutun çökmesi lazım O Bulut parçalanarak çöküyor yani buna e GMC Giant molecular Cloud diyoruz yani çok büyük molekül bulutları ve bu büyük molek kül bulutları Eee çökerken aynı zamanda parçalanıyor O yüzden Yıldızlar genelde yan yana doğar bu süreçte bir süre için yıl Yani güneşimizin bir Eee çiftinin bir eşinin olmuş olma olasılığı var ama Eee genelde bu Yıldızlar birbirlerine çok sert bir şekilde de bağlı olmuyorlar yani eee öyle olabilmesi için bir genelde 3üncü cisme ihtiyaç var 3üncü cisim atılırken iki cisim birbirine yaklaşıyor açısal momentumu koruyabilmek için bu olmadığı durumlarda iki tane Eee Yıldız birbirine çok zayıf bir şekilde bağlanmış olabilir Ve daha sonra Galaksi içerisinde yol alırken bu eee küme açıldığında açık bir küme haline Geldiğinde çok kolay bir şekilde ayrılmış olabilirler Biz zaten kendi geçmişimize baktığımızda Galaksi etrafında şu ana kadar çok fazla kere tur attığımız için hani Eee doğarken ki konfigürasyonu tekrardan oluşturmamız imkansıza yakın neredeyse yani o yüzden Eee onu bilemiyoruz H Tamam Eee Peki bir de bu bu yıldızları Eee yıldızların stabil kalmasını sağlayan Eee veya büyüklüklerini belirleyen Eee süreçleri birazcık açmak istiyorum biraz bahsettik Eee Yıldız çekirdeğinde yaşanan Eee tepkimelerden ama eee bir Yıldızı stabil tutan Eee veya şu anda işte bir reaktör olmasına rağmen Eee kafamızın üstünde parçalanıp gitmesine engel olan veya kendi üzerine çökmesine engel olan Eee mekanizmalar nelerdir Bize biraz bunları anlatabilir misin Hı hı şimdi Yıldızı Daha doğrusu herhangi bir cismi Eee incelerken Eğer cisim zaman içerisinde eee durum denklemini değiştirmiyorsa hidrostatik Eee denklemden eee dengeden bahsediyoruz yani o yüzden hidr statik denge bize yıldızın Eee içindeki Eee yarıçapa bağlı olarak Eee yoğunluk basınç ve sıcaklık hakkında fikir veriyor Tabii senin de dediğin gibi Eee yani Yıldızı ayakta tutacak bir şey var aslında Eee yani bunu iki taraflı da bakabiliriz yıldızın içindeki Fizikten bir haber olan bir insan sadece kütle çekiminden haberdar olan bir insan için aslında Yıldızlar büyük bir sürpriz Çünkü yıldıza bakınca diyorsun ki ya bu kadar büyük bir şey bunun kendi üzerine çökmesi lazım ne bunun kendi üzerine çökmesine Eee engel oluyor içindeki ısı kaynağı Aslında Eee bu ısı kaynağı yı kaybedince bizim güneşimiz Mesela bir yerden sonra beyaz Yüce olacak ve beyaz Yüce olarak kendi e başına ısı üretmeden kendi ısısını kaybetmeye başlayacak bu çok uzun süreceği için Eninde sonunda O beyaz cüce ne olacağını bilmiyoruz Eee teorik olarak modeller siyah cüceye Doğru döneceğini yani yavaş yavaş asimptotik olarak ısısını kaybedeceğini gösteriyor ama o süreç içerisinde o milyarlarca ve milyarlarca yıl içerisinde bilmediğimiz Fizikten gelen Eee çeşitli sonuçları da olabilir o yüzden Eee Oraları çok bilmiyoruz ama Eee kendi yıldızımız Şu an için iki tane Eee kabaca fiziksel süreç sonucunda ayakta kalıyor bunlardan bir tanesi Eee işte eee çekirdekteki eee Proton Proton seri reaksiyonu ve bunun açığa çıkardığı Eee işte 102 Reaksiyon başına olması gerekiyor Mega elektron voltluk enerji ve bundan çoğu oluyor Tabii ki ve bu de içindeki Yani en azından çekirdeğindeki sıcaklık Yaklaşık 15 milyon Kelvin civarında bir sıcaklıkta tutuluyor ve bu da dışarıya doğru bir basınç Eee sağlıyor o basınç da içeriye doğru olan kütle çekim basıncıyla Eee dengeleniyor eee bu denge Tabii ki her yerde var ama önemli bir Eee çizgi var işte güneşlerin veya yıldızların içerisinde o da az önce bahsettiğim o radyatif bölgenin bitip konvektif bölgenin Baş başladığı nokta o O çizgide o Yani aslında yüzeyde diyebiliriz o yüzey üzerinde öyle bir şey oluyor ki Eee oluşan bir yani gaz Eee bölgesi veya hareket eden diyeyim e gaz bölgesi yukarı doğru çıktıkça Eee yavaş yavaş yoğunluğu azalıyor O yüzden yukarı doğru çıkan E bir gaz bölgesi Eğer yoğunluğunu kaybederse ne olur kaldırma kuvvetinden doğru yukarı çıkmaya başlar işte yüzden o bölgeye yani yukarı çıkabildiği bölgeye konvektif bölge diyoruz ev Evet ve bu ikisi arasında şimdi Aslında bunu şeye bağlamak istiyorum Eee bu süreç konvektif bölgeye ve özellikle de güneşin içerisinde bu hidrostatik dengeyi Eee sağlayan süreçler aynı zamanda Tıpkı dünyanın magmas da gördüğümüz bir çeşit Eee konveksiyon akıntısı Eee oluşturuyor E bu ısı bu ısının hareketinden mi kaynaklanıyor manyetik alandan mı kaynaklanıyor Hani yüzeyin altında E bir Eee belli bir döngü var değil mi E çünkü çekirdek daha sıcak yüzey daha soğuk bu durumda bir Eee döngü oluşması gerekiyor orada Evet şimdi dünya için konuşmak gerekirse Tabii ki dünyanın iç sıcaklığı yaklaşık olarak işte 56.000 Kelvin O yüzden bir Eee Hani milyon Arca olmadığı için termonükleer bir reaksiyondan bahsetmiyoruz ama bir ısı kaynağı var aslında Çünkü Dünyamız içerisinde Eee eee Sonuç olarak daha bozulmamış Henüz daha bozunan radyoaktif elementler var ve bu bir miktar enerji ortaya çıkarıyor hatta bunun yaklaşık olarak işte 44 trw gibi bir şey olması lazım yani sürekli bir dışarı enerji kaçışı var dünyadan Eee Bu enerji üretimi Eee ve belki bilmediğimiz ba enerji üretimleri de olabilir yani bu bir alt limit aslında yani daha doğrusu toplam enerjiyi biliyoruz da bunun Nasıl dağıldığını bilmiyoruz Eee ve Eee bu süreç içerisinde Tabii ki E bir de dünyanın çekirdeği ile ilgili belki Herkes bilmeyebilir bir şey daha söyleyeyim dünyanın çekirdeğinin içi katı dışı sıvı içi Çünkü çok basınçlı olduğu için katılaşmış durumda dışındaki sıvı e Demir nikel hareket halinde orada da konveksiyon var inanılmaz derece ve bu konveksiyon bir dinamo oluşturuyor ve Eee dünyamızın manyetik alanının kararlı bir Eee olması eee buna borçluyuz Eğer bu sıvı kısmı Eğer donacak olsaydı Mesela biz de manyetik alanımızı kaybederdim ve o zaman Eee oldukça kötü olurdu bizim e Venüs'e veya Mars'a benzer Venüs ve Mars'ta mesela Eee güçlü manyetik alanlar yok Venüs biraz var ama o da atmosferdeki iyon iyonlaşma sebebiyle oluşuyor Eee yani bir dinamo yüzünden değil Eee çekirdek bir dinamo yüzünden değil Hı hı ve Eee bu eee süreçler Eee rin Yani şunu söylemeye çalışıyorum güneşin içerisinde olan biten süreçler onun manyetik alanını da etkiliyor Tıpkı dünyanın Eee dünyadaki bu çekirdekte Olan bitenin o dinamo etkisinin manyetik alanı oluşturması gibi birazcık bu eee manyetik faaliyete Eee geri dönecek olursak bu manyetik alan tam olarak nasıl oluşuyor yani ne oluyor da bir yıldız bir gezegen eee bir manyetik alan oluşturabilme başlıyor ve oradan biraz da bu Güneş patlamalarına biraz daha derinlemesine girmek istiyorum aslında Hı hı Şimdi en temelinde manyetik alan oluşturmak istiyorsanız bu evrende Eee yani bir fizikçi olarak böyle bir kıllanma kılavuzu olarak düşünün mesela manyetik alanı oluşturmak istiyorsanız Ne yaparsınız bir yüklü parçacığı e hareket ettirirsiniz özellikle döndürürsün ve Aslında güneşin Eee yaptığı yani güneşi güneşte olan şey de bu eee şunu unutmamak lazım evrende çöken parçacıklar veya cisimler belirli bir açısal momentumla doğarlar Çünkü az önce bahsettiğim bu çöküş hiçbir zaman Eee ilk açısal momentumu tamamen sıfırlayacak şekilde seçmez bu yani çünkü rassal bir Türbülans sonucu oluyor dü Evet çok düşük bir ihtimal olduğu için açısal Momentum sıfır böyle birden çöktü Aa hiç dönmüyor öyle bir şey yok Ne yazık ki o yüzden her şey D çöktüğünde dönüyor E tabii döndükten sonra yani İlk başta çöktükten Sonra hızlı bir şekilde dönüyor ama o dönüş bir yerden sonra yavaşlıyor bu işte manyetik frenleme Breaking frenleme olabilir galiba fren frenleme sayesinde Eee yavaş yavaş yıldızlar enerjilerini kaybediyorlar ve Eee bu enerjilerini kaybetmeleri yani dönüş enerjilerini kaybetmeleri çok uzun sürüyor e sürüyor Hatta çoğu Yıldız için Eee ev temizliği mi old dedim he yıldız evet tamam Eee Evet sesim geliyor mu He geliyor Geliyor evet Pardon arkada robot başladı Bir de gürültülü sessiz sessiz olsa içim yanmayacak kusura bakma Evet devam et Pardon ab a hepimizin başına der eee e Ne diyordum ileride robotlar Benim peşimden koşabilir bunun için değim için de neyse eee Yıldızlar e yavaş yavaş bu dönüş enerjilerini kaybediyorlar hepsini kaybetmiyor Tabii ki yani bu frenleme sonucunda ev Bir miktarı kalıyor İşte güneşimizin ekvator'da 25 günde bir dönüyor olması lazım kutuplarda da 35 o civarda bir şey eee 2535 arası bir diferansiyel dönüş var Bu arada şeyde ekvator'da daha hızlı e aşın olduğumuz bir şey değil aslında Eee ya dünyada da şöyle coriolis Eee Evet kuvveti diye bir şey var coriolis kuvveti Güneş üzerinde de tabii ki var ve coriolis kuvveti yüzünden Eee kutuplara doğru Eee daha fazla bir frenleme oluyor öyle düşünebilirsin Eee düşük enlemlerde o frenleme olmadığı için daha hızlı dönebiliyor plazma doğasından ötürü Ama bu etki farklı dönüş hızlarına sebep yani dünya karasal olduğu için onda o akışkanlığı görmediğimiz için hep bütün noktaları açısal hızı aynı ama güneşte öyle değil Eee bu çok ilginç evet Hıı Pardon devam et evet aynen evet Eee yani tabii Dünyamız sol Eee Yıldız ise akışkan viskozitesi O yüzden çok daha a eee şey diyordum He bu dönen yüklü parçacıklar bir Global Eee manyetik alan oluşturuyorlar Mesela az önce Dedim ki konvektif yüzey konvektif yüzey olmasın öyle hayal Edim Mesela daha şu şey daha yüksek kütleli bir yıldız F tipi Yıldız mesela alalım F tipi yıldızlarda da manyetik alan var manyetik alan yok değil o Eee Global bir Eee dinamo etkisiyle üretilen bir manyetik alandan bahsediyor olabil genelde bahsediyoruz yani ama daha küçük kütleli yani e konvektif olan Eee yıldızlarda bir onun haricinde de daha küçük ölçekli tamamen konveksiyon sebepli emergent Yani daha sonradan oluşan bir manyetik alan da oluyor ve bu manyetik alan işte Az önce bahsettiğim o hücrelerle beraber yavaş yavaş yüzeye doğru çıkıyor Hı hı Eee ve bu manyetik alanını Tabii ki daha da yani karışık bir hale getiriyor ve koronaya kadar çıktığında işte yüzeyde Eee fotosfer üzerind bunu eee şey olarak görüyoruz leke olarak görüyoruz koronaya kadar çıktığında artık o kadar Eee kararsız laş diyor ki kopuyor bazen kopunca da işte Az önce bahsettiğimiz koron koronal Eee kütle atımı atımı KT Atım oluşuyor Evet ve Eee bu kütle atımı Eee Aslında her her yöne doğru Olabilir tabii değil mi Yani illa dünyaya dönük olması gerekmiyor bazen insanlar onu da Eee anlayamıyorlar güneşin 360 derece ya birçok Atım Aslında dünyaya doğru gelmiyor bile yani Doğrudur genelde daha düşük enlemlerde oluyor ama dünyaya dönme dönük olmasına gerek yok zaten spiral çiziyor o yüzden yani onu öngörmek Eee zor bir şey Evet Evet ve Eee bu eee koronal kütle atımlarının Eee dünyaya olan etkileri hakkında Eee Az önce konuştuklarımı ek olarak neler biliyoruz mesela Eee yaşam üzerinde herhangi bir etkileri var mı yaşamın başlangıcı olabilir yaşamın kendisi olabilir evrimsel süreciyle ilgili eee bir Geçmişe dair bildiklerimiz olabilir veya belli şartları sağlaması Dünya üzerinde Eee olabilir veya yaşamla ilgili olmasa bile Eee biraz bahsettik yine o or oralardan falan ama mesela ne oluyor da teknolojimizi etkiliyor bunun Eee boyutları ne olabilir mesela birazcık bu etkilerine e bakabilirsin nasıl bir etkisi vardır güzel bir soru Aslında Eee çok güçlü bir etkisi olacağını düşünmüyorum aslında yani varsa da biz bilmiyor olabiliriz veya Eee yani bunu söylerken Bu gü bir yargı Tabii ki bunu söylerken şuna dayanarak söylüyorum Dünya üzerinde daha kısa zaman ölçeklerinde o kadar fazla jeolojik işte volkanizma olsun kıtaların yer değiştirmesi olsun tektonik pl tektoniği olsun Bunlar bunu bunun gibi süreçler yaşama çok daha doğrudan etkisi olan şeyler yani Yıldız Rüzgarı ve manyetik alanımız üzerinde yapacağı İşte bu şekilde etkiler yaşamı Elbette öldürmemiştir Onu biliyoruz veya Eee çok büyük bir etkisi olmamıştır Yani dünya üzerindeki Eee tür kayıplarına da bakınca çoğu işte asteroid veya volkanizm Adan olduğunu düşünüyoruz yani güneş rüzgarları yüzünden değil ama yakın zamana bakınca işte çok ünlü bir olay vardır 1859 yarında zaten caron Event e Genelde biz Yıldız parlamalar bakınca hep onu ona göreceli olarak Hani konuşuruz 1859'da ki bu olay Eee işte yangınlara eee sebebiyet verecek kadar Telegram eee ağlarında bir etki bırakmış ama o zamanın Tabii ki güvenlik standartlarıyla Eee şu anki güvenlik standartları da aynı değil yani hani o öyle bir şey olsa büyük ihtimalle Dünya aynı düzeniyle devam eder ama anlık olarak Eee belirli Önemli ciddi sıkıntıları olur orası bariz Eee kesin bu ne ne şeklinde Olabilir Sonuç olarak eee iyonosfer etkiliyor bu yani iyonosfer etkilediği için e şey iletişimi etkiler mesela Uçaklarda uçaklar iyonosfer sayesinde konuşuyor Radyo dalgaları Oradan sekip geri geliyor iyonosfer rahatsız edeceği için dünya üzerinde a noktasından B noktasına Radyo dalgalarıyla konuşmamız çok zorlaşır onun ötesinde GPS'i Yani bütün uzay tabanına teleskopları etkileyebilir bu GPS teleskopları Pardon teleskop dedim Eee uzay araç Hz GSB GS gerse gündelik hayatımız ne kadar etkileyebileceği ve Yani bu sadece işten eve gitme GPS kullanma olayı değil yani çok daha GPS'i Hayati olarak bağlı sistemler var bunların devre dışı kalması bir süre için bile olsa çok büyük sıkıntılar doğurabilir O yüzden günümüz dünyası üzerinde Yani aylarca belki yıllarca etkisini hissedeceğimiz Eee ölçekte etkileri olur ama uygarlığını tamamen varoluşsal olarak tehdit edecek bir durumda Ortada değil Evet evet herhalde ve söylenmesi gereken en önemli mesaj bu yani E bunun risklerine bilmeliyiz ona göre her riske karşı olması gerektiği gibi belli önlemler alınması gerekiyor Eee Yalnız şunu o önce söylediğin şey arasından bir şeyi e cımbızlı hemen tekrar soracağım Çünkü sen aynı zamanda bir pilots da Eee Dolayısıyla bu o noktada birazcık daha Eee eee açmak istiyorum Eee Mesela bu tür olayların uçakların Eee güvenliği ile ilgili bir sıkıntı yaratması mümkün mü insanların Özellikle de bu aktif dönemlerde Eee aktif jeolojik dönem Aman Eee solar döngünün aktif olduğu Eee noktalarda Uçağa binmekten Eee çekinme gibi şeylere gerek var mı Eee neler söyleyebilirsin bize aynı zamanda bir pilot olarak y öyle çok çekinmeyi gerektirecek bir şey olacağını sanmıyorum ama her daim her şeyde bir risk var ya uçakta uçak hareket halindeki üzerinize meteor düşme olasılığı da var bu yüzden uçağa binmeme zlik yapmıyoruz Ama tabii ki normalin yani Bazal riskin çok daha üstünde bir risk olabilir Ne olabilir ya bu şunu söyleyeyim Bu arada Mesela az önce carrington dan bahsettin o zamanlarda bile Eee birkaç gün belki bir hafta Belki bir gün belki 10 gün falan yani Birkaç gün belki 10 gün civarı bir şeyde önceden Takip ediliyor yani o olay Çünkü az önce söylemiştim altını çizeyim belki bariz değildir ilişkisi herhangi bir Eee kütle atımı daha önceden o anda yaşanan bir parlamaya ilişkili olabiliyor O yüzden önce parlamayı görüyoruz daha sonra günler sonra o kütle atımı Dünyaya Geliyor varıyor O yüzden genelde Bunlar önceden bilinebilir şeyler ve Eee önceden önlem alınabilir şeyler Eğer gerçekten o gün Eee böyle bir olay olacağı biliniyorsa ona göre Eee önlemler alınmıştır şeklinde belki düşünülebilir ama bütün önlemlere göre neler olabilir Az önce bahsettiğim gibi GPS kaybolursa o zaman uçaklar Tabii ki etkilenir uçaklar sadece gps'li uçmuyor tabii ki ama onun dışında uçakları Eee yön bulabilmesi sağlayan birçok sistem hep Radyo dalgaları Eee aracılığıyla vorlar olsun Eski sistem Is iniş sistemleri olsun Bütün bunlar yine hep radyal garıyla çalıştığı için iyonosferin geçici olarak e rahatsız edilmesi o dalga boylarında iletişimin Eee verimsiz olması ve hatta tamamen kaybedilmesi karışıklık yaşanmasına sebebiyet verebilir O yüzden genel olarak böyle bir risk var ama Eee Sonuç olarak böyle Kalkın uçakları düşecektir diye bir Eee o kadar ciddi bir şeyden bahsetmiyoruz Yani evet yani uçağın havada kalmasına sebep olan mekanizmaları Eee çok çok çok Absürt durumlar haricinde etkilemesi pek olası değil Belki işte iletişimsel sorunlar olabilir veya Eee ama sonuçta oradaki pilotların da bir Eee sürece yani sürecin parçası olmalarından ötürü Eee yönetebilecek yi riskler bunlar yani öyle söyleyebiliriz herhalde Evet yani eee Hani ben belki şöyle söylerim Mesela nasıl önlem alınabilir böyle bir şey olunabileceği eee bir durumda Yani böyle Mesela birkaç gün önce Eee büyük bir Eee coronal mass injection yaşanmış O durumda mesela çok afr olan yani sadece aletlerle uçulabilir yapabilirsiniz hani çok çok olası olmayan bir eee şey yaşandı o zaman aletli bölgeye gitmemek de faydalı olur o yüzden belki öyle durumlarda Eee biraz daha güvenlik marjinleri e arttırılması çok havanın kötü olduğu yerlere uç bunun gibi önlemler alınabilir yerinde olur yani Peki Eee Bu güneş parlamalar koronal kütle atımlarının e belli bir döngüyle artıp azalmasının sebebi ne niye böyle bir döngü var güneşte e o söylediğin gibi işte 22 yıllık genel bir periyod ama 11 yılda bir maksimuma ve 11 yılda bir minimuma ulaşıyor yani niye böyle bir e döngü var bunun mekanizmasını çözebildiği Eee 10 Yani bu 22 yıllık periyodik zamanın neden 22 yıl olduğunu böyle baştan e hiçbir başka varsayım yapmadan hesaplayamıyorum Yani bu tamamen ölçüme dayalı bir şey gözlemsel bir şey e genel olarak fikir bir geri bildirim mekanizması olduu ve ana dinamonun yani işte malum güneşin kendi etrafında dönüşü var bu Az önce bahsettiğim konveksiyonla bir geri bildirim olduğu için bir salınım gösteriyor Bu manyetik Kutup ve manyetik Kutup tam yer değiştirirken Eee manyetik alan güçsüzleşiyor Çünkü dinamoyu kaybediyor veya geçici olarak yani manyetik alan güçsüzleşir bu frenleme malum Eee güçsüzleşiyor frenleme güçsüzleşme manyetik alan bu döngüleri çok kolay yüzeye çıkıyor ve aktivite artıyor İşte bu yüzden bu aktivite arttığı için biz o zamanlarda Eee daha çok Eee koronal işte kütle atımları vesaire görüyoruz E ama neden 22 yıl neden 23 değil Onu Henüz daha tam olarak bir prensiplerden ölemiyor bu konuda yapılacak çok teorik çalışma var Ve bunun Tabii ki gözlemsel olarak da desteklenmesi lazım Mesela işte LSS yer tabanı bir teleskop ilk ışığını alacak mesela Bunun sayesinde Rubin gözlemevinde birçok yıldızın dönüş periyodu uzun zaman ölçekleri takip edilebilecek 10 sene 20 sene ve bu sayede birçok Eee yıldızın bu eee ölçümünü yapmaya çalışacak yani Rubin Ama buna bunun için bayağı zamana ihtiyacımız var Eee diğer yıldızları anlarsak belki bunların ortalamasını alarak güneşi daha iyi bir Eee konuma oturtm Mümkün olabilir doğru diğer yıldızlarda da böyle bir Eee döngü bulmayı bekliyoruz veya bu biliyor muyuz olduk ölçüm y Evet Eee eee Bununla ilgili Tabii ki ölçümler var çünkü Ç o Yıldız Eee Aslında 10 seneden daha da uzun süre takip edildi e dediğim gibi Eee daha birinci prensiplerden bir model olmadığı için tamamen tahminsel bir model Yok daha çok Eee fenomenolojik yani gözlemleri sadece açıklayan modeller var Hım anladım Eee Peki bu e döngülerin Eee dünya üzerindeki belirli döngülerle Eee herhangi bir ilişkisi var mı Mesela işte iklimin Eee değişmesi sürecinde eee bu güneşin döngülerinin eee bir etkisini bulabildik mi veya var mı Ya da şöyle sorayım bu döngülerde güneşin parlaklığı veya sıcaklığı konusunda E bir değişim yaşanıyor mu yaşanıyor Ama oldukça az yani % Bir'in kesin altında % m1'e yakın bir şey olması lazım malum Eee Güneş çıktısı 1.35 yaklaşık 1.36 Taw Eee Pardon Eee eee Evet 1.4 Eee eee kilowatt metrekare olması lazım ve Eee bu eee sayının biraz etrafında oynuyor Eee ve bu kadar küçük bir oynama yani yıldızın çıktısındaki diğer tüm değişkenleri göz önünde bulundurduğumuzda dünyaya ne kadar büyük bir etki bırakıyordu bence çok büyük değil Özellikle Eee yıldızın yaptığı diğer değişimleri Mesela yani milyar yıl içerisinde yıldızın çıktısı çok daha fazla artıyor % N1 den çok daha fazla Bunun gibi etkiler Bence dünyaya jeolojik ve daha uzun zaman ölçeklerinde daha büyük etkiler bırakıyordu bu tür Güneş döngülerindeki küçük sıcaklık değişimlerine dünya belki cevap vermeden Dünya üzerinde çok daha önemli değişimler oluyor öyle anlatabilirim yani dünya üzerindeki iklim çok daha büyük eee genlik ererde Eee değişimler yaşıyor Belki çok uzun zaman ölçeklerinde hafif etkisi olsa da Eee ana değişken ana etken Bu olmuyor Genelde Evet ya o kadar büy çünkü yani dünyanın Evet evet devam et pardon Evet dünyanın başına gelen mesela sadece Güneşten gelen rüzgardan bahsetmiyoruz dünyanın mesela sürekli yörünge elementleri yörüngesi de değişiyor işte presesyon vesaire var dünyanın etrafındaki Ay çok çok önemli bir Çünkü etken ayın yörüngesi preses ediyor ve bütün bunlar bence dünyaya çok çok daha önemli bir etki bırakıyor milankovic döngüleri diyoruz buna bu milankovic döngüleri ve on binlerce yılda etki eden şeyler ve genliği çok daha büyük Hı hı Yani o kadar çok faktörün etkisi altında ki dünya sadece Eee güneşin güneşteki bu faaliyeti Eee eklediğimiz veya çıkardığımız zaman hani çok ciddi bir Sonuçta değişim e göremiyoruz di diğer faktörlerin e gücünün yüksek olması Eee dolayısıyla çok güzel çok mantıklı Peki o zaman ben e etkiyi arttırmak adına Eee skalaya büyüteceğim Önümüzdeki süreçte güneşte e güneşin nasıl değişmesini bekliyoruz Önümüzdeki süreç ama Eee belki 100.000 yıl değil milyar yıl ölçeğinde bakalım Önümüzdeki 1 milyar yıl 2 milyar yıl 3 milyar yıl 4 milyar yıl diyecek olsaydık mesela Eee güneşimizin nasıl değişmesini bekliyoruz ve o onun dünyaya etkisi Eee nasıl olacak bir de bunu konuşalım sonra yavaştan e Eee seyirci sorularını da alıp Eee toparlayacağım y Güneş bildiğimiz üzere sıcaklığını arttıracak yani eee bu dünyaya nasıl bir etki bırakacak bu bu belki birkaç seviyede Eee düşünülmesi gereken bir şey çünkü genelde yani yıldızın yaşını düşündüğümüzde işte 5 milyar yıllık daha Eee kırmızı dev olmadan Eee ömrü kaldı dediğimizde sanki Dünyamız da yaklaşık olarak aynı Eee kalacak gibi düşünüyoruz Aslında öyle değil Eee Dünya üzerinde bildiğimiz şekliyle Eee yani bir e Ser etkisi çığ çığ Ser etkisi runway greenhouse yaşanmadan Eee Bence en fazla 1 milyar yıl geçecek Hatta daha kısa büyük ihtimalle ondan çok daha önce yani Güneş parlaklığını Çok da fazla deet değiştirmeden önce dünyanın atmosferinin e içeriği değişecek nitrojeni kaybetmeyecek büyük ihtimalle ama Eee Venüs'e baktığımızda Aslında dünyanın büyük ihtimalle acı bir gerçek geleceğini görüyoruz yani dünya Run greenhouse effect yani Çığ etkisiyle e Ser etkisi daha doğrusu çığsar Ser etkisi olduktan sonra Eee ne olacak önce suyunu kaybedecek Çünkü çok ısınacak su bu aşacak su kaçacak suyun kaçması çok kolay Bu arada Çünkü Eee UV Işın var su ne oluyor Hemen hidrojen Eee ve Oh lı ayrılıyor Bunlar da hemen kaçıyor daha sonra e geri kalacak işte nitrojen nitrojen ağırlıklı bir atmosfer olacak ve onun dışında karbondioksit artacak karbondioksitin artmasının büyük ihtimalle asıl sebebi antropojenik Yani bizim arttırmamız olacak ama onun dışında da sebepler olabiliyor mesela Eee mesela Venüs'e baktığımızda yine bir gelecek potansiyel örneği olarak düşündüğümüzde Venüs'ün Eee çok fazla karbondioksitin olduğunu düşünüyoruz Bunun sebebi Eee modellere göre Venüs'ün geçmişte yaklaşık birkaç milyar yıl önce En azından bir Eee resurfacing Event yani eee Global bir volkanizma Eee geçirdi ve bunun sonucunda Eee içinde hapsolmuş Eee Karbonun Tamam neredeyse tamamının Eee atmosfere kaçması yüzeye ve atmosfere kaçması sonuç şekliyle sonuçlanmış bir durum var bizde de aynısı olursa ki bu arada fosil yakıtları yakarken Aynen Yaptığımız bu eee işte atmosferimizi karbondioksit oranı oksijen Bu arada evrende en çok bulunan e elementlerden bir tanesi o yüzden sorun yok yani oksijen bulmakta karbonu dışarı çıkardığımızda hemen oksitleniyor ve karbondioksit oluyor O yüzden karbondioksit Eee ağırlıkta bir atmosferimizi olduğunda Tabii ki zaten kendisi bir Ser gazı olduğu için metan la beraber ki metan öyle bir sıcaklıkta zaten kendisi Eee diser şet olur Yani kendisi bozunur Yani günün sonunda karbondioksit ağırlıklı Venüs'e benzeyen bir dünya elde etmiş sebebi güneşin e irileşmesi ve parlaklığının artmasıyla mı ilgili yani o res olay Venüs'ün güneşe yakın olmasından kaynaklanan bir durum mu yok ikisi birbirinden bağımsız bir şey hatta çok da ilginç Evet çok bağımsız ve bu da ilginç bir nokta Tabii ki bu şu demek Venüs ilk doğduğunda büyük ihtimalle üzerinde sıvı su vardı bunu üzerinde göller veya işte böyle nehir yatakları gördüğümüz için söylemiyoruz bunun Çünkü bir izi yok Çünkü az önce bahsettiğim resurfacing Event yüzünden eee e üzerindeki jeolojik e bilgiler tamamen silinmiş durumda İlk baştakine göre mars için böyle değil Mars üzerinde Aslında yataklar görebiliyoruz akan su kanıtı doğrudan görebiliyoruz venüs'te böyle değil ama venüs'te K eee şey eee hidrojen Eee ağırlaşmış bir hidrojen ve Eee Bu sayede Aslında Venüs'ün daha önceden bir atmosfer kaçışı yaşadığını tahmin ediyorlar E bu üzerinde daha önceden sıvı Su olup daha sonra bunun kaçtığı anlamına gelebilir O yüzden Eee Eğer varsa da yani Eskiden varsayı da bu su kaçmış ve kaçım kaçmasının sebebi sadece güneşin çıktısının artması değil Çünkü güneşinin parlaklık çıktısı Çok da fazla artmadı aslında tam tersi üzerindeki atmosferin içerik değiştirmesi Yani bir sera gazı etkisinin başlaması aynısı dünyaya da da olabilir çok daha yakın bir gelecekte yani güneşin çok da çıktısı artmadan eee bir kendimiz yüzünden Olabilir yani Bir de bizim dışımızdaki etkilerden sebebiyle de olabilir Hım şimdi Eee bu eee yıldızın Eee geçireceği süreci gösteren Sen de ekranda görebilirsin Eee şöyle bir Eee videomuz var Eee bu Avrupa Güney Eee gözlem evinden gelen onların hazırladığı bir Eee video Aslında son Eee yani Güneş Şu anda şu noktada 4.6 milyar yaşında Eee ve şu grafikte de şurasında da Eee doğduğu zamandan itibaren Eee çok da ciddi bir değişim geçirmediğini Eee görüyoruz Eee şimdi biraz daha iyi anlayacaksın sen de tabii daha önceden görmedim bu videoyu diye tahmin ediyorum Eee yıllar geçtikçe güneşin Eee nasıl eee değişeceğini Eee göstermişler 8.2 milyar yıl çok hızlı bir devleşen e geçmesi bekleniyor Eee bu bunun sebebi nedir bu kadar hızlı bir yani çok uzun bir süre stabil kalıp da e birdenbire bir kırmızı deve dönüşmesi yani birdenbire Tabii gene astronomik ölçekte ama Eee neden bu şekilde yaşanıyor bu şimdi Eee onun sebebi eee buna da kırmızı dev diyoruz yani e Güneş Benz yıldızların günün sonunda birden büyüyüp e Kızıl Eee daha kırmızı olması yani Dalga boyunun daha Kızıla gitmesi bunun sebebi şu Eee Az önce bahsettiğim Reaksiyon Yani bu işte protonların eee helyuma e dönüşmesi oldukça fazla miktarda bir yerden sonra helyum oluşturuyor ve helyum Güneş benzeri Eee yıldızların Çok da fazla yakabey değil o yüzden bu helyum bir fosil olarak orada kalıyor sadece yer kaplıyor Hı hı yer kapladığı için ağır da olduğu için çekirdeğe çöküyor Tabii ki bu helyum ne oluyor hidrojen bir yerden sonra çekirdeğin etrafında bir şel bir kabuk kabuğun içerisinde Eee yanmaya başlıyor ve dışarıya doğru yandığı için yani tam çekirdekte değil daha dışarıda yandığı için dış katmanları iyice genişlemeye başlıyor yıldızın ve bir yerden sonra güneş benzeri yani Güneş benzeri derken güneşe güneşin kütlesine benzer kütleye sahip Yıldızlar bir yerden sonra dış katmanları tamamen uzaya savuruyor ve geride kalıyor bir beyaz cüce beyaz cüce dediğimizde sadece kuantum mekaniksel olarak Eee elektronların eee basınç bir kuantum mekaniksel basıncı var degeneracy pressure dediğimiz aynı Bunlar fermon oldukları için aynı durumlarda duramıyorlar O yüzden eee bir basınç oluşuyor ve bu basınç sayesinde ayakta kalan kütle çekimine karşı Çünkü ana dizi yıldızlarda Neydi bu eee ısı üretimi yani termonükleer reaksiyonlardan gelen ısı Burada ise bu basınç kuantum mekaniksel bir basınç oluyor ve bu basınç sayesinde Yıldız ayakta kalıyor güneşimiz Buraya doğru evrilecek güneşimiz daha kütleli Yıldızlar Eğer daha güneşimiz daha kütleli olsaydı ne olacak bu sefer o merkezdeki e helyumu da daha fazla işte önce karbona nitrojene vesaire daha daha ağır elementlere yakmaya devam ettikleri için bu birkaç Eee süreçte yani Birkaç adımda oluyor önce işte birini yakıyor Ondan sonra biraz genişliyor Ondan sonra tekrar çöküyor sonra diğerini yakıyor tekrar çöküyor tekrar Eee o yüzden Eee çok büyüdüğünde buna Red branch diyoruz orada bir sağa sola gidiyor yani sıcaklığı değişiyor azalıyor Art azalıyor artıyor bir yerden sonra kütlesine göre Eee Core colaps supernova dediğimiz yeterince kütleli ise 8 Eee Güneş kütlesinden daha kütleli ise Eee tamamen kütlesi çöküyor dış katmanlarını uzaya s atıyor bir supernova oluyor evet ve daha sonra geride kalacak cismin de Eee akıbeti tamamen onun kütlesiyle alakalı yeterince kütlesi fazlaysa kar delik oluyor ama güneşte bunun olmasını beklemiyoruz Çünkü Güneş güt Güneş O dediğin süreçten geçerek irş daha küçülme bir nihayetinde bir kırmızı deve dönüşecek ve o şekilde mi kalacak O mesela bu şimdi bir dakika Aslında şöyle göstereyim şimdi yine aynı gözlemevinin yaptığı şöyle bir animasyon var güneşin irileşmesi dünyadan nasıl gözükeceğim Tabii bu her bir saniye 100 milyon yıla denk geliyor burada Merkür ve Venüs'ü ufak noktalar halinde görebiliriz yuttu bile Güneş Onu tam olarak bilmiyoruz dünyayı yutup yutmaya değil mi boyutu yani bazı hesap or hata payı var çünkü herhalde Evet yani şöyle güneşle dünya arasındaki bir astronomik birim yaklaşık olarak 215 Güneş yarıçapına denk geliyor Güneş benzeri Yıldızlar kırmızı dev olduklarında tam olarak 100 etrafında artı eksi bilmediğimiz orada bir hata payı var Eee tamamen stokastik Yani rastal bir şekilde oraya denk gelebilir onun altında da kalabilir tam olarak bilmediğimiz bir durum bilemeyeceğimiz bir durum yani biraz Eee ilk koşullara çok hassas bir şekilde bağlı anladım ve bu irileşmesi Mesela şöyle bir konuma geldiğinde Güneş Eee Tabii ki bunun dünya üzerindeki dünyaya Eee gönderdiği sıcaklık enerji eee şu ankinden çok daha farklı oluyor değil mi yani eee hı Bir iki katı En azından evet Evet iki katına çıkıyor ve Eee Dolayısıyla Güneş eee bir kırmızı deve veya kırmızı devli indeki son haline Eee ulaşmadan önce Eee çoktan dünya üzerindeki yaşamın Eee bitmesini bekliyoruz Eee adapte olamayacak olamayacağını varsayıyoruz Eee çok hızlı yaşanacağı için ve çok Eee ve atmosferi sil sil okyanusları buharlaştırmak atmosferi silmesi gibi durumlar mı söz konusu en olası senaryo ne bu ve ve yani 4 milyar yıld da değil 1 milyar yıl kadar Bir süre sonra evet yani şöyle az önce zaten hani Ser etkisinden bahsettim o yaşanmasa dahi yani eee zaten Eee dünyanın böyle Eee güneşin çıktısının % 20 falan artmasının ötesine dayanabileceği pek düşünülmüyor % veya diyelim yaklaşık olarak Venüs ele alacak olursak Yani onun ötesinde zaten Evet dediğin gibi okyanusların buharlaşması bildiğimiz haliyle Çok hücreli canlılığın ortadan kalkmasını bekliyoruz tek hücreli canlılık adapte olabilir Orasının ucu açık yani canlılık Neler yapmıyor ki her şey adapte olabilir belki de Eee Toprak içerisinde daha soğuk bölgelerde yaşama Eee tutunma Yani en azından Belki donarak Belki başka bir şekilde Eee mümkün olabilir Ama bil imiz haliyle yaşanan çok farklı olacak o yüzden Eee çok da ilginç belki koşul Yani çok da ilginç sonuçları olmayan bir şey çünkü bir yere kadar dayanabilecek eninde sonunda zaten e Güneş ya onu dediği gibi işte içine alacak almasa bile e beyaz cüce etrafında zaten yaşam kendi başına büyük bir sorun Çünkü beyaz cücenin sıcaklığı çok fazla sıcaklığı çok fazla olduğu için öyle 40.000 kalbinden falan bahsediyoruz Eee kendisi zaten bir beyaz yücenin çok fazla X ışını ve UV veriyor yani o x Yaşını ve UV hiç başka bir şey olmasa kendi başına zaten Eee canlılığın o e hücre Bağlarını koparabilir olarak ne dünyadaki yaşamın tamamen sonlanıyor ama şartların çok köklü bir şekilde değişeceği ve Eee özellikle de insanlar için eee Eee ve Tabii diğer çok hücreli canlılar Ama tabii kendimiz açısından düşünüyoruz insanlar için Eee yaşanması mümkün olmayan bir yere dönüşeceğini Peki sence yani sonuçta Neyse ki bu 3.000 yıl sonra 5000 yıl sonra olacak bir şey değil Eee En azından bir 1 milyar yıl Veya en azından yz milyonlarca yılla tarif edebileceğimiz bir süreç Eee öngörmesi çok zor tabii ama bu tür süreçlerin Eee kontrol altına alınabileceğini [Müzik] Eee Hani evrene baktığımızda gördüğümüz Belki de Eee teknolojilerin belli bir sınırı var Belki yaşamlar oluşuyor ama teknolojiler belli bir seviyeye Ulaşamıyorlar belki teknoloji Eee üreten medeniyeti yok etmeye meyli belki Evrim Eee yoluyla oluşan beyinler Eee kendi kendilerini yok etmeyecek Eee kapasiteye erişemedi egale etmeye başlıyorlar ve kendilerini soyutluyorum bizde olduğu gibi mesela gibi Eee ne görüyorsun insanlığın e geleceğinde bu güneşin E yani bu Güneş bağlamında güneşe olacaklar bağlamında şimdi akıllı yaşamın yıldızlarla Eee etkileşimi ilginç bir konu Eee Çünkü akıllı yaşam olarak yıldızların fiziğini anladıkça yıldızları Tabii ki değiştirmeyi yani Astro Mühendislik kabiliyetler imizde En azından hipotetik olarak şimdi belki ileride de pratik olarak artıyor şimdi yıldız yıldız evrimini anladığımız için Yani çoğu detayıyla Eee Teknik olarak yıldıza ne yapmamız gerektiğini biliyoruz Onun Eee mesela yaşını Eee arttırabilmek için mesela Güneş e yaklaşık olarak işte 5 milyar yıl Daha yaşayacak bildiğimiz haliyle ana dizide ama Eee mesela güneşten yavaş yavaş sürekli kütle çalsak onun yaşamını Aslında arttırabiliriz E bu bu kadar zahmete girişmek istemiyorsak bir başka Mep yıldı gidebiliriz Onlar zaten kendisi Eee Hiçbir şey yapmadan çok uzun süre yaşıyorlar Yani günün sonunda böyle Eee hidrojeni eee yani Mesela şöyle düşünün kampa gittiniz biraz odununu var Ne yaparsınız biraz ateşi yavaşlatır sınız o birkaç odunu dışarı çıkarırsınız ki Daha sonra yavaş yavaş Yakın diye çok ağır Yıldızlar kütleli Yıldızlar o odunları birden yakıyor Ama öyle yapmak zorunda değilsiniz Eee birer birer atarak Eee o odunları çok daha uzun sü yaşayabilirsin ama yani bu eee bir yerden sonra anlamsızlaşıyor Çünkü günün sonunda o Eee süreç de bitecek yani bir yerden sonra bakacaklar Evet yani ne kadar yavaşlat Sak da belki trilyonlarca yıl sonra tekrar Eee me tipi yıldızların da Eee Enerjileri bitecek bir yerden sonra sadece her şey ısıl Eee enerjiye bağlı kalacak yani yeni termonükleer Reaksiyon olmayacak Eee sistemin kendi ısı s yavaş yavaş Kara cisim ışıması yla verilmeye başlayacak O da bir yerden sonra hatta bitecek yeterince soğuyacak cisimler Eee bildiğimiz zaten bir yerden sonra Etraftaki cisimler bu çökmeler sebebiyle ve ısıl olarak ölümler sebebiyle sadece Eee sıkı cisimler olacak sıkı cisimlerden enerji toplamak biraz daha kolay Çünkü çok daha etraflarında enerjetik süreçler oluyor veya Mesela bu eee diyelim ki bir tane Yıldız aldınız işte eee bizim mesela kendi güneşimizi aldınız Güneş faydasız bir şey oldu siyah cüce oldu bir yerden sonra al bizim güneşi at karadeliğin yanınına kar delikte ne olacak hemen e Action disk oluşturacak yani o disk de ışımaya başlayacak yani eee sıkı cisimleri bir ışık kaynağı olarak kullanabiliriz bütün kozmik envanteri yavaş yavaş Kara deliklere atarak Eee ısınmaya devam edebiliriz bir yerden sonra o yüzden Eninde sonunda her şeyin gideceği şey sıkı cisimler ve kar delikler Kara deliklerin de bir yerden sonra Aslında e kendilerinin ışımaya e başladığını biliyoruz Hawking radyasyonu sebebiyle bunun için gözlemsel kanıtım yok tabii ki ama Eee Eğer bilgi paradoksunu çözeceksin bir şekilde Hawking radyasyonu doğru olmak zorunda ve bildiğimiz şekliyle Kuantum mekaniği çalışıyorsa bu eee parçacık Eee eşleri biri olay ufkunun hemen altında biri olay ufkunun hemen üstünde oluşuyorsa en bir şekilde Eee yani bir şekilde bu radyasyonun olması gerekiyor Bunu niçin anlatıyorum yani Kar delikler bile bir yerden sonra eee buharlaşır İşte o buharlaşma sürecinde büyük ihtimalle kara delikler evrendeki son Eee herhangi bir kalan akıllı yaşam formu için son enerji kaynağı olacak ama kara delikler bile bir yerden sonra tamamen radyasyona dönüşeceği için evrendeki herhangi bir böyle eee şeyi Eee gelişmiş beyni çalıştıracak eee bir enerji kaynağı kalmayacak ne yapabilirsiniz enerji kaynağı azaldıkça simülasyonu yavaşlatabiliriz yani şeyi varsayıyorum ben tabii ki Eee bütün işte canlılığın bir yerden sonra tamamen sanal bir gerçekliğe Eee kaydığını bir simülasyonun içerisine kaydığını ve avatarlar şekilde o simülasyon içinde yaşadığımızı düşünüyorum ama o simülasyonu bile çalıştırmak için kar delikten enerjiye ihtiyacınız var karadelik gittikten sonra simülasyonu ne kadar yavaşlatan bile bir yerden sonra o enerji kaynağı ortadan kalkacak O yüzden Evet uzun bir cevap oldu yani Güneş benzeri bir yıldızdan enerji kütle çalarak onu uzatmak yaşını uzatmak mümkün ama her şeyin Sonuç olarak Eee bildiğimiz Fizikle bir sonu var ve gözlemlenebilir Evren içerisinde Evren evrildik çe Yıldızlar birer birer söndükçe sıkı cisimler oluşup bu sıkı cisimler etrafındaki yığının diskleri bile sönmeye başladıkça ve e sıkı cisimlerin kendisi buharlaştı büyük ihtimalle artık bu eee mücadeleyi bir yerden sonra kaybedeceğiz Bu çok güzel bir cevap oldu çünkü sen anlatırken şu geldi aklıma yani eee Şimdi biz bir medeniyyet olarak Eee işte e kendi etrafımızda gördüğümüz sistemlere cisimlere hükm edebilme evresindeyiz işte Mesela ne olabilir hastalıklara hükmetmeye çalışıyoruz Ne yolla işte fizyolojik mekanizmalara müdahale ederek işte e bakterilere virüslere müdahale ederek patojenlere genel olarak müdahale ederek veya malzemeyi etrafımızda bulduğumuz malzemeyi dönüştürerek işte bir şeyler inşa ediyoruz binalar aletler araçlar vesaire eee Şimdi sen anlatırken Tabii bir anda çok hardcore bilimden çok hardcore sayfaya geçmiş olduk Aslında Eee Çünkü Eee işte yıldızların Manipüle edilmesi Kara deliklerin Manipüle edilmesi ama bundan 3.000 yıl önceye gidip de insanlara söyleseydim İşte biz ileride Eee Bu gördüğün Dağı eritecek ayıracağız içinden malzeme çıkartacağız ve o malzemeyle işte birbirimizle kıtalar arası konuşmayı önce Tabii kıtanın ne olduğunu anlatman gerekirdi Muhtemelen 3000 yıl önce ama onu Eee o şekilde iletişim kurabileceğimiz aletlere araçlara dönüştüreceğiz diye Tabii ki idrak etmesi mümkün olmayacaktı şu anda bir yıldıza herhangi bir kütleyle müdahale etmek herhangi bir Eee onun gidişatına etki etmek akıl almaz geliyor bize keza Kara deliklere yani bırak Hatta onlara müdahale etmeyi Oraya nasıl gideceğimizi bile hala e tam olarak çözebilmiş değiliz ama Eee işte her şey o noktaya geliyor skala zaman skalası Yani bizim için 80 yıllık bir ömür 90 yıllık bir ömür Neyse Eee çok kısa ama az önceki anlatımı yaparken Mesela işte 3.000 yıl öncesine gitsek yani Birkaç insan neslinden bahsediyoruz Aslında o birkaç insan nesli içerisinde makul oluyor 3.000 yıl içerisinde bu kadar Eee müthiş değişimlerin yaşanması ve Eee işte eee idrak edebiliyoruz Evet bak bu basamaklardan geçerek ve bu eksponansiyel olarak devam edecek olursa bir şekilde ki eee şeyi düşündüğümüzde o atalarımızın iki taşı birbirine vurmayı ve vurması sayesinde sivri uçlu cisimler oluşturabileceğini fark etmeleri ve bu Bunu belki kullanabilirim kesmekte biçmekle diye düşünmelerine şu anda kuantum teknolojilerine işte e güneşe Parker sondası göndermeye kadar olan süreci bir grafiğe döktüğümüzde aslında aynı sürecin devamı eksponansiyel bir devamı olduğunu görüyoruz bir yerde ve bu olaki sonlanmaz saa kesilmezse gerek savaşlar nedeniyle gerek işte belki teknolojinin bir üst katı sınırına ulaşmak nedeniyle Muhtemelen bir yerden sonra ilk ilk önce gezegenleri Manipüle etmeye başlayarak sonra Yıldızlara belki e önemsiz bulduğumuz gezegenleri fırlatarak Ve dediğin gibi kütlelerini arttırmak azaltmak veya işte çeşitli müdahaleler yapmak Yani uzun zaman skalalar düşünmeye başladığın zaman o söylediğin şeyler Bir anda E bir bir tür için Mümkün olacak şeyler olarak gelmeye başlıyor ve Eee sadece hani bende birazcık yarattığı hisleri senin anlatımının anlatmaya çalıştım Eee çok ilginç yani E şu anda Tahayyül bile edemeyeceğimiz şeyler çok büyük ihtimalle sıradan süreçlere işte bir ne bileyim devletler olur mu bilmiyorum da bir devlet kurumunun işi mesela güneşin Eee kütlesini takip edip işte ona göre E şey atmak kömür atar gibi işte ki Düşünsene aynı analoğu şeyde var Mesela yani benzeri diyelim işte buharlı trenlerde işte bir makiniz koyup da işte onun işi E buna şey atmak kömür atmak Halbuki ondan 100 yıl öncesine gitsen treni bile izah edemezsin belki insanlara ne olduğunu yani eee ama diyorsun ki işte yönetebileceği yöneteceğiz ki şöyle bir mekanizmadan geçerek ki o mekanizmayı da Tahayyül etmesi belki mümkün değil 100 yıl önce yaşamış ondan 100 yıl önce yaşamış insanın Eee böyle döngüsel bir hareket oluşturacak ve raylarda gidecek falan gibi bir süreç yani eee bizi çok ilginç bir gelecek bekliyor O kesin sen Eee insan türünün Eee bugün gö o günleri görebilecek kadar Eee yaşayabileceğini düşünüyor musun var olmaya devam Tam da onu söylemek üzereydim Yani bütün bunları Tabii ki söylerken varsaydığımız şey yani o teknolojiye sıçrayabilen Eee yani büyük ihtimalle bir filtreyi geçmemiz lazım bu filtrede ne yazık ki yani ne yazık ki beşeri geçmişimiz son yü yılda gösterdik ki Eee kendimizi imha etmeye çok yaklaştık yani nükleer savaşlarla ve yakın da belki Eee biyolojik silahlar da Malum ne yazık ki Eee gelecekte böyle bir Karabasan gibi duruyor yani bütün bunlarla beraber Eee Gerçekten bu filtreyi aşıp Eee Astro Mühendislik projelerini yapabilecek konuma Gelecek miyiz Onu zaman gösterecek Eee bunun için Tabii ki riski azaltmamız lazım O yüzden çok gezegenli olmak bu işin en büyük parçalarından bir tanesi Eee ama sadece o bile yetmeyecek Çünkü çok gezegenli olduktan sonra da gezegenler arası veya koloniler arası çekişmeler olabilir Biraz insan doğasının getirdiği bir şey o yüzden Eee kendi doğamızı Veya en azından kötü taraflarını sürekli baskılayarak Eee bilinçle iletişimle gitmemiz gerekiyor Bunun gerçekten o sonucu doğurup doğmayacağını bilmiyorum Onu zaman gösterecek Eee ama Eee yani böyle bir korku ve ciddi bir tehlike de var Hı hı Ama eğer bu filtreyi aşarsa Yani az önce bahsettiğim şey hani bilim kurgu olarak bile tanımlamak ean tam emin değilim çünkü bildiğimiz Fizikle Az önce bahsettiğim her şey çalışabilecek durumda yani eee aslında burada Eee hani şu fizik doğruysa Bunu ancak yapabiliriz diyebileceğim hiçbir şey yok çünkü Eee Mesela yığım diskinin ne kadar enerji üretebileceğini biliyoruz yıldızların nasıl zaman içerisinde evrildiğini biliyoruz O yüzden gerçekten kendimizi imha etmeden Eee karşılıklı iletişimle bu yılları atlatıp çok gezegenli bir tür olabilir ve diğer gezegen sistemlerini de hatta kolonize edebilirsek ondan sonrası sadece bir zaman süreci yani ondan sonra Eninde sonunda bu teknolojiye erişebileceğiniz düşünüyorum Çünkü bunun önünde bir fiziksel engel olmayacak Bu ışık hızıyla iletişim kurma kurmama veya Pardon e e Işık hızıyla seyahat etme etmeme olayı değil bu tamamen Hani Eee belirli belirli bir miktarda enerjiye hükm edebilme sorusu o yüzden o enerjiye hükm edebilen kadar Eee kendimizi imha etmememiz gerekiyor yani bildiğimiz Fiziğin çok net olarak bildiğimiz fiziğin sınırlarındaki şeylerden bahsediyoruz dediğin gibi işte Işık hızı aşılabilir mi aşıl mı Gerçi o da fizik çerçevesinde iyi biliniyor ama hani belki bir şeyleri atlamış ZD falan gibi Eee kapıların Aralık olduğu birçok saha var bilim fizikte özellikle işte kuantumda işte dolanıklık Nasıl çalışıyor vesaire gibi bir dolu bilinmeyen şey var ama bir yıldızın ona şu kadar kütle eklenirse nasıl davranacağı veya işte dediğin gibi agresyon disklerinin Kara deliklerin etrafında ne kadar enerji üreteceği bilinmeyen fizik sınırları içerisinde kalan şeyler değil erişemediğim teknolojik olarak erişemediğim e Eee şeyler şu anda Aslında Eee o açıdan düşündüğün zaman hakikaten çok daha Eee farklı bakmaya başlıyor insan Çünkü ya biliyoruz ne yapmamız gerektiğini Hani burada bir belirsizlik yok Sadece oraya Nasıl ulaşacağımızı bilmiyoruz ya da o teknolojileri Nasıl üreteceğimiz bilmiyoruz Eee o birçok insan bu işte fiziğin bilinmeyen taraflarına daha çok e ilgi duyuyor ama aslında bu kısmı bence çok daha heyecan verici bir taraf e En azından erişilebilir olduğunu bilmemiz bakımından Eee Peki bu az önce de bahsettin ya birazcık e Erkin de sormuş izleyicilerimiz işte büyük Süzgeç mi tek bir tane büyük Süzgeç mi var yoksa ard arda bir dolu küçük Süzgeç mi var Eee o Eee birazcık izleyicilerimize anlatmak açısından Eee videoda da yapmıştım bu konuda ama Eee büyük filtre hipotezi diye bir hipotez var ve bu hipotezin yapmaya çalıştığı şey eee bu fermi paradoksu olarak bildiğimiz Yaşam nerede işte uzayda Uzaylılar nerede Eee niye yaşam görmüyoruz Kendimizden başka sorusuna Eee verilen cevaplardan belki de en önemlisi Eee bu eee büyük filtre hipotezi Buna göre e belli e olayların yaşanma ihtimali o kadar düşük ki veya o kadar yüksek ki eğer negatif bir olaysa Eee yaşamın veya yaşamların diyelim farklı gezegenlerdeki yaşamların medeniyet kurup da iletişim kurabilecek seviyeye gelme ihtimalini azaltıyor Mesela ne olabilir Bu atıyorum Eee yaşamın başlangıcı olabilir Eğer ki yaşamın Eee kimyasal moleküllerden biyolojik organizmalara e dönüşmesi çok çok zor bir olaysa çok çok özel şartları gerektiriyorsa Mesela e çok nadir istersen trilyonlarca gezegen olsun o trilyonlarca gezegende yine de oluşma ihtimali işte bir iki gezegen kadar düşük olabilir Mesela atıyorum bu böyle midir değil midir bilmiyoruz ama E bu birincisi olabilir veya belki o bu abiyogenez dediğimiz cansızlıktan canlı geçiş çok basittir de atıyorum tek hücreliler liğe geçiş çok zor bir olaydır evrimsel süreçte Dolayısıyla uzayda bir dolu yaşamlar vardır ama hepsi tek hücreli seviyede kalmıştır ya da belki bu da basittir ama Eee işte zeki Beynin irileşmesi sağlayacak evrimsel koşullar Çok nadir oluyordur O çok hücrelilerde e veya beyin dediğimiz veya bu tür bir işlem aracının ortaya çıkması Eee Dolayısıyla Zeki canlılar Evren Belki çok yüceli yaşamla doludur ama Zeki yaşamlar evrimleşiyor ya da o da kolaydır beyin kolay gelişiyordu ama Eee evrimleşiyor Ama bu defa o evrimleşen beyin Az önce tansuy da söylediğim gibi Eee onun ürettiği teknoloji Eee beynin kusurlu evrimleşmiş olmasından dolayı veya beynin kusurlarından arındıracak noktaya kadar evrimleşmemiş olmasından ötürü kendi kendini yok etmeye meyillidir mesela gibi gibi bir dolu katman sayabiliriz buna işte büyük filtre hipotezi deniyor Aslında Erkin'in de söylediği gibi bu birçok küçük filtreden oluşabilen bir e süreç Ama genel olarak hipotezin adı büyük filtre hipotezi Sen Tansu sana soracağım bunu bu e silsilede Eğer atladığın bir şey varsa ekle Tabii E bu silsilenin hangi kısımlarını en olası görüyorsun ve burada tabii survivorship bayas yakalanmadan Hani kendimize bakıp da e ya biz çok birbirimizi yiyoruz Zeki bürüz çok hücreliye işte yaşam ama birbirimizi çok yiyoruz Eee Dolayısıyla Muhtemelen diğer lar da birbirlerini yemeye meyilliler e gibi mi yaklaşıyorsun yoksa başka bir perspektifin var mı bu büyük filtrenin neresine takılma ihtimalimizi en yüksek görüyorsun yaşam olarak şimdi Tabii ki burada elimizde sadece bir tane veri noktası olduğu için yani büyük ya Evet büyük filtrenin nerede olabileceği ve kaç tane olabileceği ile ilgili söyleyebileceğimiz her şey bir yerden sonra spekülasyon benim için Yani çünkü elimizde sade bir tane veri noktası var Belki en büyük yargım bu olur ama yani şunu söyleyebilirim Bu stokastik bir deney siz ilk başta bir başlangıç yani benzer başlangıç koşullarıyla başlıyorsunuz e Bunun iki tane sonucu olabilir ya hiç yaşam oluşmuyorsa olma hipotezi de hala geçerli Onun altını çizmek istiyorum tabii ki yaygın olmama hipotezi geçerli ve biraz da ne yazık ki Moral bozucu bir şey yani gerçekten biz Eee şeyiz yani çok çok nadir bir şeyiz ve Kendimizi büyük ihtimalle imha edeceğiz anlamında geliyor Biz olduğumuz için yani biz sıfır olamayız sonuç olak biz varız ama Eee Biz Demek ki çok nadir anlamına gelecektir Eğer öyleyse Diğer türlü baktığımızda da çok yaygınsöğüt Eee şunu söyleyebilirim belki teknolojik olarak yaşam çok nadir ama biyolojik olarak Aslında yaşam belki neredeyse bütün gezegen sistemlerinde karşılaşacağımız tek hücreli olsun Belki çok hücreli olsun teknoloji üretmeyen bir yaşamı belki göreceğiz ve bu şu anki şu ana kadar yaptığımız tüm gözlemlerle tamamen tutarlı Çünkü diğer Güneş sistemlerini bırakalım ta kendi Güneş sistemimizde daha diğer gezegenlerde yaşamı tamamen yanlışlı kadar güçlü gözlemlerimiz henüz yok diğer Güneş sistemlerini Yani benim araştırma alanıma öte gezegenlere Gelecek olursak hiç yok Evet bu konuda ilk büyük adımı ümit ediyoruz şu an fonu ayarlayabilirsin hws yani 2040 artılı yıllarda Yani en az 2040 Belki daha ileriki yıllarda fırlatılacak Eee 6,5 metre veya daha büyük çaplı geniş aynalı Eee Hubble Uzay teleskobunun çok çok daha geliş bir versiyonun uçacağını ümit ediyoruz 2020 yılında yapılan astronomi dünyasındaki anketten çıkan genel istek yargı bu yöndeydi bunun Tabii ki ana problemi fon Çünkü habitable Tamam Bu ilk başta Tabii ki 2020 yıllı bu anket süreci öncesinde farklı isimleri vardı çünkü birden fazla tasarım vardı Aslında hab vardı vardı ların da iki tane farklı versiyonu vardı şimdi bunların ana amacı yani Astro 2020'den çıkan Eee genel yargı bunların bir tane Eee tasarım altında birleştirilip HS olarak 2040 lı yıllarda uçması Ama bunun için şu and daha senato'nun bir ayırdığı fon yok Uzun sürede olmayacak Sadece Elimizde olan GAP diye bir süreç var yani hsun eee teknoloji tasarımını yapacak bir program bu program fon O yüzden En azından bu başlayacak ve bundan sonraki Sen bir planlama yapılacak Evet 2030 yıllarda da eğer teknoloji geliştirilir yavaş yavaş tek teleskobun bir araya getirilmesi süreci başlayacak ama cws ve Hubble öğrendiğimiz şey bunların gerçekten 10 yıllar aldığı ve ilk baştaki bütçelerin yaklaşık 23 katına mal olduğu o yüzden herkes şu an daha temkinli davaya çalışı c'den biraz ders alarak Aman 3 5 milyar dolar daha fazla ayırırız da bilime yanlışlıkla Aman ne yazık ki evet yani baştaki insanlar Tabii ki bu konuda çok cimri davrandıkları için yani toplumun da öncelikleri hiçbir zaman temel bilim olmadığı için NASA'nın astrofizik bütçesi her daim ne yazık ki kısıtlı Eee ve yani senatonun e genelde böyle bir vizyonu yok hani Bundan 10 sene sonraki deneyi biz böyle genel geçer bir Eee şeyle bille eee geçirelim bunu 10 sene boyunca fonlayan diye bir şey yok Bir Mesela bir kısmını fonluyor birkaç seniyye sonra tekrar bakıyorlar birkaç Sen Evet her şey değişebiliyor O yüzden bu eee volatil bütçe sürecinde bu 20 senelik bir Teleskop nasıl ortaya çıkacak aslında Kimse bilmiyor ama şu an ilk olarak bu sene bu sürece başladık Ben de bir takım lideriyim bu konuda bir çalışma yapıyoruz ve ana amacımız yani böyle bir Teleskobu Eee ileride Eee nasıl yani hangi bilim Sorularını cevaplamak için kullanacağız ve bunun için nasıl bir teknoloji gerekiyor Bunun süreci başlatıldı işte Nasıl Ofisi de kurulacak yakında Eee neyse Eee laf uzadı Yani bu hw sayesinde bu tür Eee gözlemleri ümit ediyoruz yapacağız Nasıl Eee eee Yani bu biyolojik yaşam ne yaygınlık da yakın yıldızlarda özellikle Güneş benzeri olsun biraz daha küçük ve büyük kütleli Yıldızlar olsun Eee yaşamın yaygınlığı ne ol olabilir Bununla ilgili ilk verileri 2040 lı yıllardan sonra her brosa almayı planlıyoruz Bu ilk kez bize fermi paradoksu konusunda gözlemsel bir kısıtlama verecek Çünkü fermi paradoksu şu ana kadar biyolojik yaşamı tamamen Açık bırakıyor Yani evet Bizim tek yaşam olmamız Eee üzücü bir acı gerçek olabilir Diğer taraftan baktığımızda da Eee Belki de biyolojik yaşam çok yaygın sadece biz daha Eee sadece teknolojik eee e yaşam Bir de tabii ki diğer kısmı da var yeterince uzun süre bakmamış da olabiliriz Bu ihtimal her daim gerçek olacak kaçırmış olabiliriz bir sinyali doğru okumamış olabiliriz en önemlisi de tekn Evet o da doğru yani her şey olabilir kendilerini gizliyor olabilirler ki bununla ilgili de aslında ilginç fikirler var ama söylemeye çalıştım yani Orasıyla da ilgili bir açık kapı var Orayı sadece sayılara dökmek çok mümkün değil Çünkü orada xeno psychology işin içine giriyor yani başkasının alt ayağına Evet kendini koyarak oradan düşünmeye çalışmak Bu da matematiksel modellemeye açık olmadığı için Game theori İşte bu shelling Point kavramları var yani iki tane birbiriyle iletişim kurmayan e Ajan nasıl olur da birbiriyle iletişimi ilk kez kurar sorusunun cevabı ceyle Aslında Evet aan aynı beyin yapısına bile sahip olmayabilir beyni bile olmayabilir bir tanesi bambaşka bir model geliştirmiş olabilir burada Aslında çok ilginç e çalışmalar var kargalarla vesaire yapılan Çünkü Neyse ki tek yaşam noktası Biz olabiliriz ama tek beyin noktası biz değiliz beyin konusunda zihin konusunda düşünce konusunda dünya üzerinde farklı veri noktaları var Tamam aynı kökene dayanıyor ama yine de bambaşka evrimsel patikalardan geçerek o noktalara ulaşmış e bunlara bakarak neler öğrenebiliriz konusunda çok güzel çalışmalar var Eee ve Mesela bir karganın belli bir problemle karşılaştığında nasıl yaklaştığına bakmak bir insana bakmaktan bize bambaşka sonuçlar veriyor ve onu kullanarak acaba Bir uzaylı medeniyetin Ya tabii daha şimdiden onları küçümseyerek karga düzeyine indiriyoruz belki ama bizden daha zeki bir tür olmadığı için şu anda o yönde bakamadığımız için mecburen bu yönde bakmamız gerekiyor E çok ilginç araştırmalar var ve bu gerçekten ilginç bir nokta Yani nasıl düşünüyor ki onlar bize hangi tür bir Game Theory altında cevap veriyorlar belki elimizde daha teorisi bulunmayan bir Game teoriye Eee gitmemiz gerekecek Belki de Eee Bu gerçekten çok e ilginç bir detay eee şeyi soracağım yalnız sormadan önce bir ufak bir iki teşekkür edeyim e Umut Kaya ve Niyazi Aksoy toplam 55 kişiye destek atmışlar Çok teşekkürler arkadaşlar e iki kardeş birlikte Seninle yazışmak hatırlıyorum e Hoş geldin aramıza Eee Rıfat Tarık yararbaş aramıza katılmış Çok teşekkürler eee bir soru vardı Aslında onu aktaracaktır sana Eee ama Eee kaçmış olabilir Ben Hatırladığım kadarıyla sorayım Eee şu anda bir böyle Eee yaşamı keşfetmek üzere Dünya dışı yaşamı keşfetmek üzere olduğumuza dair Aslında çok Uzunca bir süredir devam eden bir e beklenti var Sen yakın olduğumuzu düşünüyor musun Dünya dışı yaşamı Veya en azından izlerini e keşfetmeye yoksa tamamen hala % % veya Neyse artık Ne oran veriyorsan onun çok yüksek olduğunu düşünmüyor musun Ben bunu da merak ediyorum aslında ya Mesela daha Geçenlerde dün mü Ne yayınlandı Hani Mars'ta sıvı suğ olduğuna dair Eee yine Eee eee Mars toprağında Eee yeni keşifler Pardon Mars yüzeyinin altında Eee bunlara Yani bunlar hep her seferinde bizi böyle bir heyecanlandırıyor ama bir türlü e bulamıyoruz O kesin O smoking gun denen Eee kanıtı eee keza venüs'te arkadaşlar Belki onu da birazcık anlatabilirsin o ekipte yığılmak yerine o fosfin olayından sonra yeni kanıtlarla daha da pekiştirmeye çalıştılar E onu nasıl yorumluyorsunuz yakın gelecekte sonuç verecek mi Belki o teleskop World teleskobuyla da Yakın mıyız sence Yani şöyle zaman olarak Eee böyle çok özel bir zamandan geçtiğimizi düşünmemek le beraber Evet pratik olarak Eee belirli deneyler aynı anda çalışıyor ve Eee heyecanlı olduğum Eee birkaç tane deney var bu heyecanı zaten hiç kaybetmemek gerekiyor Yani bilimsel Eee eee bilimsel serüvenin temelinde yatan bu merak ve Eee keşif arzusu ve heyecan her şeyin başında Çünkü heyecan duymazsak zaten yaptığımız işin anlamı kalmıyor ama heyecan duyarken Tabii ki akıllı bir heyecandan bahsediyorum yani e sadece Eee şimdi işte bu aı devrimi vesaire içinden geçtiğimiz için değil Eee nasıl doğru deneyleri fonladığı için Çünkü benim en çok heyecan duyduğum Venüs aslında yani Marsa yaşam olma ihtimali var ama Venüs de Eee yani az önce bahsettiğim şimdi tekrarlamak istemediğim sebeplerden ötürü Eskiden yaşam olmuş olabilir Ve bu daha sonra Bulutlara kaçmış olabilir Ve şu an Evet 50 kilometre irtifada Eee venüs'te eee mikrobik yaşamdan bahsediyor olabiliriz ve bunun için iki tane deney gönderecek NASA bunlar hakkında mesela heyecanlıyım Onun dışında yine bölümümüzden ve Eee yandaki Eee gezegen bilimi vuran Eee takımlar Bu konuda da çalışıyor Mesela bir başka balon deneyi konusunda Eee fikirler var Nasıl Eee nasıl venü yok şey atmosfere gönderilebilecek deneyler konusu on dışında mel bahsettim Git önce daha yakın zamanda Avrupalı iş arkadaşlarımız Mesela bir başka deneyi gönderecek aial diye bir deney Avrupa Uzay Ajansı daha yakın zamanda gönderecek bunu bu 2020'li yılların en sonunda ve bu sayede mesela jwst ile çok nadir zaman bulabildiğimiz bu Bio imza arayışlarına tamamen e e zamanını ayırabilecek bir teleskop uye gönderilmiş olacak Arial ile beraber ve bu biyo imzalar konusunda epey bir gelişme yaşanacağını düşünüyorum ama gwsn tabii ki söyleyecek Daha çok sözü var cws Şu ana kadar e ki gözlemlerinde Eee mesela trapest sistemi ile ilgili ilginç gözlemler yaptı ama tam olarak daha bu gezegenlerin mesela atmosferleri var mı bu konuya daha cevap veremedik Şu ana kadarki Eee eee sonuçlar atmosferleri olmayabileceği tutarlı ama daha mesela net bir şey yok o yüzden oradan ilginç sonuçlar gelebilir ve az önce bahsettiğin venüsteki fosfin imzası da işte Az önce bahsettiğim Venüs heyecanım la alakalı Yani oradan da ilginç şeyler gelebileceğini düşünüyorum Mars'tan her daim ilginç bir şey gelme olasılığı var ama Mars'ın zaten akan suyu olduğunu biliyoruz yani bundan sonrası gerçekten mikro ölçekte bunu izini keşfetmek Bu da yakın zamanda olmayabilir ne yazık ki ama ama işte bu Mars sample return M sar deneyi var Onu beklememiz gerekecek ne yazık ki ve o da Biraz gecikti Çünkü belki takip etmişsindir Eee fonlaması ile ilgili çok büyük sıkıntılar yaşandı NASA bütçesinin Büyük bir kısmı alacağı fark edildiği anda yeni bir jwst e Vakası yaşanmasın diye önden önlem alındı Ve msr eee şey fırlatılma süresi çok öteye atıldı ve bu sayede yani veya bu yüzden diyeyim yani Mars'tan haber alma ihtimalimiz yakın zamanda biraz azaldı çok kötü ya ve bunun dışında Tabii ki her daim Yani bir aı Pardon aı diyordum Little greenman ile ilgili bir tekno imza alma ihtimalimiz her daim var Yani bu stady State böyle zaman içerisinde çok da değişmeyen bir şey Ama bunun olasılığı 50 sene önce de azdı Hala da az Yani bunun özellikle son zamanlarda artığını düş düşünmüyorum Sadece Son zamanlarda belirli ilginç Eee farkındalıklarımız oldu belirli ilginç sinyaller aldık ve bu anlamda Eee yeni heyecanlarım doğdu onu söyleyebilirim Evet Evet Evet arkadaşlar Eee birazcık Eee sizden de soru alacağım Eee kapatmadan önce Eğer özellikle şu anda astrofizik le ilgili biliyorum kuantumla ilgili vesaire birçok sorunuz var Hazır bir fizikçi bulmuşken soralım istiyorsunuz ama E bugün özellikle eee hele hele güneşle ilgili yıldızla ilgili e yıldızlarla ilgili veya kendi yıldızımız la ilgili bir e sorunuz varsa onları sorabilirsiniz Eee ben bakıyor olacağım yorumlara e o Siz sorularınızı gönderirken de bir e soru sormak istiyorum tansu'ya Europa birazcık Eee gözden mi düştü son dönemde abi Eee Bu konuda bir şey var mı Eee Euro Çünkü çok heyecan yaratıyordu europa'da işte okyanuslar olabilir Eee oraya sondaj yapabiliriz Belki o anda bulabiliriz E çok fazla duymuyoruz europa'nın adını maddi nedenlerle mi maddi Yani günün sonunda her şey maddi Eee çünkü yani bu eee gezegen bilimi komünitesi içerisinde hep bir iç güneş sistemi dış güneş sistemi savaşı var ve Yani bu konuda son zamanlarda biraz iç güneş sistemi Eee tarafı kazandı Çünkü daha ucuz yani ne zaman eler kısıtlandığında Çok riskli ve çok pahalı deneylerden kaçınıyor Para veren insanlar Senato vesaire O yüzden Eee eee daha kısa zaman ölçeklerinde cevap alabileceğimiz özellikle Bio imza konusunda iç Güneş sisteminde Eee bazı deneyler şimdi fon landı ümit ediyoruz 2030'a girdiğimizde Eee biri F onlan uçacak bu europa'ya ama Europa ile ilgili spesifik konuşmak gerekirse önce Tabii ki bir eee yüzeyinin taranması lazım O yüzden yani doğrudan iniş yapıp böyle bir sondalama yapmak çok riskli olabilir Eee öyle bir deneyi en başında zaten fonlamak çok zor olacaktır Ama yani E benim kişisel bir hayalim ümit ederim 2000 Eee 40'lı 50li yıllarda ben çok da yaşlanmadan yumin ederim yani gerçekten öyle bir deney göreceğiz böyle bir deneyi görmeden Eee gitmek istemem yani Ama e zaman gösterecek çünkü bunlar çok riskli deneyler ve ilk başta para verilirken Eee yani fon üretilirken Eee veren insanlar İşte bizim sağlık sistemimizde 1 milyon tane problem var hani çalışma eski % 30 olan ve 1520 sene sonra e cevap alacağımız eee bir deneyi niye gönderelim ki sorusuna E çok kolay hayır cevabı verebiliyorlar göndermeyelim cevabı verebiliyorlar Yani şunu söyleyebilirim Eee uzun zaman ölçekteki problemleri varoluşsal problemlerimizi birazcık olsun önceliklendirme projelere para ayırabilecek uluslar bence çok büyük farklılık yaratacak insanlığın Eee tarihinde O yüzden Evet yani bazı problemlerimiz çok kısa zamanlı özellikle Eee iklim değişiyor iklim değiş geliştikçe e özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde Son zamanlarda gördüğüm sigorta şirketleri mesela çok fazla sigortalarını arttırdı Çünkü iklim değişikliği yüzünden Seller Fırtınalar vesaire Yani kısa zamanlı söndürmem gereken çok yangın var ve E bu sebepten ötürü böyle büyük 15 20 senede ancak cevap alınacak projeleri Eee fonlayan çok fazla yaklaşmıyor ama bunu kırabilir bile olsa kırabal ancak ilerleme kaydedeceğiz gibi hissediyorum bu konuda Evet çok olası doğru yani bu bütçeyi şeyle ayarlamak çok zor ya Yani insan Hani alignment problem var Tıpkı aıda olduğu gibi hani gayeler örtüşmüyor Eee Dolayısıyla Eee denk getirmek çok zor ama işte mücadele devam ediyor Peki sen Eee bu kadar büyük teleskoplarla çalışan biri olarak Eee Zeynep sormuş birazcık Eee Bir Uzay teleskobunda temel ögeler neler olmalıdır nasıl olmalıdır biz bu konuda bilgilendirir misisin diye Eee ama ben o soru benim aklıma şeyi de getirdi Eee sen daha kişisel teleskopla astr fotoğrafçılıkla falan uğraşıyor musun ya da hiç yok Çok fazla astrofotoğrafçılık yapm hla jws ile çalışınca pek ş Eee ilgi çekmiyor olabilir aslında Hubble ve jws çok dar alanlı Eee ama test bu konuda ilginç ilginç bir Eee olasılıktır Çünkü testle yani 24 dereceye 24 derecelik ccd Elleri Var Eee çok güzel fotoğraflar yakaladık bir 5 sene test takımında aktif çalıştım şimdi daha çok advisor olarak çalışıyorum yani öğrencilerim E teleskopta ama Eee test bu konuda büyük bir Tabii ki bize olasılık sağladı Hubble ve jws bunlar çok daha dar açılı ve yüksek açısal çözünürlüğü olan teleskoplar soruya Gelecek olursak yani teleskopların ana Eee bileşenleri Tabii ki ne kadar büyük aynanız varsa o kadar iyi çünkü Ayna büyüdükçe açısal çözünürlüğünü Art artıyor Eee bazen aynayı Çok da fazla büyütmek açısal çözünürlüğe çok faydalı olmayabilir Çünkü o tamamen piksellerin zle alakalı Yani o mesela açısal çözünürlük dediğimiz şey o Gusin benzeyen bir böyle yuvarlak bir şey onu e örnekleyiniz lazım O yüzden Eee dedektörünü le ilgili dedektörünü karşılık gelecek bir açısal çözünürlüğe O yüzden de Ayna büyüklüğüne ihtiyacınız var Ama genel olarak Ayna büyüdükçe Tabii ki daha çok ışık toplayabiliyor musunuz Eee Onun dışında F numarası önemli yani eee Odak düzlemi Odak uzaklığının açı şey açıklığa oranı Çünkü o da görüş açınızı belirliyor ve mesela hubble'ın Eee F numarası Bayağı büyük 28 falan olması lazım E testini çok küçük çünkü geniş açılı Eee ve çok daha hızlı yapıyor bu Teleskobu Eee teleskop Tabii ki uzay teleskopları Bir Uzay yani uzaydaki bir cisim Aslında o yüzden onun Eee o şekilde sağlıklı bir şekilde çalışabilmesi için bir güç kaynağına ihtiyacınız var Genelde Eee uzay teleskopları eee şey güneş enerjisiyle çalışıyor o yüzden bir tarafını Eee yani panelleri sürekli güneşe doğrultmanı lazım eğer bir gölgede kalacaksanız mesela o zaman çok önemli dünya yörüngesinde olun Eee eee dünyadan daha uzakta L 2de olun gölgeden her daim kaçınmanız lazım Çünkü o zaman donuyor teleskop Eee Onun dışında teleskobun en önemli belki uzay teleskoplarının özelliği pointing precision yani noktalama hassasiyeti diğer teleskoplar çok önemli değil birkaç mesela dereceyle Eee siz Eee hedefleyen büyük ihtimalle yeterince iyidir ama eee bir Eee Optik teleskopu çalıştıracak sanız mesela yay saniyesi altında bir hassasiyete ihtiyacınız var Ve bunun da olabildiğince küçük zaman ölçeklerinde kararlı olması lazım yani şey yaparsanız Mesela bir saat boyuncaki ortalamasını yay saniyesi yaparsanız O da işinize yaramaz saniyede bir ortalaması alındığında bir yay saniyesi veya daha küçük bir hassasiyete ihtiyacınız var Eee ve Eee Bu da işte şeyle eee E bir Star Tracker dediğimiz Yıldız takip eden ikinci kamerayla genelde mümkün olabiliyor Eee ve Eee mesela tes için bu böyleydi yeni Üzerinde çalıştığımız bir teleskop Eee tasarım projesi var Orada da benzer bir şey deniyoruz Eee ve E onun ötesinde Tabii ki Eee uzay Eee araçlarındaki önemli değişkenlerden bir tanesi aldıkları açısal Momentum Çünkü sürekli Güneş rüzgarına tabiler ve güneş Rüzgarı Sürekli onları döndürüyor O yüzden sürekli bir noktaya Eee hassas bir şekilde odaklanabilmek Doğrul dailmi için o açısal fazla açısal momentumun Eee belirli bir tekerleğe verilmesi lazım ona Momentum veya Reaksiyon tekerleği diyoruz genelde işte 4 tane falan oluyorlar ve bozulduk varında yedek tekerleği kullanıyoruz hubble'ın Mesela şu an tek tekerlek denemeleri yapılıyor Çünkü Hubble sürekli Evet evet zaman içerisinde bozuluyor onlar herhalde değil mi Evet evet çok fazla Çünkü eee şey olduğu için sürtünme olduğu için onları zaman içerisinde kaybetme durumları oluyor Bir de tabii ki dedektörleri de kaybediyoruz Çünkü dedektörlerde de mesela Test için konuşmak gerekirse D tane kamera var dör tane kameranın her birinde dör tane dedektör var Işık algı bunlar aslında e yarı iletken silikon ve üzerinde de bir şey gibi düşünebilirsiniz bir detektör yani eee bir Eee Işık Eee ölçüm kutu matriksi yani her kutuya E siz bir tane foton geldiğinde gerilim e var bir belirli bir voltaj o voltaj sayesinde Eee tek foto elektronu Ne yapıyorsunuz Bir Eee önce elektron Eee sayısını arttırıyordu daha sonra onu dijitalleştirici ışınlar sebebiyle Eee o yüzden eee buna karşı dayanıklılığı da çok önemli bu parametrelerle genel bu teleskoplar tasarlanıyor bir yerden sonra da tabii ki yaşam sürelerini dolduruyorlar ya Eee aktif Eee dedektörlerin kaybettikleri için ya da yörüngelerini koruyamadık varı için mesela capler yörüngesini koruyamıyor o yüzden şu an savrulmaya başladı Eee test uzun süre boyunca bu yörüngesini koruyabilecek e diye tahmin ediyoruz çünkü Ayla rezonansta ik ikiye bir her testin iki kere dönüşünde Ay Dünya etrafına bir kere dönüyor o da onu kararlı tutuyor bu aslında tasarımsal bir seçimdi Bu sayede tesin çok fazla mesela yakıt konusunda e endişelenmesi teleskopların e Mesela özellikle L2 noktasında yani stabil olmayan kararlı olmayan noktalar etrafında yörüngede olan teleskopların bu konuda çok dikkatli olmaları gerekiyor ne kadar çok Detay var aslında yani bizim izleyiciler olarak bilmediğimiz yani ayın yörüngesinin bile kaç kere döndüğünün bile teleskop üzerinde etkilerinin hesaplanması gerekiyor orada da gerçi boyutu çok küçük olduğu için herhalde Tam bir ü cisim problemi olmuyor ama yine de yani eee sadece dünyayla olan etkileşiminden fazlası var Eee Çok teşekkürler güzel anlattın eee bir iki kardeş birlikte sormuş Güneş en fazla kaç milyar yıl daha yaşayabilir diye biraz bahsetmiştik kısa bir cevap verebilirsin buna tekrardan bazen kayboluyor Çünkü şeyde Hı hı ana dizide kalması bir 5 milyar yıl daha devam edecek ne dizide kalması ana dizide kalması hidrojeni helyuma yakması Yani az önce bahsettiğim şekilde Eee Proton Proton zincir reaksiyonu sonucunda seri reaksiyonu sonucunda Eee çekirdeğinde hidrojenleri helyuma yakması bu yaklaşık bir 5 milyar yıl daha sürecek daha sonra çekirdeğinde eee hidrojen helyum biriktikçe işte yavaş yavaş Eee büyümeye başlayacak eee şey yıldızımız ve dış katmanlar uzaya savuracak Eee ve bu sürede Tabii ki dünya üzerindeki yaşam da çoktan bitmiş olacak ve daha sonra kendisi bir beyaz cüce haline gelecek bu kırmızı deve dönüştükten sonra olacak bir şey değil mi Evet tabii ki Kırmız yani kırmızı deve 11 milyar yaşındayken yani günümüzden ne oluyor işte 4,5 5 5 milyar yıl kadar sonra eee ulaşacak Ondan sonra eee O kırmızı devden e beyaz cüceye dönüşmesi Ne hızlı olan bir şey mi yoksa yoksa uzun uzun mu sürüyor O da orası çok hızlı olan bir şey Eee orada yaklaşık olarak Eee parlaklığını aynı tutuyor ama Eee sıcaklığı değişiyor eee buna planetary Nebula deniyor Aslında gezegenle de hiç alakası yok İlk başta gözlem yapan insanlar gezegene benzettiği için gezegenimsi bir nebulo oluşuyor ve daha sonra o yani Yıldız Rüzgarı ortadan kalktığında geriye kalan bir e beyaz Yüce H Evet yani Dolayısıyla dünyadaki Eee yaşam bir bu şart yani beklentilerimiz dahilinde 1 milyar yıl kadar daha devam edecek ama e güneşin Peki o beyaz cüce evresinde ne kadar kalıyor herhalde milyarlarca beyaz cüce dediğim gibi Evet yani milyarlarca ve milyarlarca aslında Sadece birkaç milyar da değil Eee çok uzun süreler tamamen o bilmediğimiz Fizikle alakalı bir beyaz Yüce Eee Öyle bıraktığınızda tabii ki kar cisim ışıması yla yavaş yavaş soğuyor yani eee bugüne kadar bildiğimiz en soğuk beyaz cüce yanlış bilmiyorsam 34.000 Kelvin gibi bir şey olması lazım yani çok soğuk değil tabii o yavaş yavaş evrenin ortalama sıcaklığı olan 2.7 Kelvin doğru yavaş yavaş Soğuyacak ama bunun olması çok uzun sürüyor ve Eee şu ana kadar Sadece evrende 13.8 milyar yıl geçtiği için Tabii ki Eee bunun akıbetini gözlemsel olarak bilmiyoruz Eee şunu söyleyebiliriz ya orada yeni fizik varsa mesela karanlık madde orayı ısıtıyorsa veya Efendim Proton bozuluyorsa protonun bozulup bozulmadığını da bilmiyoruz mesela öyle durumlarda yeni bir ısıma kaynağı olabilir o yüzden belki beyaz hücreler ilk başta tahmin etmediğimiz kadar da karanlık olmayabilir Yani bir belki kahverengi cüce ama kahverengi cüce de çok farklı bir şey o yüzden orada Eee aynı terimi iki farklı nesneyi kullanmak için belki kullanmış oluruz o yüzden ondan da çekiniyorum Kara çünkü kahverengi cüceyi şu an e döteryum yakan gezegenimsi ama aslında ana dizide olmayan yıldızımsı cisimleri kullanmak için kullanıyoruz yani yıldızla gezegen arasında Arafta kalmış bahs y gri bölge yani orası ev Evet aynen onlardan bahsetmiyorum Bu bahsettiğim beyaz cüce aslında bir sıkı cisim Yani tamamen kuantum mekaniksel basınçla Ayakta duruyor hidrodinamik açıdan Evet evet insan eliyle Manipüle edebilir miyiz diye sormuş birazcık milankovic döngülerinden bahseder misin Bize Aslında ondan önce E çünkü yayında da yani önceki kısımda da bahsettik ama çok detayına giremedik Hı hı Eee şimdi Eee herhangi bir cisim bir başka cisim etrafında dönerken Eee yörüngesi belirli parametrelerle açıklanabilir veya özetlenebilir Yani üç boyutlu uzaydaki hareketi Çok karmaşık gelebilir belki hayal ettiğinizde ama aslında 6 tane parametre ile herhangi bir iki cisimi Eee tanımlayabilir herhangi bir zamanda şimdi bu eee yörünge parametreleri yörünge elementleri de diyoruz eee bir tanesi zaten zaman diğer beşi zaman içerisinde değişiyor mesela yarı büyük Eksen Eee zaman içerisinde Eee enerji kaybederse değişebiliyor yani enerji alışverişi yaparsa açısal Momentum alışverişi yaparsa değişebiliyor Onun dışında dış merkez dilik yani Eksen dış merkezlilik diye çevriliyor olması lazım bu zaman içerisinde değişiyor Çünkü Diğer gezegenlerin de etkisi olduğu için Aslında bir en cisim problemi yani güneş sistemi Sadece bir iki cisim veya üç cisim de değil yani en cisim problemi Diğer gezegenlerin etkisiyle bir E hep Merkez dış merkezlilik Değişimi de oluyor Onun dışında presesyon var yani Güneşe en yakın olduğu noktanın Kendisi de kayıyor buna argument of periapsis diyoruz yani yıldıza en yakın olduğu noktanın açısı Bu da değişiyor ve onun dışında da eee yörüngeyi e referans yörüngeyi kestiği nokta da değişiyor Buna da longitude e of ascention diyoruz ve Eee Burada da eee şey değişiyor Eee yine bir presesyon etkisi sebebiyle yine n Eee kütle etkisi sebebiyle Eee bu cisim bu yörünge elementi de kayıyor ve Bütün bunların Son eee bir görünü Aslında çok uzun zaman ölçeklerinde stabil değil Şimdi bu milankovic döngülerine geri dönecek olursak milankovic döngüleri Eee Dünya üzerinde gözlemlediğimiz jeolojik veya işte daha çok jeolojik değil de Eee Bu arada senin robot yine galiba Başka odada çalışıyor diye tahmin ediyorum değilim Tamam bakım şim Yok yok s değil dur Ne diyordum He Eee dünya üzerindeki devam hemen bakıyorum abi dünya üzerindeki jeolojik değişkenlerin Az önce bahsettiğim yörünge parametreleri ile olan ilişkileri Az önce bahsettiğim milankovic döngüleri ve burada Eee ilginç bir etkileşim var bu etkileşimleri tamamen böyle birebir lineer ilişkilere dökemiyor Ama uzun zaman ölçeklerinde dünyanın yörüngesinin Eee dünyanın toplam aldığı sıcaklığı değiştirdiğini biliyoruz Ve bu da büyük ihtimalle Eee iklim değişikliklerine sebebiyet veriyor Az önce bahsettiğimiz sebeplerden yani Mesela uzay Eee hava durumundan çok daha büyük klikler de değiştiriyor Tabii ki burada değiş başka değişkenler de var sadece dünyanın içerisinde işte plaka tektoniği levha tektoniği ve Eee onunla ilgili volkanizma etkileri de var bunlarla beraber daha karmaşık bir Eee döngüsellik var Dünya üzerinde peki Eee bu güneşin içerisindeki süreçlerin değişimini anlamak için Eee güneşin içerisine bir e sensör göndermemiz mümkün gözüküyor mu şu anda nasıl bir güneşin içerisine bir sensör yüzeyinin altına yani yüzeyinin altına Bence bir sensör göndermek çok zor çünkü yani o sıcaklığa dayanacak Ben elektronik bir cihaz bilmiyorum ev ama şirim yani güneş hakkında bilgi edinmek istiyorsak içine sonda göndermek zorunda değiliz özellikle içini merak ediyorsan güneş hakkında ve genel olarak herhangi bir gezegen hakkında sizm oloji kullanılabilir yani sizm oloji ne demek burada onu açayım E gezegen şey yıldızımız zaman içerisinde Parlak değiştiriyor ve bu parlaklık değişimlerine bakarak içerisinde hareket eden Sismik dalgaları modelleei yuz Bizim Dünyamız için de yapabiliyoruz Hatta zaten Sismoloji bütün bilimi bunun üzerine kurulu işte bazı e şeyler var dalgalar var ileri geri hareketli dalgalar bir bazıları var Yanal Bunlar farklı hızda hareket ediyor PVS dalgaları aynı şey Yıldızlar için de geçerli yı yıldızlarda da Bunlar hareket ediyor Eee sheer dalgalar Tabii ki her yerde hareket edemiyor Çünkü bir akışkan içerisinde sheir çok fazla Eee Dalgalara yani yana doğru saçılmalı çok fazla mümkün değil ama Eee katı içerisinde mesela ikisi de var neyse Yıldızlar için konuşmak gerekirse yıldızlarda p dalgalarını gözlemliyoruz Güneş tipi yıldızlarda Onun dışında dalgalar da var o yüzden dışarıdan sadece parlaklığını zamana bağlı olarak e ölçtüğünüz Yıldız hakkında epey bir şey öğrenmiş olabiliyoruz O yüzden Çin sonda göndermek zorunda değiliz yani için anlamak için H çok iyi evet Neyse Eee o iyi bir şey yani ona ihtiyaç kalmadan da bilgi alabiliyor olmamız güzel bir şey eee yine de mesela yüzeyde 5.000 küsür Kelvin Eee ya da 5000 küsür derece Eee şu anda mesela Parker sondasının maruz kaldığı sıcaklıklarla kıyasladığımızda ne kadar bir fark çok daha yüksek çok daha yü Parker Kepler yörüngesinde yani 1000100 arası bir şey olsa gerek yüzey sıcaklığı ise çok çok daha yakın yani şöyle düşün Parker 10 Güneş yarıçapında Ken % akısını alıyor yüzeyine göre o yüzden Sıcaklığı da ona göre düşük olacaktır yani o sıcaklıklara dayanacak bir sonda yapıldı ğında Elbette sismolojik olarak çok daha iyi veri toplanırdı eğer öyle bir şey hipotetik olarak mümkün olsaydı şu anki hassasiyetimiz çok daha hassas bir şekilde Sismik veri toplayabilir ama yani öyle bir şeyi hayal etmek çok zor Çünkü o kadar yüksek bir manyetik alan altında o kadar sıcak bir yerde opere edecek bir ekipman düşünmek çok zor Şu anki teknolojimiz Anladım anladım Bu arada zaten güneşle güneşe o kadar bira gönder güneşle Radyo dalgalarıyla iletişim kurmak da çok zor onu da eklemiş olayım Güneş Çünkü Radyo dalgalarında da çok gürültü yaratıyor yani o yüzden çok pratik gelmedi herhalde yani en makul herhalde olacak şey bir dalma çıkma şeklinde olup verileri toplayıp sonra göndermesi şeklinde bir şey geliyor aklıma ama Tabii bir de dalsa kütle çekiminden nasıl öyle bir şey Mümkün olabilir mi acaba o kadar yaklaşıp da güneşin kütle çekiminden şimdi fotosfer içine girdikten sonra orada E çok büyük bir akışkanlık Tan ötürü oradan kurtulması mümkün olmaz ama Eee yani Parker biraz daha fazla yaklaşabilir deney mümkün yani düşünmek mümkün yakın zaman içerisinde birkaç güneş yarıçapına kadar yaklaşabilmek Elbette toplayabileceğimiz Eee Çünkü o zaman koronanın bayağı içinde oluyorsun Oradaki magnetic reconnection yani manyetik bağla Eee Birleş meleri Eee ölçebilme ihtimalimiz çok daha yüksek olur Tabii bu manyetik Eee o reconnection e dışarıya doğru bir atım yapmasının e sebebi ne niye bu kadar şiddetli bir şekilde bir Eee Patlamaya neden oluyor bu manyetik alan Yani bu dünyada falan pek gördüğümüz bir şey değil Yıldızlara özel bir olay Aslında dünyada da var magnetik reconnection var mesela her Güneş e Rüzgarı bizim üzerimize geldiğinde ha hızı paracıklar hızlanıp enerji kaybedince ve atmosferle etkileş orora oluşuyor aslında aynı fizik ama çok daha küçük ölçekte oluyor ve dışarıdan bir faktörle dünyada meydana Hani Dünyanın kendi iç manyetizması Böyle bir şeye sebep olmuyor Yok hayır kendi Yani şöyle o manyetik alanı yaratıyor Güneş etkileş o olayı oluyor ama güneşin kendi içinde yaşanan süreçlerden ötürü Eee orada bir Eee yeniden bağlanma olayı yaşanıyor ve o sırada Çok ciddi bir enerji atımı da yaşanıyor Bu ikisi arasındaki ilişki ne tam olarak Hı hı şimdi Eee manyetik etkileşimleri bu kadar güçlü kılan şey aslında bu arada bir parantez açayım manyetik kuvvet bayağı güçlü bir kuvvet yani kütle çekimine göre çok çok daha güçlü bir kuvvet ve Eee bunu bu kadar güçlü kılan şey aslında manyetik alanların bir tansiyonu olması yani manyetik alanlar çok çok bükülmeye sevmiyor H Eee o yüzden bükülüyor bükülüyor bükülüyor orada tam koronanın içerisine orada bir enerji Eee depolanıyor o şeye halkaya ve bir yerden sonra o birleşme yaşandığında o halka kopuyor koptuğunda inanılmaz yay gibi aynen öyle yay gibi ve orada bir enerji birikimi olduğu için o tansiyonla beraber birden Eee vakuma doğru hareket haline çıkıyor Ve bunu yaparken plazmayı da kendiyle Beraber gyor tabi ki sürüyor Anladım Evet güzel güzel peki Peki Eee var mı güneşle ilgili konuşmamız gereken güneşle ilgili bak şu çok sık yanlış biliniyor Hatta onu da aslında soracaktım sana en yaygın duyduğun eee mitlerden bir tanesini belki paylaşabilir misin güneşle ilgili mesela İnsanların en çok yanlış bildiği şey ne sence ya güneşle ilgili en yanlış bir yani Mesela gü e Ak şey gelmez ben sana bir tip vereceğim n He nötrino ürettiği genelde bilinmiyor ona şaşırıyorum B Mela Çü asa yorumlarda sorulmuş nötrino salınımı nasıl gerçekleşiyor diye o bu Bununla ilgili mi Şu an ev bula Yani şöyle yani nötrino salınması olmasının sebebi zayıf kuvvetli etkileşim olması ve nötrinolar çok daha Tabii fotonlar göre çok daha hızlı bir şekilde çıkıyorlar Bununla ilgili Eee fizik dünyasında Tabii ki önemli bir problem var Belki herkes duymamıştır onu söyleyeyim Eee Güneş nötrino problemi diye bir problem vardı daha doğrusu vardı demem lazım Çünkü şu an anladığımızı düşünüyoruz ama E yani modern fizik tarihimizin en önemli problemlerinden bir tanesi 1960'lı yıllarda Eee joh Bakal İşte bu tam olarak o zaman neredeydi ama benim eski enstitüde eski bölüm başkanlarından bir tanesi o Nino fiziği üzerine uzman biri biriydi yani şu an hayatta değil Onun çalıştığı bir problem mesela o orada anlaşılan şey şuydu Güneş e nötrino üretiyor olması lazım ama ölçülen onun çok daha altındaydı yarısı falandı ve bu eee uzun bir süre boyunca insanların abuk subuk modeller üretmesine sebep oldu yani neden nötrino akısı beklediğimizin altında daha sonra anlaşıldı ki aslında çok daha eski bir model var nötrinoların aslında aigen State olduğu ve e flavor değiştirdiği Yani bizim Çünkü şeyler nötrino dedektörler sadece elektron nötrinosu e duyarlı ve Eee güneşte de elektron nötrinosu üretilmesi bekleniyor Çünkü enerji yani Mega elektron Wolf vesaire olduğu için ama arada elektron nötrinolar diğer Aygın seer sayesinde diğer nötrinolar dönüşebilen kısı biraz azalıyor D bu büyük bir Yani belki on da teş onu da teşhis edecek aracımız mı yoktu o yüzden mi kaçırdık onu Evet evet yani şimdi anlaşıldı ki aradaki fark o yüzden olması gerekiyor Yani o Mesela yani Ben Eee fizik öğrencisi olduğumda bu yeni yeni anlaşılıyordu Aslında o yüzden ilk okuduğum beni heyecanlandıran problemlerden bir tanesiydi Eee Güneş nin ninoy bir tanımla istersen Bu arada nötrino bu kadar ilginç yapan şey ne yani nötr zayıf etkileşen yani elektron gibi elektrona Aslında benziyor ama elektron gibi Eee yüklü değil Eee ve Eee Bu yüzden Eee Tabii ki yük mesela manyetik alan altında h Eee herhangi bir şekilde yön değiştirmiyor etkileşim yapıyor ama zayıf etkileşim dediğimiz bir başka etkileşim türü var Eee ve bu eee şekilde üretiliyor yani zayıf etkileşim olan iki tane Proton eee bir tane nötron EA Eee Pardon işte döteryum doğru gittiğinde eee bir tane Tabii ki eee şeyi korumak için Eee yükü korumak için pozitron üretmesi lazım bir tane de nötrino üretiyor zayıf etkileşim olduğu için ve o nötrino Eninde sonunda dışarı çıkıyor Eee o yüzden eee nötrinolar fizikteki yani şey yapılması görmezden gelinmesi kolay bir şey çünkü zayıf etkileşi ama her yerdeler ve çok önemliler o yüzden nötrinolar da yakın zamanda yeni keşifler olabileceğini de tahmin ediyorum Yani ilginç fiziğin bence çok aktif alanlarından bir tanesi özellikle yeni fizik arıyorsak yani nötrino akıllarına sürekli bakmak lazım kozmolojik Bir anlık dondu gene onu ölçebiliyor oradan gözlemsel kıstaslar g geliyor gözlemsel orada ölçümler yapabiliyoruz ses GTİ bir anlık bir 7 saniye falan gitti geldi he tamam yani sonuç olarak nin olar önemli nesneler Ve tabii ki standart model dışında konuştuğumuzda da yani bizim benim en çok ilgimi çeken üzerinde çalıştığım wim vardır dimler de aslında nötrinolar benziyor ilk başta nötrinolar Bu arada karanlık madde modeli şeydi dayıyı Daha sonra bunların Eee çok Tim oldu kızına yakın oldu Ha evet o da var aslında ya şöyle e winler Hiç ortada yokken ninolar As özellikle mi seçiyorsunuz isimleri İlla mı canlanmak mı istiyor kaşınıyor Evet doğru oradaki isim seçimi Çok manidar E ama neyse Sonuç olarak wim ortaya çıktı Yani nardan sonra şu anki O yüzden karanlık madde Evet dur Evet peki bir de tip vereceğim dedim ya güneş ne renk Eee güneşimiz Aslında yeşile yakın yeşile daha yakın yeşile daha yakın ama Eee Çıplak gözle uzayda bakacak olsaydık çıplak göze yaklaşık ne renk gözükürdü yani ne derdik ya beyaza yakın gözükür Yani aslında bizim Eee Çünkü Eee evrendeki Eee şeyler Yıldızlar yani çok enerjetik olanlar çok Mesela işte böyle az önce örnek ne verdim 30.000 Kelvin 40.000 Kelvin ki beyaz cü onlar Biraz daa maviye yakın maviden sonra beyaza gidiyorlar sonra kırmızıya gidiyorlar Peki maviye Yakın derken mesela ya uzaydan Çıplak gözle bakma halinde mi maviye yakın yani bildiğin mavi şöyle çıplak şimdi çıplak göz kelimesi Tabii ki karmaşıklaşan Eee top hatad yani eş dağılımlı bir filtreden bahsediyorum yani eğer Siz ışığı hiç değiştirmezseniz dağılımını bütün ışığa eş duyarlı olursanız Eee yü yüksek sıcaklıklı Eee Yıldızlar mavi gözükür orta sıcaklıklı Yıldızlar beyaz gözükür Eee düşük sıcaklıklı Yıldızlar kırmızı gözükür Eee diğer renkleri almamasının sebebi Az önce dediğim gibi eee plank e dağılımını Yani tamamen kuantum mekaniksel olarak ışıyan bir cismin tayfı ile alakalı bir şey onun integralini aldığınızda diğer renkleri elde etmiyorsunuz H Hı hı Peki Eee şimdi mesela Yani insanlar renkten bahsederken kendi gördüklerini kastediyorlar Tabii Dolayısıyla mesela İnsan gözünün atıyorum yeşile daha duyarlı olduğunu da biliyoruz Eee Mesela bu tür bir Eee iletişim yöntemi yok mu fizikçiler arasında Hani True Color dediğimizde kastettiğimiz şey mesela gerçek renk dediğimizde ya Bu arada zıttı da işte hani Eee özellikle renklendiriyor ya Astro fotoğrafları işte belli hidrojeni helyumu bilmem neyi daha net görebilmek için ik ışınlarını oksijeni falan o oradaki True colan kasıt senin Az önce bahsettiğin türden bir bütün spektruma eşit duyarlılık halinde mi yoksa insan gözününün yaklaşık olarak göreceği bu şekildedir mi deniyor birazcık onu netleştirmek istedim aslında yani şöyle Tabii ki yani Han fizikte çok insan gözüyle bakmadığımız için Eee genelde filtre başına konuşulur mesela dersin ki B filtresiyle parlaklığı şu şu yıldızın R filtresiyle bu R filtresiyle bu rgp uzayında ona bir renk atarsın E tabii ki bu RGB filtrelerinin e tam böyle 0 1 arasına gidip gelmiyor Onların da bir yukarı çıkma aşağı inmeleri var Evrensel olarak bir tane filtre tanımlı olsa da pratik olarak kullanılan filtreler sürekli Art X10 E biraz değişecek yani Hı hı o yüzden e tam bir buna evrensel bir cevap vermek mümkün olmasa da şunu söyleyebilirim yani Mesela güneşe e insan gözüyle baktığınızda onun tayfını biraz daha şeye çekiyoruz düşük enerjiye çeviriyoruz Çünkü aslında güneşin e tayfının yaklaşık % 110 civarı olması lazım eee uv'de şey ultraviyole ama onu sıfırlıyoruz biz Yani önce atmosfer sıfırlıyor bizim zaten Gözümüz de çok duyarlı değil uv'de hiç görmüyoruz O yüzden onu kırmızıya kaydırıyoruz Biz kendimiz Ama zaten Yani güneşe Çıplak gözle uzaydan baksaydık uye zaten UV % olarak gelseydi de beynimizde bir renge dönüşmeye için evet rengi anlamaz yani Dolayısıyla uzaydan e güneşe mesela Astronotlar baktığında atmosferin dışında bizim yeryüzünde gördüğümüz gibi sarı turuncumsu bir renkte görmüyorlar onlar ya daha beyaz mı görüyor daha beyaz olması lazım yani emin değilim ben kendim astronot olmadığım için ama Eee yani e şey sonuç olak atmosfer dışında daha mavi gözüküyor Onu biliyoruz Çünkü atmosfer tamamen o mavi kısmını atıp çöp atıyor y orayı görmüyoruz Biz Peki o dediğin Mesela az önceki soruma dönecek olursam mavi Yıldızlar kırmızı Yıldızlar dediğin e İnsan gözünün ayırt edebileceği düzeyde mavi ve kırmızıya renkleri kaymış Yıldız mı ya o renkleri daha baskın olarak üreten Yıldızlar mı yoksa E çok işte hassas sensörlerle ayırt ettiğimizde Kırmızının daha çok yani mesela Onlar da mı beyaza yakın gözükürdü Mesela bir kırmızı deve baktığımızda Eee uzay aracıyla gidiyoruz hiç önümüzde başka bir filtre falan yok cam var sadece o camdan baktığımızda Eee bu yıldızları dev yıldızları ne renkte görürdük Sence Eee yani Gerçekten mavi ve kırmızı görürdük Bunun da sebebi Az önce bahsettiğim mesela 40.000 kelvinde olan bir Eee veya mesela düz hesap olsun Eee yaklaşık 57 b000 Kelvin olsun 57 b000 Kelvin tam bizim güneşimizin fotosfer sıcaklığının 10 katı O yüzden bizim güneşimiz yeşilde yaklaşık 550 nanometre de peak ederken onlar ne olacak 55 nanometre lyman alpha'nın da daha Eee mavi tarafında piek edecek mas mavi gözükür Yani mesela öyle bir eee şey B Yani evet ilginç Olabilir tabii ki bizim gözümüzle bakarsak sadece maviyi görürüz öyle bir şeyle diğer tarafta Mesela bizim güneşimiz Eee yani en soğuk işte yıldızlar ne olabiliyor 2200 Kelvin o civarlarda olabiliyor 2000 diyelim kabaca E orada da mesela bize göre 3 katı daha fazla olacak yani İşte 1,5 2 Mikron civarında sıcaklıklardan bahsediyoruz orada da tabii ki zaten çoğu kızıl ötesi olacak Kızıl ötesini Biz görmeyeceğiz sade kırmızı tarafındaki kuyruğunu göreceğiz Evet müthiş yani eee Bu da bir diğer şey hep bahsettik ya veri noktalarından hep Güneş Yani bizim için güneş var ama o kadar farklı çeşitte o kadar çok yıldız var ki samanyol galaksisinde bile Bırak uzayın kendisini Eee Hani onlara tek tek gidip bakabilsem bilir nasıl bir deneyim olur yani Çat diye herhangi bir yıldızın yanında olabildiğini hayal et Mesela Eee nasıl bir deneyim olurdu Eee anlama iyi ifade etmesi bile çok zor E peki Tansu daha fazla tutmayayım ben seni 2 bu5 saat oldu çünkü sorularımızı da aldık Eğer ki E atladığın bir şey varsa Şimdi son olarak onu sorayım Yoksa da çok teşekkür ediyorum katıldığın için yine harika bir sohbet oldu seninle e Var mı söylemek istediğin Ekstra son bir şey ya Yıldızlar önemli gerçekten Yıldızlara bakın yıldızları merak edin onu söyleyebilirim Çünkü gece gökyüzündeki malum yani en eee önemli cisimler ve Eee yıldızlarla ilgili yani bence genel olarak kaçırdığımız şey yıldızların yaşama ne kadar temelden bağlı olduğu şey Hani hep böyle gezegen düşünüyor İnsan hayal ediyor veya işte mesela Direkt atlayıp kara delik ama aslında Yıldızı ana dizideki en sıkıcı diye düşünebileceğiniz Yıldızlar o kadar temel nesneler ki yani eee evrende Eee en parlak olan Tabii ki biz yaşam için ama onu ötesinde de evrendeki madde Enerji dağılımını küçük ölçeklerde en fazla değiştiren Eee nesneler Işık ürettikleri için Eee o yüzden hem fiziksel açıdan önemliler hem de tabii ki yaşamı destekledikleri için bizim için bir tür olarak önemliler o yüzden gece gökyüzüne Eee bakmalarını zaten tam perit zamanından geçiyoruz ümit ediyorum geçtiğimiz birkaç günde insanlar gökyüzüne bakmıştır zaten ama yani yıldızları eee baktıklarında E bugün konuştuklarımızı Belki düşünebilirler o bakımdan yani Bir yıldızın ne kadar önemli olduğunu evrende ve e yaşam için vurgulamak isterim ve gökyüzüne baktıklarında gördükleri o yıldızların pratik olarak Hepsi yani Andromeda falan saymazsak onu görebildiğini Eee samanyol galaksisi içindeki Yıldızlar Eee yani şimdi 400 milyar Yıldız tabii biz çoğunu göremiyoruz bile ama 400 milyar yıldız ve o sadece samanyol galaksisi içindeki Yıldızlar yani diğer galaksilerdeki görmüyoruz bile Çıplak gözle ve on Samanyolu galaksisi gibi milyarlarca yıldız var önceki sohbetimizde detaylarını konuştuğumuz gibi e Yani kesinlikle perspektif değiştirici e San'ın da dediği gibi mütevazı çalışmalar da başarılar her zaman her Z Çok sağ olsun umarım görüşeceğiz yakında yani fiziksel olarak da adım adım yaklaşıyoruz Aynen öyle beklerim bir ara tamamdır mutlaka görüşmek üzere sen çıkabilirsin Ben bir toparlayacağım kendine çok iyi kend görüşürüz Evet arkadaşlar bir yayınımız daha Eee Sonuna Geldik Çok fazla e uzatmadan toparlayacağım ben de E desteklerinizi gördüm Sağ olun arkadaşlar özellikle Mesut genes E hem kaçırmışım Gerçi Bayağı uzun bir süredir destekçimiz ayı geçmiş Az önce yazıyordu Hem de 20 kişiye destek olmuş ve şimdi de You are amazing diye atmış Çok teşekkürler Mesut İyi ki varsın E diğer izleyicilerimize de aramıza katıldıkları için çok teşekkür ederim twitchten de verdik yayını çok fazla bu yayında bakamam olsam da Eee orada da destekçilerimiz var Orada da Eee hediyeler atanlar olmuş Çok teşekkürler arkadaşlar kick de Öz Hakiki Evrim ağacı hesabıyla Yayındayız Eee biri Evrim ağacını aldığı için Öz Hakiki Evrim ağacıyla Eee ağacını takip edebilirsiniz şuradan atayım Hatta Gerçi test yayın diye geçmiş Ama buradaki isimleri zamanla düzelteceğiz Umarım Eee umarım sizin için de faydalı bir yayın olmuştur güneşimizi konuştuk güneşte yaşanan olayları Güneş patlamalarını şöyle bir toparlayacak olursam güneşin komple patlamasını beklemiyoruz Eee bunun için bunun bu patlama gerçek anlamda bir patlama diyeceğimiz bir olay Eee yaklaşık 11 milyar yıl yaşına geldiğinde Güneş şu anda 4.6 milyar yıl yaşında Yani bir 56 milyar yıl sonra dış katmanlarını atarak patlamasını bekliyoruz Eee ama bunu bu olana kadar Güneş patlamaları dediğimiz Eee koronal kütle atımları Güneş parlamaları Eee yaşanmaya devam edecek Eee ve bu eee bu olaylar dünyada Özellikle de iletişimin aksaması teknolojik aletlerin e çalışmakta zorluk yaşaması Eee ve bazı kesintilerin yaşanması elektrik kesintilerinin yaşanması gibi e bazı sonuçlar doğurmaya devam edecek Eee Güneş belli döngülerden geçtikçe 22 yılda bir 11 yıllık periyotlar diyoruz Eee işte maksimumun ulaşması eee bir sonraki 22 yılda 11 yıl lık bu döngülerden eee geçtikçe Eee bu olaylar yaşanmaya devam edecek Dolayısıyla Bunlar doğaldır normaldir Eee türü yok edici insanlığı medeniyeti ortadan kaldırıcı düzeyde bir Eee olayın yaşanmasını beklemiyoruz güneşten E tabii ki beklenmedik Absürd outlier dediğimiz sıra dışı olaylar yaşanabilir ama bildiklerimiz dahilinde güneşe dair yaptığımız gözlemler dahilinde Eee çok ciddi e kork yaşamanıza neden olacak belli davranışlarınızı değiştirmenize neden olacak eee bir süreç beklemiyoruz güneşten ki yavaş yavaş da pik noktasından geçtikten sonra tekrar solar minimuma doğru güneşin en düşük aktiviteye sahip olduğu dönemlere Doğru gideceğiz umuyoruz O zaman bu faaliyet azalacak ve yine bir 15 sene falan boyunca konuşulmayacak hakkında Eee ama Eee yine de Eee Bilim insanlarının Eee bilim anlatıcılarına değişen uyarıları olması halinde Çünkü her an bildiklerimiz değişiyor her an yeni Eee veriler elde etmeye devam ediyoruz bunları takip etmeye devam edin genel olarak bunları Tabii Eee astrofizik eee çerçevesinde konuşmadık ama Eee güneşe çıkarken Özellikle bu yaz aylarında bu Aşırı sıcak Eee zamanlarda güneşe Eee maruz kalma miktarınızı mutlaka kısıtlayın Eee daha bu işte günün en sıcak olduğu Eee zamanlar işte öğlenden başlayarak özellikle 3 ila 5 arasında pik yapıyor Eee bu dönemde Dışarıda çok fazla güneşe direkt maruz kalmadığınız danan Emin olmaya çalışın e mutlaka güneş kremi kullanın güneşe çıkacağınız zaman E zaten E bu dönemde çok güneş altında kaldığımız için ister istemez o D vitamini üretme süreçleri için yeterli olacak kadar güneşe maruz kalıyoruz zaten yaz aylarında özellikle Dolayısıyla ekstradan kendinizi güneşe maruz bırakmanız bir anlamı yok eee bir diğer Eee şeyde Eee şu güneşlenme Tabii yaz aylarında çok popüler bir e davranış Eee unutmayın sağlıklı seviyede güneşlenme diye bir şey yok güneşlenme davranışını Kendisi çok Absürt bir davranış Eee güneşe Mar yani lineer bir zarar veriyor Güneş öyle e j şeklinde değil hani bir miktar kalınca faydalı Ama biraz da bir miktardan sonra zararlıya dönüşüyor O yüzden o bir miktarı tutturmaya çalışayım e diye bir şey yok Dediğim gibi zaten özellikle yaz aylarında fazlasıyla güneş ışığına ister istemez maruz kalıyoruz bir yerden bir yere gidene kadar bile Eee maruz kalıyoruz Dolayısıyla Ee güneşlenirken illaki güneşlenecek Seniz Lütfen dikkatli olun Çok minimal düzeyde tutmaya çalışın herkesin risk algısı farklıdır herkes Eee her riske aynı şekilde yaklaşmaz Kimisi için önemsiz olabilir Kimisi Bu da uzun dönem riskleri çok ciddiye almıyor olabilir Eee Çünkü kanser Eee deri kanseri öyle 3 günde 5 günde çıkan bir şey değil ama kesin olarak biliyoruz ki güneşe maruziyet m M arı direkt olarak Eee etkiliyor deri kanserine yakalanma Özellikle de melanom gibi e tehlikeli versiyonlarına yakalanma riskini Eee ama bunları böyle Öcü olarak göstermek için de anlatmıyorum sadece bilinçli olun zaten farkındasınızdır bunların birçoğunun Eee ama hani bunları hatırlatmakta fayda var Özellikle de bu sıcak günlerde ve maalesef hem iklim değişimine bağlı olarak hem de Eee yine yaz aylarında bulunmamız ötürü inanılmaz bir Eee ısı şoku riski altındayız şu an Eee son 14 ayın 14'ü de Eee kayıtlı tarihte Hani modern ekipmanlarla ölçüm yaptığımız tarihler için Eee rekor kırmış aylar 14 ayın 14'ü de e inanılmaz bir eee şey halindeyiz yani e ısınma sürecinden geçiyoruz O yüzden de ekstra dikkatli olun özellikle bebekler ve yaşlılar için gençlerde birazcık daha Tabii e Zinde oldukları için vücutları tolere edebiliyor ama etrafınızda bebekler varsa yaşlı lar varsa özellikle işte 65 yaş üstü kişiler için söylüyorum ve belki 56 yaş altı çocuklar için söylenebilir özellikle 1 yaş altı Çocuklar 2 yaş altı bebekler Eee ekstradan dikkatli olmalı onları daha az maruz bıraktığınız Emin olun bu Aşırı sıcak zamanlarda Eee bunları söyleyebilirim hani güneşin Üzerimizdeki etkileri ile ilgili Eee çok fazla Eee Hani güneşin patlamasından ziyade güneşin E bu Aşırı sıcak dönemlerde fizyoloji üzerindeki etkilerine Eee dikkat etmek birazcık daha önemli Aslında Eee ama Eee süreçler değişirse yeni veriler gelirse güneşin faaliyetinde beklenmedik değişimler yaşanacak olursa Evrim ağacından bunu duyuyor olacaksınız sizlere Eee gerek canlı yayınlarla gerekse de çektiğimiz videolarla gerekse de internet sitemizde yayınladığımız yazılarla duyurmaya devam edeceğiz Eee Bu arada sitemize üye değilseniz lütfen Evrim ağacı ora gidip mutlaka bir üyelik açın orada bilim severlere özel bir bir sosyal medya sosyal platform inşa etmeye çalışıyoruz değer odaklı hani böyle sansasyon odaklı değil Ama değer odaklı Eee siz de bir parçası olursanız çok mutlu oluruz Eee Agora bilim pazarımı uğramadı isan Ona da bir bakabilirsiniz pazar nevri ağacı org üzerinden bilimsever lere e yönelik ürünler toplamaya çalışıyoruz onlara bir bakabilirsiniz podcastler imiz var podcast'ler imizi mutlaka e takip etmenizi öneririm Özellikle de sizden videolara gelen gelip geri bildirimlerin çoğunda şeyi görüyorum işte Özellikle de uykuya dalarken dinliyorum şeklinde Eee geri bildirimler alıyorum iyiye yoruyorum iyi mi kötü mü bilmem ama iyi bir yorum olduğunu varsayarak hoşuma gidiyor podcastler muhtemelen daha da faydalı olacak Video tarafı olmadığı için podcast'ler imizi listeledi imiz bir linkimiz var onu da atayım size Hatta E bu e podcast'ler imize bakarak e şuradan atacağım hemen hop yanlış link nerede şöyle bir listemiz var arkadaşlar buna bakabilirsiniz e birkaç farklı Podcast yürütüyoruz Çünkü tek bir tane serimiz yok onlara bakabilirsiniz böyle yani çok keyifli bir yayın oldu benim için Umarım siz de fayda görmüşsünüzdür birçok sorunuza da bu defa girme fırsatım oldu Neyse ki yayınlarda buna Eee dikkat etmeye Eee çalışacağız nefes al demişsiniz bir an önce toparlamak için Yardır Yardır anlattım Kusura bakmayın arkadaşlar Eee Yarın video gelecek Özellikle de bu eee günlerde çok popüler olan Eee iki astronotun Çünkü çok ilginç bir olay e gerçekten beklenmedik ve Absürt bir olay ve boeing'in içerisinde yaşanan diğer problemlere de bağlanıyor konu onu da birazcık o arka planı da vermeye çalıştım eee Eğer zil açık değilse kanal bildirimlerini açmayı unutmayın Evet böyle Eee kitap göstereceksin demişsin Mustafa Evet Onu ayarlayamadım Çünkü birebir yapacağım bir yayın olmadığı için birebir bir yayında Size birkaç tane seçip göstereceğim E bir hatta canlı yayının bir parçası haline getireceğim merak etmeyin hatırlatmaya devam edebilirsiniz Umarım faydalı olmuştur arkadaşlar yayınımız Eee ilerleyen videolarda sizinle ve Canlı yayınlarda sizinle birlikte olmaya devam edeceğiz iyi ki varsınız İyi akşamlar Kendinize çok iyi bakın arkadaşlar hoşça kalın [Müzik] [Müzik] We have a [Müzik] [Müzik] problem ah an