Webinar over ADHD en Autisme

Welkom bij weer een webinar van Dr. Meertv. Vanavond gaan we beginnen met de serie ADHD N. En vanavond noemen we ADHD N, ASS, Autisme Spectrum Stoornis. En voor die gelegenheid heb ik uitgenodigd mijn collega Janneke Singstok. Hallo. Die zich zo gaat voorstellen. En wij kennen elkaar van onderzoek wat ik ooit gedaan heb bij schizofrenie. Ja. Jij was mijn co-promoter. Helaas heeft het niet tot een promotie geleid, maar het was wel heel erg leuk om samen te werken en om onderzoek te doen. En jij hebt een hoop kennis ook over ADHD en autisme. Dus ik dacht, jou moet ik erbij hebben vanavond. Nou leuk, bedankt voor de uitnodiging en heel leuk om hier te gast te zijn. Wil je wat over jezelf vertellen? Ja, daar zal ik. De kijkers thuis. Ja, dus mijn naam is Janneke Zinksoek. Ik ben al een hele tijd volwassen psychiater. En het... Met tijdens mijn opleiding en vlak daarna vooral gespecialiseerd eigenlijk in psychotische aandoeningen. Dus vandaar ook dat onderzoek met jou, dat komt daaruit voort. En ik ben ook een tijd naar Londen gegaan en daar heb ik me gespecialiseerd in volwassenen met ontwikkelingsstoornissen. Dus ADHD en autisme. En dat ben ik nu, want ik ben nu alweer een hele tijd in Nederland en ik werk in het UMC Utrecht. En ik ben inmiddels ook kinderpsychiater. En ik zie heel veel kinderen, maar ook volwassenen met erfelijke aangeboren afwijkingen. Genetische syndromen. Die ook ontwikkelingsproblemen hebben. Dus ook op die manier zie ik weer heel veel kinderen, maar ook volwassenen met autisme en ADHD. Dus dat is een beetje het perspectief. De perfecte achtergrond voor vanavond. Ik hoop het, maar leuk om daarover door te praten. Ja. Ik weet uit mijn praktijk dat ADHD en ASS... regelmatig samen voorkomen. Ik las in een oud onderzoek dat bij 44% van de kinderen met autisme wel ADHD-kenmerken voorkomen. En bij 22% van de kinderen met ADHD ook autistische kenmerken voorkomen. Over de cijfers zullen we elkaar niet aan ophangen. Maar hoe zie jij dat in de praktijk? Autisme en ADHD komen heel vaak samen voor. Dat sowieso. En die cijfers die jij noemt kloppen wel. In mijn klinische ervaring zie ik dat heel veel kinderen en volwassenen met autisme... spectrumstoornis as, dat is misschien makkelijker om te zeggen, maar dan bedoelen we dus autisme. Dus veel mensen met autisme hebben ook ADHD-kenmerken... of echt helemaal alle kenmerken van ADHD, waardoor we het echt klassificeren als ADHD. Een dubbele diagnose. Ja, eigenlijk wel. En andersom komt het iets minder vaak voor. Dus er zijn meer mensen met ADHD die geen autisme hebben. Maar het is natuurlijk wel een soort overlap. Tenminste, of overlap. Je kan het ook met elkaar verwarren. Want mensen met autisme hebben heel vaak prikkelgevoeligheid. Waardoor ze snel overspoeld raken. En dat kan ook leiden tot concentratieproblemen. En een beetje glazig uit het raam staren. Of juist heel druk gedrag. En dat hele drukke gedrag als reactie op overprikkeling kan een beetje lijken op ADHD. En je ziet ook dat bij autisme mensen vaak toch een soort informatieverwerkingsproblemen hebben. Waardoor dat wat lastiger is om informatie tot je te nemen. En dat kan ook lijken op ADHD. Dus het is heel erg belangrijk om dat uit elkaar te rafelen. En andersom. Mensen met ADHD kunnen soms door hun impulsieve... En doordat ze wat minder goed kunnen concentreren op een gesprek. En door toch net wat voor je beurt praten, in de reden vallen, dat soort dingen. Dus eigenlijk allemaal ADHD kenmerken. Daardoor kan het lastiger zijn om je sociale contacten te onderhouden. Dus dan zie je soms dat mensen wel vrienden maken, maar dat het niet lukt om ze vast te houden. Dat lijkt dan weer op autisme, maar dat komt door ADHD. Dus zo moet je gewoon elke keer kijken wat er eigenlijk aan de hand is. Ja, ja. Wat jij ook zegt, die prikkelgevoeligheid, dat zie je natuurlijk bij mensen met ADHD ook. Mensen die andere webinars van mij gezien hebben, weten al dat ik ervaringsdeskundige ben. Als ik een hele drukke dag gehad heb, dan moet ik thuis echt niet binnenkomen met harde muziek. Dan weet mijn man al, ik zet hem maar even zacht, dan roept hij al, ik zet zo wat anders op hoor. Maar gewoon omdat ik dan weet, ik moet gewoon nu rust aan mijn kop hebben. Dat is te veel. En dat is iets wat ik ook wel bij mijn patiënten met autisme zie. Ja. En ADHD. Allebei dus. Ja, precies. Het zijn natuurlijk alle twee ontwikkelingsstoornissen, ontwikkelingsproblemen. Het ontstaat vaak al vroeg in de ontwikkeling. Het is toch je hele leven een beetje bij je, in meer of mindere mate. En er is dus ook echt wel wat overlap. En die prikkelgevoeligheid is wel zoiets. Dat zie je natuurlijk ook bij andere psychische problemen, zoals bipolare stoornissen. Zie je ook wel prikkelgevoeligheid. En ook wel mensen met depressie. Dus het is denk ik ook iets dat je... Dat je een bepaalde kwetsbaarheid hebt waardoor prikkels harder binnenkomen soms. Ja, of misschien niet snel genoeg verwerkt worden. Wie weet. Ik vraag me dat altijd af. En er zijn dus verschillende overeenkomsten, maar er zijn natuurlijk ook duidelijke verschillen. Kan je daar iets over zeggen? Ja, ik zit even te denken. Dan bedoel je natuurlijk in presentatie. Nou ja, belangrijke verschillen zijn natuurlijk toch dat een kernprobleem bij autisme zijn toch de sociale problemen. En ook het onderhouden van relaties bijvoorbeeld. Nou dat kan dus net al bij ADD ook een probleem zijn. Maar het verschil met autisme is vaak dat het ook echt niet lukt om relaties of kennissen te beginnen. Doordat die sociale communicatie zo lastig is. Precies, de communicatie is lastig en daar hebben mensen met ADD minder vaak last van. Dat is natuurlijk allemaal een beetje... In het algemeen wat we nu zeggen. En het begrijpen van emoties. Dus je eigen emoties. Dat aan kunnen voelen. En andermans emoties in kunnen schatten. Dat is bij autisme vaak ook een probleem. En dat hoeft niet bij ADD. Dus mensen kunnen totaal juist heel sociaal vaardig zijn. Bij ADD. Alleen dus vastlopen in dat ze. Gewoon geen rust kunnen vinden. Of te impulsief zijn. Waardoor ze misschien ook als vervelend worden ervaren. Absoluut. Dus als je de hele tijd inbreekt of de hele tijd de longbroek uit loopt te hangen. Dat kan natuurlijk ook dat je gewoon vanuit enthousiasme net too much. Daar kan je natuurlijk heel veel last van hebben zelf ook. En in je contacten. Dat is een belangrijk verschil. Wat ik ook wel eens hoor is dat mensen met autisme juist moeite hebben met iets loslaten. En snel schakelen naar iets anders. Terwijl mensen met ADHD... Van de een naar... Ja, precies. Maar ook weer niks afmaken. Nou, dat is ook weer in het algemeen. Er zijn heel veel mensen bij ADD die dat toch wel lukt. Jij bent zelf zo'n voorbeeld. Jij doet heel veel dingen. Maar er zijn ook mensen die inderdaad van alles beginnen en niks afmaken. En bij autisme is vaak het tempo iets lager. Dus mensen zijn niet altijd, maar soms wat minder snel. Minder snel schakelen. Dus lang één ding. Veel structuur. Veel vastheid. En bij mensen met ARD zie je natuurlijk meer chaos. Waarbij die mensen juist wel wat baat kunnen hebben bij wat meer structuur en rustrijn met regelmaat. Dus dat zijn ook verschillen. En een ander verschil is natuurlijk dat bij mensen met autisme ook vaak wel echt specifieke interesses zijn. Dus echt wat kan vastbijten in hun hobby zijn. Klassiek zijn natuurlijk de vliegtuigspotters of de model treinbouwers. Maar dat is natuurlijk wel heel stereotypisch. Want bij vrouwen met autisme kan je ook zien dat sommige vrouwen bijvoorbeeld echt bepaalde soapseries of series volgen en daar alles van weten. Of de boeken van Harry Potter. Ik ken iemand die heeft een boek van Harry Potter echt iets van dertig keer gelezen. Alle boeken en de films. Gewoon dat is zo'n interesse. Dus dat soort interesses. En bij ADHD heb je natuurlijk wel weer dat sommige jongeren met ADHD of volwassenen... heel veel moeite hebben met concentreren, maar wel kunnen hyperfocussen op sommige onderdelen. En dan is game en zoiets natuurlijk. En die hyperfocus kan lijken op zo'n specifieke interesse, maar dat hoeft dan ook weer niet. Game is natuurlijk sowieso heel aantrekkelijk en makkelijk om je in te verliezen. Dit is natuurlijk ook altijd weer het ingewikkelde bij jongeren en kinderen met ADHD, dat ze vaak te horen krijgen, ja maar als je het leuk vindt kun je je wel concentreren. Ja. Dat is altijd een hele flauwe. Ja, dat zei altijd Philip Escherson, hoogleraar ANRD bij volwassenen in Londen. Dus een van mijn oude bazen. Die zei altijd, dat is heel vaak zo en daar worden kinderen met ANRD dus echt in klaslokalen, soms echt op afgerekend, zeker vroeger. Nu is er misschien wat meer begrip, dat hoop ik. Maar, misschien ook niet. Maar dat kinderen gewoon de hele tijd op hun kop kregen. Zit nou stil, concentreer, maak je werk af, schrijf eens netjes. Dus constant die stroom van negatieve kritiek eigenlijk. Terwijl ADHD in wezen een soort motivatieprobleem is. Dus het lukt je wel om te concentreren als iets heel leuk is. Maar niet als het niet zo leuk is. En dat is juist de... Je kunt natuurlijk ook moeilijke dingen, dat je daar soms je echt even in vastbijt. Omdat het moet, omdat het goed voor je is, wat dan ook. Dus eigenlijk is het een motivatie. Want je concentratie wordt gevoed door je motivatie en je wilskracht. Als je iets echt wil, dan ga je het doen. En dat motivationele probleem, daar hebben mensen met ADD soms heel veel last van. Het wel willen, maar het lukt gewoon niet. Niet in beweging kunnen komen. Die is heel herkenbaar, want ik vind het leuk dat je... ...tegen mij zegt dat ik een voorbeeld ben van iemand die... Maar er zijn heel veel dingen die mensen niet van mij weten. Nee, dat is wel best. Ik heb weliswaar een clean desk policy. Maar ik kom niet langs als ik op vakantie ben. Want dan loopt mijn man rond met... Hé Mireille, ligt daar iets? Ben je daar mee? Ja, oh en daar ligt ook iets. En dan heb ik gewoon overal zes projectjes waar ik ooit aan begonnen ben. Niks afgemaakt. Dan mag het ook. Terwijl hier op mijn werk heb ik met hulp van medicatie... lukt het me om de dingen redelijk op orde te houden. Maar naarmate het een beetje drukker wordt, ga ik ook echt heel veel chaotischer worden. En mijn patiënten weten inmiddels wel wanneer ik het te druk heb. Ja, dus het is de zaak om dat evenwicht dan te vinden. Die balans is belangrijk. Makkelijker gezegd dan gedaan. Wat ik ook een belangrijke vind is, ik heb bijvoorbeeld een jongen met ADHD. Die heeft echt heel duidelijk een redelijk klassiek beeld van ADHD. Jongs af aan al heel bewegelijk. Maar die heeft ook dat autistie voor me in de zin van dat hij... behoorlijk formeel is. En hij vindt het ook heel belangrijk dat de juiste aanspreekvormen gebruikt worden, de juiste etiketten. Hij kan zich enorm opwinden als mensen zich niet aan de regels houden. Dan denk ik altijd van hey is dat nou duidelijk zo'n voorbeeld van iemand met ADHD en autistie voor mijn kenmerken? Ja misschien wel. Het is natuurlijk lastig om dat in het algemeen te zeggen, maar wat ik wel vaak doe als ik denk hey er is hier toch wel meer aan de hand is ook met iemand bespreken van goh... Zullen we ook eens kijken naar dat stuk autisme? Zou je dat willen? En dan is het natuurlijk een ontwikkelingsanamnese waarbij je teruggaat naar de kindertijd. En als ouders leven en dat willen. Als die mensen daar een goede relatie mee hebben, dan terug te gaan en kijken wat er allemaal zich heeft afgespeeld. Omdat soms zie je toch dat het er alle twee is. En dat komt ook wel vaak voor. En dat dan ADD het meest in het oog sprong. En dat zie ik nu ook bij kinderen heel vaak. Dan krijgen ze een beetje medicatie. En dan opeens valt op hoeveel autisme problemen er eigenlijk zijn. Omdat de ADHD dan meer in rust komt door de medicatie. Ja, want die ADHD is natuurlijk wat heel erg in het oog springt. Waar ook eigenlijk de buitenwereld een juf of ouders heel veel last van hebben. Dat drukke gedrag. Terwijl autisme soms wat minder in het oog springt. En nou ja, soms een beetje verlegen. Of hij heeft bepaalde hobby's. Nou ja, maar dat ADHD daar... Daar heeft de buitenwereld last van. En als dat dan wat onder controle is, dan zie je soms veel beter de autisme problemen. Dus dat kan ook. Nou ja, want dat is dan de volgende. Het is natuurlijk ook vaak zo dat mensen zeggen van ja, waarom moet er al die labels op? En ik heb al dat label ADHD, moet er nou ook nog een label ASS bij? Ik ben daar ook niet heel erg voor. Het hoeft ook niet. Maar het is wel belangrijk om te kunnen snappen... Wie je bent, hoe je in elkaar steekt en hoe je het beste met jezelf om kunt gaan. Hoe leg jij dat uit aan mensen? Waarom jij het belangrijk vindt om die diagnostiek te doen? Nou ja, sowieso ben ik wel, naarmate ik ook langer psychiater ben. Ik ben nooit een psychiater echt geworden voor de worried well. Mensen die het eigenlijk wel redden. Maar voor de meer ernstige mensen met ernstige problemen. En er is heel veel te doen om een label als ADHD natuurlijk. Omdat het ook... Ja, en daar hebben mensen ook wel een beetje gelijk in. Er is minder tolerantie voor gedrag. Dat zie je ook aan het hele gedoe rondom verwarde personen. Soms is dat gewoon een dronken iemand of ruzie in het echtpaar. En dat heet allemaal verwarde persoon en daar wordt altijd de psychiater voor gebeld. En dat is natuurlijk eigenlijk een beetje gek. En dat geldt soms ook voor druk gedrag of kinderen die niet kunnen opletten in de klas. We zien ook dat klassen en scholen en het onderwijs, alles is veel meer op prestatie gereegd. Er wordt dus ook minder getolereerd als het gaat om... En de klassen zijn groter. Ja, de klassen zijn groter. Er is meer diversiteit. Er is meer diversiteit, maar ook meer afleiding, schermen. Er zijn allerlei nieuwe dingen eigenlijk gekomen. Dus het is heel logisch en zeker jongens ontwikkelen zich... Vaak net anders dan meiden. Jongens hebben vaak veel meer moeite met stilzitten als ze acht zijn. Hebben veel meer fysieke activiteit nodig dan meiden. Meiden kunnen vaak makkelijker mee in zo'n stramien. Dus dan zie je allerlei verschillen. En ik snap wel dat als er te makkelijk eventjes wordt gezegd dat het ADHD is, dat daar kritiek op is. Dat snap ik wel. Tegelijkertijd, zeg maar, ja, er is... De... Een derde van alle mensen en kinderen met de diagnose ADHD, en dat zijn dan vaak de kinderen volwassen die ik zie, die hebben hele ernstige problemen. En dat zijn bijvoorbeeld kinderen die echt anders niet naar school kunnen eigenlijk zonder medicatie. Of waar ouders echt gewoon zo uitgeput raken of broertjes en zusjes ook daar zoveel last van hebben. Dat met medicatie is eigenlijk dat kind soort van gered, omdat opeens kan het op een school zijn, wordt het thuis ook niet uitgekot. Dat is toch even onnardige. En datzelfde geldt ook voor sommige jongeren met, of ja, jongvolwassenen met ADD die ik heb gezien. Dat waren dan jongens, bijvoorbeeld in Londen wel eens zo'n gast van twintig, die al twee meiden zwanger had gemaakt en twee kinderen bij verschillende vrouwen. En die in de gevangenis had gezeten en dan bij mij kwam en zei, ja, school, dat was een ramp. En drugs ook gebruikt. Maar ja, ik ben gewoon in alle staten, gewoon ADD onderbehandeld. En echt vreselijk, die jongen, dat soort jongens. We hadden zoveel lijdensdruk en die kon je dus echt wel helpen met medicatie. En natuurlijk niet alleen medicatie. In zo'n geval is zo'n label, dan heb ik het niet meer over een label. Dan heb je het echt over behandeling. En dan is medicatie dan een onderdeeltje van dat. Het is natuurlijk net zo belangrijk om het te hebben over hoe je je verslaving kan aanpakken. En niet ook nog tien Red Bulls drinken op een dag. Want dat doen ook heel veel jatzen. En hoe kan je nou toch een soort ritme in je leven hebben zonder dat het... al te saai wordt en ook vooral betekenis vinden in dingen. Dat je echt doet waar je een beter mens bij voelt. Nou ja, dat vind ik dus het volstrekt irrelevant om het over label te hebben. Dus ik vind de discussie soms ook wel een beetje een luxe discussie. Ik denk, ja, dat gaat over die groep patiënten of mensen waar het misschien ook wel twijfelachtig is, maar er is echt een groep en daar werk ik dan vooral mee waar het gewoon echt heel fijn is dat er iets van een behandeling is. Ja, dus ja. En ik denk dat er misschien een groep is waarbij je je inderdaad kunt afvragen van hoe hard is het nodig om die diagnose ook te hebben en om daar echt behandeling voor te hebben. Maar er is ook een grote groep die misschien niet zulke ernstige problemen heeft als die jij nu beschrijft bij deze jongen. Maar ik ken ze ook. Ik heb destijds bij Sandra Kooij in de opleiding in Rino... 25 jaar geleden. Ja, de expert natuurlijk. Zij vertelde ook wel heel duidelijk hoe de gevangenissen vaak vol zitten met jongens met ADHD. Absoluut. Denk ik, jemig. Gewoon door je impulsiviteit en door de sensation seeking, dat je te veel spanning zoekt, dat je in de problemen komt. Dat is ernstig. En dan vaak zijn die ADHD'ers net niet de allerslimste, snelste om te zien wat er allemaal gebeurt. Degene die in het gevangen belanden? Nee. Precies. Dus dat zijn dan weer de ARD'ers, dus dat is ook wel heel sneu. En ik denk dat als je beter begrijpt waar je eigen kracht ligt, maar ook waar je eigen problemen liggen. Dat er zat mensen zijn die bijvoorbeeld heel lang geen baan hebben. Ik heb iemand in behandeling die een hele tijd niet gewerkt had. Een hele intelligente vrouw. En dus een goed ingesteld soort medicatie. En, altijd bij mijn behandeling is, je hebt kunnen rouwen over het feit dat er leven gelopen is zoals het is. Maar nu ook in staat is om te zien van, hé, maar als ik het zo aanpak, dan lukt het wel. Die heeft nu een hartstikke leuke baan en is een opleiding aan het doen om door te groeien. Dat zijn ook voorbeelden waarvan ik denk, ja. Zo kan het ook, ja. Ja, absoluut. Het artistiforme erbij lijkt me wel een lastige. Want ADHD hebben is al lastig op zichzelf. Maar naast dat hele drukke chaotische ook nog die rigiditeit kunnen hebben. Ja. En ik denk dat met name rigiditeit is lastig. En ook als het sociaal niet altijd lekker loopt, daar heb je natuurlijk ook heel veel last van. Want mensen, als je sociaal vaardig bent en je bent sympathiek, kunnen mensen heel veel ADHD-kenmerken vergeven. Maar als het sociaal natuurlijk ook wat lastiger is en je bent heel rigide, dan is dat echt lastiger. Of niet alleen rigide, maar je voelt gewoon niet aan dat wat je op dat moment zegt, dat dat gewoon echt niet kan. Ja. of echt niet handig is, of heel onaardig overkomt. Dus kijk, die dubbeldiagnose is wel echt een heel vervelende combinatie, autisme en ADHD. En als je dan nog een normale intelligentie hebt, kan je nog wel een beetje compenseren op je intelligentie. Dan kan je nog dingen leren, in elk geval tips leren. En soms jezelf ondertitelen misschien, van nou ja, soms heb ik wat meer tijd nodig. Maar dan zie ik ook nog heel veel mensen met een licht verstandelijke beperking, dus die eigenlijk wat meer een benedigde middel de intelligentie hebben. En dan is het helemaal lastig hoor, om je te handhaven. Ja, dan heb je weinig compensatie mogelijkheden. Ja. Hé, en tot slot, er is natuurlijk ook een hoop te doen over, is het nou een hersenaandoening? Is het nou erfelijk? De huidige consensus is, het is een beeld wat ontstaat door gedeeltelijk erfelijke factoren, maar ook de omgevingsfactoren. Jij hebt ook hersenonderzoek gedaan hiernaar. Kan je daar iets over vertellen? Ja, ik vind het heel leuk om over te praten. Het is natuurlijk ook altijd onderzoek wat op grote groepen is gedaan. Dus dat ga ik meteen als disclaimer zeggen. En het betekent dus dat het voor de individuele persoon, dus voor jou als ervaringskundige of gewoon een willekeurig andere persoon met ADD, wel wat lastiger is om dan te zeggen wat voor die persoon echt ook de oorzaken zijn. Je kunt dat wat je in de groep waarneemt, kun je niet zeggen. Dat is voor iedereen altijd zo. En er is sowieso een verschil, want autisme... Daar ligt het wel wat anders voor dan voor ADHD. Dus misschien is dat ook nog wel goed om uit te leggen. Want autisme, daarvan weten we dat toch een derde van de gevallen is geassocieerd, wordt veroorzaakt, door een genetische variant. Dat zijn zeldzame genetische varianten die vaak spontaan ontstaan, een beetje pech. Dus er mist dan een stukje ergens op een chromishome of een verdubbeling. En al die... Dat soort genetische problemen zijn echt heel erg geassocieerd met autisme. Dus er is steeds meer consensus, steeds meer het idee dat als kinderen met name autisme hebben, en zeker als er nog bijkomende lichamelijke problemen zijn, dat er ook genetisch even gekeken moet worden. En dat kan toch echt wel helpen om een verklaringsmodel te hebben, maar ook om je op het spoor te zetten van misschien andere problemen. Bij sommige van dat soort genetische problemen kan bijvoorbeeld heel veel... Tantproblemen of op latere leeftijd gewrichtsproblemen voor. En dat is handig als je daar vroeg bij kan zijn. Dus voor autisme ligt het echt wel wat anders. Daar is dus een subgroep van mensen hebben eigenlijk een genetische oorzaak. En bij ADHD is altijd wel uit onderzoeken gevonden dat de bijdrage van genetische factoren relatief hoog is. Maar dat zijn dan ook weer dus hele grote groepen. Er zijn verschillende soorten onderzoek. Want je kan met tweelingonderzoek kijken. Waarbij je gaat kijken naar één eigen tweelingen die bij elkaar zijn opgegroeid. Want die hebben natuurlijk precies hetzelfde genetisch materiaal. En naar twee eigen tweelingen die wel bij elkaar zijn opgegroeid. Maar niet hetzelfde. Of nou ja, dat is gewoon de broers en zussen. En dan kan je precies gaan uitrekenen. Ik kan dat niet hoor. Maar slimme statistici kunnen dan uitrekenen wat dan het aandeel is van genen. En dat is altijd bij ADD als heel vrij hoog uitgekomen. En toch betekent dat niet per se dat ADD heel genetisch is. Maar het betekent echt dat er een mengeling is van een soort van aanlegfactoren. Plus natuurlijk toch omgevingsfactoren die een rol kunnen spelen. En ook weer op grote groepen zie je bij omgevingsfactoren dat... Ja, hoe lastiger de kindertijd, dus als ouders bijvoorbeeld heel veel ruzie hebben, of als er geweld is in een gezin. Of als ze zelf ADHD hebben, waardoor ze het ook moeilijker vinden. Absoluut, ouders die zelf psychische problemen hebben, of als er bijvoorbeeld echt armoede is in een gezin. Al dat soort factoren, op groepsniveau, zie je dat die toch het risico op ADHD vergroten. Maar dat betekent dus helemaal niet dat als je in armoede opgroeit met ruzie in de ouders, dat je best ADHD krijgt. Dat betekent meer dat je... Ja, psychische veerkracht is een soort emmertje wat vol kan raken. En in dat emmertje zitten natuurlijk al die genetische gevoeligheidsfactoren. En natuurlijk al die omgevings-en ervaringsdingen. En hoe meer negatieve ervaringen je hebt, hoe sneller dat emmertje vol is. En bij de een is dat dan ADD, aan de andere kant een depressie of paniekaanvallen zijn. Maar dat is net hoe die gevoeligheid ligt. Dus dat wat betreft de oorzaken. En wat betreft het beeldvormende onderzoek, daar wilde je wat over vertellen? Ja, meer hersenscans. En dat is genoeg lastiger, denk ik, dan de genetica. Omdat dat onderzoek is altijd met relatief kleine groepjes gedaan. Maar wat we wel een beetje weten, is dat zowel bij autisme als ADHD... waarschijnlijk de ontwikkeling van de hersenen verloopt een beetje anders... dan bij kinderen en jongeren zonder autisme en ADHD. Iets langzamer op sommige hersengebieden. En we zien, je hebt natuurlijk in de hersenen bepaalde netwerken die op een bepaalde manier functioneren. En we zien bijvoorbeeld bij, dat komt toch ook wel uit veel studies, dat bepaalde netwerken, mensen met ADHD, die hebben, als ze zich ergens op concentreren, sommige concentratienetwerken wat minder aanstaan. En meer een soort van dagdroomnetwerk wat harder aanstaan. En dat zijn van die dingen waaruit je kan... een beetje kon zien van hey Ja, daar functioneert het breintoeg net even anders. En het is natuurlijk niet op het niveau dat je kunt zeggen, dat gebruiken we voor de diagnostiek. Absoluut niet. We schrijven iemand in een scanner en dan kunnen we zeggen, jouw brein functioneert zo, dus je hebt het wel of niet. Zo werkt het nog niet, hè? Nee, helemaal niet. Zo gaat het ook denk ik voorlopig niet werken. Nou, dat is een vraag die we vaak krijgen. Ja, nee. Er zijn heel veel fancy modellen worden nu gemaakt met behulp van hersenscans. Op het gebied van depressie. Toevallig ben ik getrouwd met iemand die dat voor zijn werk doet. Ze maken wel eens de grap van nou zeg ik dan tegen hem. Als jij nou te succesvol bent dan ben ik straks overbodig. Maar dat zou eigenlijk heel goed zijn misschien. Maar zo simpel is het natuurlijk niet. En dat is ook met het hele verhaal over labels en DSM-klassificaties. Dat is een simplificering van de werkelijkheid. Iedereen heeft zijn eigen of haar eigen verhaal. En ja, bij sommige mensen is onderdeel van dat verhaal toch die ADHD symptomen. Maar dat kan je niet uit een hersenscan halen, nee. Wij zitten alweer een tijdje te praten. En je hebt heel duidelijk een heleboel dingen verwoord waarvan ik denk dat mensen dat echt graag willen weten. Waar we ook eerder al best veel vragen over gehad hebben. Ik realiseer mij dat ik... helemaal zo in het gesprek gesprongen ben zonder te vertellen dat wij eerst een gesprek gingen hebben dat ik ook nog mijn disclosure slide moest laten zien die ga ik zo laten zien en dat we straks na afloop van dit gesprek als ik straks mijn disclosure slide heb laten zien daar komt ie ik heb eigenlijk geen strijdige belangen het enige is dat ik voor Het presenteren van informatie door Medis betaald wordt als ik ergens een lezing houd. En verder is Medis wel degene die de technische ondersteuning van deze serie webinars sponsort. Waar we ze heel dankbaar voor zijn. Zonder dat ze enige invloed hebben op de inhoud daarvan. Want die bepalen wij. Wat wij nu gaan doen, na afloop van dit gesprek, is live vragen beantwoorden. En zoals ook de vorige keren kan dat gewoon via de chatfunctie. Hier naast mij buiten beeld zit onze moderator die alle vragen zal groeperen en bij door zal spelen zodat Janneke en ik die kunnen gaan beantwoorden. En ik denk dat we gaan kijken of we naar de eerste vraag kunnen. Nou, daar komt ie. Ik ga hem gewoon aan jou stellen. Ja, doe maar. Lekker makkelijk, ik mag vandaag achteroverleunen. Wordt dezelfde medicatie voorgeschreven bij ASS als bij ADHD? Goeie vraag. Ja, dat is natuurlijk de eerste vraag. Welke medicatie wordt voorgeschreven? Om te beginnen met ADHD, dan vul jij me natuurlijk aan, want daar weet je ook alles van. Meestal de groep van stimulantia, heet dat dus metylfenidat, dat is de bekendste. Die je natuurlijk in langwerkende, kortwerkende allerlei vormen hebt. En dan eventueel dexamfetamine, dus ook een stimulantium. Ook weer lang of kortwerkend? Absoluut. En dan heb je natuurlijk atomoxetine, stratera. Wat denk ik wat minder wordt voorschreven, ook omdat het wat duurder is. Want je moet er een eigen bijdrage voor betalen. Zeker als volwassene. Voor alle langwerkenden natuurlijk ook. En er is wel wat veranderd in de wet. Tegenwoordig is het zo dat je de eerste, als ik het goed heb hoor, want ik ben er nog steeds niet helemaal duidelijk in. Maar ik heb begrepen, de eerste 250 euro moet je zelf betalen. En daarna betaalt de verzekering. Bij een paar nieuwe middelen die op de markt zijn, zijn er vergoedingssystemen voor die eerste 250 euro. Ah, wat goed. Dus als je handig bent, kan je dat allemaal uitvogelen. Wat niet zo makkelijk is voor iemand met ADHD. Nee. Die dat dan allemaal op orde moet houden. Ja. Ja. Maar goed. Maar goed, het kan. Oké. Nou ja, dus dat. Allemaal ADHD-medicatie. En dan neem ik, ja, goed, dan... Wat voor medicatie schrijf jij voor voor ASS? Ja, nou er is dus eigenlijk voor autisme, is geen medicatie. Om het even heel plat te zeggen. Niks heeft een indicatie voor autisme, hè. Ja, nou behalve, er is één groep, en dat is Risperdal en Ari Piprazoel. Dus dat zijn antipsychotica. En die hebben een indicatie, en ook van Amerika, en ja, ik weet even niet uit mijn hoofd of Europa dat nou heeft overgenomen, maar volgens mij wel. Die antipsychotica hebben een indicatie voor prikkelbaarheid, irritability is het Engelse woord, in het kader van artisme. En dat is eigenlijk een beetje een eufemisme voor woede aanvallen. Want irritability kan leiden tot boerderijbarsingen. En dat is natuurlijk ook iets waar het heel belastend is. Dus daar wordt het voor volg geschreven. En ja, het is wel altijd een beetje een noodmiddel hoor. Dus die antipsychotica bij autisme is een soort laatste redmiddel als allerlei andere dingen. Je moet eerst kijken of kinderen of volwassenen niet overprikkeld worden, overvraagd worden. Kies of je eerst psychosociaal van alles kunt doen. Absoluut. En dan als laatste redmiddel antipsychotica. Nou, ik moet je zeggen, ik gebruik vaak Olanspine. Oh ja. Ook een atypisch antipsychoticum, dus een nieuwe antipsychoticum. De oude antipsychotica is bijvoorbeeld Haldol. Dat is een middel dat veel mensen wel eens genoemd hebben. En die Olanspinnen is een wat moderner middel. En wat ik zie bij veel mensen met autisme is dat ze moeilijk kunnen slapen... omdat ze dan hun gedachten niet stop kunnen zetten. Dan blijven ze daar maar in hangen, die plaat blijft maar draaien. En als ze dan een snufje Olanspinnen nemen, een laag dosis... dan kunnen ze vaak... en goed slapen en die gedachten komen tot rust. En ze vertellen mij dan vaak ook dat ze dan ochtends gewoon toch wat meer het gevoel van een soort reset hebben. Dat ze wat frisser weer opstaan. En dan gebruik ik het dus niet zozeer als laatste redmiddel, maar echt wel... Voor de slaap. Voor de slaap en voor het tot rust brengen van die malende gedachten. Ja, dat kan ik me heel goed voorstellen. Ja, grappig. Nou ja, en het is natuurlijk ook zo dat als je autisme hebt of ook ADHD, dat je toen... ook wel iets kwetsbaarder bent voor een depressie bijvoorbeeld. Of bepaalde angsten. Dus dat de medicatie die je daar dan weer voor schuipt, dat zijn dan vaak antidepressiva. Dat kan natuurlijk zowel bij iemand met ARD als bij iemand met autisme. En dan vaak de SSRI's. Dus de fluoxetine, de sertraline, de citalopram. De citalopram. De citalopram. Dat soort middelen worden vaak gegeven voor angst en voor somberheid. Dus er zit wel overlap in, maar die antipsychotica geef ik eigenlijk nooit bij ADHD. Nee, liever niet. Alleen als ik bij iemand ook autistieforme kenmerken zie bij ADHD. Dat gebeurt wel eens. Ja, ze hebben ook wat meer vervelende bijwerkingen, toch? Je kan er ook echt wel een beetje moe van worden of gewichtstoename van krijgen. Dus ja, een beetje afwegen. Er wordt ook gevraagd, wat voor behandeling is er nou eigenlijk mogelijk voor autisme? Ja. Vul me aan, zou ik zeggen. Dat maakt een beetje uit of het om kinderen gaat. Er is namelijk echt best veel bewijs voor... Er is nu een soort van, nou een beetje nieuw vak. Heel nieuw is het ook niet, maar redelijk nieuw. Binnen de kinderpsychiatrie, dat heet infant mental health. Dat gaat vaak over van alles. Maar ook over jonge kinderen, echt jonge kinderen van 2, 3... waarbij autisme eigenlijk al heel duidelijk is. En er is wel onderzoek naar dat hele intensieve... contact maken met die kinderen, dat dat wel een beetje helpt. Daar leren ze dus toch beter sociaal contact van dan als je dat niet doet. Dus dat is bijvoorbeeld... Misschien de ontwikkeling van die netwerken ook al wat stimuleert al jong. Ja, en toch vaardigheden. En dat is ook op oude leeftijd jongeren, volwassenen. Dus het is een deel vaardighedentraining en een deel behandelen van comorbide aandoeningen. Die vaardigheden training is dan echt, bijvoorbeeld stress, omgaan met stress. Dus gewoon, want iedereen heeft stress en niemand, ik ken weinig mensen die er echt goed mee omgaan. Ik zelf ook niet. Maar je kan natuurlijk wel dingen leren. Ontspanningsoefeningen, of dat je dus inderdaad niet te veel hooi op je vork neemt. Of wat is nou goed voor je bewegen, gezond eten, nou ja al. Maar omgaan met stress, dat is een vaardigheid. Dat heet dan copingvaardigheden natuurlijk. En sociale vaardighedentraining. Wat van heel bazaal tips voor een koetjes-en kalfjesgesprek tot wat ingewikkelder kan. Dus die vaardighedentraining. Je kan ook denken aan trajectbegeleiding. Dus dat je toewerkt naar een bepaald werktype. Waar je wel op je plek bent. Dus dat is meer de vaardighedentraining. En behandelen van bijkomende problemen is bij autisme dus bijvoorbeeld een depressie. Of ik heb nu een meisje, een jonge meid met een... Paniekstoornis durft de deur niet uit, echt de deur niet uit. Heel erg sociale angst. En dan ga je dus die bijkomende problemen behandelen. Autisme is iets wat echt een ontwikkelingsprobleem is, wat er niet echt over gaat. Waar heel veel mensen heel goed mee kunnen leven. En je kan er in principe een vol leven mee leiden. Dus een relatie, werk, het kan allemaal. Maar ja, soms moet je wat meer rekening houden met jezelf. De behandeling voor artisme bestaat dus toch meer uit vaardighedstraining en de bijkomende problemen behandelen. En de medicatie die je dan voorschrijft is meer gericht op symptoomreductie, dus het verminderen van de klachten die mensen hebben. Precies. En dat is in de psychiatrie natuurlijk sowieso al wel een beetje zo. Maar in dit geval is het echt heel specifiek gericht op het vermindelen van bepaalde klachten. Ja, en dan weer een combinatie met natuurlijk wel psychologische behandeling of dat soort dingen. Dit sluit er misschien wel bij aan, want er vraagt ook iemand, zijn er wetenschappelijke doorbraken te melden? Ja, op gebied van autisme en ADD. Ik ben even aan het nadenken. Autisme wordt niet door vaccinaties voorzaakt, dat wil ik toch even zeggen. Het is een hele goede, zeker in de tijd van de vaccinaties. Ik zeg het ongeveer, maar er zijn natuurlijk heel veel wel fanatiek mensen die daar altijd vragen over stellen. Dat is echt dat rust op het misverstand van Andrew Wakely, die daar een artikel over heeft gepubliceerd wat helemaal niet klopt. Dat is allemaal teruggetrokken, man is bestraft, maar ja. Ja, ik zit te denken, wetenschappelijke doorbraak. Ja, en ik zit dus ook te denken hoe het... Ik kan niet uitstaan dat ik niet op de naam van die behandeling kan komen die ik net bedoelde. Bij hele jonge kinderen. Ja, is dat een doorbraak? Dat vind ik lastig om te zeggen. Niet dusdanig dat je zegt van, ja, we hebben nu het gen van ADHD gevonden. Sterker nog, we weten dat is er niet. Kijk, in de psychiatrie zijn eerlijk gezegd geen doorbraken. En het is wat dat betreft misschien, ja... Er zijn natuurlijk wel af en toe doorbraken in de geneeskunde. En als je kijkt hoe snel zo'n covid-vaccin dan is ontwikkeld, dat is natuurlijk fantastisch. Maar zeker op het gebied van psychische problemen, dat zijn hele ingewikkelde systemen. Dus de doorbraken op het gebied van psychiatrie zijn helaas echt beperkt. Daar houden we niet over. Nee. Nou, ik zie dat ik intussen nog meer vragen krijg, dus we blijven lekker doorgaan. Is het niet beter om je juist te richten op de omgeving van de patiënt? Dat vind ik een hele mooie, want... Wat ik heel vaak zie, ik ga hier zelf even over beginnen en dan ga jij mij aanvullen. Wat ik heel vaak zie is dat bij ADHD met name er allerlei mooie vormen zijn waar je terecht kunt voor diagnostiek. En dan loop je een hele dag aan onderzoeken door. En aan het eind kom je ook nog bij de psychiater langs. En dan heb je de diagnose, je krijgt een advies voor medicatie, je wordt nog een paar keer gezien voor medicatie. Het wasstraatmodel, zeg maar, de wasstraat. Precies. Het komt gewassen en geknipt en geschoren uit. Wat gebeurt er dan? Die hele omgeving, die is er niet. Er zijn wel mensen meegekomen voor de heteroanamnese. De ouders of de naasten worden ook bevraagd over hoe kent u uw zoon, dochter, partner. Maar er is heel weinig ruimte om in te gaan op hoe doet iemand het nou eigenlijk in zijn leven. En wat ik heel vaak zie hier is dat ik mensen eigenlijk best wel lang in behandeling hou. in het begin intensief en daarna veel minder intensief, maar dat het vooral gaat over hoe gaat het eigenlijk met je relatie? Je hebt eigenlijk alleen maar korte relaties en het lukt maar niet om hem vast te houden. Hoe zit dat? Of je hebt wel een relatie maar het is steeds heilig. Of je hebt ook kinderen op te voeden en dat is eigenlijk ongelooflijk ingewikkeld. En hoe hou je al die ballen in de lucht? En hoe kijk je nou eigenlijk terug op je leven als je deze diagnose hebt? En je hebt altijd al dat werk willen doen, maar het lukt steeds maar niet. Je bent te chaotisch of je presteert niet voldoende op het moment dat ze het nodig vinden. Al die omgeving. Maar ook al die mensen meenemen. Waarom doe ik dit? Waarom ben ik hiermee begonnen? Zodat die familieleden en die partners en de belangrijke naasten ook de kans hebben om dit soort vragen te stellen. En ook kunnen begrijpen van wat heeft mijn partner nou? Ja, heel belangrijk. Ja. Nee, ik vind het ook echt onmisbaar. Je kan mensen in hun eentje eigenlijk niet behandelen. Nee, en zeker. Kijk, voor ADHD kunnen veel mensen nog zelf wel iets ook zelf aan hun naasten uitleggen misschien. Omdat het altijd fijn is om dat ook van iemand anders te horen. Maar met autisme is het zeker zo dat eigenlijk het meest effectief is toch als de omgeving zich ook een beetje aanpast aan die persoon. Want mensen met autisme vinden het vaak heel moeilijk om echt te veranderen hoe ze zijn. En ja, dat is... Dat kan ook niemand. Dat gaat niet. Dus dan kan je beter zorgen dat je werkgever jouw gebruiksaanwijzing kent. Om het onnibielig te zeggen. Dan dat je de hele tijd dingen van je gevraagd wordt die je eigenlijk toch niet meer kan waarmaken. En dat kan van heel simpel zijn dat mensen met autisme echt niet in een open plan office kunnen werken. Dus een eigen hokje moeten hebben. Zo simpel kan het zijn. Maar dat je daar dus eigenlijk je omgeving echt op aanpast. Dat kan zoveel schelen. Daar lopen mensen dan ook vaak tegen schaamte aan. Ik merk van heel veel mensen dat ze het toch moeilijk vinden om dan open te zeggen......ja, ik heb autisme en daarom heb ik een coach hier op de werkvloer. Dat ze toch merken dat collega's dan een beetje raar naar ze kijken. Ik heb een jongen meegemaakt die via een instantie die echt bezig was met werk voor mensen met autisme regelen. Die kwam dan bij een bedrijf te werken waar hij iets digitaals deed. Maar inderdaad, een kantoortuin. En hij werkte daar een paar dagdelen per week. Elke keer zat hij aan een ander bureau. Niet te doen. Wij werden er helemaal stapel van. Hoop lawaai. Ja, dan denk je, goh, dat is interessant. Het bedrijf wilde heel graag mensen met autisme aannemen, maar die hadden toch nog wel wat uitleg daarover kunnen krijgen. Ja, ja. Maar dat geldt voor mensen met autisme zeker. Het geldt natuurlijk op allerlei gebieden. Mensen met een beperking, mensen in een rolstoel. Er is zoveel, er is een wereld te winnen. Ja, ja. Dus dat, ja. En mensen met ADHD ook, hè? Ja. Ja, die noise cancelling headphones, dat vind ik echt... Dat is de uitverdiening van de eeuw, toch? Ja, als we het nou over wetenschappelijke doorbraak hebben. Ik gebruik ze zelf ook. Ja? Ja. Het is heerlijk, toch? Ik heb ze nog nooit gebruikt, maar ik heb ze één keer op mogen zetten van een patiënt van mij. Ja, voel je ze... Ik vond het geweldig. Ja. Ja. Ja, ik heb kleine kinderen en als ik soms moet werken, even, dan zet ik die dingen op. Ik zet wel vaak muziek op, want dan heb je nog meer dat je erbuiten in de buiten slaapt. En dan ben je gewoon helemaal je eigen wereld. Heel fijn. Maar ik heb ook wel gehoord van kantoortuinen, en dat vind ik een hele goeie, dat als mensen hun koptelefoon op hebben, dat ze niet gestoord mogen worden. Dus dat je eigenlijk als het ware daarmee aangeeft, ik ben even in mijn eigen zone. En dat kan natuurlijk ook, dat je dat soort van ondertitelt. Maar ja, dat moet je dan durven. Dat je zegt, luister jongens, als ik die koptelefoon op heb, moet je mij even niet storen, tenzij het gebouw op brand staat. Ik heb twee groepen voor vrouwen met autisme. En een van de dingen die ik eigenlijk bij bijna alle deelnemers zie, is dat ze wel weten dat ze dat soort dingen zouden kunnen doen en zeggen. Maar dat ze het heel moeilijk vinden om dat te doen. Ja, snap ik ook. Dat ze zich schamen, dat ze er niet voor uit willen komen. Of dat ze zich ook weer niet op zo'n aparte plek willen zetten, want ze zijn altijd al anders geweest. En dat zijn ze nou zo zat, ze willen niet anders zijn. En dat is altijd jammer, want het zou wel kunnen helpen dit. Ja, en er zijn natuurlijk heel veel mannelijke computerprogrammeurs. die dit gewoon doen. En die wel gewoon zeggen... hallo, ik wil niet gestoord worden. Ik zet die dingen op en dan moet je niet... Ik heb altijd het idee dat dat echt een man-vrouw verschil is. Precies, vrouwen maken zich zo druk over wat anderen denken. En het zou goed zijn als we als vrouwen wat minder... ja, ook een wat dikkere huid kweken, denk ik wel. Zeker als we daar ander geen kwaad mee doen. Want met die koptelefoons, dat is gewoon... klimaat, hoor. Lekker duidelijk. Die neem ik mee voor mijn groepen. Er vraagt ook iemand, zijn er nog vaste schema's die gebruikt kunnen worden bij autisme? Dag schema's ofzo? Wat denk jij aan wat er bedoeld wordt? Ja, dat is ook iets waar ik aan denk ja. Want wat raad jij aan bij mensen met autisme qua schema's? Ik raad vaak aan, maar ook bij mensen met ADHD, om een aantal dingen te automatiseren. Ik weet wel dat vroeger op school, als ik ging helpen bij kinderen op school met lezen of de tafels leren met name. Dan zei zo'n juf wel eens van, nou ja, daar moet je niet te veel aandacht aan besteden, die heeft ADHD en die kan niet automatiseren. Nou, ik had zelf twee kinderen met ADHD, dus ik dacht, hoezo niet? En waar ik achter ben gekomen is, die kinderen kunnen prima automatiseren, alleen dat duurt misschien iets langer. Ze hebben er niet één dag, maar een week voor nodig. Dus dat is wat ik mensen wel altijd uitleg, van je kunt het wel, maar je moet één ding tegelijk proberen te automatiseren en je moet er de tijd voor nemen. En wat bedoel je dan met automatiseren? Dat het echt... ...routine is dat het over je ruggenmerg gaat. Dat je er niet meer bewust over na hoeft te denken. Dus ik zeg vaak tegen mensen......heb ik zelf ook een tijd gedaan......ik leg elke avond mijn kleren voor de volgende dag klaar. Absoluut, anders kom ik te laat. En anders heb ik stress ochtends. Keuzestress. Ik eet elke ochtend hetzelfde ontbijt. Hoef ik daar ook niet over na te denken. Ik neem elke dag dezelfde lunch mee. En dan krijg je mensen met ADD die zeggen......ja, maar op een gegeven moment vind ik dat heel vervelend......en wil ik wat anders. Ik zeg, dat heb ik ook. Maar dan heb ik drie maanden of zes maanden heb ik dat gedaan. Dan schakel ik over naar wat anders, maar dan doe ik dan ook weer drie of zes maanden. Dus die vaste dingen, ik doe altijd op zaterdag mijn bed verschonen en op zaterdag en zondag de was. Hoef ik daar ook door de week niet over na te denken. En ik denk dat dat voor veel mensen met autisme ook helpt. Tuurlijk, ja. Wat doe jij met het aanbevelen wat betreft schema's en zo? Het is natuurlijk voor iedereen anders. Dus het antwoord op de vraag, zijn er vaste schema's, zou ik zeggen, ik denk het niet, want iedereen is anders. Ja, absoluut. En ja, ik sta er vooral al heel vroeg op, omdat ik vanuit Nijmegen naar Utrecht reis, dat is wel best wel ver. Maar ik kan me ook voorstellen, ik ga dus ook vroeg naar bed, maar voor mijn schema zou het dus de tijden al bijvoorbeeld een beetje vroeger zijn dan die van jou misschien. Dus de tijden, maar ook wat vind je belangrijk. Wil je bijvoorbeeld bewegen, sporten, buiten zijn? Is heel belangrijk natuurlijk, maar de een doet dat meer dan de ander. Nou ja, dus dat zijn een beetje zo persoonlijke dingen. Maar ik denk wel dat het, wat jij zegt vind ik ook heel goed, dat je dus iets probeert. Een tijdje. En dat je dan denkt, nou ik wil toch net even anders, dan doe ik het net even anders. Dus je moet het eigenlijk zien als een project waar je af en toe met afstand naar kijkt. Maar dat kan ook heel helpend zijn om dat met iemand anders te doen natuurlijk. Ik sprak Cathelijne Wildervank een tijdje geleden. En die zei van ja, bij ons bij ADAD Nederland adviseren wij niet om de hele tijd vaste schema's te maken. En we raakten daarover in gesprek en uiteindelijk denk ik dat we het wel met elkaar eens waren. Ik had zoiets van ja, schema's zijn heel prima. Alleen het moet een schema zijn wat bij die ene persoon past. Precies, ja. En toch een beetje flexibroem. Jeetje, we hebben nog heel veel vragen. We gaan kijken hoe ver we nog komen, want we hebben nog maar 15 minuten. Wat voor invloed heeft trauma op iemand met ASS? Gaat het brein hier bij iemand met ASS, gaat het brein er dan anders mee om met dat trauma? Dat is een goede vraag. Ik heb toevallig Patricia van Wijngaarden daarover gesproken. Oh, wat goed. Psychiater van Dimens. Expert op het gebied van autisme. Ja, en ADHD. Ja. Ontwikkelingsstoornissen meer breed. Wat zij vertelde was dat juist ook ten aanzien van de behandeling van mensen met ASS en trauma. Ja. Dat je dat eigenlijk heel anders moet aanpakken dan bij iemand zonder ASS en trauma. En dat bijvoorbeeld die hele intensieve behandelingen die er zijn voor trauma. Die kortdurende. Star Trek en zo. Bijvoorbeeld. Ja. Of trauma centrum. Dat dat voor mensen met ASS vaak niet werkt. Nee. Maar dat is op zich natuurlijk ook al een heel vreemde, prikkelrijke omgeving. Dus ik kan me voorstellen dat dat veel te intrusief is. Je zit tussen allemaal mensen die ook hele heftige verschillen hebben. Die je misschien onbewust ook gaat overnemen. Waardoor je er juist meer last van krijgt dan minder. Nou ja, en of het nou anders is op het brein weet ik niet. We zien gewoon heel veel mensen met autisme en trauma natuurlijk. Ook omdat, helaas. Als je autisme hebt, ligt soms trauma ook meer op de loer. Omdat je nog minder in kan schatten dat iemand kwade bedoelingen heeft. Dat is een goeie. Dus heel veel van die meiden, maar ook wel jongens met autisme, jong-volwassenen, die ik zie, die zijn gewoon wat naïever. Dus dan ga je ook sneller dingen doen waar je later van denkt, dat was helemaal niet goed. Dus er is veel trauma. En ja, wij hebben gelukkig een paar hele goede traumatherapeuten. Maar één op één therapie zou altijd, maar... Bij iedereen met autisme, behalve als het gaat om ervaringen uitwisselen, dan is een groep heel fijn. Dus dat kan zeker ook heel goed werken, groepen. Maar voor dit soort persoonlijke spannende dingen, want over een trauma praten is nogal wat, is één op één wel echt fijner. Maar het is toch heel goed behandelbaar. Dus ik ben heel positief, optimistisch. Iedereen die trauma heeft, zou daar behandeling voor moeten krijgen. Heel goed één op één. Ja. Ik zit ondertussen wel te denken, want wat steeds meer in opkomst is en dat is wel leuk om nog even te noemen, is ACT. Ken je dat? Ja. Acceptance and Commitment Therapy. Ja. En er zijn nu ook, er is nu bijvoorbeeld een grote studie in Utrecht voor ACT, dat heet ACT Your Way, voor jongeren. Van allerlei aandoeningen, dus het maakt niet uit eigenlijk wat je hebt. Depressie, angst, autisme. Om die therapie aan te gaan en dat is wel in kleine groepjes. Maar dat zijn kleine groepen, vijf of zes, dus dat is niet een enorme groep. Het gaat echt over dat je bepaalde beperkingen leert accepteren. Maar ook een commitment aangaat voor wat je echt belangrijk vindt. En daar ga je wel echt voor. Dus dat je het hele mooie combinatie van psychotherapie, ervaringen delen. Dat is een goede om mee te nemen. Dus dat is nog wel leuk om eens aan te denken bij mensen die op zoek zijn naar een psychologische behandeling. Nou, dan heb ik hier nog eentje. Hoe kan ik het beste omgaan met iemand die erg op zichzelf is door ASS? Ik ken iemand die aangegeven heeft dat diegene daar zelf ook last van heeft, maar dus door de ASS gewoon zo is. Is het dan een stukje acceptatie voor de persoon zelf en het ondersteunen van de persoon door naasten? Of is er ook nog aan te werken? Dus iemand heeft ASS, is daardoor heel erg op zichzelf, vindt dat aan de ene kant ook wel moeilijk. Maar weet ook van ja, ik kan het niet echt anders. Moet die persoon dat dan gewoon maar accepteren en ondersteund worden doornaast? Of is er nog iets aan te doen? Mijn ervaring is dat bijvoorbeeld zo'n groep met lotgenoten. Bondgenoten. Bondgenoten, oh die is mooi. Een groep met bondgenoten. Lotgenoten klikt zo... Ja, negatief hè? Ja, slachtoffer. Terwijl bondgenoten over de verbinding gaat en daar gaat het volgens mij om. Maar ja, dat heeft er zijde. Nee, niet terzijde. Dit is waar het over gaat. Want daarom denk ik dat zo'n groep kan helpen. Omdat je dan toch misschien een beetje loskomt, een beetje uit je isolement komt. Maar voor sommigen is het natuurlijk ook heel eng om in zo'n groep te zitten. Wat ik wel denk is, je kan natuurlijk wel aan iemand vragen, deze persoon in dit geval. Van wat kan er nou wel? Want misschien kan één keer per maand op een rustig moment een eindje wandelen in een rustig bos. Ik zeg maar wat, hè? Misschien kan dat wel. En is dat voor die persoon eigenlijk wel fijn? Ook al is het maar drie kwartier of een half uur. Maar dat je wat meer dan je normaal doet, eigenlijk even afspreekt wat je dan gaat doen. Ja, dus eigenlijk zeg je, je hoeft niet helemaal te accepteren dat het gewoon zo is. Nee. Je kunt er aan werken, met naasten, door gewoon... af en toe eens iets te onderzoeken, een klein stapje buiten je comfortzone te zetten en te kijken hoe vind ik dat eigenlijk. En misschien iets te doen wat je niet anders normaal zou, je zou misschien naar het eten gaan, maar in die coronatijd hebben we ook geleerd om andere dingen te doen of dan een keer te zoomen. En iemand met ASS vindt het misschien wel helemaal niet fijn om bij het eten te gaan. Nee, dan ga je toch een eentje wandelen ofzo, iedereen moet bewegen. En als je nou het vermoeden hebt dat er iemand autisme heeft, hoe kun je die persoon, stel dat je is je partner, hoe kun je je partner motiveren om hier diagnostiek naar te laten doen? Dit vind ik een ingewikkelde. Wat vind jij hier nou van? Ik heb hier meteen een gedachte bij namelijk. Ik ga gewoon de gedachte hardop uitspreken. Wat er heel veel gezegd wordt in psychiatrieland is... de vrouw die haar man komt inleveren voor een onderzoek naar autisme. Nou, ik heb het heel vaak gehad dat ik in mijn spreekkamer een stel had... waarvan de man zei ja, ik moet autisme onderzoeken. Zij vindt dat ik autisme heb. Maar dan lag er eigenlijk een relatieprobleem aan de grondslag. Maar dat is niet altijd zo. Ik heb het ook al een keer meegemaakt. Ik heb het zat meegemaakt dat een man en een vrouw samen kwamen. En die man had inderdaad ook autisme. Het lastige is wel dat er natuurlijk man-vrouw verschillen zijn. En dat zelfs als je een beetje autistisch vorm bent, maar niet echt volledig autisme hebt. Dat dat ook in de relatie toch wel lastig kan zijn. Het motiveren, ja, ik denk dat het inderdaad... Jij noemt denk ik iets heel belangrijks. Ga gewoon eens met z'n tweeën met iemand praten. En kijken of er dan ook duidelijke aanwijzingen naar voren komen. Ja, en vaak zijn dit mensen die al lang in een relatie zitten. En er is in het begin natuurlijk toch iets geweest, waarom toen was het geen probleem. Alhoewel ik dat ook wel eens zo gezien heb met een vrouw die helemaal op een man viel, omdat hij zo attent was. Hij belde namelijk elke week op dezelfde dag, op dezelfde tijdstip. Dan kan je niet tien jaar zeggen, ik vind het een beetje saai worden, want we bellen elke dag op hetzelfde moment. Of een vrouw die tegen mij vertelde dat haar man altijd op dezelfde dag hetzelfde bosje bloemen bracht. En hij deed dat echt met de beste en liefste bedoelingen. Hij hield verschrikkelijk veel van haar. En zei altijd iets van, jemig, verras me nog eens een keer. Een relatie hebben is ook best lastig. De kunst van een relatie hebben is volgens mij vooral dat je blijft onthouden wat je nou zo leuk vindt aan elkaar. Ja, dat je daar aandacht voor blijft hebben. Nog even een hele andere. We hebben nog even. Worden stimulantia ook aan patiënten met alleen ASS gegeven? Of betekent dat dan dat diegene per definitie ADHD heeft? Wat doe jij? Ja, ik ben een beetje streng eigenlijk. Ik geef, ja. Nou? Nou ja, ik wil niet zomaar iedereen stimulantia geven. Ook omdat het natuurlijk toch een, ja, ik weet niet of mensen dat weten, maar het is toch een opiumrecept. Dus het valt onder de middelen die ook wat extra streng worden bewaakt. Omdat ze ook op straat verhandeld kunnen worden. Methylpheneraat en zeker ook dexamfetamine. En ik vind dat we alleen medicatie moeten voorschrijven als er een reden voor is. Dus ik ben wel een beetje streng dat ik niet zomaar van alles ga proberen in het wilde berg. Maar als iemand met autisme ook ADHD heeft, ja dan... Kan die zeker een receptje met tilfenida? Als iemand met autisme nou ontzettend moeite heeft met op gang komen om te beginnen aan die afwas die er al die tijd al staat. Doe je het dan? Ik wel namelijk. En hoe werkt dat dan? Geweldig. En een beetje maar hè? Misschien maar 5 milligram met tilfenida. Misschien moet ik het vaker doen. Ik doe dat meestal niet namelijk. Maar het is namelijk echt zo dat wij allemaal... Als we metylphenidaat nemen, dan kunnen we onszelf beter motiveren. Sommige van ons worden er juist enorm afgestomd van. Ik heb ooit wel eens een te hoge dosis metylphenidaat gehad. Toen dacht ik, zo kan je je ook voelen. Nee, dat is waar. Ik heb ooit eens met Leo Kannerhuis overlegd over een jongen die echt heel veel initiatieproblemen had. Dus moeite om op gang te komen, over die eerste drempel te komen. En toen hebben zij mij ook aangeraden van je kan ook gewoon een beetje met heel veel inderdaad proberen. Nou, Leo Kannerhuis is echt dé expert in Nederland voor autisme. Dat zou je het zeggen? Ja. Nou ja, ik moet zeggen, ik zie het in praktijk ook wel. Maar altijd maar kleine beetjes. Ik vind het wel een goeie. Ja. Dus het antwoord is ja. Leuk. Hier is er nog eentje. ASS en ADHD zijn dus ontwikkelingsstoornissen. En dan vraagt iemand, zou stimulatie van het brein van een kind op een bepaalde manier ervoor kunnen zorgen dat de klachten in de loop van de ontwikkeling weggaan? Dus dat je er als het ware overheen ontwikkelt, overheen groeit. Ja, dat is eigenlijk dezelfde vraag. Is het behandelen? Kijk, wat we zien met ADHD is wel degelijk dat kinderen eroverheen groeien. Dat die impulsiviteit en hyperactiviteit beter worden naarmate de tijd vordert. Dat zie je überhaupt bij kinderen. De kinderen zijn hyperactief en impulsief. En als ze 21 zijn valt het meestal niet op tijd. Niet op tijd. Meestal iets meer mee, anders als ze 30 zijn. Maar nee, daar is voor zover. Ik weet niet een of ander programma waarmee je ontwikkelings... problemen kan voorkomen. Wat je net vertelde, wat ik wel heel belangrijk vind, is over die kinderen met ISS die al heel jong die vaardigheden heel bewust leren. Ik kan me wel voorstellen dat hoe jonger het brein nog is als je dan al heel bewust daarmee bezig gaat. Ik heb ook zelf wel eens het idee gehad van als kinderen als je nou als volwassene pas die diagnose krijgt dan heb je je hele kindertijd en je jeugd Dus zoals ik, tegen je ADHD zitten knokken. Dat betekent dat je hersenen ook op een bepaalde manier zijn ontwikkeld. Bepaalde patronen zijn ingesleten die misschien niet ingesleten waren. Ook dysfunctionele patronen. Absoluut. Als je al eerder gehoord hebt. Ja, en ook al het negatieve feedback die je krijgt als kind met ADHD. Wat ik net ook zei, zit stil. Dus dat is heel beschadigend, denk ik. Dus als je dat al kan voorkomen, dat is wel fantastisch. Dus we kennen geen vast programma hiervoor, maar in zijn algemeenheid. Het is natuurlijk wel fijn om zo vroeg mogelijk te snappen dat je er iets mee kan doen. Ja, het is wel weer een beetje de discussie met alle labels en dat daar natuurlijk ook angst voor is, voor overdiagnostiek, te veel label. Dus ja, maar bij kinderen waar echt iets aan de hand is, kan het maar beter zo jong mogelijk worden vastgesteld. Dat zou dan een conclusie zijn. Ik heb zelf in een van mijn eerste webinars al gezegd, mijn zoon was 6, 7, toen hij uiteindelijk die diagnose kreeg bij een kinderpsychiater. En die wilde hem toen ook medicatie voorschrijven. Ik schreef dat al aan, ik weet niet hoeveel mensen voor. En ik ga even ondertussen een andere vraag in ontvangst nemen. En voor mijn eigen kind dacht ik echt, hoe? We hebben het uiteindelijk gedaan. En hij zegt nu, mam, ik ben zo blij dat je dat gedaan hebt. Anders was ik een ongeleid projectiel geworden. Hij is nu 25. En dat vind ik altijd wel heel bijzonder. Terwijl hij het lang niet altijd leuk heeft gevonden om medicatie te gebruiken. Dat geloof ik. Ik denk de laatste, want we zijn er bijna. O ja, en we gaan ook nog iets laten zien straks. Ik ga de laatste doen. Tip voor autisme. Auti-plan. Speciaal voor autisme. Er staan ook schema's in. Een fijne aanvulling. Hé, dat is een hele fijne. Auti-plan. Ik heb er wel eens van gehoord. Ja? Leuk. Van Brigitte komt deze. Dankjewel, Brigitte. Mooi. Dat is een hele mooie. Die nemen we mee. Dit briefje bewaar ik. Dan gaan we naar een promotje. Want ik zei in het begin al, dit is een serie. ADHD en alles wat er nog meer bij ADHD kan voorkomen en aangerelateerd is. En daar hebben we een selectie uitgemaakt. En die selectie, daar heb ik nog meer mensen voor uitgenodigd. Om dingen te vertellen over specifieke onderwerpen. En daar hebben we een klein promo filmpje van gemaakt. Een promo video moet ik zeggen. Die gaan we nu even afdraaien. Hey dames! Goed dat jullie er zijn! We gaan even voorbespreken wat we allemaal gaan doen vandaag. Nou, onze studio neemt plaats zou ik zeggen. Dankjewel. Echt, dokter meer. We zijn hier vandaag in het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht... voor de serie ADHD N. Een vervolg op de videotutorial en de webinar over ADHD... waarin ik algemene uitleg heb gegeven. Naar aanleiding van vragen die we van kijkers... gekregen hebben hebben een paar onderwerpen geselecteerd waarover we nu een serie maken adhd en en om die onderwerp toe te lichten hebben wat mensen uitgenodigd waarmee we een interview houden die ons wat meer kunnen vertellen over een aantal van die deelonderwerpen. En we zijn er weer. Ik hoop dat wij op deze avond zoveel mogelijk vragen hebben kunnen beantwoorden... en een beetje tegemoet zijn gekomen aan wat jullie verwacht hadden bij deze webinar. Ik vond het weer heel erg leuk om te doen en ik vond het ontzettend leuk om dit samen met jou te doen. Dank je wel dat jullie wilden zijn. En dank je wel voor de uitnodiging. Ik vond het ook heel leuk om te gast te zijn. Super. En ik hoop dat jullie nieuwsgierig genoeg zijn. Om ook weer aan te haken bij de volgende webinars. Op de website van drmeertv.com. Kun je zien wanneer de volgende webinars gepland worden. Het staat er nog niet op. Maar dat komt zeer binnenkort. Dank jullie wel. En fijne avond.

Hallo. Die zich zo gaat voorstellen. En wij kennen elkaar van onderzoek wat ik ooit gedaan heb bij schizofrenie.

Ja. Jij was mijn co-promoter. Helaas heeft het niet tot een promotie geleid, maar het was wel heel erg leuk om samen te werken en om onderzoek te doen. En jij hebt een hoop kennis ook over ADHD en autisme.

Dus ik dacht, jou moet ik erbij hebben vanavond. Nou leuk, bedankt voor de uitnodiging en heel leuk om hier te gast te zijn. Wil je wat over jezelf vertellen? Ja, daar zal ik. De kijkers thuis.

Ja, dus mijn naam is Janneke Zinksoek. Ik ben al een hele tijd volwassen psychiater. En het...

Met tijdens mijn opleiding en vlak daarna vooral gespecialiseerd eigenlijk in psychotische aandoeningen. Dus vandaar ook dat onderzoek met jou, dat komt daaruit voort. En ik ben ook een tijd naar Londen gegaan en daar heb ik me gespecialiseerd in volwassenen met ontwikkelingsstoornissen.

Dus ADHD en autisme. En dat ben ik nu, want ik ben nu alweer een hele tijd in Nederland en ik werk in het UMC Utrecht. En ik ben inmiddels ook kinderpsychiater.

En ik zie heel veel kinderen, maar ook volwassenen met erfelijke aangeboren afwijkingen. Genetische syndromen. Die ook ontwikkelingsproblemen hebben.

Dus ook op die manier zie ik weer heel veel kinderen, maar ook volwassenen met autisme en ADHD. Dus dat is een beetje het perspectief. De perfecte achtergrond voor vanavond. Ik hoop het, maar leuk om daarover door te praten.

Ja. Ik weet uit mijn praktijk dat ADHD en ASS... regelmatig samen voorkomen.

Ik las in een oud onderzoek dat bij 44% van de kinderen met autisme wel ADHD-kenmerken voorkomen. En bij 22% van de kinderen met ADHD ook autistische kenmerken voorkomen. Over de cijfers zullen we elkaar niet aan ophangen.

Maar hoe zie jij dat in de praktijk? Autisme en ADHD komen heel vaak samen voor. Dat sowieso.

En die cijfers die jij noemt kloppen wel. In mijn klinische ervaring zie ik dat heel veel kinderen en volwassenen met autisme... spectrumstoornis as, dat is misschien makkelijker om te zeggen, maar dan bedoelen we dus autisme.

Dus veel mensen met autisme hebben ook ADHD-kenmerken... of echt helemaal alle kenmerken van ADHD, waardoor we het echt klassificeren als ADHD. Een dubbele diagnose.

Ja, eigenlijk wel. En andersom komt het iets minder vaak voor. Dus er zijn meer mensen met ADHD die geen autisme hebben. Maar het is natuurlijk wel een soort overlap. Tenminste, of overlap.

Je kan het ook met elkaar verwarren. Want mensen met autisme hebben heel vaak prikkelgevoeligheid. Waardoor ze snel overspoeld raken.

En dat kan ook leiden tot concentratieproblemen. En een beetje glazig uit het raam staren. Of juist heel druk gedrag.

En dat hele drukke gedrag als reactie op overprikkeling kan een beetje lijken op ADHD. En je ziet ook dat bij autisme mensen vaak toch een soort informatieverwerkingsproblemen hebben. Waardoor dat wat lastiger is om informatie tot je te nemen.

En dat kan ook lijken op ADHD. Dus het is heel erg belangrijk om dat uit elkaar te rafelen. En andersom. Mensen met ADHD kunnen soms door hun impulsieve... En doordat ze wat minder goed kunnen concentreren op een gesprek.

En door toch net wat voor je beurt praten, in de reden vallen, dat soort dingen. Dus eigenlijk allemaal ADHD kenmerken. Daardoor kan het lastiger zijn om je sociale contacten te onderhouden. Dus dan zie je soms dat mensen wel vrienden maken, maar dat het niet lukt om ze vast te houden.

Dat lijkt dan weer op autisme, maar dat komt door ADHD. Dus zo moet je gewoon elke keer kijken wat er eigenlijk aan de hand is. Ja, ja. Wat jij ook zegt, die prikkelgevoeligheid, dat zie je natuurlijk bij mensen met ADHD ook.

Mensen die andere webinars van mij gezien hebben, weten al dat ik ervaringsdeskundige ben. Als ik een hele drukke dag gehad heb, dan moet ik thuis echt niet binnenkomen met harde muziek. Dan weet mijn man al, ik zet hem maar even zacht, dan roept hij al, ik zet zo wat anders op hoor. Maar gewoon omdat ik dan weet, ik moet gewoon nu rust aan mijn kop hebben. Dat is te veel.

En dat is iets wat ik ook wel bij mijn patiënten met autisme zie. Ja. En ADHD. Allebei dus. Ja, precies.

Het zijn natuurlijk alle twee ontwikkelingsstoornissen, ontwikkelingsproblemen. Het ontstaat vaak al vroeg in de ontwikkeling. Het is toch je hele leven een beetje bij je, in meer of mindere mate. En er is dus ook echt wel wat overlap. En die prikkelgevoeligheid is wel zoiets.

Dat zie je natuurlijk ook bij andere psychische problemen, zoals bipolare stoornissen. Zie je ook wel prikkelgevoeligheid. En ook wel mensen met depressie.

Dus het is denk ik ook iets dat je... Dat je een bepaalde kwetsbaarheid hebt waardoor prikkels harder binnenkomen soms. Ja, of misschien niet snel genoeg verwerkt worden.

Wie weet. Ik vraag me dat altijd af. En er zijn dus verschillende overeenkomsten, maar er zijn natuurlijk ook duidelijke verschillen. Kan je daar iets over zeggen? Ja, ik zit even te denken.

Dan bedoel je natuurlijk in presentatie. Nou ja, belangrijke verschillen zijn natuurlijk toch dat een kernprobleem bij autisme zijn toch de sociale problemen. En ook het onderhouden van relaties bijvoorbeeld.

Nou dat kan dus net al bij ADD ook een probleem zijn. Maar het verschil met autisme is vaak dat het ook echt niet lukt om relaties of kennissen te beginnen. Doordat die sociale communicatie zo lastig is. Precies, de communicatie is lastig en daar hebben mensen met ADD minder vaak last van.

Dat is natuurlijk allemaal een beetje... In het algemeen wat we nu zeggen. En het begrijpen van emoties. Dus je eigen emoties. Dat aan kunnen voelen.

En andermans emoties in kunnen schatten. Dat is bij autisme vaak ook een probleem. En dat hoeft niet bij ADD. Dus mensen kunnen totaal juist heel sociaal vaardig zijn. Bij ADD.

Alleen dus vastlopen in dat ze. Gewoon geen rust kunnen vinden. Of te impulsief zijn.

Waardoor ze misschien ook als vervelend worden ervaren. Absoluut. Dus als je de hele tijd inbreekt of de hele tijd de longbroek uit loopt te hangen. Dat kan natuurlijk ook dat je gewoon vanuit enthousiasme net too much. Daar kan je natuurlijk heel veel last van hebben zelf ook.

En in je contacten. Dat is een belangrijk verschil. Wat ik ook wel eens hoor is dat mensen met autisme juist moeite hebben met iets loslaten. En snel schakelen naar iets anders. Terwijl mensen met ADHD...

Van de een naar... Ja, precies. Maar ook weer niks afmaken.

Nou, dat is ook weer in het algemeen. Er zijn heel veel mensen bij ADD die dat toch wel lukt. Jij bent zelf zo'n voorbeeld. Jij doet heel veel dingen.

Maar er zijn ook mensen die inderdaad van alles beginnen en niks afmaken. En bij autisme is vaak het tempo iets lager. Dus mensen zijn niet altijd, maar soms wat minder snel. Minder snel schakelen.

Dus lang één ding. Veel structuur. Veel vastheid.

En bij mensen met ARD zie je natuurlijk meer chaos. Waarbij die mensen juist wel wat baat kunnen hebben bij wat meer structuur en rustrijn met regelmaat. Dus dat zijn ook verschillen. En een ander verschil is natuurlijk dat bij mensen met autisme ook vaak wel echt specifieke interesses zijn. Dus echt wat kan vastbijten in hun hobby zijn.

Klassiek zijn natuurlijk de vliegtuigspotters of de model treinbouwers. Maar dat is natuurlijk wel heel stereotypisch. Want bij vrouwen met autisme kan je ook zien dat sommige vrouwen bijvoorbeeld echt bepaalde soapseries of series volgen en daar alles van weten.

Of de boeken van Harry Potter. Ik ken iemand die heeft een boek van Harry Potter echt iets van dertig keer gelezen. Alle boeken en de films. Gewoon dat is zo'n interesse.

Dus dat soort interesses. En bij ADHD heb je natuurlijk wel weer dat sommige jongeren met ADHD of volwassenen... heel veel moeite hebben met concentreren, maar wel kunnen hyperfocussen op sommige onderdelen.

En dan is game en zoiets natuurlijk. En die hyperfocus kan lijken op zo'n specifieke interesse, maar dat hoeft dan ook weer niet. Game is natuurlijk sowieso heel aantrekkelijk en makkelijk om je in te verliezen. Dit is natuurlijk ook altijd weer het ingewikkelde bij jongeren en kinderen met ADHD, dat ze vaak te horen krijgen, ja maar als je het leuk vindt kun je je wel concentreren. Ja.

Dat is altijd een hele flauwe. Ja, dat zei altijd Philip Escherson, hoogleraar ANRD bij volwassenen in Londen. Dus een van mijn oude bazen. Die zei altijd, dat is heel vaak zo en daar worden kinderen met ANRD dus echt in klaslokalen, soms echt op afgerekend, zeker vroeger.

Nu is er misschien wat meer begrip, dat hoop ik. Maar, misschien ook niet. Maar dat kinderen gewoon de hele tijd op hun kop kregen. Zit nou stil, concentreer, maak je werk af, schrijf eens netjes.

Dus constant die stroom van negatieve kritiek eigenlijk. Terwijl ADHD in wezen een soort motivatieprobleem is. Dus het lukt je wel om te concentreren als iets heel leuk is.

Maar niet als het niet zo leuk is. En dat is juist de... Je kunt natuurlijk ook moeilijke dingen, dat je daar soms je echt even in vastbijt. Omdat het moet, omdat het goed voor je is, wat dan ook.

Dus eigenlijk is het een motivatie. Want je concentratie wordt gevoed door je motivatie en je wilskracht. Als je iets echt wil, dan ga je het doen.

En dat motivationele probleem, daar hebben mensen met ADD soms heel veel last van. Het wel willen, maar het lukt gewoon niet. Niet in beweging kunnen komen. Die is heel herkenbaar, want ik vind het leuk dat je...

...tegen mij zegt dat ik een voorbeeld ben van iemand die... Maar er zijn heel veel dingen die mensen niet van mij weten. Nee, dat is wel best.

Ik heb weliswaar een clean desk policy. Maar ik kom niet langs als ik op vakantie ben. Want dan loopt mijn man rond met...

Hé Mireille, ligt daar iets? Ben je daar mee? Ja, oh en daar ligt ook iets.

En dan heb ik gewoon overal zes projectjes waar ik ooit aan begonnen ben. Niks afgemaakt. Dan mag het ook.

Terwijl hier op mijn werk heb ik met hulp van medicatie... lukt het me om de dingen redelijk op orde te houden. Maar naarmate het een beetje drukker wordt, ga ik ook echt heel veel chaotischer worden. En mijn patiënten weten inmiddels wel wanneer ik het te druk heb.

Ja, dus het is de zaak om dat evenwicht dan te vinden. Die balans is belangrijk. Makkelijker gezegd dan gedaan. Wat ik ook een belangrijke vind is, ik heb bijvoorbeeld een jongen met ADHD.

Die heeft echt heel duidelijk een redelijk klassiek beeld van ADHD. Jongs af aan al heel bewegelijk. Maar die heeft ook dat autistie voor me in de zin van dat hij... behoorlijk formeel is. En hij vindt het ook heel belangrijk dat de juiste aanspreekvormen gebruikt worden, de juiste etiketten.

Hij kan zich enorm opwinden als mensen zich niet aan de regels houden. Dan denk ik altijd van hey is dat nou duidelijk zo'n voorbeeld van iemand met ADHD en autistie voor mijn kenmerken? Ja misschien wel.

Het is natuurlijk lastig om dat in het algemeen te zeggen, maar wat ik wel vaak doe als ik denk hey er is hier toch wel meer aan de hand is ook met iemand bespreken van goh... Zullen we ook eens kijken naar dat stuk autisme? Zou je dat willen?

En dan is het natuurlijk een ontwikkelingsanamnese waarbij je teruggaat naar de kindertijd. En als ouders leven en dat willen. Als die mensen daar een goede relatie mee hebben, dan terug te gaan en kijken wat er allemaal zich heeft afgespeeld. Omdat soms zie je toch dat het er alle twee is.

En dat komt ook wel vaak voor. En dat dan ADD het meest in het oog sprong. En dat zie ik nu ook bij kinderen heel vaak. Dan krijgen ze een beetje medicatie.

En dan opeens valt op hoeveel autisme problemen er eigenlijk zijn. Omdat de ADHD dan meer in rust komt door de medicatie. Ja, want die ADHD is natuurlijk wat heel erg in het oog springt. Waar ook eigenlijk de buitenwereld een juf of ouders heel veel last van hebben. Dat drukke gedrag.

Terwijl autisme soms wat minder in het oog springt. En nou ja, soms een beetje verlegen. Of hij heeft bepaalde hobby's. Nou ja, maar dat ADHD daar...

Daar heeft de buitenwereld last van. En als dat dan wat onder controle is, dan zie je soms veel beter de autisme problemen. Dus dat kan ook.

Nou ja, want dat is dan de volgende. Het is natuurlijk ook vaak zo dat mensen zeggen van ja, waarom moet er al die labels op? En ik heb al dat label ADHD, moet er nou ook nog een label ASS bij? Ik ben daar ook niet heel erg voor. Het hoeft ook niet.

Maar het is wel belangrijk om te kunnen snappen... Wie je bent, hoe je in elkaar steekt en hoe je het beste met jezelf om kunt gaan. Hoe leg jij dat uit aan mensen? Waarom jij het belangrijk vindt om die diagnostiek te doen?

Nou ja, sowieso ben ik wel, naarmate ik ook langer psychiater ben. Ik ben nooit een psychiater echt geworden voor de worried well. Mensen die het eigenlijk wel redden.

Maar voor de meer ernstige mensen met ernstige problemen. En er is heel veel te doen om een label als ADHD natuurlijk. Omdat het ook...

Ja, en daar hebben mensen ook wel een beetje gelijk in. Er is minder tolerantie voor gedrag. Dat zie je ook aan het hele gedoe rondom verwarde personen. Soms is dat gewoon een dronken iemand of ruzie in het echtpaar. En dat heet allemaal verwarde persoon en daar wordt altijd de psychiater voor gebeld.

En dat is natuurlijk eigenlijk een beetje gek. En dat geldt soms ook voor druk gedrag of kinderen die niet kunnen opletten in de klas. We zien ook dat klassen en scholen en het onderwijs, alles is veel meer op prestatie gereegd.

Er wordt dus ook minder getolereerd als het gaat om... En de klassen zijn groter. Ja, de klassen zijn groter. Er is meer diversiteit. Er is meer diversiteit, maar ook meer afleiding, schermen.

Er zijn allerlei nieuwe dingen eigenlijk gekomen. Dus het is heel logisch en zeker jongens ontwikkelen zich... Vaak net anders dan meiden.

Jongens hebben vaak veel meer moeite met stilzitten als ze acht zijn. Hebben veel meer fysieke activiteit nodig dan meiden. Meiden kunnen vaak makkelijker mee in zo'n stramien. Dus dan zie je allerlei verschillen.

En ik snap wel dat als er te makkelijk eventjes wordt gezegd dat het ADHD is, dat daar kritiek op is. Dat snap ik wel. Tegelijkertijd, zeg maar, ja, er is... De...

Een derde van alle mensen en kinderen met de diagnose ADHD, en dat zijn dan vaak de kinderen volwassen die ik zie, die hebben hele ernstige problemen. En dat zijn bijvoorbeeld kinderen die echt anders niet naar school kunnen eigenlijk zonder medicatie. Of waar ouders echt gewoon zo uitgeput raken of broertjes en zusjes ook daar zoveel last van hebben. Dat met medicatie is eigenlijk dat kind soort van gered, omdat opeens kan het op een school zijn, wordt het thuis ook niet uitgekot. Dat is toch even onnardige.

En datzelfde geldt ook voor sommige jongeren met, of ja, jongvolwassenen met ADD die ik heb gezien. Dat waren dan jongens, bijvoorbeeld in Londen wel eens zo'n gast van twintig, die al twee meiden zwanger had gemaakt en twee kinderen bij verschillende vrouwen. En die in de gevangenis had gezeten en dan bij mij kwam en zei, ja, school, dat was een ramp.

En drugs ook gebruikt. Maar ja, ik ben gewoon in alle staten, gewoon ADD onderbehandeld. En echt vreselijk, die jongen, dat soort jongens.

We hadden zoveel lijdensdruk en die kon je dus echt wel helpen met medicatie. En natuurlijk niet alleen medicatie. In zo'n geval is zo'n label, dan heb ik het niet meer over een label.

Dan heb je het echt over behandeling. En dan is medicatie dan een onderdeeltje van dat. Het is natuurlijk net zo belangrijk om het te hebben over hoe je je verslaving kan aanpakken. En niet ook nog tien Red Bulls drinken op een dag. Want dat doen ook heel veel jatzen.

En hoe kan je nou toch een soort ritme in je leven hebben zonder dat het... al te saai wordt en ook vooral betekenis vinden in dingen. Dat je echt doet waar je een beter mens bij voelt. Nou ja, dat vind ik dus het volstrekt irrelevant om het over label te hebben. Dus ik vind de discussie soms ook wel een beetje een luxe discussie.

Ik denk, ja, dat gaat over die groep patiënten of mensen waar het misschien ook wel twijfelachtig is, maar er is echt een groep en daar werk ik dan vooral mee waar het gewoon echt heel fijn is dat er iets van een behandeling is. Ja, dus ja. En ik denk dat er misschien een groep is waarbij je je inderdaad kunt afvragen van hoe hard is het nodig om die diagnose ook te hebben en om daar echt behandeling voor te hebben.

Maar er is ook een grote groep die misschien niet zulke ernstige problemen heeft als die jij nu beschrijft bij deze jongen. Maar ik ken ze ook. Ik heb destijds bij Sandra Kooij in de opleiding in Rino...

25 jaar geleden. Ja, de expert natuurlijk. Zij vertelde ook wel heel duidelijk hoe de gevangenissen vaak vol zitten met jongens met ADHD. Absoluut. Denk ik, jemig.

Gewoon door je impulsiviteit en door de sensation seeking, dat je te veel spanning zoekt, dat je in de problemen komt. Dat is ernstig. En dan vaak zijn die ADHD'ers net niet de allerslimste, snelste om te zien wat er allemaal gebeurt. Degene die in het gevangen belanden? Nee.

Precies. Dus dat zijn dan weer de ARD'ers, dus dat is ook wel heel sneu. En ik denk dat als je beter begrijpt waar je eigen kracht ligt, maar ook waar je eigen problemen liggen. Dat er zat mensen zijn die bijvoorbeeld heel lang geen baan hebben.

Ik heb iemand in behandeling die een hele tijd niet gewerkt had. Een hele intelligente vrouw. En dus een goed ingesteld soort medicatie. En, altijd bij mijn behandeling is, je hebt kunnen rouwen over het feit dat er leven gelopen is zoals het is.

Maar nu ook in staat is om te zien van, hé, maar als ik het zo aanpak, dan lukt het wel. Die heeft nu een hartstikke leuke baan en is een opleiding aan het doen om door te groeien. Dat zijn ook voorbeelden waarvan ik denk, ja.

Zo kan het ook, ja. Ja, absoluut. Het artistiforme erbij lijkt me wel een lastige.

Want ADHD hebben is al lastig op zichzelf. Maar naast dat hele drukke chaotische ook nog die rigiditeit kunnen hebben. Ja.

En ik denk dat met name rigiditeit is lastig. En ook als het sociaal niet altijd lekker loopt, daar heb je natuurlijk ook heel veel last van. Want mensen, als je sociaal vaardig bent en je bent sympathiek, kunnen mensen heel veel ADHD-kenmerken vergeven. Maar als het sociaal natuurlijk ook wat lastiger is en je bent heel rigide, dan is dat echt lastiger.

Of niet alleen rigide, maar je voelt gewoon niet aan dat wat je op dat moment zegt, dat dat gewoon echt niet kan. Ja. of echt niet handig is, of heel onaardig overkomt. Dus kijk, die dubbeldiagnose is wel echt een heel vervelende combinatie, autisme en ADHD.

En als je dan nog een normale intelligentie hebt, kan je nog wel een beetje compenseren op je intelligentie. Dan kan je nog dingen leren, in elk geval tips leren. En soms jezelf ondertitelen misschien, van nou ja, soms heb ik wat meer tijd nodig. Maar dan zie ik ook nog heel veel mensen met een licht verstandelijke beperking, dus die eigenlijk wat meer een benedigde middel de intelligentie hebben. En dan is het helemaal lastig hoor, om je te handhaven.

Ja, dan heb je weinig compensatie mogelijkheden. Ja. Hé, en tot slot, er is natuurlijk ook een hoop te doen over, is het nou een hersenaandoening? Is het nou erfelijk? De huidige consensus is, het is een beeld wat ontstaat door gedeeltelijk erfelijke factoren, maar ook de omgevingsfactoren.

Jij hebt ook hersenonderzoek gedaan hiernaar. Kan je daar iets over vertellen? Ja, ik vind het heel leuk om over te praten. Het is natuurlijk ook altijd onderzoek wat op grote groepen is gedaan. Dus dat ga ik meteen als disclaimer zeggen.

En het betekent dus dat het voor de individuele persoon, dus voor jou als ervaringskundige of gewoon een willekeurig andere persoon met ADD, wel wat lastiger is om dan te zeggen wat voor die persoon echt ook de oorzaken zijn. Je kunt dat wat je in de groep waarneemt, kun je niet zeggen. Dat is voor iedereen altijd zo. En er is sowieso een verschil, want autisme...

Daar ligt het wel wat anders voor dan voor ADHD. Dus misschien is dat ook nog wel goed om uit te leggen. Want autisme, daarvan weten we dat toch een derde van de gevallen is geassocieerd, wordt veroorzaakt, door een genetische variant. Dat zijn zeldzame genetische varianten die vaak spontaan ontstaan, een beetje pech.

Dus er mist dan een stukje ergens op een chromishome of een verdubbeling. En al die... Dat soort genetische problemen zijn echt heel erg geassocieerd met autisme. Dus er is steeds meer consensus, steeds meer het idee dat als kinderen met name autisme hebben, en zeker als er nog bijkomende lichamelijke problemen zijn, dat er ook genetisch even gekeken moet worden. En dat kan toch echt wel helpen om een verklaringsmodel te hebben, maar ook om je op het spoor te zetten van misschien andere problemen.

Bij sommige van dat soort genetische problemen kan bijvoorbeeld heel veel... Tantproblemen of op latere leeftijd gewrichtsproblemen voor. En dat is handig als je daar vroeg bij kan zijn. Dus voor autisme ligt het echt wel wat anders.

Daar is dus een subgroep van mensen hebben eigenlijk een genetische oorzaak. En bij ADHD is altijd wel uit onderzoeken gevonden dat de bijdrage van genetische factoren relatief hoog is. Maar dat zijn dan ook weer dus hele grote groepen. Er zijn verschillende soorten onderzoek. Want je kan met tweelingonderzoek kijken.

Waarbij je gaat kijken naar één eigen tweelingen die bij elkaar zijn opgegroeid. Want die hebben natuurlijk precies hetzelfde genetisch materiaal. En naar twee eigen tweelingen die wel bij elkaar zijn opgegroeid. Maar niet hetzelfde.

Of nou ja, dat is gewoon de broers en zussen. En dan kan je precies gaan uitrekenen. Ik kan dat niet hoor.

Maar slimme statistici kunnen dan uitrekenen wat dan het aandeel is van genen. En dat is altijd bij ADD als heel vrij hoog uitgekomen. En toch betekent dat niet per se dat ADD heel genetisch is.

Maar het betekent echt dat er een mengeling is van een soort van aanlegfactoren. Plus natuurlijk toch omgevingsfactoren die een rol kunnen spelen. En ook weer op grote groepen zie je bij omgevingsfactoren dat... Ja, hoe lastiger de kindertijd, dus als ouders bijvoorbeeld heel veel ruzie hebben, of als er geweld is in een gezin. Of als ze zelf ADHD hebben, waardoor ze het ook moeilijker vinden.

Absoluut, ouders die zelf psychische problemen hebben, of als er bijvoorbeeld echt armoede is in een gezin. Al dat soort factoren, op groepsniveau, zie je dat die toch het risico op ADHD vergroten. Maar dat betekent dus helemaal niet dat als je in armoede opgroeit met ruzie in de ouders, dat je best ADHD krijgt.

Dat betekent meer dat je... Ja, psychische veerkracht is een soort emmertje wat vol kan raken. En in dat emmertje zitten natuurlijk al die genetische gevoeligheidsfactoren. En natuurlijk al die omgevings-en ervaringsdingen. En hoe meer negatieve ervaringen je hebt, hoe sneller dat emmertje vol is.

En bij de een is dat dan ADD, aan de andere kant een depressie of paniekaanvallen zijn. Maar dat is net hoe die gevoeligheid ligt. Dus dat wat betreft de oorzaken.

En wat betreft het beeldvormende onderzoek, daar wilde je wat over vertellen? Ja, meer hersenscans. En dat is genoeg lastiger, denk ik, dan de genetica.

Omdat dat onderzoek is altijd met relatief kleine groepjes gedaan. Maar wat we wel een beetje weten, is dat zowel bij autisme als ADHD... waarschijnlijk de ontwikkeling van de hersenen verloopt een beetje anders...

dan bij kinderen en jongeren zonder autisme en ADHD. Iets langzamer op sommige hersengebieden. En we zien, je hebt natuurlijk in de hersenen bepaalde netwerken die op een bepaalde manier functioneren. En we zien bijvoorbeeld bij, dat komt toch ook wel uit veel studies, dat bepaalde netwerken, mensen met ADHD, die hebben, als ze zich ergens op concentreren, sommige concentratienetwerken wat minder aanstaan. En meer een soort van dagdroomnetwerk wat harder aanstaan.

En dat zijn van die dingen waaruit je kan... een beetje kon zien van hey Ja, daar functioneert het breintoeg net even anders. En het is natuurlijk niet op het niveau dat je kunt zeggen, dat gebruiken we voor de diagnostiek.

Absoluut niet. We schrijven iemand in een scanner en dan kunnen we zeggen, jouw brein functioneert zo, dus je hebt het wel of niet. Zo werkt het nog niet, hè? Nee, helemaal niet. Zo gaat het ook denk ik voorlopig niet werken.

Nou, dat is een vraag die we vaak krijgen. Ja, nee. Er zijn heel veel fancy modellen worden nu gemaakt met behulp van hersenscans. Op het gebied van depressie.

Toevallig ben ik getrouwd met iemand die dat voor zijn werk doet. Ze maken wel eens de grap van nou zeg ik dan tegen hem. Als jij nou te succesvol bent dan ben ik straks overbodig.

Maar dat zou eigenlijk heel goed zijn misschien. Maar zo simpel is het natuurlijk niet. En dat is ook met het hele verhaal over labels en DSM-klassificaties. Dat is een simplificering van de werkelijkheid.

Iedereen heeft zijn eigen of haar eigen verhaal. En ja, bij sommige mensen is onderdeel van dat verhaal toch die ADHD symptomen. Maar dat kan je niet uit een hersenscan halen, nee. Wij zitten alweer een tijdje te praten.

En je hebt heel duidelijk een heleboel dingen verwoord waarvan ik denk dat mensen dat echt graag willen weten. Waar we ook eerder al best veel vragen over gehad hebben. Ik realiseer mij dat ik...

helemaal zo in het gesprek gesprongen ben zonder te vertellen dat wij eerst een gesprek gingen hebben dat ik ook nog mijn disclosure slide moest laten zien die ga ik zo laten zien en dat we straks na afloop van dit gesprek als ik straks mijn disclosure slide heb laten zien daar komt ie ik heb eigenlijk geen strijdige belangen het enige is dat ik voor Het presenteren van informatie door Medis betaald wordt als ik ergens een lezing houd. En verder is Medis wel degene die de technische ondersteuning van deze serie webinars sponsort. Waar we ze heel dankbaar voor zijn.

Zonder dat ze enige invloed hebben op de inhoud daarvan. Want die bepalen wij. Wat wij nu gaan doen, na afloop van dit gesprek, is live vragen beantwoorden.

En zoals ook de vorige keren kan dat gewoon via de chatfunctie. Hier naast mij buiten beeld zit onze moderator die alle vragen zal groeperen en bij door zal spelen zodat Janneke en ik die kunnen gaan beantwoorden. En ik denk dat we gaan kijken of we naar de eerste vraag kunnen.

Nou, daar komt ie. Ik ga hem gewoon aan jou stellen. Ja, doe maar. Lekker makkelijk, ik mag vandaag achteroverleunen. Wordt dezelfde medicatie voorgeschreven bij ASS als bij ADHD?

Goeie vraag. Ja, dat is natuurlijk de eerste vraag. Welke medicatie wordt voorgeschreven?

Om te beginnen met ADHD, dan vul jij me natuurlijk aan, want daar weet je ook alles van. Meestal de groep van stimulantia, heet dat dus metylfenidat, dat is de bekendste. Die je natuurlijk in langwerkende, kortwerkende allerlei vormen hebt. En dan eventueel dexamfetamine, dus ook een stimulantium. Ook weer lang of kortwerkend?

Absoluut. En dan heb je natuurlijk atomoxetine, stratera. Wat denk ik wat minder wordt voorschreven, ook omdat het wat duurder is.

Want je moet er een eigen bijdrage voor betalen. Zeker als volwassene. Voor alle langwerkenden natuurlijk ook. En er is wel wat veranderd in de wet.

Tegenwoordig is het zo dat je de eerste, als ik het goed heb hoor, want ik ben er nog steeds niet helemaal duidelijk in. Maar ik heb begrepen, de eerste 250 euro moet je zelf betalen. En daarna betaalt de verzekering.

Bij een paar nieuwe middelen die op de markt zijn, zijn er vergoedingssystemen voor die eerste 250 euro. Ah, wat goed. Dus als je handig bent, kan je dat allemaal uitvogelen.

Wat niet zo makkelijk is voor iemand met ADHD. Nee. Die dat dan allemaal op orde moet houden.

Ja. Ja. Maar goed.

Maar goed, het kan. Oké. Nou ja, dus dat. Allemaal ADHD-medicatie.

En dan neem ik, ja, goed, dan... Wat voor medicatie schrijf jij voor voor ASS? Ja, nou er is dus eigenlijk voor autisme, is geen medicatie.

Om het even heel plat te zeggen. Niks heeft een indicatie voor autisme, hè. Ja, nou behalve, er is één groep, en dat is Risperdal en Ari Piprazoel.

Dus dat zijn antipsychotica. En die hebben een indicatie, en ook van Amerika, en ja, ik weet even niet uit mijn hoofd of Europa dat nou heeft overgenomen, maar volgens mij wel. Die antipsychotica hebben een indicatie voor prikkelbaarheid, irritability is het Engelse woord, in het kader van artisme.

En dat is eigenlijk een beetje een eufemisme voor woede aanvallen. Want irritability kan leiden tot boerderijbarsingen. En dat is natuurlijk ook iets waar het heel belastend is.

Dus daar wordt het voor volg geschreven. En ja, het is wel altijd een beetje een noodmiddel hoor. Dus die antipsychotica bij autisme is een soort laatste redmiddel als allerlei andere dingen.

Je moet eerst kijken of kinderen of volwassenen niet overprikkeld worden, overvraagd worden. Kies of je eerst psychosociaal van alles kunt doen. Absoluut.

En dan als laatste redmiddel antipsychotica. Nou, ik moet je zeggen, ik gebruik vaak Olanspine. Oh ja. Ook een atypisch antipsychoticum, dus een nieuwe antipsychoticum. De oude antipsychotica is bijvoorbeeld Haldol.

Dat is een middel dat veel mensen wel eens genoemd hebben. En die Olanspinnen is een wat moderner middel. En wat ik zie bij veel mensen met autisme is dat ze moeilijk kunnen slapen...

omdat ze dan hun gedachten niet stop kunnen zetten. Dan blijven ze daar maar in hangen, die plaat blijft maar draaien. En als ze dan een snufje Olanspinnen nemen, een laag dosis...

dan kunnen ze vaak... en goed slapen en die gedachten komen tot rust. En ze vertellen mij dan vaak ook dat ze dan ochtends gewoon toch wat meer het gevoel van een soort reset hebben.

Dat ze wat frisser weer opstaan. En dan gebruik ik het dus niet zozeer als laatste redmiddel, maar echt wel... Voor de slaap. Voor de slaap en voor het tot rust brengen van die malende gedachten.

Ja, dat kan ik me heel goed voorstellen. Ja, grappig. Nou ja, en het is natuurlijk ook zo dat als je autisme hebt of ook ADHD, dat je toen...

ook wel iets kwetsbaarder bent voor een depressie bijvoorbeeld. Of bepaalde angsten. Dus dat de medicatie die je daar dan weer voor schuipt, dat zijn dan vaak antidepressiva.

Dat kan natuurlijk zowel bij iemand met ARD als bij iemand met autisme. En dan vaak de SSRI's. Dus de fluoxetine, de sertraline, de citalopram.

De citalopram. De citalopram. Dat soort middelen worden vaak gegeven voor angst en voor somberheid. Dus er zit wel overlap in, maar die antipsychotica geef ik eigenlijk nooit bij ADHD.

Nee, liever niet. Alleen als ik bij iemand ook autistieforme kenmerken zie bij ADHD. Dat gebeurt wel eens. Ja, ze hebben ook wat meer vervelende bijwerkingen, toch? Je kan er ook echt wel een beetje moe van worden of gewichtstoename van krijgen.

Dus ja, een beetje afwegen. Er wordt ook gevraagd, wat voor behandeling is er nou eigenlijk mogelijk voor autisme? Ja.

Vul me aan, zou ik zeggen. Dat maakt een beetje uit of het om kinderen gaat. Er is namelijk echt best veel bewijs voor... Er is nu een soort van, nou een beetje nieuw vak. Heel nieuw is het ook niet, maar redelijk nieuw.

Binnen de kinderpsychiatrie, dat heet infant mental health. Dat gaat vaak over van alles. Maar ook over jonge kinderen, echt jonge kinderen van 2, 3...

waarbij autisme eigenlijk al heel duidelijk is. En er is wel onderzoek naar dat hele intensieve... contact maken met die kinderen, dat dat wel een beetje helpt.

Daar leren ze dus toch beter sociaal contact van dan als je dat niet doet. Dus dat is bijvoorbeeld... Misschien de ontwikkeling van die netwerken ook al wat stimuleert al jong. Ja, en toch vaardigheden. En dat is ook op oude leeftijd jongeren, volwassenen.

Dus het is een deel vaardighedentraining en een deel behandelen van comorbide aandoeningen. Die vaardigheden training is dan echt, bijvoorbeeld stress, omgaan met stress. Dus gewoon, want iedereen heeft stress en niemand, ik ken weinig mensen die er echt goed mee omgaan.

Ik zelf ook niet. Maar je kan natuurlijk wel dingen leren. Ontspanningsoefeningen, of dat je dus inderdaad niet te veel hooi op je vork neemt.

Of wat is nou goed voor je bewegen, gezond eten, nou ja al. Maar omgaan met stress, dat is een vaardigheid. Dat heet dan copingvaardigheden natuurlijk. En sociale vaardighedentraining.

Wat van heel bazaal tips voor een koetjes-en kalfjesgesprek tot wat ingewikkelder kan. Dus die vaardighedentraining. Je kan ook denken aan trajectbegeleiding. Dus dat je toewerkt naar een bepaald werktype.

Waar je wel op je plek bent. Dus dat is meer de vaardighedentraining. En behandelen van bijkomende problemen is bij autisme dus bijvoorbeeld een depressie.

Of ik heb nu een meisje, een jonge meid met een... Paniekstoornis durft de deur niet uit, echt de deur niet uit. Heel erg sociale angst. En dan ga je dus die bijkomende problemen behandelen. Autisme is iets wat echt een ontwikkelingsprobleem is, wat er niet echt over gaat.

Waar heel veel mensen heel goed mee kunnen leven. En je kan er in principe een vol leven mee leiden. Dus een relatie, werk, het kan allemaal.

Maar ja, soms moet je wat meer rekening houden met jezelf. De behandeling voor artisme bestaat dus toch meer uit vaardighedstraining en de bijkomende problemen behandelen. En de medicatie die je dan voorschrijft is meer gericht op symptoomreductie, dus het verminderen van de klachten die mensen hebben. Precies.

En dat is in de psychiatrie natuurlijk sowieso al wel een beetje zo. Maar in dit geval is het echt heel specifiek gericht op het vermindelen van bepaalde klachten. Ja, en dan weer een combinatie met natuurlijk wel psychologische behandeling of dat soort dingen.

Dit sluit er misschien wel bij aan, want er vraagt ook iemand, zijn er wetenschappelijke doorbraken te melden? Ja, op gebied van autisme en ADD. Ik ben even aan het nadenken. Autisme wordt niet door vaccinaties voorzaakt, dat wil ik toch even zeggen. Het is een hele goede, zeker in de tijd van de vaccinaties.

Ik zeg het ongeveer, maar er zijn natuurlijk heel veel wel fanatiek mensen die daar altijd vragen over stellen. Dat is echt dat rust op het misverstand van Andrew Wakely, die daar een artikel over heeft gepubliceerd wat helemaal niet klopt. Dat is allemaal teruggetrokken, man is bestraft, maar ja. Ja, ik zit te denken, wetenschappelijke doorbraak. Ja, en ik zit dus ook te denken hoe het...

Ik kan niet uitstaan dat ik niet op de naam van die behandeling kan komen die ik net bedoelde. Bij hele jonge kinderen. Ja, is dat een doorbraak? Dat vind ik lastig om te zeggen.

Niet dusdanig dat je zegt van, ja, we hebben nu het gen van ADHD gevonden. Sterker nog, we weten dat is er niet. Kijk, in de psychiatrie zijn eerlijk gezegd geen doorbraken.

En het is wat dat betreft misschien, ja... Er zijn natuurlijk wel af en toe doorbraken in de geneeskunde. En als je kijkt hoe snel zo'n covid-vaccin dan is ontwikkeld, dat is natuurlijk fantastisch.

Maar zeker op het gebied van psychische problemen, dat zijn hele ingewikkelde systemen. Dus de doorbraken op het gebied van psychiatrie zijn helaas echt beperkt. Daar houden we niet over.

Nee. Nou, ik zie dat ik intussen nog meer vragen krijg, dus we blijven lekker doorgaan. Is het niet beter om je juist te richten op de omgeving van de patiënt? Dat vind ik een hele mooie, want...

Wat ik heel vaak zie, ik ga hier zelf even over beginnen en dan ga jij mij aanvullen. Wat ik heel vaak zie is dat bij ADHD met name er allerlei mooie vormen zijn waar je terecht kunt voor diagnostiek. En dan loop je een hele dag aan onderzoeken door. En aan het eind kom je ook nog bij de psychiater langs. En dan heb je de diagnose, je krijgt een advies voor medicatie, je wordt nog een paar keer gezien voor medicatie.

Het wasstraatmodel, zeg maar, de wasstraat. Precies. Het komt gewassen en geknipt en geschoren uit.

Wat gebeurt er dan? Die hele omgeving, die is er niet. Er zijn wel mensen meegekomen voor de heteroanamnese.

De ouders of de naasten worden ook bevraagd over hoe kent u uw zoon, dochter, partner. Maar er is heel weinig ruimte om in te gaan op hoe doet iemand het nou eigenlijk in zijn leven. En wat ik heel vaak zie hier is dat ik mensen eigenlijk best wel lang in behandeling hou.

in het begin intensief en daarna veel minder intensief, maar dat het vooral gaat over hoe gaat het eigenlijk met je relatie? Je hebt eigenlijk alleen maar korte relaties en het lukt maar niet om hem vast te houden. Hoe zit dat?

Of je hebt wel een relatie maar het is steeds heilig. Of je hebt ook kinderen op te voeden en dat is eigenlijk ongelooflijk ingewikkeld. En hoe hou je al die ballen in de lucht?

En hoe kijk je nou eigenlijk terug op je leven als je deze diagnose hebt? En je hebt altijd al dat werk willen doen, maar het lukt steeds maar niet. Je bent te chaotisch of je presteert niet voldoende op het moment dat ze het nodig vinden. Al die omgeving.

Maar ook al die mensen meenemen. Waarom doe ik dit? Waarom ben ik hiermee begonnen? Zodat die familieleden en die partners en de belangrijke naasten ook de kans hebben om dit soort vragen te stellen.

En ook kunnen begrijpen van wat heeft mijn partner nou? Ja, heel belangrijk. Ja.

Nee, ik vind het ook echt onmisbaar. Je kan mensen in hun eentje eigenlijk niet behandelen. Nee, en zeker.

Kijk, voor ADHD kunnen veel mensen nog zelf wel iets ook zelf aan hun naasten uitleggen misschien. Omdat het altijd fijn is om dat ook van iemand anders te horen. Maar met autisme is het zeker zo dat eigenlijk het meest effectief is toch als de omgeving zich ook een beetje aanpast aan die persoon. Want mensen met autisme vinden het vaak heel moeilijk om echt te veranderen hoe ze zijn. En ja, dat is...

Dat kan ook niemand. Dat gaat niet. Dus dan kan je beter zorgen dat je werkgever jouw gebruiksaanwijzing kent. Om het onnibielig te zeggen. Dan dat je de hele tijd dingen van je gevraagd wordt die je eigenlijk toch niet meer kan waarmaken.

En dat kan van heel simpel zijn dat mensen met autisme echt niet in een open plan office kunnen werken. Dus een eigen hokje moeten hebben. Zo simpel kan het zijn.

Maar dat je daar dus eigenlijk je omgeving echt op aanpast. Dat kan zoveel schelen. Daar lopen mensen dan ook vaak tegen schaamte aan. Ik merk van heel veel mensen dat ze het toch moeilijk vinden om dan open te zeggen......ja, ik heb autisme en daarom heb ik een coach hier op de werkvloer.

Dat ze toch merken dat collega's dan een beetje raar naar ze kijken. Ik heb een jongen meegemaakt die via een instantie die echt bezig was met werk voor mensen met autisme regelen. Die kwam dan bij een bedrijf te werken waar hij iets digitaals deed. Maar inderdaad, een kantoortuin.

En hij werkte daar een paar dagdelen per week. Elke keer zat hij aan een ander bureau. Niet te doen. Wij werden er helemaal stapel van. Hoop lawaai.

Ja, dan denk je, goh, dat is interessant. Het bedrijf wilde heel graag mensen met autisme aannemen, maar die hadden toch nog wel wat uitleg daarover kunnen krijgen. Ja, ja. Maar dat geldt voor mensen met autisme zeker.

Het geldt natuurlijk op allerlei gebieden. Mensen met een beperking, mensen in een rolstoel. Er is zoveel, er is een wereld te winnen.

Ja, ja. Dus dat, ja. En mensen met ADHD ook, hè? Ja.

Ja, die noise cancelling headphones, dat vind ik echt... Dat is de uitverdiening van de eeuw, toch? Ja, als we het nou over wetenschappelijke doorbraak hebben. Ik gebruik ze zelf ook. Ja?

Ja. Het is heerlijk, toch? Ik heb ze nog nooit gebruikt, maar ik heb ze één keer op mogen zetten van een patiënt van mij.

Ja, voel je ze... Ik vond het geweldig. Ja.

Ja. Ja, ik heb kleine kinderen en als ik soms moet werken, even, dan zet ik die dingen op. Ik zet wel vaak muziek op, want dan heb je nog meer dat je erbuiten in de buiten slaapt.

En dan ben je gewoon helemaal je eigen wereld. Heel fijn. Maar ik heb ook wel gehoord van kantoortuinen, en dat vind ik een hele goeie, dat als mensen hun koptelefoon op hebben, dat ze niet gestoord mogen worden.

Dus dat je eigenlijk als het ware daarmee aangeeft, ik ben even in mijn eigen zone. En dat kan natuurlijk ook, dat je dat soort van ondertitelt. Maar ja, dat moet je dan durven.

Dat je zegt, luister jongens, als ik die koptelefoon op heb, moet je mij even niet storen, tenzij het gebouw op brand staat. Ik heb twee groepen voor vrouwen met autisme. En een van de dingen die ik eigenlijk bij bijna alle deelnemers zie, is dat ze wel weten dat ze dat soort dingen zouden kunnen doen en zeggen.

Maar dat ze het heel moeilijk vinden om dat te doen. Ja, snap ik ook. Dat ze zich schamen, dat ze er niet voor uit willen komen. Of dat ze zich ook weer niet op zo'n aparte plek willen zetten, want ze zijn altijd al anders geweest. En dat zijn ze nou zo zat, ze willen niet anders zijn.

En dat is altijd jammer, want het zou wel kunnen helpen dit. Ja, en er zijn natuurlijk heel veel mannelijke computerprogrammeurs. die dit gewoon doen. En die wel gewoon zeggen...

hallo, ik wil niet gestoord worden. Ik zet die dingen op en dan moet je niet... Ik heb altijd het idee dat dat echt een man-vrouw verschil is. Precies, vrouwen maken zich zo druk over wat anderen denken.

En het zou goed zijn als we als vrouwen wat minder... ja, ook een wat dikkere huid kweken, denk ik wel. Zeker als we daar ander geen kwaad mee doen. Want met die koptelefoons, dat is gewoon... klimaat, hoor.

Lekker duidelijk. Die neem ik mee voor mijn groepen. Er vraagt ook iemand, zijn er nog vaste schema's die gebruikt kunnen worden bij autisme? Dag schema's ofzo? Wat denk jij aan wat er bedoeld wordt?

Ja, dat is ook iets waar ik aan denk ja. Want wat raad jij aan bij mensen met autisme qua schema's? Ik raad vaak aan, maar ook bij mensen met ADHD, om een aantal dingen te automatiseren. Ik weet wel dat vroeger op school, als ik ging helpen bij kinderen op school met lezen of de tafels leren met name. Dan zei zo'n juf wel eens van, nou ja, daar moet je niet te veel aandacht aan besteden, die heeft ADHD en die kan niet automatiseren.

Nou, ik had zelf twee kinderen met ADHD, dus ik dacht, hoezo niet? En waar ik achter ben gekomen is, die kinderen kunnen prima automatiseren, alleen dat duurt misschien iets langer. Ze hebben er niet één dag, maar een week voor nodig. Dus dat is wat ik mensen wel altijd uitleg, van je kunt het wel, maar je moet één ding tegelijk proberen te automatiseren en je moet er de tijd voor nemen.

En wat bedoel je dan met automatiseren? Dat het echt... ...routine is dat het over je ruggenmerg gaat. Dat je er niet meer bewust over na hoeft te denken. Dus ik zeg vaak tegen mensen......heb ik zelf ook een tijd gedaan......ik leg elke avond mijn kleren voor de volgende dag klaar.

Absoluut, anders kom ik te laat. En anders heb ik stress ochtends. Keuzestress. Ik eet elke ochtend hetzelfde ontbijt.

Hoef ik daar ook niet over na te denken. Ik neem elke dag dezelfde lunch mee. En dan krijg je mensen met ADD die zeggen......ja, maar op een gegeven moment vind ik dat heel vervelend......en wil ik wat anders.

Ik zeg, dat heb ik ook. Maar dan heb ik drie maanden of zes maanden heb ik dat gedaan. Dan schakel ik over naar wat anders, maar dan doe ik dan ook weer drie of zes maanden. Dus die vaste dingen, ik doe altijd op zaterdag mijn bed verschonen en op zaterdag en zondag de was.

Hoef ik daar ook door de week niet over na te denken. En ik denk dat dat voor veel mensen met autisme ook helpt. Tuurlijk, ja.

Wat doe jij met het aanbevelen wat betreft schema's en zo? Het is natuurlijk voor iedereen anders. Dus het antwoord op de vraag, zijn er vaste schema's, zou ik zeggen, ik denk het niet, want iedereen is anders. Ja, absoluut.

En ja, ik sta er vooral al heel vroeg op, omdat ik vanuit Nijmegen naar Utrecht reis, dat is wel best wel ver. Maar ik kan me ook voorstellen, ik ga dus ook vroeg naar bed, maar voor mijn schema zou het dus de tijden al bijvoorbeeld een beetje vroeger zijn dan die van jou misschien. Dus de tijden, maar ook wat vind je belangrijk.

Wil je bijvoorbeeld bewegen, sporten, buiten zijn? Is heel belangrijk natuurlijk, maar de een doet dat meer dan de ander. Nou ja, dus dat zijn een beetje zo persoonlijke dingen.

Maar ik denk wel dat het, wat jij zegt vind ik ook heel goed, dat je dus iets probeert. Een tijdje. En dat je dan denkt, nou ik wil toch net even anders, dan doe ik het net even anders.

Dus je moet het eigenlijk zien als een project waar je af en toe met afstand naar kijkt. Maar dat kan ook heel helpend zijn om dat met iemand anders te doen natuurlijk. Ik sprak Cathelijne Wildervank een tijdje geleden.

En die zei van ja, bij ons bij ADAD Nederland adviseren wij niet om de hele tijd vaste schema's te maken. En we raakten daarover in gesprek en uiteindelijk denk ik dat we het wel met elkaar eens waren. Ik had zoiets van ja, schema's zijn heel prima. Alleen het moet een schema zijn wat bij die ene persoon past.

Precies, ja. En toch een beetje flexibroem. Jeetje, we hebben nog heel veel vragen. We gaan kijken hoe ver we nog komen, want we hebben nog maar 15 minuten. Wat voor invloed heeft trauma op iemand met ASS?

Gaat het brein hier bij iemand met ASS, gaat het brein er dan anders mee om met dat trauma? Dat is een goede vraag. Ik heb toevallig Patricia van Wijngaarden daarover gesproken. Oh, wat goed.

Psychiater van Dimens. Expert op het gebied van autisme. Ja, en ADHD.

Ja. Ontwikkelingsstoornissen meer breed. Wat zij vertelde was dat juist ook ten aanzien van de behandeling van mensen met ASS en trauma.

Ja. Dat je dat eigenlijk heel anders moet aanpakken dan bij iemand zonder ASS en trauma. En dat bijvoorbeeld die hele intensieve behandelingen die er zijn voor trauma.

Die kortdurende. Star Trek en zo. Bijvoorbeeld. Ja. Of trauma centrum.

Dat dat voor mensen met ASS vaak niet werkt. Nee. Maar dat is op zich natuurlijk ook al een heel vreemde, prikkelrijke omgeving.

Dus ik kan me voorstellen dat dat veel te intrusief is. Je zit tussen allemaal mensen die ook hele heftige verschillen hebben. Die je misschien onbewust ook gaat overnemen. Waardoor je er juist meer last van krijgt dan minder. Nou ja, en of het nou anders is op het brein weet ik niet.

We zien gewoon heel veel mensen met autisme en trauma natuurlijk. Ook omdat, helaas. Als je autisme hebt, ligt soms trauma ook meer op de loer.

Omdat je nog minder in kan schatten dat iemand kwade bedoelingen heeft. Dat is een goeie. Dus heel veel van die meiden, maar ook wel jongens met autisme, jong-volwassenen, die ik zie, die zijn gewoon wat naïever. Dus dan ga je ook sneller dingen doen waar je later van denkt, dat was helemaal niet goed.

Dus er is veel trauma. En ja, wij hebben gelukkig een paar hele goede traumatherapeuten. Maar één op één therapie zou altijd, maar...

Bij iedereen met autisme, behalve als het gaat om ervaringen uitwisselen, dan is een groep heel fijn. Dus dat kan zeker ook heel goed werken, groepen. Maar voor dit soort persoonlijke spannende dingen, want over een trauma praten is nogal wat, is één op één wel echt fijner. Maar het is toch heel goed behandelbaar.

Dus ik ben heel positief, optimistisch. Iedereen die trauma heeft, zou daar behandeling voor moeten krijgen. Heel goed één op één. Ja.

Ik zit ondertussen wel te denken, want wat steeds meer in opkomst is en dat is wel leuk om nog even te noemen, is ACT. Ken je dat? Ja.

Acceptance and Commitment Therapy. Ja. En er zijn nu ook, er is nu bijvoorbeeld een grote studie in Utrecht voor ACT, dat heet ACT Your Way, voor jongeren.

Van allerlei aandoeningen, dus het maakt niet uit eigenlijk wat je hebt. Depressie, angst, autisme. Om die therapie aan te gaan en dat is wel in kleine groepjes.

Maar dat zijn kleine groepen, vijf of zes, dus dat is niet een enorme groep. Het gaat echt over dat je bepaalde beperkingen leert accepteren. Maar ook een commitment aangaat voor wat je echt belangrijk vindt.

En daar ga je wel echt voor. Dus dat je het hele mooie combinatie van psychotherapie, ervaringen delen. Dat is een goede om mee te nemen. Dus dat is nog wel leuk om eens aan te denken bij mensen die op zoek zijn naar een psychologische behandeling.

Nou, dan heb ik hier nog eentje. Hoe kan ik het beste omgaan met iemand die erg op zichzelf is door ASS? Ik ken iemand die aangegeven heeft dat diegene daar zelf ook last van heeft, maar dus door de ASS gewoon zo is.

Is het dan een stukje acceptatie voor de persoon zelf en het ondersteunen van de persoon door naasten? Of is er ook nog aan te werken? Dus iemand heeft ASS, is daardoor heel erg op zichzelf, vindt dat aan de ene kant ook wel moeilijk. Maar weet ook van ja, ik kan het niet echt anders.

Moet die persoon dat dan gewoon maar accepteren en ondersteund worden doornaast? Of is er nog iets aan te doen? Mijn ervaring is dat bijvoorbeeld zo'n groep met lotgenoten. Bondgenoten. Bondgenoten, oh die is mooi.

Een groep met bondgenoten. Lotgenoten klikt zo... Ja, negatief hè?

Ja, slachtoffer. Terwijl bondgenoten over de verbinding gaat en daar gaat het volgens mij om. Maar ja, dat heeft er zijde.

Nee, niet terzijde. Dit is waar het over gaat. Want daarom denk ik dat zo'n groep kan helpen.

Omdat je dan toch misschien een beetje loskomt, een beetje uit je isolement komt. Maar voor sommigen is het natuurlijk ook heel eng om in zo'n groep te zitten. Wat ik wel denk is, je kan natuurlijk wel aan iemand vragen, deze persoon in dit geval. Van wat kan er nou wel? Want misschien kan één keer per maand op een rustig moment een eindje wandelen in een rustig bos.

Ik zeg maar wat, hè? Misschien kan dat wel. En is dat voor die persoon eigenlijk wel fijn? Ook al is het maar drie kwartier of een half uur.

Maar dat je wat meer dan je normaal doet, eigenlijk even afspreekt wat je dan gaat doen. Ja, dus eigenlijk zeg je, je hoeft niet helemaal te accepteren dat het gewoon zo is. Nee.

Je kunt er aan werken, met naasten, door gewoon... af en toe eens iets te onderzoeken, een klein stapje buiten je comfortzone te zetten en te kijken hoe vind ik dat eigenlijk. En misschien iets te doen wat je niet anders normaal zou, je zou misschien naar het eten gaan, maar in die coronatijd hebben we ook geleerd om andere dingen te doen of dan een keer te zoomen. En iemand met ASS vindt het misschien wel helemaal niet fijn om bij het eten te gaan.

Nee, dan ga je toch een eentje wandelen ofzo, iedereen moet bewegen. En als je nou het vermoeden hebt dat er iemand autisme heeft, hoe kun je die persoon, stel dat je is je partner, hoe kun je je partner motiveren om hier diagnostiek naar te laten doen? Dit vind ik een ingewikkelde. Wat vind jij hier nou van?

Ik heb hier meteen een gedachte bij namelijk. Ik ga gewoon de gedachte hardop uitspreken. Wat er heel veel gezegd wordt in psychiatrieland is... de vrouw die haar man komt inleveren voor een onderzoek naar autisme. Nou, ik heb het heel vaak gehad dat ik in mijn spreekkamer een stel had...

waarvan de man zei ja, ik moet autisme onderzoeken. Zij vindt dat ik autisme heb. Maar dan lag er eigenlijk een relatieprobleem aan de grondslag. Maar dat is niet altijd zo. Ik heb het ook al een keer meegemaakt.

Ik heb het zat meegemaakt dat een man en een vrouw samen kwamen. En die man had inderdaad ook autisme. Het lastige is wel dat er natuurlijk man-vrouw verschillen zijn.

En dat zelfs als je een beetje autistisch vorm bent, maar niet echt volledig autisme hebt. Dat dat ook in de relatie toch wel lastig kan zijn. Het motiveren, ja, ik denk dat het inderdaad... Jij noemt denk ik iets heel belangrijks. Ga gewoon eens met z'n tweeën met iemand praten.

En kijken of er dan ook duidelijke aanwijzingen naar voren komen. Ja, en vaak zijn dit mensen die al lang in een relatie zitten. En er is in het begin natuurlijk toch iets geweest, waarom toen was het geen probleem. Alhoewel ik dat ook wel eens zo gezien heb met een vrouw die helemaal op een man viel, omdat hij zo attent was.

Hij belde namelijk elke week op dezelfde dag, op dezelfde tijdstip. Dan kan je niet tien jaar zeggen, ik vind het een beetje saai worden, want we bellen elke dag op hetzelfde moment. Of een vrouw die tegen mij vertelde dat haar man altijd op dezelfde dag hetzelfde bosje bloemen bracht.

En hij deed dat echt met de beste en liefste bedoelingen. Hij hield verschrikkelijk veel van haar. En zei altijd iets van, jemig, verras me nog eens een keer.

Een relatie hebben is ook best lastig. De kunst van een relatie hebben is volgens mij vooral dat je blijft onthouden wat je nou zo leuk vindt aan elkaar. Ja, dat je daar aandacht voor blijft hebben. Nog even een hele andere. We hebben nog even.

Worden stimulantia ook aan patiënten met alleen ASS gegeven? Of betekent dat dan dat diegene per definitie ADHD heeft? Wat doe jij? Ja, ik ben een beetje streng eigenlijk.

Ik geef, ja. Nou? Nou ja, ik wil niet zomaar iedereen stimulantia geven.

Ook omdat het natuurlijk toch een, ja, ik weet niet of mensen dat weten, maar het is toch een opiumrecept. Dus het valt onder de middelen die ook wat extra streng worden bewaakt. Omdat ze ook op straat verhandeld kunnen worden.

Methylpheneraat en zeker ook dexamfetamine. En ik vind dat we alleen medicatie moeten voorschrijven als er een reden voor is. Dus ik ben wel een beetje streng dat ik niet zomaar van alles ga proberen in het wilde berg.

Maar als iemand met autisme ook ADHD heeft, ja dan... Kan die zeker een receptje met tilfenida? Als iemand met autisme nou ontzettend moeite heeft met op gang komen om te beginnen aan die afwas die er al die tijd al staat. Doe je het dan? Ik wel namelijk.

En hoe werkt dat dan? Geweldig. En een beetje maar hè?

Misschien maar 5 milligram met tilfenida. Misschien moet ik het vaker doen. Ik doe dat meestal niet namelijk. Maar het is namelijk echt zo dat wij allemaal... Als we metylphenidaat nemen, dan kunnen we onszelf beter motiveren.

Sommige van ons worden er juist enorm afgestomd van. Ik heb ooit wel eens een te hoge dosis metylphenidaat gehad. Toen dacht ik, zo kan je je ook voelen. Nee, dat is waar.

Ik heb ooit eens met Leo Kannerhuis overlegd over een jongen die echt heel veel initiatieproblemen had. Dus moeite om op gang te komen, over die eerste drempel te komen. En toen hebben zij mij ook aangeraden van je kan ook gewoon een beetje met heel veel inderdaad proberen.

Nou, Leo Kannerhuis is echt dé expert in Nederland voor autisme. Dat zou je het zeggen? Ja. Nou ja, ik moet zeggen, ik zie het in praktijk ook wel. Maar altijd maar kleine beetjes.

Ik vind het wel een goeie. Ja. Dus het antwoord is ja. Leuk.

Hier is er nog eentje. ASS en ADHD zijn dus ontwikkelingsstoornissen. En dan vraagt iemand, zou stimulatie van het brein van een kind op een bepaalde manier ervoor kunnen zorgen dat de klachten in de loop van de ontwikkeling weggaan?

Dus dat je er als het ware overheen ontwikkelt, overheen groeit. Ja, dat is eigenlijk dezelfde vraag. Is het behandelen?

Kijk, wat we zien met ADHD is wel degelijk dat kinderen eroverheen groeien. Dat die impulsiviteit en hyperactiviteit beter worden naarmate de tijd vordert. Dat zie je überhaupt bij kinderen. De kinderen zijn hyperactief en impulsief.

En als ze 21 zijn valt het meestal niet op tijd. Niet op tijd. Meestal iets meer mee, anders als ze 30 zijn. Maar nee, daar is voor zover.

Ik weet niet een of ander programma waarmee je ontwikkelings... problemen kan voorkomen. Wat je net vertelde, wat ik wel heel belangrijk vind, is over die kinderen met ISS die al heel jong die vaardigheden heel bewust leren.

Ik kan me wel voorstellen dat hoe jonger het brein nog is als je dan al heel bewust daarmee bezig gaat. Ik heb ook zelf wel eens het idee gehad van als kinderen als je nou als volwassene pas die diagnose krijgt dan heb je je hele kindertijd en je jeugd Dus zoals ik, tegen je ADHD zitten knokken. Dat betekent dat je hersenen ook op een bepaalde manier zijn ontwikkeld. Bepaalde patronen zijn ingesleten die misschien niet ingesleten waren. Ook dysfunctionele patronen.

Absoluut. Als je al eerder gehoord hebt. Ja, en ook al het negatieve feedback die je krijgt als kind met ADHD. Wat ik net ook zei, zit stil. Dus dat is heel beschadigend, denk ik.

Dus als je dat al kan voorkomen, dat is wel fantastisch. Dus we kennen geen vast programma hiervoor, maar in zijn algemeenheid. Het is natuurlijk wel fijn om zo vroeg mogelijk te snappen dat je er iets mee kan doen. Ja, het is wel weer een beetje de discussie met alle labels en dat daar natuurlijk ook angst voor is, voor overdiagnostiek, te veel label. Dus ja, maar bij kinderen waar echt iets aan de hand is, kan het maar beter zo jong mogelijk worden vastgesteld.

Dat zou dan een conclusie zijn. Ik heb zelf in een van mijn eerste webinars al gezegd, mijn zoon was 6, 7, toen hij uiteindelijk die diagnose kreeg bij een kinderpsychiater. En die wilde hem toen ook medicatie voorschrijven.

Ik schreef dat al aan, ik weet niet hoeveel mensen voor. En ik ga even ondertussen een andere vraag in ontvangst nemen. En voor mijn eigen kind dacht ik echt, hoe? We hebben het uiteindelijk gedaan.

En hij zegt nu, mam, ik ben zo blij dat je dat gedaan hebt. Anders was ik een ongeleid projectiel geworden. Hij is nu 25. En dat vind ik altijd wel heel bijzonder.

Terwijl hij het lang niet altijd leuk heeft gevonden om medicatie te gebruiken. Dat geloof ik. Ik denk de laatste, want we zijn er bijna. O ja, en we gaan ook nog iets laten zien straks. Ik ga de laatste doen.

Tip voor autisme. Auti-plan. Speciaal voor autisme. Er staan ook schema's in. Een fijne aanvulling.

Hé, dat is een hele fijne. Auti-plan. Ik heb er wel eens van gehoord.

Ja? Leuk. Van Brigitte komt deze. Dankjewel, Brigitte. Mooi.

Dat is een hele mooie. Die nemen we mee. Dit briefje bewaar ik. Dan gaan we naar een promotje. Want ik zei in het begin al, dit is een serie.

ADHD en alles wat er nog meer bij ADHD kan voorkomen en aangerelateerd is. En daar hebben we een selectie uitgemaakt. En die selectie, daar heb ik nog meer mensen voor uitgenodigd.

Om dingen te vertellen over specifieke onderwerpen. En daar hebben we een klein promo filmpje van gemaakt. Een promo video moet ik zeggen. Die gaan we nu even afdraaien.

Hey dames! Goed dat jullie er zijn! We gaan even voorbespreken wat we allemaal gaan doen vandaag. Nou, onze studio neemt plaats zou ik zeggen.

Dankjewel. Echt, dokter meer. We zijn hier vandaag in het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht... voor de serie ADHD N. Een vervolg op de videotutorial en de webinar over ADHD...

waarin ik algemene uitleg heb gegeven. Naar aanleiding van vragen die we van kijkers... gekregen hebben hebben een paar onderwerpen geselecteerd waarover we nu een serie maken adhd en en om die onderwerp toe te lichten hebben wat mensen uitgenodigd waarmee we een interview houden die ons wat meer kunnen vertellen over een aantal van die deelonderwerpen.

En we zijn er weer. Ik hoop dat wij op deze avond zoveel mogelijk vragen hebben kunnen beantwoorden... en een beetje tegemoet zijn gekomen aan wat jullie verwacht hadden bij deze webinar.

Ik vond het weer heel erg leuk om te doen en ik vond het ontzettend leuk om dit samen met jou te doen. Dank je wel dat jullie wilden zijn. En dank je wel voor de uitnodiging.

Ik vond het ook heel leuk om te gast te zijn. Super. En ik hoop dat jullie nieuwsgierig genoeg zijn.

Om ook weer aan te haken bij de volgende webinars. Op de website van drmeertv.com. Kun je zien wanneer de volgende webinars gepland worden.

Het staat er nog niet op. Maar dat komt zeer binnenkort. Dank jullie wel.

En fijne avond.

Transcript for:Webinar over ADHD en Autisme

Transcript for:
Webinar over ADHD en Autisme