Αν ζεις στην Ελλάδα το που βαδίζει η Ελληνική οικονομία είναι η ερώτηση
που τις επόμενες δεκαετίες θα παίξει τον σημαντικότερο ρόλο στην προσωπική σου ευημερία ενδεχομένως περισσότερο
από οποιαδήποτε άλλη προσωπική σου απόφαση. Σε αυτό το βίντεο με απλό και κατανοητό τρόπο
θα αποκτήσεις τις γνώσεις και τα δεδομένα για να καταλάβεις μόνος σου ή μόνη σου
ποιο είναι το οικονομικό μέλλον της Ελλάδος και πως οι πολιτικοί τα τελευταία 15 χρόνια
προσπάθησαν να σε παραμυθιάσουν ότι δήθεν η ανάπτυξη ήρθε, έρχεται ή θα έρθει. Πάμε να δούμε! Υπότιτλοι για τους συνανθρώπους μας με προβλήματα ακοής:
Αντώνης Λαδόπουλος Για να θυμίσω στους παλαιότερους θεατές του καναλιού
και να ενημερώσω τους νέους το Greekonomics ασχολείται με την οικονομική επιστήμη και δεν αντιπροσωπεύει κανένα κόμμα και καμία ιδεολογία. Σε αυτό το βίντεο θα γίνουν αναφορές
σε οικονομικές πολιτικές. Θα βασίζονται όμως αποκλειστικά
στην οικονομική αποτελεσματικότητά τους και όχι στην κομματική τους προέλευση. Η σημερινή Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα
στην παγκόσμια οικονομική ιστορία που ενώ είχε φτάσει σχεδόν να θεωρείται
προοδευμένη οικονομία χωρίς να μεσολαβήσει κάποιος πόλεμος ή φυσική καταστροφή εισήλθε σε μια μακροχρόνια κρίση
η οποία έχει συρρικνώσει τα εισοδήματα περισσότερο από 30%. Από το 2007 μέχρι το 2023 η παραγωγική δυναμικότητα της χώρας
έχει μειωθεί κατά 110 δις ευρώ ετησίως και είδαμε την ανεργία να μένει πάνω από 25% για χρόνια. Για να έχεις μια τάξη μεγέθους, το οικονομικό κραχ του 1929
στις Ηνωμένες Πολιτείες που μέχρι πρότινος
θεωρείτο στην βιβλιογραφία η χειρότερη οικονομική κρίση
που παρατηρήθηκε ποτέ σε Δυτική κοινωνία διήρκησε μόνο 10 χρόνια, η ύφεση δεν ξεπέρασε το 30% και παρουσίασε χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας
σε σύγκριση με την Ελληνική κρίση. Το τι οδήγησε την Ελλάδα στην κρίση
και τι συνέβη κατά την διάρκειά της το έχουμε αναλύσει στο κανάλι σε μια σειρά βίντεο όπου λάβαμε υπόψιν μας όλες τις παραμέτρους όπως το χρέος, τα ελλείμματα, τον πληθωρισμό,
την ανεργία και πολλές άλλες. Για όποιον όμως θέλει να κατανοήσει
ποιο είναι το οικονομικό μέλλον της Ελλάδας σήμερα η προσέγγιση είναι αρκετά πιο απλή. Αρκεί να επικεντρωθεί σε μια και μοναδική μεταβλητή:
την οικονομική ανάπτυξη. Τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα
οφείλονται στην αδυναμία ανάπτυξης. Από το χρέος, την ανεργία και το brain-drain,
μέχρι τον πληθωρισμό, την στεγαστική κρίση και την φτώχεια όλα μα όλα θα βελτιώνονταν αισθητά
αν η χώρα μπορούσε επιτέλους να επιτύχει πραγματική ανάπτυξη. Επειδή πάνω σε αυτό ακούς πάρα πολλά,
πάμε να καταλάβουμε τι είναι η πραγματική ανάπτυξη πως επιτυγχάνεται
και γιατί στην Ελλάδα ακόμη την περιμένουμε. Ας ξεκινήσουμε απλά και μεθοδικά,
με το τι αναπτύσσεται στην ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αναφέρεται στην ικανότητα μιας οικονομίας
να παράγει πλούτο δηλαδή αγαθά και υπηρεσίες η συνολική ετήσια αξία των οποίων
ονομάζεται Εθνικό Προϊόν ή Εθνικό Εισόδημα ή ΑΕΠ όπως μπορεί να το λέμε για συντομία. Το ΑΕΠ αποτελεί την κεντρική μεταβλητή της μακροοικονομίας γιατί είναι ο μόνος αντικειμενικά μετρήσιμος τρόπος
για να εκτιμήσουμε την ευημερία ενός κράτους. Ο λόγος είναι σχετικά απλός. Σε κράτη με υψηλό ΑΕΠ οι πολίτες συνήθως απολαμβάνουν πρόσβαση
σε καλύτερης ποιότητας υγεία, παιδεία, αναψυχή, και ασφάλεια και ως εκ τούτου επηρεάζονται λιγότερο
από τα κοινωνικά προβλήματα που συνδέονται με την φτώχεια. Στην περίπτωση της Ελλάδας δεν είναι δύσκολο να πειστεί κανείς
γιατί το ΑΕΠ είναι ένα καλό μέτρο ευημερίας. Για όσους έχουν ζήσει και θυμούνται
την τελευταία εικοσαετία στην χώρα μας το διάγραμμα του ΑΕΠ συμπίπτει ίσως τέλεια με το ηθικό
και την μέση ποιότητα ζωής των Ελλήνων. Φυσικά, ο υλικός πλούτος που μετρά το ΑΕΠ δεν είναι ο μόνος παράγοντας
που επηρεάζει την κοινωνική ευημερία. Έτσι, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί
όταν το χρησιμοποιούμε για να εξάγουμε συμπεράσματα για την πρόοδο μιας χώρας. Υπάρχουν περιπτώσεις που το ΑΕΠ μπορεί να αυξάνεται αλλά η μέση κοινωνική ευημερία να χειροτερεύει. Θα δούμε τέτοια παραδείγματα αργότερα
και μάλιστα για την χώρα μας. Στα ελληνικά χρησιμοποιούνται διάφοροι όροι για την ανάπτυξη. Για να κρατήσουμε τα πράγματα απλά,
εδώ θα αναφερθούμε στην ανάπτυξη όπως ορίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία,
με τον όρο «economic growth». Έτσι, ο «ρυθμός ανάπτυξης» μιας οικονομίας είναι απλά
η ποσοστιαία αύξηση του ΑΕΠ από το ένα έτος στο άλλο. Όταν λέμε, για παράδειγμα,
ότι μια χώρα φέτος παρουσίασε ανάπτυξη 3% εννοούμε πως αν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ πέρυσι
ήταν ας πούμε 1.000 ευρώ τον μήνα φέτος πήγε 1.030 ευρώ. Τι είναι όμως αυτό που κάνει το ΑΕΠ μια χώρας να αυξάνεται; Το πρώτο ολοκληρωμένο οικονομικό μοντέλο που κατάφερε να ερμηνεύσει
την διαδικασία ανάπτυξης των σύγχρονων οικονομιών αναπτύχθηκε το 1956 από τους οικονομολόγους Solow και Swan. Οι εργασίες τους πρόσφεραν τόσα πολλά στην κατανόηση μας
για το πως αναπτύσσονται οι οικονομίες που και οι δύο οικονομολόγοι
κέρδισαν βραβείο Νόμπελ για αυτές. Σήμερα, το μοντέλο τους σπάνια χρησιμοποιείται
στην οικονομική πολιτική γιατί διαθέτουμε πιο σύγχρονα
αλλά και εξαιρετικά πιο πολύπλοκα εργαλεία. Εξακολουθεί όμως να διδάσκεται
σε όλες τις οικονομικές σχολές παγκοσμίως ως το πιο βασικό μαθησιακό εργαλείο για να καταλαβαίνουν οι σπουδαστές
πως πραγματικά αναπτύσσονται οι οικονομίες. Οι δύο οικονομολόγοι απέδειξαν ότι οδηγός στην πορεία
οποιασδήποτε οικονομίας είναι η απλή έκφραση sY – dK. Μην τρομάζεις από τα μαθηματικά, μπορούν να το καταλάβουν
ακόμα και παιδιά του δημοτικού. Ο πρώτος όρος, το sY παριστάνει τον συνολικό πλούτο της οικονομίας
που διοχετεύεται κάθε χρόνο στην επένδυση. Όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες
που παρήγαγε η οικονομία, δηλαδή που αντί να καταναλωθούν από τα νοικοκυριά χρησιμοποιούνται από τις επιχειρήσεις
για να παράγουν το ΑΕΠ της επόμενης χρονιάς. Το ύψος του sY καθορίζεται από τρεις παράγοντες: το επίπεδο της τεχνολογίας που διαθέτει η οικονομία,
την ποιότητα του εργατικού της δυναμικού και την ποσότητα του υλικού κεφαλαίου
στο οποίο έχει πρόσβαση είτε εγχώρια, είτε λόγω ξένων επενδύσεων. Ο δεύτερος όρος -το dK- που αφαιρείται αναπαριστά το κόστος συντήρησης
του ήδη υπάρχοντος υλικού κεφαλαίου της οικονομίας. Το ΑΕΠ που απαιτείται δηλαδή για να αποκατασταθούν οι φθορές και να διατηρήσει ο υπάρχον εξοπλισμός,
την ίδια παραγωγική δυνατότητα που είχε και πέρυσι. Αυτό που έδειξαν οι Solow και Swan είναι ότι,
αν η διαφορά αυτών των δύο είναι θετική τότε η συνολική επένδυση, όχι μόνο καλύπτει τις φθορές
και την συντήρηση αλλά δημιουργεί και νέο κεφάλαιο στην οικονομία οπότε περισσότερο ΑΕΠ θα μπορεί να παραχθεί του χρόνου
και η οικονομία θα αναπτυχθεί. Το αντίθετο συμβαίνει αν η διαφορά είναι αρνητική. Η συνολική επένδυση δεν επαρκεί καν
για να καλύψει τις φθορές του ήδη υπάρχοντος κεφαλαίου οπότε λιγότερο ΑΕΠ θα παραχθεί του χρόνου
και η οικονομία θα συρρικνωθεί. Οι Solow - Swan όμως παρατήρησαν κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον. Ότι η νέα επένδυση υπόκειται σε φθίνουσες αποδόσεις. Αυτό σημαίνει πως κάθε νέα μονάδα υλικού κεφαλαίου
που αποκτά η οικονομία έχει μικρότερη απόδοση από την προηγούμενη. Για να καταλάβεις γιατί,
φαντάσου το σαν μια μικρή επιχείρηση. Το πρώτο μηχάνημα που θα αγοραστεί
θα είναι και το παραγωγικότερο γιατί λογικά θα τοποθετηθεί στην πιο αποδοτική εργασία. Το επόμενο θα είναι κι αυτό παραγωγικό
λιγότερο όμως από το πρώτο και ούτω καθεξής. Το sY λοιπόν τείνει να αυξάνεται με μειούμενο ρυθμό. Αντιθέτως, το dK -η συντήρηση-
δεν παρουσιάζει την ίδια συμπεριφορά. Όσο περισσότερο κεφάλαιο διαθέτεις τα έξοδα συντήρησής του αυξάνονται με ανάλογο,
δηλαδή ποσοστιαίο τρόπο. Έτσι, η διαφορά μεταξύ sY και dK δεν είναι σταθερή και εξαρτάται από το πόσο κεφάλαιο διαθέτει η οικονομία. Κοίτα τώρα πόσο πραγματικά αξίζει να καταλάβεις
αυτό το διάγραμμα. Όταν μια χώρα είναι φτωχή,
διαθέτει σχετικά χαμηλό υλικό κεφάλαιο δηλαδή το dK είναι πολύ πιο κάτω από το sY. Επομένως, αν αυτή η οικονομία καταφέρει
να συγκεντρώσει κεφάλαια μπορεί να επιτύχει πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Όσο όμως το κεφάλαιο αυξάνεται, η διαφορά sY και dK μειώνεται
και η ανάπτυξη επιβραδύνεται μέχρι που η οικονομία φτάνει στο σημείο όμικρον,
που είναι γνωστό ως σταθερό σημείο. Εκεί η συσσώρευση υλικού κεφαλαίου
παύει πλέον να προκαλεί ανάπτυξη στην οικονομία γιατί το υπάρχον κεφάλαιο είναι ήδη τόσο πολύ
που τρώει ολόκληρη την νέα επένδυση απλώς για να συντηρηθεί. Και τι κάνει λοιπόν μια οικονομία
όταν φτάνει το σταθερό σημείο της, μένει στάσιμη; Όχι. Μπορεί να εξακολουθήσει να αναπτύσσεται από τους δύο άλλους παράγοντες που είπαμε πριν
ότι επηρεάζουν το sY: την βελτίωση της τεχνολογίας
και την αναβάθμιση του ανθρωπίνου κεφαλαίου της δηλαδή την τεχνογνωσία. Κι έτσι φτάνουμε στο λόγο για τον οποίο
η θεωρία Solow - Swan κέρδισε το βραβείο Νόμπελ. Μέχρι τότε αποτελούσε μυστήριο γιατί κάποιες φτωχές χώρες
διατηρούσαν ρυθμούς ανάπτυξης πάνω από 6% ενώ οι πλούσιες χώρες σπάνια κατάφερναν να ξεπεράσουν το 2%. Η θεωρία τους λοιπόν έδειξε ότι υπάρχουν
δύο εντελώς διαφορετικοί μηχανισμοί ανάπτυξης. Το υπόδειγμα των Solow-Swan είναι αυτό
που ουσιαστικά έδωσε θεωρητικό υπόβαθρο… …στην οικονομική διάκριση που όλοι ξέρουμε σήμερα μεταξύ ανεπτυγμένων χωρών, αναπτυσσόμενων χωρών
και τρίτου κόσμου. Τα ανεπτυγμένα κράτη παρουσιάζουν το είδος ανάπτυξης
που ονομάζεται διατηρήσιμη. Επειδή οι χώρες αυτές
βρίσκονται ήδη κοντά στο σταθερό σημείο τους δεν είναι το υλικό κεφάλαιο
αυτό που κάνει την διαφορά στην ανάπτυξή τους αλλά η επένδυση στην τεχνολογία
και στην εκπαίδευση του εργατικού τους δυναμικού. Ως εκ τούτου,
τα περιθώρια ανάπτυξης των πλούσιων χωρών είναι μικρά γιατί όσο γρήγορα και να εξελίσσεται η τεχνολογία
και το ανθρώπινο δυναμικό δεν είναι δυνατόν να αυξάνουν την παραγωγή
πάνω από 2-2,5% τον χρόνο. Η τεχνολογία και η τεχνογνωσία, όμως,
βελτιώνονται διαρκώς στον προοδευμένο κόσμο. Μπορεί λοιπόν ο ρυθμός ανάπτυξης τους να είναι χαμηλός είναι δυνατόν όμως να διατηρηθεί εις το διηνεκές
και για αυτό ονομάζεται διατηρήσιμη. Οι μη ανεπτυγμένες χώρες από την άλλη ακολουθούν έναν εντελώς διαφορετικό μηχανισμό ανάπτυξης
που ονομάζεται ανάπτυξη σύγκλισης. Επειδή τα φτωχότερα κράτη
βρίσκονται ακόμη μακριά από το σταθερό σημείο τους η κινητήριος δύναμη της ανάπτυξης τους
είναι η επένδυση σε υλικό κεφάλαιο. Αυτό είναι λογικό
γιατί διαθέτουν αναξιοποίητο εργατικό δυναμικό. Το κεφάλαιο, τα μηχανήματα και οι υποδομές
είναι που τους λείπουν για τα οποία μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να αποκτηθούν:
η επένδυση. Η ανάπτυξη σύγκλισης είναι σχεδόν πάντα «ετερόφωτη» επειδή η κύρια πηγή επενδυτικού κεφαλαίου
δεν προέρχεται από την ίδια την οικονομία αλλά από το εξωτερικό. Από τις τριγύρω ανεπτυγμένες οικονομίες δηλαδή όπου τα κεφάλαια περισσεύουν στις επιχειρήσεις οπότε αυτές αναζητούν νέους προορισμούς
για να επεκτείνουν την παραγωγή τους. Για να γίνει όμως μια φτωχότερη χώρα ελκυστικός προορισμός
γι’ αυτό κεφάλαιο πρέπει να πληρούνται δύο προϋποθέσεις: η ύπαρξη αναξιοποίητου
και άρα σχετικά φθηνού εργατικού δυναμικού και το να προσφέρει η χώρα
ένα ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον. Η πρώτη ικανοποιείται σχεδόν πάντα. Η δεύτερη προϋπόθεση όμως είναι αυτή που ξεχωρίζει τις αναπτυσσόμενες χώρες
από εκείνες που παραμένουν στον τρίτο κόσμο. Ωραία όλα αυτά, όμως, πως γίνεται μια χώρα
που έχει μείνει τόσο πίσω από την κρίση να ξαναμπεί σε τροχιά ανάπτυξης σύγκλισης; Η συνήθης απάντηση που ακούμε είναι πάντα η ίδια:
με την προσέλκυση επενδύσεων. Δεν είναι όμως τόσο απλό. Η ανάπτυξη σύγκλισης δεν τροφοδοτείται από κάθε επένδυση. Πάρε για παράδειγμα έναν ξένο επενδυτή
που φέρνει στην χώρα πεντακόσια εκατομμύρια ευρώ αγοράζει ένα μεγάλο οικόπεδο σε μια πόλη
και χτίζει ένα συγκρότημα πολυτελών κατοικιών. Το χρήμα που θα πέσει στην αγορά
θα αναθερμάνει την οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή αλλά όχι για πολύ. Δέκα χρόνια μετά η επένδυση στην ουσία θα παράγει μόνο στέγαση
για τις οικογένειες που αγόρασαν τα σπίτια και πολύ λίγα άλλα πράγματα. Αντιθέτως, αν τα χρήματα είχαν πάει... ...στο να στηθεί μια μονάδα παραγωγής
κάποιου Ελληνικού προϊόντος υψηλής ζήτησης η επένδυση θα παρήγαγε για την οικονομία ΑΕΠ,
καλύτερες και περισσότερες θέσεις εργασίας φόρους, εισφορές και εξαγωγές για δεκαετίες. Για να στο πω απλά 1 εργοστάσιο χτίζει εκατό σπίτια όμως εκατό σπίτια δεν χτίζουν κανένα εργοστάσιο. Χρειαζόμαστε λοιπόν παραγωγικές επενδύσεις. Για να προσελκύσει μια χώρα παραγωγικές επενδύσεις
απαιτούνται δέκα απλά βήματα. Δεν τα σκέφτηκα εγώ ούτε αποτελούν κάποια μυστική συνταγή
για χώρες που θέλουν ένα καλύτερο μέλλον. Είναι αυτονόητα,
είναι γραμμένα σε όλα τα βιβλία ανάπτυξης που κυκλοφορούν τα ξέρουμε εδώ και δεκαετίες,
πολλές χώρες τα έχουν εφαρμόσει και υπάρχουν εκτενείς μελέτες
για το πως και πόσο βοηθούν. Μια χώρα λοιπόν που θέλει να μπει σε τροχιά ανάπτυξης,
ακολουθεί τα εξής δέκα βήματα. Πρώτον, απλοποιεί το φορολογικό της σύστημα
και δίνει φορολογικά κίνητρα στις νέες επενδύσεις. Δεύτερον, περιορίζει την γραφειοκρατία τουλάχιστον σε επίπεδο που να μην είναι ακόμη επίκαιρα
τα βίντεο του ΑΜΑΝ από το 1995! Όχι μόνο να κάνουμε υπεύθυνες δηλώσεις μέσω ίντερνετ. Αδειοδοτήσεις, εγκρίσεις, τελωνεία και όλα αυτά που χρειάζονται οι σύγχρονες επιχειρήσεις
για να λειτουργήσουν. Τρίτον, δημιουργεί ένα αξιόπιστο
και σταθερό τραπεζικό σύστημα. Τελειώνει την κουλτούρα της διαφθοράς,
των νονών και του παρακράτους. Απλοποιεί και επιταχύνει την απονομή δικαιοσύνης για να μην περιμένουν οι εταιρίες σχεδόν μια δεκαετία
να τελεσιδικήσουν οι υποθέσεις τους. Δημιουργεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να μπορεί να τροφοδοτεί την αγορά εργασίας
με νέο ταλέντο. Οργανώνει μια ισχυρή Αρχή Ανταγωνισμού
για να μην είναι οι αγορές της έρμαιο των καρτέλ. Ξαναγράφει από την αρχή την εργατική νομοθεσία για να κάνει εύκολη την πρόσβαση των επιχειρήσεων
στην εργασία αλλά και επιτρέπει και στους εργαζομένους
να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Ένατο, βάζει στα υπουργεία-κλειδιά ανθρώπους άξιους με υψηλή κατάρτιση και εμπειρία στην παγκόσμια αγορά. Όχι Γκόρτσους, όχι μαϊντανούς, όχι πολιτικούς της πλάκας που το μόνο που ξέρουν να κάνουν
είναι να ικανοποιούν τα κομματικά τους ακροατήρια. Και δέκατο και τελευταίο, δημιουργεί ένα οικοσύστημα όπου οι επιχειρήσεις μοιράζονται τεχνογνωσία, πόρους,
δίκτυα πωλήσεων, logistics και υποδομές. Σε αυτό το τελευταίο θέλω να σταθώ γιατί παρεξηγείται συχνά ειδικά από ανθρώπους που δεν μπορούν να δουν
πέρα από τις ιδεολογίες τους. Στις σύγχρονες οικονομίες,
για να ευημερήσει η οικονομική δραστηριότητα απαιτείται οι επιχειρήσεις να έχουν πρόσβαση
σε κοινά συστήματα και πόρους που δεν είναι δυνατόν κάθε επιχείρηση
να δημιουργεί μόνη της από την αρχή. Έχουμε μιλήσει ξανά σε αυτό το κανάλι
για το ζήτημα του ελληνικού ελαιόλαδου που δυστυχώς κατακτά τις παγκόσμιες αγορές ως ιταλικό. Γιατί; Επειδή η Ιταλία εδώ και δεκαετίες έχει υποστηρίξει
και οργανώσει τις ελαιοπαραγωγικές της επιχειρήσεις με την προβολή του λαδιού της στις παγκόσμιες αγορές,
την ανάπτυξη κοινών δικτύων πώλησης, lobbying ακόμη και κρατική χρηματοδότηση νέων ιδεών. Έτσι, δεν χρειάζεται κάθε μικρή επιχείρηση
να εφεύρει από την αρχή τον τροχό και μπορεί να συγκεντρωθεί σε αυτό που ξέρει να κάνει καλά: να εισάγει ελαιόλαδο φθηνά από όλη την Μεσόγειο
και να του πουλάει πανάκριβα ως δικό της. Μπράβο τους. Σήμερα δεν υπάρχει καμία απολύτως χώρα στον πλανήτη που να έχει εφαρμόσει τα 10 αυτά βήματα έστω και μερικώς και να μην βρέθηκε σε τροχιά ραγδαίας ανάπτυξης σύγκλισης. Τώρα λοιπόν που έχεις καταλάβει τα βασικά
για το πως λειτουργεί η ανάπτυξη πρόσεξε να δεις πόσο εύκολα μπορείς να πιάνεις τα παραμύθια που σου πουλάνε οι πολιτικοί όλων των χρωμάτων
για το οικονομικό μέλλον της χώρας. Αν παρακολουθείς «ενημερωτικές» εκπομπές στα κανάλια δεν υπάρχει περίπτωση να μην έχουν προσπαθήσει να σε πείσουν πως τους επενδυτές τους φέρνει ο εκάστοτε υπουργός. Κάπως δηλαδή σαν να παίρνει σβάρνα η «υπουργάρα» μας
τα διεθνή συνέδρια επιχειρηματικότητας να πιάνει τους επιχειρηματίες από το μανίκι και να τους λέει «come to Greece για να την βρεις». Το χρήμα όμως δεν είναι χαζό,
ούτε κινείται με τις δημόσιες σχέσεις. Ξέρει πολύ καλά που πάει, και πάντα, μα πάντα
προτιμά το κατάλληλο επενδυτικό περιβάλλον το να έχουν κάνει οι χώρες τα 10 βήματα που είπαμε πριν. Σήμερα οι αναπτυσσόμενες οικονομίες
που προσελκύουν τα περισσότερα επενδυτικά κεφάλαια η Ινδία, το Βιετνάμ, η Ινδονησία, το Μεξικό,
η Βραζιλία και άλλες δεν το οφείλουν στις γνωριμίες των υπουργών τους. Το οφείλουν στο ότι οι επενδυτές έχουν δει έργα και πρόοδο
σε αυτές τις χώρες και τρέχουν για να μην χάσουν την ευκαιρία. Το σημαντικότερο -με διαφορά- πρόβλημα
που δεν επιτρέπει στην Ελλάδα να αναπτυχθεί… …είναι ότι σαν λαός έχουμε την εντελώς λάθος εντύπωση για το ποιος είναι ο ρόλος της πολιτικής
στην σύγχρονη οικονομία. Θεωρούμε λοιπόν πως το καθήκον ενός πολιτικού
είναι να κάνει μικρο-διαχείριση της οικονομίας και να αποφασίζει για επιχειρηματικά θέματα
με τη διακριτική του ευχέρεια. Όντως, έτσι πιστεύει 99% των Ελλήνων! Στον προοδευμένο κόσμο όμως αυτή η λογική
έχει πάψει να υφίσταται για πάνω από μισό αιώνα. Κανένα μοντέρνο κράτος δεν προόδευσε επειδή οι πολιτικοί του έκαναν σωστό management
στην οικονομία. Όλες ανεξαιρέτως οι χώρες που μπήκαν σε τροχιά ανάπτυξης το οφείλουν στο ότι οι κυβερνήσεις τους δημιούργησαν θεσμούς. Από τα 10 βήματα που αναφέραμε πριν κανένα δεν αφορά την απευθείας διαχείριση της οικονομίας
από την κυβέρνηση. Όλα στοχεύουν στην οικοδόμηση ενός κράτους θεσμών όπου δεν σου κάνουν διευκολύνσεις οι υπουργοί
για να επενδύσεις αλλά έχει εγκαθιδρυθεί ένα σταθερό και σύστημα θεσμών
που ισχύει για όλους, κάθε φορά ανεξαρτήτως ποιος θα βρίσκεται αύριο, σε πέντε χρόνια
ή σε δέκα στην υπουργική καρέκλα. Κάθε φορά που ακούς λοιπόν ότι στην Ελλάδα
ο υπουργός «ανταλλάσσει μπινελίκια» με τους τραπεζίτες ή ότι αποφασίζει ο πρωθυπουργός για τις αποζημιώσεις
που πληρώνουν εταιρίες στους πολίτες ή ότι πρέπει να συνετίσει ο υπουργός
τους παραγωγούς ενέργειας ή ότι ο κάθε πολιτικός αρχηγός δεν εμπιστεύεται
και από κάνα-δυο ανεξάρτητες αρχές ή ότι χρειάζονται υπουργικές επιθεωρήσεις
στα σαλάμια και στα γάλατα όλα αυτά δεν είναι δείγμα μιας πολιτικής ηγεσίας
που πασχίζει για την πρόοδο της χώρας. Είναι απόδειξη πως οι θεσμοί στην χώρα
την τελευταία δεκαπενταετία καταρρέουν και πως το σύστημα
-ανεξαρτήτως ποιο κόμμα βρίσκεται στην εξουσία- βασίζεται ακόμη στην πολιτική εκδούλευση όπως το 1960. Μην περιμένεις λοιπόν να δεις πραγματική ανάπτυξη
αν δεν αλλάξει πρώτα αυτή η νοοτροπία. Πάμε τώρα σε πιο συγκεκριμένα παραμύθια που ακούμε για την ανάπτυξη από πολιτικούς
και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σχεδόν πάντα, τα ποσοστά ανάπτυξης
που ανακοινώνουν οι Στατιστικές Αρχές κάθε χώρας μετά από μεγάλες κρίσεις, φυσικές καταστροφές,
πολέμους ή πανδημίες είναι ασυνήθιστα υψηλά. Πάντοτε λοιπόν οι κυβερνήσεις σπεύδουν
να τα παρουσιάσουν ως δικές τους επιτυχίες. Σε τέτοιες περιπτώσεις όμως η αύξηση του ΑΕΠ
δεν αντικατοπτρίζει πραγματική ανάπτυξη. Πάρε για παράδειγμα την περίοδο του Covid. Μετά από τόσα lockdown το εστιατόριο «Σοφία» πες
δεν άντεξε κι έβαλε λουκέτο. Έμεινε λοιπόν το μαγαζί κλειστό για κάνα δυο χρόνια και μόλις οι περιορισμοί της πανδημίας άρθηκαν πήγε κάποιος άλλος, το νοίκιασε, έριξε ένα βαψιματάκι ξεκίνησε να το λειτουργεί ως Ταβέρνα «η Μαρίτσα» και άρχισε να παράγει υπηρεσίες εστίασης. Ο τζίρος της «Μαρίτσας» θα καταγραφεί
στους εθνικούς λογαριασμούς ως αύξηση του ΑΕΠ. Είναι όμως αυτό πραγματική ανάπτυξη; Όχι, γιατί δεν υπήρξε βελτίωση
της παραγωγικής δυνατότητας της οικονομίας. Απλώς, μια προϋπάρχουσα παραγωγική μονάδα
που είχε βγει προσωρινά σε απραξία επανεντάχθηκε στην παραγωγή
γιατί το επέτρεψαν οι συνθήκες. Σήμερα, ένα σημαντικό ποσοστό ανάπτυξης
που ανακοινώνουν τα κράτη… …είναι στην πραγματικότητα ανάκαμψη
που θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς. Αυτό φυσικά δεν εμποδίζει τους πολιτικούς
να σου το πλασάρουν ως δική τους επιτυχία, αφού… γιατί όχι; Ένα ακόμη παραμύθι
που οι Έλληνες πολιτικοί έχουν προσπαθήσει να μας πουλήσουν -όχι μόνο πρόσφατα αλλά και πριν την κρίση- είναι ότι η χώρα μας τα πάει τόσο καλά που κάποιες χρονιές παρουσιάζει υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης ακόμη και από τις πιο πλούσιες Ευρωπαϊκές χώρες. Τώρα που έμαθες το μοντέλο Solow – Swan μπορείς πολύ εύκολα να καταλαβαίνεις
πόσο άκυρη είναι μια τέτοια σύγκριση. Οι ανεπτυγμένες χώρες
βρίσκονται πολύ κοντά στα σταθερά σημεία τους άρα επιτυγχάνουν διατηρήσιμη ανάπτυξη
που είναι εξ ορισμού μικρή. Σε αντίθεση, η Ελλάδα, μετά από 15 χρόνια κρίσης,
έχει απομακρυνθεί τόσο από το σταθερό σημείο της που μόνο στην ανάπτυξη σύγκλισης μπορεί να ελπίζει τα ποσοστά της οποίας είναι από την φύση τους υψηλότερα. Αν τώρα κάποιος θέλει να κάνει μια ουσιώδη σύγκριση ας δει πως κινείται η χώρα μας αναπτυξιακά σε σχέση με τις υπόλοιπες οικονομίες σύγκλισης
της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως η Σλοβενία, η Σλοβακία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα που όλες τους μια δεκαετία νωρίτερα ήταν φτωχότερες από εμάς
και σήμερα τρώμε τη σκόνη τους. Είπαμε στην αρχή πως χρησιμοποιούμε το ΑΕΠ
για να μετρήσουμε αντικειμενικά την ευημερία ενός λαού και ότι κάποιες φορές αυτό μπορεί να οδηγήσει
σε λανθασμένα συμπεράσματα. Φαντάσου λοιπόν μια χώρα Α που επιτυγχάνει, ας πούμε,
5,9% ανάπτυξη επειδή ήρθαν επενδύσεις, δημιουργήθηκαν παραγωγικές μονάδες και η οικονομία της απέκτησε την δυνατότητα
να παράγει 5,9% περισσότερο προϊόν από πέρυσι. Όπως είναι φυσικό σε αυτή τη χώρα μεγάλο μέρος του οφέλους
από τις θέσεις εργασίας, τους φόρους τις εισφορές, την απόκτηση τεχνογνωσίας
θα μείνει στην τοπική κοινωνία. Μια άλλη χώρα B τώρα, εντελώς υποθετική,
μπορεί να επιτύχει κι αυτή 5,9% ανάπτυξη επειδή 5 μεγαλοπαραγωγοί ηλεκτρισμού σχηματίζουν καρτέλ
και αυξάνουν τα κέρδη τους κατά 800% -παράγοντας όμως λιγότερο ρεύμα από πέρυσι- το ίδιο κάνουν και τέσσερις τράπεζες, πέντε-έξι σουπερμάρκετ δυο-τρεις εταιρίες κινητής τηλεφωνίας και ούτω καθεξής. Επίσης, τα ακίνητα της μισής επικράτειας
έχουν πουληθεί σε πλούσιους ξένους για να πάρουν χρυσή βίζα και το ίδιο τα λιμάνια, τα αεροδρόμια και τα τρένα της. Επειδή λοιπόν για κάποιους λίγους τα κέρδη εκτοξεύονται το ΑΕΠ στην χώρα εμφανίζεται κατά 5,9% υψηλότερο με την παραγωγή πραγματικών αγαθών και υπηρεσιών
στην οικονομία, όμως, να έχει μειωθεί. Το 5,9% δηλαδή δεν είναι ανάπτυξη αλλά αναγκαστική μεταφορά πλούτου
από τους ασθενέστερους στην ελίτ που μασκαρεύεται ως ανάπτυξη. Αν έχεις την περιέργεια ποιο από τα δύο παραδείγματα
αντιπροσωπεύει την δική σου χώρα δεν είναι δύσκολο να το βρεις. Αν εσύ και οι γύρω σου με το φετινό σας εισόδημα όντως έχετε 5,9% υψηλότερη αγοραστική δύναμη από πέρυσι,
ίσως βρίσκεσαι στην χώρα Α. Αν πάλι αισθάνεσαι πως κάθε χρόνο
γίνεται ακόμη πιο δύσκολο να τα βγάλεις πέρα μάλλον είσαι στην Β. Είμαι ο Κοσμάς Μαρινάκης,
διδάσκω οικονομική επιστήμη στο Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης και αυτά ήταν τα δεδομένα του ότι η ψήφος σου
επηρεάζει το μέλλον σου περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Τα συμπεράσματα όπως πάντα πρέπει να είναι δικά σου. Τα λέμε στο επόμενο! ΥΠΟΤΙΤΛΙΣΜΟΣ: Αντώνης Λαδόπουλος