Təhsil və Sahibkarlıq Müzakirəsi

Dostlar, salamlar. Bizi harada və hansı saat qurşanında dinləməyinizə nasıl olmayaq, hər vaxtınız xeyli olsun. Azərbaycanın dəstəkləri ilə söhbətgətdə növbəti maraqlı mövzuda danışacaq. Müxtəlif mövzulara toxunabiləcək, çünki qonağımız Rəşad Tayyib. bizə bir çox mövzulardan xəbər verə biləcək, hansı ki onun yaşadığı həyat və biznes təcrübəsi onu bu imkanı verir. Mən, Rəşad bəy, xoş gəlmişsiniz öncə. Mən istəyirəm söhbəti belə başlayım. Çünki keçən dəfə Əlidə İnal barədə danışırdıq ki, mənim 43 yaşım var. Bundan sonra hansı bir korporativdə işə getsəm, mən işə götürməyəcəklər yaşa görə. Ancaq rəhbərə götürə bilərlər. Çünki yaşadığım təcrübə bunu imkan verə bilir. Biz çox adamlarsa 40 yaşa qədər belə təcrübəyə yaşayırlar da, yəni yüngül səviyyədə təcrübə yaşayırlar. Belə deyək, daha çox korporasiya meyilli olurlar. 8-də çıxım, gedim işə axşam saat 6-da çıxım və sahibkarlıq ruhu Türkiyədə bu söz çox yaxşıdır. Bizdə belə sahiblənməkdir, onlarda girişməkdir, girişim sözündədir. Baxmayın ki, bizdə ticarət çox belə geniş yalmışdır, amma sahibkarlıqda belə də qorxurlar. Start Startup şeyində də baxa bilərik. Yəni, sanki bir risk var, qorxulu. Biz innovasiya agentinin bir tədbirində görüşdə idik. Dedilər ki, məsələn, adama tədbirə yola sarıq, investorla görüşücək, startup bir kommunisiya gedəcək. Axırda deyək ki, yox, mən getmirəm, mən burada işim var. Niyə belədir? Şey, əslində, məraqlıdır. Çünki bizim əslində, xalqa baxsaq, tarixən biz o siz demiş o ticarəti sevən əslində xalq olmuşuq da. Amma son belə bir 20-30 ilə baxanda görürsən ki, bir çox şəxslər getmək istəyirlər korporativ işlərini. Səhər 9, axşam 6 işləyəm, hansısa bir maaşım olsun, risk eləməyim, haradansa çıxmayım, biznesə tərəf getməyim. Təbii ki, onun obyektiv səbəbləri də var. Reallıq odur ki, bir çox insanın belə deyək də ailəsi var, evə belə deyək də çörək pul aparmalıdır. Ona görə də haradasa risk eləmək istəmirlər. Bundan bağlı bu arada Adam Grant-ın çox qəşək bir kitabı var, Originals kitabında o izah edir. O danışır ki, əslində o biznesə girən insanların və ya start-up eləyən insanların dünyanın ən çox risksevər olması əslində bir miftdir. Orada bir nümunədən danışır, bir dənə start-up var, şeydən çıxmışdı, Vortundan çıxmışdı. O deyirdi ki, gəldilər uşaqlar məmiyyəmə, NBA eləyirdilər, bir eynək firması. yaradırdılar, mənim geyindiyim eynək o firmatı bu arada. Deyirdilər ki, qarşı biz startup yaradırıq, eynəklər, bla bla bla bla. O deyir ki, vəs necə olacaq, yayda neynirsiniz? O deyir ki, yayda vəs birimiz geri investisya bankını interşibə, öbürü geri konsaltsin interşibə. Adam Qaydır deyir ki, vəs bu startupı necə quracaqsınız da? Biz 100% girmişsiniz bu söhbətə. Uşaq deyir ki, həyatdır da, startupdır, alınmasa gedəcəm investisya bankına. Asan full time girərəm bu işə. Orada elə olur ki, iş alınır və investisiya bankına, konsultingə getmirlər və full time işləyirlər startapın üstündə və unicorn çıxardılar. Şirkət çıxardılar, hansı ki dəyəri 1 milyard dollardan çoxdur. Əslində, ona görə əslində, bir mifti ki, insan hər bir şeyini atmalıdır, full şəyə girməlidir, biznesə, startapa girməlidir. Amma eyni-eyn də startapı nə ola bilər ki? Hansı əsrlər də bunu taxırlar və böyük bir markalar var. Ki, italyan markaları var, vintage markalar var və eynəyin start-up-u nə ola bilər? O, maraqlı söhbətdir. Deməli, adamlar neynilər? Adam baxırlar ki, bu eynəyi çıxardan firmalar, qloballı 3 tənə böyük şirkət var, bazarın 70-80%-sində onlardadır. Fərqi yoxdur, bunun adı nə bilim Gucci-di, nə bilim Dolce & Gabbana-dı. Arxada əslində 3 tən şirkətdir, bunu istesal edirlər Çaynada. Onlar da baxırlar ki, bu Çaynada istesal edən şirkətlər, 500-600% marja ilə işləyirlər. Yəni, elə bil, bunun xərci olur 100 dollar, satır 600 dollara. Ona görə deyirlər ki, biz eyni keyfiyyətdə eynək bıraxacaq, qiyməti olacaq tam 100 dollar, 120 dollar. Və o da Amerikada, belə deyək də, xalq tərəfindən bir rəqbət qazanır, elə-elə böyüdürlər. Biz indi, məsələn, startaplarda gənclərin girib işə girməyində, yəni onu davam elətdirməməyində və s. dan aşanda, burada insan kapitalı birbaşa önə çıxır. Məsələn, biz... Təhsillə bağlı Azərbaycanın məktəbləri ilə bağlı danışanda... Məktəb direktoru üçün qadr çatışmazlığı olduğundan danışırıq. Məlimlərdən danışanda ondan danışırıq. Biz müxtəlif il ölçülü şirkətlərə baxanda orada departament rəhbərlərinə qədər, hətta SEO-ya qədər yüksəlmiş əcnəbləri görürük. Çünki bizdə insan kapitalı məsələsi bir az qəribə formadadır. Yəni biz sərmayə deyəndə neft... Qeyri-nəft sektoru, nə biləm, pambıqzad, bir də nəft sektoru, sərmayənin insan tərəfi bizdə qəribə formada görülmür. Halbuki Avropaya, Abuşa ya da Koreyaya baxanda insan sərmayəsi kifayət qədər önə çıxır bəzən toxunulabilən şeylərdən də. Biz burada nə fikirləşirsiniz? Məsələn, təhsildə indi reformlar edilməyə çalışılır. İki nazir arx-arxaya gəlir və dayanmadan bu reformlardan danışılır. Təhsil Nazirliyi artıq yenidən başlayıb ictimaiyyətlə danışığa, digər tərəfdən dövlət və özəl sektorda bura insan kapitalının yetişdirilməyinə belə deyək də girişmək istəyir. Bunu hal-hazırda necə dəyərləndirirsiniz, nə görürsünüz, ümidlisinizmi? İnsan kapitalına baxanda Azərbaycanda, baxın, reallıqda problem bizdə varmı? Var. Yəni, hər hansı bir sahibkara, bir şirkətdə sorursanız, hamı deyəcək ki, qardaş... Adam tapmaq çətindir. Sual əslində odur ki, adam tapmaq niyə çətindir? Nəyə görə çətindir? Bu əslində başlayır bizim uşaqları, şagirdləri necə yetişdirdiyimizdən. Yəni, ən fundamental level-ına geçək bu məsələnin. Qloballı bir dənə test var, PISA testidir. Bunu 150 ölkədən eləyirlər. Reəziyyatdır, oxuyub anlama bacarığını və sains üzrə bilikləri ölçən bir testdir. Azərbaycanda da bu keçirilir üç ildən bir və orada rezultatlara baxanda o görsənir ki, Azərbaycanda riyaziyyat üzrə, hansı ki biz deyirik ki, riyaziyyatda Azərbaycan çox güclüdür, ən yaxşı top performer deyə bir şey var. PISA-da şagirdlərimizin sadəcə 1%-i top performer ola bilir. Amma OECD ölkələrində 9% uşaqlar ola bilir top performer. Onlar da eləbə, oxuyub, oxumağı bilmək yox, oxuduğunu anlamaq bacarığını... da baxanda orada görsənləri ki top performor Azərbaycanda demək olar yoxdur. Biz dənə də fakt deyim, bir dənə də fakt deyim. Cənab nazirdüz deyirmişdə. Cənab nazirdüz. Əlidəndə üstündə data var. Yatana baxıb deyir. Yada bizim o testlərdəki ümumi rezultatlara baxsaq digər OECD ölkələrindəki performansı orta olan, yəni 50% ortada olan şagird Bizim ortalama ən yaxşı 20 fəal şagirdimizdən daha yüksək nəticə toplayır. Yəni, o deməkdir ki, biz günə başlayanda uçu 2-0-da aldan başlayırıq. Yes, yallıq odur. Şeyi də danışa bilərik bu arada. Yəni, onun səbəbi nədir, nəyə görə elədir, onlar da maraqlı mövzularda. Əslində elə o mövzuya bir giriş etmək istəyirsiniz. Çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox ç Mənim dediyim belə bir şey oldu, mən bunu DJ Fatih sağ olsun belə bir metod olduğunu demişdi ki, ümumiyyətlə insanlar seçim edəndə harda oxudu onun. Hansı məktəbi və ya universiteti və ya kolleji, leçsəyi seçməkdən fərqli asılı olmayaraq. Hansı nəyi istədiyini bilməlidir. Misal üçün, mənim oğlum kibir təhlükəsindən bağlı oxuyursa, seçim edirsə, biz baxırıq ki, buna ən yaxşı harda təhsilini verirlər. Yəni bu top 100. 100 universitetdə gedə bilərsən, amma orada o kibir təhlükəsini yaxşı verirlər, yoxsa yox. Məlum oldu ki, bunun ən birinci yeri Belçikadır, amma bizə uyğun, bizə ən yaxşısı Tolteqdir, Tallindir. Seçim oradır, gedir orada sənsiyabırda oxumağa. Yəni, bəlkə burada elə məsələ uşaqların məktəbi seçimində də, misal üçün, mən qızımın ingilis dilində daha yaxşı danışmasını və riyazi analitik düşüncə qabiliyyətini olmaq üçün məktəbi seçirəm və ya bundan ancaq oğlumda belə seçim etmişəm, Əlidədə də həmçinin deyil. Tutaq ki, Landau seçəndə valideyn sadəcə Landau adın adı orada yaxşı olacaq, orada məllimlər xaricdəndir deyə yox, bu məktəb mənim uşağıma nə verir, nəyi yaxşı verir? Bəlkə məlum məsələ ilə buradan başlamalı idi. Ki, mənim bir hipotezim var. Mən düşünürəm ki, Landau kimi məktəblərə uşaqlarını yazdıran valideynlər, yəni özəl məktəblərə... 5-10%-di ölçüb biçən proqrama görə yazılanlar. Qalanlar, yeni nəsil valideynlər vücudan əzabına görüşaqlı qoyur. Bu, o da çox vacib yarardı. O da... Çimək gəzirəm, mənimə nədirəm, çamaq çimək. Elə azabı da var. El insanda var şey deyir ki, özəl məktəbə qoyun, ondan sonra biz nə deyirik? Biz deyirik ki, təhsil üç bucaqdır. Şagirdir, məktəbdir, valideyindir. Elə valideyim var, deyir ki, özəl məktəbə qoyun, üç bucaqdan çıxın. Özəl məktəbə qoyun, elə elə. Özlərəsə, Landa o da olmur. Mümkün deyil. Məktəb seçimi çox vacibdir. Orada valideyn baxmalıdır ki, uşağı nə istəyir? Biz, nə framer, Landa olaraq həmşə deyirik ki, biz Landa olaraq həm fikrimizi, həm maliyyə resurslarımızı ayırırıq riyaziyyata, ayırırıq sayınsa. Yəni, bir valideyn deyirsə ki, mənim istirəm övladım daha çox art yönümlü olsun, Landa o deməli... O neyiz? Uyğun məktəb deyil və bu normal bir haldır. Amma valideyn deyirsə ki, riyaziyyatı yaxşı olsun, gələcəkdə uşağın özünün marağı var, sayınsa mühəndis ola bilər və ya həkim ola bilər. Onda deyirik ki, okey, onda landa uyğun seçim ola bilər. Oturaq danışaq ki, necə göməklik göstərə bilərik. Bayaq dediniz ki, təhsilin ya da qadrların bugünkü vəziyyətinin təhlili aparılabilir. ya da ondan da aşa bilərik. Biz onun bu nəticənin səbəbkarı olaraq nələri görürsünüz? Səbəb əslində, baxın, orada çox sadəyən aşacam da. Məsələ nədir? Məsələ odur ki, təhsil sektoruna illik nə qədər pul ayrılır? Hər şey oradan var. Hər şey resource allocation deyirlər də, resursdan ayrılır. Azərbaycanda təhsil sektoruna, məktəblərə biz ayrırıq ölkə olaraq. Biz deyəndə, Azərbaycan dövləti 2,4 milyard manat pul ayrır. 1 milyon 6 yıldır. 650 min şagird var. Çox sadə desək, hər uşağa 1500 manat pul ayrılır ilə. Mckinsey bir dənə research-u var, fevral ayında çıxıbdır bu il. McKinsey deyir ki, 5 min dollara qədər təhsildə xərclənilən hər bir dollar təhsilin keyfiyyətinə çox böyük təsir göstərə bilir. Yəni, deyir ki, sən 5 min dollardan az xərcləyirsən səhslində, sənin qlobaldakı rezultatların, nəticələrin elə super olmayacaq. Hə, hələ bizim bu arada xərclənən pula nisbətdə bizim əslində nəticələyəcək. Nəticələrimiz yaxşıdır. Bizim ortalama şagirdlərimizin nəticələri Səudə Ərəbistanla nisbətdə daha yaxşıdır. Kuveytdən daha yaxşıdır. Hə, Türkiyədən gelirə qarşıdır. Harada ki, onlar daha bizdən qat-qat çox pul xərcləyirlər. Orada da sual odur ki, indi bugün 1500 manat xərcləyiriz hər şagirdə. Bunu 5 dəfə qaldıra bilərikmi? Cavab odur ki, yox, qaldıraqmaq. Ölkənin bəlirli bir resursu var, dövlət büdcəsi formalaşır. Deyilir ki, okeydə, təhsilə bu qədər pul ayrıla bilir. Yəni, o çox vaxtı şey deyirlər ki, təhsilənə görə daha çox pul xərclənirmiş. Yəni, reallıq odur ki, bu qədərdə də pul budur, bundan çox yoxdur. İlk vasitədə ki, orada başqa bir şey var. Bizdə müdafiəyə daha çox pul xərclənir hərbiyyət. Bu da bəllidir də, qonşun qeyr-adəkvat olanda sən daha çox müdafiəyə və silaha xərclənirsən. Qonşuların. Və ya qonşuların. Orada bir də 11 km-li ərazim var Türkiyə ilə Vəssalamda. Hə, ya da şey dedən, Norveçə baxırsan adamların 1.7 trilyon dollar. O sovereign wealth fund-ı vardır, adam investisiyasını eləyir, pulu götürür, dövlət büdcəsini o ilə formalaşdırır. Bizim dövlət olaraq sovereign wealth fund-ımız 50 milyard dollardır. Yəni o rəqəmlər bir-birinə heç yaxın deyildi. Çox vaxt deyirlər ki, bizdə neft-qazol ülkəsi, Norveçə baxırsan, onlar belə eləyir. Rəqəmlərə reallıqda baxanda görürsən ki, o kədər rəqəmlər əslində o deyil. Bizim də qonşumuz İsveçli, Fin, Danimarkalı, Şimal Dənizi No. 1 əvvəlində Britaniya olsaydı, babalarımız da vikim olsaydı, bəlkə də bəzət başqa cür olacaqdı. Yəni, coğrafiya qismətimizdir də, bizim qonşularımızla o qədər də sağlam kürəyvi sökə biləcək qonşular olmadığına görə sən hər bir sənayesinə pul xərcləmək məcburiyyətindəsən ki... Amerikanın misalında göstərir ki, əslində hərb sənayesində pul xərcləmi özü də texnologiyana inkişaf edir. Hərb özü də bir elm və texnologiyanı inkişaf edirən sahələrdən biridir. Məsələn, sadəcə 2020-ci ilin 44 günün müharibəsini yada sal-sal o bayraktar pualarından sonra Azərbaycanda da pua start-up-ı etmək istəyən, buna həvəsi olan, modelləməyə həvəsi olan onlarla insan çıxdır. Yəni, bunlar təqfəstə də gedirlər və digər şeylərdə iştirak edirlər. Asan Innovativ Mərkəzdə idim 3 gün əvvəl bayraktar. Ailəsi Asan İnovasiya Mərkəzində məktəb qurublar. Adı bilimdir. 14-15 yaşında uşaqlar dron düzəldirdilər. İçəri gələndə dron düzəldirdilər. Artıq o şey başlayır yıllarda. Amma, məsələn, Norveçin sözünü kəsdim. Norveçin fondundan da açıq, əlim boşa getdiyə, Norveçin fondundan da açıq, o fondlar, məsələn, sırf Norveçin keysinə da açıq, hansı ideya ilə formalaşır? Məsələn, elə fondlar eşitəndə adam bir az çox maraqlanmır deyə, bir az döyündə bulanıq qalır o hissə. Həm də miflər olur orada. Məntiq çox sadədir əslində. Norveç o vaxtları deyib ki, biz ölkə olaraq neft çıxardırıq, bunu satırıq, satanda ölkəyə bir pul gəlir. Pul... Hər hansı bir pulu iki dənə seçim olur da, o insanda da elədi, dövlətdə də elədi. Pul ya xəclənilir, ya da yatırım edilir. Norveçin fondu odur ki, o fonda belə deyək, pul yığılır. Norveç onu investisiyalıyır bir sıra şirkətlərə, real estate-ə və s. və illi olaraq oradan bir pul məbləq götürür, ondan sonra da onu yönləndirir öz dövlət. Amma onda reəziyyətdə aşağı olmağımız düzdür. Məxdəlif, bir də görürsən xəbərlər ki, Azərbaycan şagirdə, hansısa olimpiyadada medal qazandı, amma dünyada qəbul olmuş reəziyyət olimpiyadasında bizim qızıl medalımız və ya medalımız yoxdur. Nədir səbəb? Niyə yoxdur? Orada, baxın, məncə belədir bir şey var. Sistemdə elədir ki, beynəlxalq olimpiyadalara getmək üçün uşaqlar əslində Azərbaycan dilində olimpiyada imtihanına keçməlidirlər. Ona görə, misal üçün, Londonun uşaqları ingilis dilində qlobal olimpiyadalara getsələr, hansı ki o bir sıra olimpiyada gedib qızıl medalar götürürlər. Respublika olimpiyadası Azərbaycan dilində olduğu üçün orada yer tutan bunlar ondan sonra o adını çəkdiyiniz olimpiyadalara gedənmirlər. Amma digər olimpiyadalara gedəndə götürürlər. Amma... Bu il Landa şakirdlərinin olimpiyadalarda 150 qızıl, 250 gümüş, 300 bürünç deyəsində bir şey var. Amma o əsas bildiyimiz reəziyyat olimpiyadasından Azərbaycan hələ ki, medal gətirəni yoxdur. Mən demək istədiyim odur ki, biz niyəsə görə haradasa geri qalırıq da. Startup şeyinə götürsək, özbəkilər üzümü... Unicorn eləyirlər, amma Azərbaycanda hələ də unicorn çıxmıyor. Amma o unicorn necə olub ki? Ona da baxmaq lazımdır. Yəni, Özbəkistanda uzun start-updır mühümiyyətlə. O, mənim üçün daha çox, siz necədir, daha komersiya lahiyyəsi kimdir. Yəni, onların bir şirkəti var idi, böyük bir şirkət idi. Onlar dedilər ki, bir round belə deyək, pul qaldıraq, 100 milyon dollar qaldıraq, dəyərləndirmə 1 milyard dollardan çox olsun və... Qlobalda da səhs salax ki, Özbəkistandan start-up çıxdı. Azərbaycanda da milyard dollar dəyəri olan bir çox şirkətimiz var əslində. Fəlksən, onlar start-up deyirlər. Açıq üzümləməyəm üçün start-up deyil əslində. Bizə niz çıxmaş, Onikov. Yaxşı sualdı, niyə çıxmır? Bilirsiniz, məsələ şeydir, bir dənə unicorn çıxması üçün Azərbaycandan gərək bir onlardan 100 milyon dollar dəyəri olan bir şirkət çıxsın. Onlardan 100 milyon... $20 milyon dairə olan startup-ı çıxması üçün, bəlkə bir yüzlərdən, minlərdən $20-30 milyon dairə olan gələk şirkətlər çıxsın. İndiyənə kimi tarixan olmayıbdır bizdə bu, amma bugünkü reallığımız odur ki, push-30 var. Ancaq, bu, bizim qurduğumuz startabdır. O, bu gün 30 milyon dair dəyərləndirməklə bir sonraki yatırımını, roundunu qaldırır. Ümid edirəm, bu 30 Azərbaycanın birinci unikorunu var. Okey, bəs oğurda o roundu qaldırmaq üçün nə lazımdır? Orada baxın, baxır, sırf push-30 keyesində baxsaq, start-up investisiya belə deyək də, o hissələrdən ibarətdir. Bizinci məhsul ortaya olmayanda, əqzəli falan olmur bu işin, rəqəmi olmur da, gəlir investor əsasən baxır ki, komandada kimdir, ideya nədir, hansı problemi həll eləyir və necə həll eləyir. Və sual daha çoxu olur ki, inanıram mı ki, mən bu komanda bu problemi doğrudan da həll eləyib şirkət ortaya qoya biləcəm. İlk round A-ya qədər bu belə gedir, pre-seed var, seed var, round A-ya gəldikdə isə işin içində artıq Excel-lər girir. Nə mənada? Yəni, artıq investor baxır ki, okey, sən, deyir qardaş, 3 milyon dollar qaldırmaq istəyirsən də, Sənin illik gəlirin nə qədərdir? Azərbaycanda, ta ki, Azərbaycanda varsan, amma sən başqa ölkəyə çıxmısanmı? Pulu verdim sənə, o necə yatırırsan, hara yatırırsan, kimi suallar əslində başlanılır verməyə? Ona görə biz, misal üçün... Keçən raundu biz qaldırandan sonra puşotuzu apardıq Özbəkistana. Orada da məntiq oyduk ki, Özbəkistana sübut eləyək ki, necə ki Azərbaycan bazarını, belə deyək, reallıqda puşotuz bugünkü gün götürübdü, Özbəkistan bazarında götürsün və investora sübut eləsin ki, mən Azərbaycanda elədiyimi xaricdə də eləyə bilərəm, sən məni... 3 milyon dollar pul ver, mən 5 dənə də bazara girib götürəcəm. Hal-hazırda orada işlər necə gedir Özbəkistanda? Özbəkistanda yaxşıdır, orada aktiv belə deyək, hər ay ödəniş eləyən 2000-ə yaxın aktiv istifadəçi var. Orada necə edir? Nəcə baş verir proses? Özbəkistan hal-hazırda uzun müddət geridə qalmağını kompensas etmək istəyir və daha yuxarı sürətlə eləmək istəyir. Nəzərəsə ki, orada qazaxıstanlı bir baskısı var deyə indi onlar qazaxıstanın körgəsindən çıxması ilə. Çünki əhali olaraq qazaxıstandan da çoxdular, 40 milyona çatırlar. Gənc əhalisi çoxdur. Əhali hər ildə 1 milyon insan artır. Bəli, sürətli artım var. Adam rus dilini anadilikini bilirlər. Amma məsələn, mən orada ki, bir neçə müharibədən dolayı ora köçüb və orada marketing və PR-lə məşğul olan şəxslərlə danışanda, onlar deyirlər ki, öyrədilməyə ehtiyacı olan adamlardır. Yəni, tutaq ki, deyək ki, Tural, gəl bura, avtoblogerlərə necə təqdimat eləmək lazımdır, harada deyən var, harada storytelling eləmək lazımdır, bunu izah etmək lazımdır. Məsələn, müqayisədə necədir? Çünki biz 10 milyonuq da, bizim bazar çox bolacaq. Potensial çox böyükdür. Mən Özbəkistana daha çox şey bənzədirəm. 2005-2006-nın Bakısı. Haradakı pul gəlməyə başlayıbdır, artıq iqtisadi aktivlik artır, amma ortada belə deyək də çox bir şey yoxdur və ona görə də şanslar boldur. Onların bir dənə böyük avantajı odur ki, əhəllər 30 milyondu və hər il 1 milyon adam arta-arta gedirlər. Ona görə pürli belə deyək də bazar çox bolacaq. Baya sayz böyükdür. Ona görə də, misal üçün, bizim o sabah haqqıdakı startaplara baxsaq, bir çox startaplar deyir ki, mən bugünkü gün Azərbaycanda bu ideyanı yoxlayıram, Azərbaycanda əgər alınsa, mən bunu çalışacam, aparım Özbəkistana. Çünki Özbəkistan çox boş bazar kimi görülür. Amma şey demək deyil, boş bazar o demək deyil ki, heç nə eləmədim, bir dənə getdim, şirkət belə açdım, orada bizə bazara... Hə, o elə deyil də. Çünki yeni açıldıqlarına görə... orada bir çox sual şeydə olur ki, okey, xalq Sayı çoxdur. Amma ödəmə qabiliyyəti olan nə qədər insan var? Özbəkistan kimi ölkələrdə tarixən necə olub da, mənim oxuduğum başa düşdüyüm, ölkə açılanda top 1-2% şəxs yaranır, hansının ki dəyişət çox imkanlı olurlar. Və onların daha çox premium məhsullara tələbat artır, ondan sonra vaxt keçidcə yavaş-yavaş... orta qazancı olan şəxslərin sayı artır. İndi Sabah dedin, Sabahın quruculuğuna iştirak etmiş şəxslərdən biri sizdə. Azərbaycanda bu dirsiz startaplar və s. çıxmır. Biz dövlətdən və özəl sektordan dayanmadan startapla bağlı tədbirlər, hərəkətlər və s. görürük. Dediyiniz rəqəmlər, yəni yüzlərlə 20 milyonluq, 10 milyonluq startaplı olmalıdır. Bu, bir az real deyildə bizim ölkənin keyfində. Bəlkə bunu eləməməliyik biz. Yəni, bizim vergimizdən formalaşan dövlətin hansı nazirliyini, qonağımızın sözü olması yanında, böyründə 10 dənə agentliyə açılıb. Hər biri milyonlarla pul verir, tədbirlər keçirdir, xaricdən onun qurucusu gəlir, onun marketing direktoru gəlir, baxa-baxa bilət satırlar tələbələrə. Tələbələr əsas kontinuq tələbədir. Məni niyə cəyb eləsin ki, 34 yaşında həyatını bir formada qurmuş adamı? Bulara pul gedir dayanmadan. Bəlkə orada deyil bu start-up quruculuğu. Bəlkə bizim deyil bu. Biz yerdə axtarmırıq bəlkə. Yaxşı sualdır. Və çox istəyirəm, bütün təzbirlərində başlanğıcı How to start to ecosystem, start-up ecosystem. Yəni, bu başlasın, bitsin də. Geçsin də bu, nə bir şeyinə qədər 10 ildir başlayıb qutarmı? Gəliriz., mən sizə onu cavab verim. Baxın, məncə reallığımız odur ki, 20 iləmi 40 iləmi bilmirəm, amma nəftimiz, qazımız tükənəcəkdə, belə deyək. Və son 20-30 ildə inkişaf etməkdə olan səviyyədən, inkişaf etmiş olan səviyyəyə keçən ölkələrə baxsaq, 12 dənə yolu var. Biz ya istesalatdır, ya da startaplardır. İNKİŞAF Bunun üçüncü yolunu səmim deyə mən görməmişəm. Bu, turizm də deyil. Bu, kənddə sərfatı da deyil. Bu, ya istehsalatdır, ya start-updır. Turizm olsa, yunanlarla, italyallarla oqqa vermişdir. O, rəqəm orada yoxdur. Ölkəyə bəlkə də o gəlir. Ölkəyə bir neçə milyard dollar gəlir, amma sən onu etməklə ölkəni dəyişdirə bilmirsən də. Amma sən ölkəndən bir dənə Netflix çıxsa, 100 milyard dollarlıq şirkət çıxsa da, onda sən bir çox şey dəyişə bilirsən. Azərbaycanda məncə belə bir reallıq var. Biz çox tədbirlər, proqramlar olsa belə, o xərclənən məbləqlərə baxılanda əslində çox böyük məbləqlər xərclənmir. Yəni, Azərbaycanda inovasiya ekosistemində illik xərclənən pul... Rəqəmləri dəqiq bilməməklə birlikdə, məncə heç 10 milyon manat belə deyil. Əslində, ölkə səviyyəsində baxsaq, haradakı büdcələrdən, narsanda milyardlardan söhbət gedir. Maksimum əslində, 10 milyon manatdır. Fəsbukda çox yazılır, instagramda çox qabağımıza çıxır. Elə ola bilər ki, insanlarımız və ya siz düşünürsünüz ki, ora çoxlu maliyyə resursları ayrılır. Biz də ki, start-up mövzusuna da, ekosistemi yaradaq da. Bitsin mövzusuna. Orada bizə çox vacibdir ki, bir dənə sakses story-imiz olsun. Yəni, ölkədən bir dənə şirkət çıxsa, 200 milyon dollara satılsa, şadlıq sarayı misalı da, hamı başlayacaq start-up açmağa nəyə görə? Çünki məntiq orada olur ki, o mənim sinif yoldaşımı idi, tanıyırdım onu, belə superdə deyili idi. Bu, ona getdi, 200 milyon dollara şirkətini satdı, mən də yarada bilərəm. Əslində, bizim də qrup olaraq eləmək istədiyimiz odur. Yəni, mən çox istəyirəm ki, biz Push 30-u 150-200 milyon dollara exit eləyək və hər yerdə bu danışılsın və desinlər ki, mən Rəşad sinif yoldaşıydım, Adilin sinif yoldaşıydım da, yəni, qeyri-adi bir şey yox idi, normal uşaqlar idilər, mənimə gəldi 200 milyon dollara start-up-un satdım, mən də deyim, gələcəm. Qəribə bir story çıxırdı ortaya. Sabahı qurursunuz ki, gənclər orada start-up öyrənsinlər, sonra özünüz puşotuzu qurub 200 milyon aldıqdan ne olsun? O şəkildir. Puşotuz birinci qurulun. Puşotuz birinci qalınır. Nəcə olur? Onu deyim, ona maraqlıdır. Biz puşotuzu qurduq. Puşotuzu qurandan sonra bizə start-up yaratmaq istəyən şəxslər başladı çıxmağa, investorlar bizə çıxmağa başladı ki, biz də start-upa yatırım eləmək istəyirik. Sabah söhbət əslində oradan başladı. Yəni, biz gördük ki, investor da gəlir, start-up açmaq istəyənlər də gəlir. Ondan sonra oturduq danışdıq ki, bəlkə belə bir şey qurulsun. Deməli, bu Green Public-Lə-lə bağlı Azərbaycanda işləməsi üçün, belə qərar vermişik ki, bu işləməsi üçün manual xəritəyə əlavə olmalıdır. Green Public-Lə nədir? Ağac əkənləri, ağac əkməklə yaşılaşdırmaq məşğul olan şəhəstləri birləşdirən bir platforma. Sən olduğun yerdə, harada ağac əkə bilərsən, hansı ağac əkə bilərsən? Necə əkə bilərsən və s. Bunun xəritədə onlayn görürsən və süni intilək sənə deyir ki, misal üçün, Biləcərdə əkmə, Mehdiyabadda adam sayı ilə ağac sayını birləşdirə biləcək yer var. Kansı ki, orada oksigen daha ehtiyac vardır. Azərbaycanda isə adam başına düşən ağac sahib 1,5-di. Çünki mələkdə 9 ağac, 1,5-di. Ekoloji Nazirliyinə danışıram, deyirəm ki, siz mənə əl yazısı da olsa, bir də data verin ki, biz onu xəritəyə işləyək ki, adam görsün ki, harada... ağaca kekə bilər. Dedi, bizdə belə bir şey yoxdur. icra hakimiyyəti baxır. Yaşılaşdırma idarəsi baxır. Amma dedim ki, okey, bəs sizin özünüzün ağacaqmı üçün nəzarətinizdə olan və ya nə bilim olan yer varmı? Var, bir dənə müşriqabatdadır, amma hər kəs gəlib orada ağacaqa bilməz. Bu üçün gəlib bizə məktub yasın ki, mən orada ağacaqmı istəyirəm. Belə bir çətinliyi var. İndi mən yaşılaşdırma idarəsində adam tapmaq istəyirəm ki, mən başa düşürəm səndə bu elektro... Elektrores Dəstərin yoxdur. Çünki maraqlı ondan ibarətdir ki, biz nə qədər ağacımız var bilmirik, nə qədər adamımız var bilmirik. Yəni, bu elektron olaraq datası yoxdur da ki, biz bilək ki, hansı yerdə hansı ağaca keçəyik, ora adam başa düşən ağac sayın nə qədədir ki, bu yaşıllaşdırmanı da eləsən. Tim Boydursun söz olmasın, kop da keçirilir də. İndi mən orada adam tapmalıyım ki, o mənə nə desə də, yəni qovluluqda da böyle, və burada xəritədə təqəlləyə bilərsək, mən onu manual edim ki, sözünüzə qüvvət, investor məhədəsində ki, qardaş, bu necə iş deyir? Mən ona şəkildə göstərərəm, MVP-ni də göstərərəm filan, amma bunun real işləməsi üçün bunun harasa qoşulması lazımdır. Bu proqram daha çox bələdiyyələr, icra hakimiyyətlər və digərlərin sisteminə açıq inteqrasiya olunmalıdır. Ki, bunda bizdə elektron qaydada yoxdur. Yaxşı start-up ideyədir, məncə onun qursa Sabah da danışaq görə eləyən eləməyəm Yox, mən o qurmuşaq Sabah gələ Sabah gəl O evvifisi də var, kodu da var Hər şey var Adam lazımdır Sadəcə o yerə cavab olmalıdır Bak üstünə yanan cavab olmalı ki O adam Bizlə də misal üçün eləmdə, siz Türkanda deyənməsiniz Mən hansı ağaca keçim Türkanda? Türkanda hansı ağaca işləyəcəyik? Ağaca haradan gedir malı? Ağaca necə ekirlər? Bunun can suyu var gübrəsi var, onu... Sadəcə bir əb və sonra həm də nəyi görə biləcək istifadəçi? Mən bu ağaca əkdiməm, mən dünyanın necə qram oksigen xeyrimdə idi. Hal-hazırda və başqa ölkədə də əkib, sonra gedib onu orada da görə bilər. Yəni, ağac ianə etməkdən tutmuş hər şeyə qədər olan bir... Məsələdir. İndi biz bir neçə calaq eləməyə çalışırıq ki, mən data verirəm, mən bir də onu uşaqlar okey oturarlar, manualda eləyərlərdə, amma bunu verin. Bizim bəlkə də problemimiz məhz bu... Bizin ideyanız və ya sizin start-upınız və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının bu sistemdən hələ də geridə qalmasıdır. Yəni, bürokratik maşın texnologiyadan həmişə geri qalır və buna asanlaşdıran bir metod olmalıdır. Yəni, bu... Təhsildə də ola bilər, bu, start-upda da ola bilər. Yəni, texnologiya inkişaf edir. Biz, misal üçün, məktəbdə siz sains və elm, texnologiya və rəyazət yönəmlisinizdə. Dünyada da bu, çox sürətlə inkişaf edir. Biz o tempi... ora necə diqdə edə bilirsiniz ki, bax, bu temp ilə getməliyik. Çünki təhsil proqramı öncədən təsdiq olunan bir şeydir. Biz bunu təsdiqlədiniz ki, biz bununla gedirik. Dünyada da nə bilim, indi AI-in üzərindədir hər şeydə. Məsələn, onu siz ora təhsilinizə necə integrasiya edə bilirsiniz ki, uşaqlar məktəbdən çıxanda, hansısa çəxlə söhbət edəndə artıq geri qaldığını hiss etməsin. Orada baxın, bir Landau School perspektivi deyəcəm, orada biz nə edirik. Landau School-da biz Britaniya kurikulumu ilə irəlirik. Britaniya kurikulumunda, belə deyək, update-lər, dəyişikliklər hər il baş verir, onları həyata keçirtirik biz də Landau-da. Əlavə olaraq, bu sentyabrda bizim pilot çox böyük ehtimal bir layihəmiz olacaq. Biz start-up var, Səudə Ərəbistandan çıxıbdır. Onlar AI chatbotu verirlər uşağa. Uşaq hansısa bir personalized learning eləməyə çalışırlar. Yəni, uşaq 6-cı sinifdə hansısa bir mövzunu başa düşmürsə, onu AI chatbotla danışa-danışa AI chatbot izah edir, orada suallar verir, fərqli master level-larımı yoxlayır. Uşaq başlayır namaz qılmaq. Səudiyadan çıxıb deyə. Elə dövür, ya. Şəklərinin telekom şirkətli AI... Yəni, adamlar o qədərə deyil. A, o da o qədərə. Bu, London School-da belə eləməyə çalışırıq. Bizim təzədə yeni bir məktəb açırıq sentyabr 24-də yenə. Onun adı Sabah School-du. Sabah School-u biz eləyirik Sabah Hub-la London arasında joint venture. Və orada kurikulum olacaq IB, amma əlavə peer-to-peer learning elementləri olacaq. Bu peer-to-peer learning element nədir? Bunu qrup dovaqları fransız Nikolas Adiraq, o deyibdir ki, IT dərslərinin keçirilməsində əslində, məllim olmaya bilər. Sən dərsi elə qura bilərsən ki, şagirdlər və tələbələr bir-birlərinə köməklik göstərə-göstərə bir-birlərinə öyrətsinlər. Və biz o... Nikolas IT-də eləmək elədiyini biz çalışırıq, çalışacaq, tədbiq eləyək riyaziyyatında, elmində və digər sahələrdə. Orada vacib softu da həm də, çünki soft məlim əvəz eləməlidir. Softu çox vacibdir, biz məlimi tam əvəz eləməyəcəyik. Məlim komponenti çox vacibdir, o qalacaq, amma əlavə bu peer-to-peer learning ələmətlərini quracaq. Həm bu şeydir bu arada, qlobalda 10 eləmək istəyən 10 dənə məktəb var. Çox deyil, çox yerə qançıq çatıq. Eksperimentlər çoxluğu təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərməzmi? Biz var, məsələn, oturuşmuş sistem. Gelir elə, 12-ci əsrdən o meyana eyni cür gedirik də. Biz də var ki, hər dəfə bir cür eksperiment gəlirdi. Bu, özü təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərməzmi? Mən belə baxıram, siz doğru vurguladıq da, o təhsil 12-ci əsrdən belə eyni gəlirdi. Platonun vaxtından bu şeydir, uşaq əziyyət çəksin. Yatana kimi kitab oxusun də. O elə olmalıdırmı? O da bir sualdır. Çünki burada iki dənə School of Thought vardır. Biz, o Platonun yanaşmasıyla gedən şəxslər, qurumlar var. Deyirlər ki, uşaq tələbə... Gecə-gündüz oxumalıdır, əziyyətçək məlidir ki, öyrənsin. Və məllimin də dərstdəki rolu odur ki, insanlığın bugünə kimi bildiyi bütün məlumatı maksimum uşağın beyninə yedirtsin. İkinci yanaşma isə odur ki, o deyir ki, məllimi daha çox fasilitator olaraq görür. Yəni deyir ki, uşağa biz doğru bir atmosfera yaratmalıyıq. Ki, uşaq özü-özlüyündə nəyəsə maraq olsun, otursun, oxusun, qabağa gedə bilsin. O sistemdən misal üçün şey olmur. Çox vaxtı tam ev tapışırıqları... Olmur, uşaq məktəbdə daha çox vaxt keçirir, məllimə daha çox fasilitator olur. Və reallıq odur ki, bir və ya iki dəyədə bir seçim yoxdur. Sual amicə şeydir, 60% bu tərəfə eləyirsən, yoxsa 60% bu tərəfə doğru gedirsən? Bu, Mckenzie təcrübənizdən danışanda. McKenzie indi dövlət audit eləyir, hərdən Türkiyədə gəlib bir dönəm audit etməyə çalışırdılar. Audit deməzdim, o idarə etməklə əlaqəli məsləhətlər verir. McKenzie kimi... Bol riyaziyyatlı və rəqəmlərə, əqzərlərə söhkənən bir yerdən çıxıb, birbaşa insanla əlaqəli bir yerə gələndə bunun bura nə faydası olur? Məsələn, biz keçən dəfə Cüdo Federasiyasının rəhbəri bizim qonağımız idi, o, marketing və satışdan... Cudoya getmişdi və orada satışda, marketingdə elədiyi analitikaları başlamışdı idmançılar üzərində eləməyə və nəticə almağa başlayıblar. İşin bu tərəfində vəziyyət necədir bəs? Baxın, Mckenzie məncə mənə öyrətdiyi ən böyük... Fayda oldu ki, Mökins mənə hər hansısa nə sual varsa, nə problem varsa, mən həmin an o cavabı bilməsəm belə. Strukturlu düşünərək o problemin cavabına necə çata bilərəm? Yol xəritəsini, çəkmə, düşüncə bacarığını mənə verdi. Və elə də olduğu halda əslində pərqi yoxdur. Mən puş-otuz nə ilə qəli hansısa bir görüşdəyəm, sabah-habına nə ilə qəli, yoxsa landavına nə ilə qəli də, məndə o strukturlu düşünüb, hansısa bir yol xəritəsi çəkib, okey, bunu bugün bilmirik, amma gəlin uşaqlar, bu-bu-bu şeylər eləyək, 3 həftə sonra cavabı biləcəyik. mənə verib də əslində McKinsey. Biz o, bir də... Ona gələcəm, bir də Mckinsey daha detallı girərim. Daha bir dənə də mənə verdiyi şey oldu ki, bax, mən 21-22 yaşım var idi. Azərbaycanda, Türkiyədə mən lahiyyələr eləyirdim və Azərbaycanda, Türkiyədəki ən böyük, belə deyək, korporativ şirkətlərin Ceo-Ları-ları ilə C-level-ları ilə Eyni masa ətrafında olub, onların necə düşündüyünü, onların necə yanaşmaları olduğunu görə bilirdim. Və onun da plusu olur ki, biri var sən bir şirkətdə işləyirsən, bir dənə rəhbərə baxırsan ki, o necə düşünür. Biz də var ki, 3 aydan bir, 4 aydan bir fərqi-fərqi şirkətlərə gedə bilirsən. Və mən 4 il orada işlədiyim perioddə bəlkə bir... 10 dənə filan Ceo-Ları görmüşəm. Və o da mənə kömək elədi ki, hər bir gördüyüm rəhbərdən, liderdən xoşuma gələn xüsusiyyətləri özümə əlavə eləyim. Strukturlu düşünmə. Ki, dinləyiciləşində fayda olan necə, harada istifadə edilmək. Strukturlu düşünmə, belə deyək, strukturlu düşünmə odur ki, kimsə gəlib sizə deyəndə ki, bu şirkətinin mənfəətini qaldırmaq lazımdır. Sual odur ki, sizin orada yanaşmanız o olacaq ki, başlayacaqsınız ideyaları belə deyək, tullamağa ki, bunu belə eləyək, qiyməti qaldıraq, belə marketing eləyək. İdeyalar mı atırsınız, yoxsa deyirsiniz ki, qardaş, bir saniyə, mənfəət nədir? Mənfəət revenue minus cost-udır. Revenuemiz, yəni bizim gəlirimiz nədən formalaşır? Gəlirimiz formalaşır bu 5 şeydən. Xərclərimiz nədən formalaşır? 8 ənə xərc, belə deyək də, itemımız var. Hər bir gəlir baketini artırmaq üçün biz nələr edə bilərik? Ondan sonra ideyalar list olunur. Xərclər baxımından hər bir 8-i ilə dəlaqəli biz nə edə bilərik? Oradan artıq... ideyalar formalaşır. Yəni, birinci dediyim daha xautik düşüncədir. Hansı ki, bəzən insanları doğru rezultata gətirə bilər. Amma ikinci yanaşma, daha strukturlu yanaşma, doğru nəticə aparmaq ehtimalını artırır. Yəni, o ehtimal artırmaq məsələsi də çox vacibdir. Şirkətlər üçün də bu vacibdir. O şey sualı olur, danışanda mən də o McKinsey idarə etmə, mənicment filan söhbətləri olduğuna görə strategiya filanla əlaqəli çox danışırıq. Sual verirlər ki, yəni bir strategiya niyə lazımdır? Yəni, bir şirkət nəyə görə strategiya ümumiyyətlə yazmalıdır də? Strateqiyanın yazılmağının məntiqi odur ki, strategiyası olan şirkət qazanmaq ehtimalını artırır. Yəni, bu əslində, sən strategiyanı yazırsan, Poker kimi də əslində, sən bilmirsən ki, yerdə hansı kart aşılacaq, amma ehtimal nəzəriyyəsi ilə qazanmaq ehtimalını artırırsan. O da eyni məntiqlə, strukturlu düşüncə doğru nəticəyə gəlmək ehtimalını artıran bir... Vəs, bunu məktəbdə öyrətmək lazım deyilmi? Mənim elə gəlir ki, biz bundan öncəki söhbətkaxtda da danışmışdıq. Azərbaycan tarixinin məğlubiyyət və satqınlıq dönəmini tarix olaraq keçmək əvəzinə... Həyat planlaması necə olur? Biznes plan həm də həyat planı deməkdir. Düşüncələrini yazmaq, gizlərini yazmaq, maliyyən idarə olunması, minnətdar olmağı öyrətmək, minnətdarlıq dəftəriniz olsun uşaqları. Onun dərsini keçmək lazımdır. Esu Efirimdən misalı çəkəcəm, o eşitdiyini anlamaq məsələsində. 15 ildir ki, Avtostop radio efirdədir. Bu Azərbaycan tarixində ilk belə bir radio proqramdır ki, 15 il fasiləsiz yayın. Onun əsas mahiyyəti yol hərəkəti qaydalarından və təhlükəsizlik qaydalarının izahıdır. Mən verilişim, etirə başlayanda təzə evlənmişlərin, uşağının 15 yaşı var, mən yenə də deyirəm ki, xətti tapdalama, sağa sağdan dön, plonka bura olmaq. Bu məni, bugün artıq əsəbləşmişdim, mənim çox nadir ölkələrdənik ki, svetaforla nizamlanan yol ayacına biz deyirik ki, polis gəlsin, desin ki, qırmızıda deyən yaşılda get. Yəni, burada yaşlıq... Yaşıl yanır, gedirəm, qırmızı deyir ki, diyan. Bizdə yoxandır ölkədə ki, svetaforun altında yol polisi diyanır, qırmızı da diyandırır, yaşılda yola salır. Olmamalıdır, çünki bunu aftomatlaşdıran bir mexanizm var. Mən insanları zoruşam, çıxıcəyən gedirəm ki, siz planlamamızın cəhərsizdir, mən hamısını beynimdə tuturam. Dedim, qardaş, deyindim səni nədir də, yəni mən öz yaddaşımla belə fəxr edirəm, amma özüksən, mən sən yaddaşım, məndən şey deyir, mən eynimizdən əvvəl başqa, günan tarixini sən də anlaşıram, amma mənə deyirsən ki, filan şey belə oldu, filan, bunu yazmır. Və efrət çıxan adamların heç biri... yazmır, planı yoxdur. Sonra da qayıtdım ki, sonra da deyirsiniz ki, 8 noyabr asfalt çəkdilər, turbanı sonradan çəkdilər. Niyə planlamayıblar? Əsrin qorbağın vuzudur, hə? Həyə kim yazmır? O da yazmıyır. O da orada, o mənə çox stres eləyən məqamda. Elə olur, görüşdə otururuq, məsələn, danışırıq. Mən deyirəm ki, o kədər, gəlin, bunu belə eləyək, belə eləyək, belə eləyək. Heç görəndə ki, qarşımda ki, yazmır. Yo, şu şey eləyirəm, feedback verirəm deyə yazırlar. Yazmayanda stres oluram ki, yəni... Yatdan çıxacaq da. Yəni o şeyi yazmaq mümkünsüzdür. Bu şeylərin əvəzinə, hansı ki, Everestin zirvəsi Bəlumdur, bunu uşaq hər zaman tapıb bilə bilər də. Amma həyat planlaması kimi vacib bir məsələdir. Strukturu düşünmə bu insanı həm də həyata qalır. Yəni, bu, xeyirdəsi yoxsa, yəqin xeyirdə olaramdır. Yəqin nə deməkdir? Yəqin, yəqin, yəqin. Yox da, deməli, yoxudur. Bax, sizdə məktəbdə, bunu mən gətirirəm bu dərsə, həm də məktəbdəki qiymətləndirmə nədir? Məsələn, summativlər filan var. Bizdə qiymətləndirmə nədir və əlavə olaraq, o dediyim məsələ, uşaqlara bəlkə məhz həyatda qarşılaşacağı dərsləri vermək daha yaxşı olar. Onları biz eləyirik. Məsəl üçün, bizdə 8-9-11-ci sinifdə oxuyan şagirdərin bir çoxu... MUN-lərə gedirlər, model United Nations-ə. Yəni, onu bilməyənlər üçün deyim. United Nations necə ki, yığışı, hansısa bir rezolüsyonu danışırlar, hansısa bir məsələ ilə bağlı. Bizə-bir belə deyək, eynisini bizim şagirdlərimiz landa oda bunu eləyirlər. Yəni, kimsə gəlir, takı İsrail-Fələstin söhbəti var, biri İsrail tərəfi olur, o birisi olur takı Türkiyə, o birisi digər ölkə və bunun diskusiyası aparılır, müzakirəsi, debata aparılır və onun sonunda bir rezolüsyon yazır. Bu, ona kömək eləyir ki, uşağa, uşaq, şagirdlərimiz strukturlu düşünmə, debat eləyə bilmək. Qarşıdakı bir argument, yəni ona kontraargument getirmə bacarığını kömək edir, gətirsin. Və bunun kimi bizdə əslində bir çox şeylər var. Yəni, MUN-u var, Cebat Klubu var. Bizdə 9-cu, 10-cu sinif şagirdlərində mən şəxsən özüm Ivy League-ə kim ki gedə bilər, Harvard-ıdır, Wharton, Stanford-Idır-ıdır, mən özüm onlarla da görüşürəm, məsələtlər verirəm. Yəni, onu etməyə çalışırıq. Həm akademik liderlərimiz bunu eləyirlər, həm əlavə, belə deyək, dərstən kənər fəaliyyətlərdən... onu eləməyə çalışırıq. Həm də ki, mənim, belə deyək də, şəxsi vaxt ayırmağımdan onu eləməyə çalışırıq. Bəs qiymətləndirmə necə olur? Uşaqın qiyməti, məsələn, summativi mən obyektiv qiymətləndirməyə hesab etmirəm. Bu mənim şəxsi qənaətimdir. Baxın, qiymətləndirmə... Bizdə, bəlkə İtaliyada işləyər olsun, Azərbaycanda bəs fərqli olunur. Qiymətləndirmə orada İngilis sektorundan əgər danışırıqsa, bu gedir Britaniyanın sisteminin. Britaniyanın sistemi səni hansısa bir faktı yadında saxla, sən bunu yaz, bu müharibə bu tarixdə oldu, onu soruşmuş. Britaniya sistemi bu riyaziyyəti də olsa, İngilis dili də olsa, sainsi də olsa, şagirdin bugünə kimi öyrəndiyi... məsələləri kritik düşünmə bacarığını istifadə edərək verilən suala cavab verməyi yoxluyur. Yəni, sən Ağ-Qızılgül-Al-Qızılgül müharibəsində tarixini bilməyə bilərsən, belə bir müharibə var. Hazır ki, taxt uğrunda müharibədir. Alqızılgül, Alqızılgül. Nəslin simbolidir. Sən bu müharibədən nəyi öyrəndin? Sən 150-lik müharibənin tarixini bilməyə bilərsən, amma sən 150-lik müharibədə niyə İngilislər üstün idi, onu bilməyərsən. Və ya niyə Adamlar qalib gəldi, onu bilməyərsən. Və ya sən həmin almanın yerində olsaydın, nə edərdin? Təhsil Nazirliyi, məsələn, deyirsiniz ki, biz... Elə və Təhsil Nazirliyi. Elə və Təhsil Nazirliyi. Bizi olsun, sonra biri olsun. Nə dəqsiyan? Tikri ilə ələ xəyələyiriz. Biz nəticədə götürürsünüz bir Azərbaycan vətəndaşı uşağı, hansı ki Elə və Təhsil Nazirliyi deyir ki, bu belə-belə öyrənməlidir, amma ona başqa şey öyrədirsiniz. Dövlət özəl sektoru, özəl məktəblərə qarışmır ki, yox, bunu belə öyrətmə, belə öyrət? Yox, oradan necədir? Biz Britaniya kurikulumundan getdiyimizə görə, yəni İngiltərə kurikulumundan gedirik, uşaq məktəbi bitirəndə həm Azərbaycan atistatı alır, həm İngiltərə atistatını alır. Yəni, çəmin pərqi olmur ki, uşaq Azərbaycanda məktəbi bitirdi, yoxsa İngiltərədə məktəbi bitirdi. Yerli atistat alır da. Alır-alır, yerli atistat alır, onun üçün də biz yerli atistat alınması üçün dərsləri də keçirik. Rus və Azərbaycan sektorlarındaysa, biz Azərbaycan kurikulumu ilə gedirik, amma yenə də öz əlavələrimizi eləyirik, yenə öz dəyişikliklərimizi eləyirik. O dəyişikliklər hansılar ki, biz inanırıq ki, şagirdlərimiz üçün daha yaxşı olacaq. Misal üçün, biz də Rus sektorunda, İngilis dilində riyaziyyət fənini keçirik. Nəyə görə düşünürük ki, gələcəkdə bizdə Landau Skolda oxuyan şagirdlərin bir çoxu valideynləri onları xaricə göndərmək istəyirəm. Biz düşünürük ki, Rus və ya Azərbaycan sektorunda oxusalar belə ingilislinləri yəziyyət bəndini keçək. Sən dedis ki, indi uşaqlar gəlirlər, hansı ki Vartına ya da Harvard-Dı gedəc uşaqlarla görüşürsünüz, konsultasiya və s. Digər tərəfdən də hal-hazırda gündəmdə olan startuperlər, cəmiyyətin həyran-heyran baxdığı Elm Musk-ı, Mark Zuckerberg-ı və digərləri, onlar da üniversitet təhsilinin çox da önəmli olmadığını ki, bu çox kümakistiv capstan bəri başlayan bir ənənətdə. Digər futuristlər də deyirlər ki, gələcəkdə üniversitetlər və s. ləğv olunacaq, buna ehtiyac yoxdur. Biz özünüzdə Vartında təhsil almışsınızdır. Adam niyə getməlidir ki, ora? Universitetin məncə məntiqi şeydir, disiplinini nəsə öyrənməyi sənə verir. Yəni, əgər bir şəxs deyirsə ki... Bugün bu arada bütün o top universitetlərin, bütün fakülisətlərin, bütün o syllabus deyirlərdə hansı kitabdan nələr keçiləcək, hamısı internetdə var. Yəni, bugünkü gün yazın Undergrad in Economics, Wharton yazın, 4 ilin bütün proqramı çıxacaq. Hətta videolarda var neçə saat var, var dərsdə. Orada sual odur ki, əgər bir şəxs deyirsə ki, mənə universitetə getməyə ehtiyacı yoxdur, oturacam bunu özüm öyrənəcəm, disiplinli şəkildə vaxt ayıracam. Universitet oxumağa ehtiyac yoxdur. Sual onda yaranır ki, şagird və tələb onu doğrudan da edəcəkmi? Universitetə getməsə, doğrudan da oturub onu oxuyacaq, yoxsa avaralanacaq? Əslində sual odur. Yəni, universitetin özü-özlüyündə fundamental bir şey yoxdur, yəni orada şey yoxdur ki, bu universitet olmalıdır ki, insan biliyəl deyiləsin. Yəni, orta əsrlər formatından artıq çıxıb da. Orta əsrlərdə və ya 20-ci əsrin əvvəllərində o həqiqət... qədər nəsə verin, öyrənmək üçün ora gedirinizsə. Mənimlə gəlir ki, öyrənməyi, öyrənməyi məhz universiteti öyrənirsəm. Biz də ki, misal, oğlumla danışırdıq ki, Talteqdə oxuyanda orada həm də networkingdir. Ona dərs edən məllim yəqin ki, 65 yaşında adam olmayacaqdır. Cavan bir adam, hansı ki bankda, cyber-secure, 300-lə rəhbərdir. Deməli, bir networking yaranacaq və ondan sonra hansısa bir pillə olacaq. Yəni, təhsil bir transformasiyaya uğramaya başlayır, xüsusən də orta məktəblərdə. bir neçə dəfə verişdə danışmışlar, Elə Təhsil Nazirliyi dərdini izah etməyə çalışır. Çünki o media kommunikasiyasını ona görə edir ki, Bizim bir dərdimiz var, bu dərdini danışmaq istəyir. Geçən dəfə Arxada Stuart gəmi bələtçilərinin xarici olması ilə bağlı narazılıq eləyənlər vardı ki, gəmi bələtçilərin artıq xaricdən olanlar da var. Mən də oturmuşam belə, bu adam deynir, deynir, niyə bu xaricdir, mən bunu nazarətcəndirəm, bu mənə ingilisə danışır. Dedim ki, dostum, sən heç bilirsən ki, Azərbaycanda nə qədər gəmi bələtçisi təhsil alır? Yəni, bunun istehsal edə biləcək gücü var da, potensiyası var da. Bu qədədir. Bu qədədə bir takib reys var, bu qədədə təyyarə var. Axı çatdırmısan, bu hələ 4-5 ilini oxumalıdır orada və hər adam öz qızını ora bıraxırmı ki, Azərbaycanda selektiv abortlar var, qadınların işləməməsi var, ancaq məlim ola bilərsən, o da məktəbindən evin yandakı məsafə olmalıdır. Sən buna icazə vermirsən və ya neçə kitlə fərq öz oğluna get gəmi bələcisi ol. Akademiyada oxu icazəsi verir. Sən burada narazılıq versən ki, niyə xaricidir? Çünki özünki yoxdur. Bu tür dəyişikliklər və insanların özünün də, ki, Cəlim Məmməd Quluzadədə ilə Danabaş kəndində uşkola, məktəb gəlirkəndə uşaqlarını gizlədirlər və şaye yayırlar ki, uşaqlarınızı əskər aparacaqlar. Çar ordusunu əskər aparacaqlar. O vaxt Azərbaycanlılar ümumiyyətlə əskər aparmırdılar. Və insanlar yenidə uşaqlarını məktəbdən gizlədirdilər. Mənim sualım ona ibarət ki, bir valideyn indi bizi dinləyən, Öz uşağına məktəb seçmək istəyir. Fərq deyil bu Landaudu və ya digər X məktəbdir və ya bu yaxınlarda bir məktəb ilitseyin, uşaqları son zəngdə 20-ə yaxın maşın, giriblər məktəbin əyətində, çıxıblar kör oğlu, axşəri filan, son zəngdə maşınla gediblər, bütün maşınları hamısını qayıs alıb cəlmə meydançasına, adamlar buraxılışlarını özlərinin baxalı maşınları ilə qeyd ediblər. Sən başa düşürsən ki, bu adam 11-ci siniftir, artıq müəyyən bir qərar verir həyatında. Bu adam mənim həyatımla bağlı qərar verə biləcəyim bir məmura çevrilə bilər. Potensial bir gələcəyim məmurudur. Artıq özünü məmur kimi aparır. Artıq özünü məmur kimi aparır. Bunlar belə kartecidən zəndən gedirlər, hələ sən neyinirsən də? Yaxşı məktəb. Mən belə başa düşdüm ki, həmin məktəb, deməli, haradasa bir boşluğu var ki, uşaqlar o cür davranırlar. Yaxşı məktəb nə deyil? Biz yaxşı məktəb deyəndə seçimlərimizi nəyin üzərində qurmalıyıq? Valideyn üçün məncə baxa biləcək bir şey odur ki, məktəbi bitirən şagirdlərin rezultatları, nəticələri nəqtəbdir. qədər yaxşıdır? Məktəbi bitirən şagirdlər hara gedirlər? Neçə faizi şey alır? 5 alır və ya ulduz a alır? Üzür istəyirəm, burada bir dənə əlavə edim. Biz daha hazırğa gedən uşaqlar var. Gedir 500-600 bal yığır. yığır, məktəbin adından yazır, amma adam gedib hazırlığa alıb. Yəni, o rezultat onu çaşdıra bilərmi? Yoxsa məktəbdə olaraq birbaşa gedən? Yox, baxın, məncə hazırlıq, söhbəti hazırlıq, o məncə reallıqdır. Çünki günün sonunda bir imtihan varsa, həmişə bir, belə deyək də, kateqoriyaya valideyn olacaq, həmişə göndərəcək özövladlarını əlavə hazırlığa ki, daha çox qiymət alsınlar. Və məncə, böyük, belə deyək, pikşirdən baxsaq, bu məktəbdə də, aməktəb Məktəbində də bir 20% uşaq hazırlığı qeyri-yüksək alır. Baya məktəbdə, çayda daya məktəbində. Ona görə məktəb seçimlərinə baxanda düşünməzdim ki, orada hazırlığı gedən çoxdur, ona görə rezultatlar dair. Deməli, məktəbin nəticəsindən baxmalıdır sonra? Məktəbin nəticəsinə baxaram, məktəbin dəyərlərinə baxarım. Bizinci sual, məktəbin dəyərləri varmı? Məktəb özünü nə olaraq düşünür? Məktəb deyir ki, uşaq gəlsin, mən ona preəziyyəti keçim, ingilis dili dərsini keçim, ondan sonra tamamlanır. Düşüncəsindədir mi? Yoxsa deyir mi ki, mənim məktəb olaraq dəyərlərim bunlar, bunlar, bunlardır və bizdə oxuyan şagirdlərində bitirəndə bu dəyərləri istəyirik olsun. Yəni, məktəbin bir düşüncəsi olmalıdır ki, şagird o məktəbdən... Çıxanda necə bir insan olacaq? Cəmiyyətə necə qatqı verəcək? Məllimlərin ardını tapırsınız? Biz də deyilək ki, məllim çatışması var. Tapammırıq. Deyimlə eləyirik. Biz Landau Akademiyi aratdıq. Landau Akademiyi biz hər il 250-mə malatya müzisəyə yatırırıq. Məllimlər hansılar ki, özəl məktəblərdə... dövlət məktəblərində işləyirlər və ya məllim olmaq istəyirlər, onlar gəlirlər bizə Landau Akademiyada. Landau Akademiyada 6 aylıq kurstan keçirlər, onların biz haradasa 20-25%-ini işə götürürük. Və hətta o problemə görə biz bu il Landau Skulda, Axşəhərdə təzə korpus açırıq. Keçən həftə bir görüşü oldu, qərarı aldıq ki, 99% sentyabr 25-də təzə korpus açmırıq. Niyə görə? Çünki açsaq... Lazım olan keyfiyyəti verməmək ehtimalımız var. Təkcə müəllim deyil ki, koordinatırı var, qarşılayanı var və s. Hə, qarşılayan falan onlar əsəddir. Sürətləri gəldikdə, yəni, adam yoxdur. Adam yoxdur. Hə, yes, çünki şeydir, baxın, Landa bugün, bugünə Landa bir 2.000 nəfər application göndəribdir, girmək istəyir Landa. 2.000 nəfərin biz götürürük, haradasa bir 400-500 nəfərini, 1.500 nəfərə yox deyirik. Və yox deməyimizdəki əsas səbəb odur ki, yəni, gedib biz 2 dənə korpus açsaq, onları da götürə bilərik. Amma bir deyirik ki... Məllimlərimiz gərək olsun, onları yetişdirək ki, təzə korpus aça bilək. Biz də ki, hər yoldan keçəndi istəmirik götürək. Kimsə gəlirsə, bizə atıram 6-cı, 7-ci sinifə, bizim 1-ci sinifdən gələn uşaqların artıq bəlli bir səviyyəsi var. O səviyyənin çox altında qalan uşaqları çalışırıq. Dəyərlərinə dair, Landau dəyərləri nədir bəs? Landau dəyərləri... Oraq istərən kimi olur? Baxın, bizim dəyərlərimizə gəldikdə bir neçə şey deyə bilərəm. Biz, bizim şagirdlərimiz kritik düşüncəsi olan şagirdləri yetişdirməyə çalışır. Və təmpərvə şagirdlər yetişdirməyə çalışırıq. Respekt, qarşılıqlı, hörməti həyata keçirən şagirdlər yetişdirməyə çalışırıq. Əsas nə qədər də bizim desək ki, fokusumuz reəziyyatda elmdir, kritik düşüncə bacarıqlarıdır. Bununla birlikdə... özünü səlis və aidın və konfident bir şəkildə ifadə eləyə biləcək şəxslər yetişdirməyə çalışırıq. Bizim düşüncəmiz odur ki, bizim cəmi şagird sayı ölkədə 1 milyon 650 mindir. 20 mini özəlmək təflərdədir. Onların 3500-ü Landau'dadır. Reallıq odur ki, cəmiyyətin belə deyək də top o 1 faizi, 10 faizində olan şəxslər Landau School və Landau School. O skul kimi digər məktəblərdə oxuyurlar. Ona görə o şəxsi inkişaf tərəfini çox irəldə tuturuq. Biz şagirdə şey kimi baxmırıq ki, o kedə uşaqdır, gəlsin, otursun, dərsin, oxusun, məntiqi ilə baxmırıq. Biz onları ayrı fərdlər olaraq görürük, ayrı şəxslər olaraq görürük və onlarla danışanda da həmişə o mesajı veririk ki, baxın, siz gələcəkən liderlərsiniz. Biz gələcəkdə bu ölkə üçün çox böyük faydalar verə bilərsiniz və bilin ki, Çinimizdə o yüklə var, ölkəyə çox böyük fayda gətirməlisiniz. Seçiminiz əslində yoxdur. Bunu keçən həftə... Biz təhsillə bağlı danışığımızda, niyə o vaxtı yataqxanalı məktəblər, dəyanət vəqfinin ya da Anadolu liseyində çox yaxşı uşaqların yetişdiyi və hal-hazır idarə etmədədilər böyük bir hissəsi? Orada da yadına gəlirdi o cümlə, bir o cümlə şeydir ki, bizə deyirdilər ki, siz gələcəyin liderlərisiniz, siz idarəçiləri olacaqsınız, bir yük. Qoyulur uşağın? Əslində, bir sənəcədir, müəyyən şeyləri onsuz da öyrənmək olur da, məllimli və ya məllimsiz. Amma motivasiyada, yəni, məsələn, futbol komandası 11 nəfər yaxşıb oynayabiləriyik. Amma bizim üzərimizdə məşğul olan da biz daha disiplinli və daha doğru oynamış olub. Onla bağlı deyim, motivasiyası çox vacib, çünki bizim üç dəyərimizdən biri inspire and guide every student to become the best version of themselves. O nə deməkdir? O deməkdir ki, şagirdlərimiz... Biz şagirdlərimizi həvəsləndirməliyik və onlara doğru yolu göstərməliyik ki, həyatda ən yaxşı versiyalarına çata bilsinlər. Onun da məntiqi oradan ilə gəlir ki, biz düşünürük ki, bir insanın həyatındakı ən ağrılı an nə ola bilər? O anda ki, insan... ya ölüm döşəyində olanda həyatına geri dönüb baxanda düşünsün ki, mən ola biləcəyim şəxs ola bilmədim, ola biləcəyim səviyyəyə, öz potensialıma çatabilmədim. Ona görə də biz elə dəyərimizə qoymuşuq ki, bütün bizim kollegalarımız şagirdlərimizin ən yaxşı versiyalarına, ən maksimum potensiallarına çatmaq üçün onları ilhamlandırmalıdır, həm də yol göstərməlidir. Çünki ilhamlandırmaq, yəni mən çıxıb şey deyə bilərəm, 9-10-cu sinif uşaqlara ki... uşaqlar, Harvard-dı, Wharton, Stanford-Idır, ora girməli siz, bacararsınız, getdik. Amma o ilhamlandırdım, uşaqlar həyəcanlandı, şagirdlərimiz həyəcanlandı. Amma onu istiqamətləndirməsək, yəni mən gəlib deməsəm ki, Harvard-ı da istəyirsən, gəl oturax baxaq, bax Harvard üçün bunlar, bunlar, bunlar vacibdir, gəl bunu belə yazaq, story-ı belə quraq. Wharton buna daha çox fikir verir, story-ini gəl burada belə dəyişək. O belə deyək də əmələ gəlmir, belə deyim, məsələn. Çünki, məsələn, bu, Hollywood cizgi filmlər, Əslində, çox öyrəticidir. Əslində, uşaqlar üçün deyil, böylər üçün deyil. Məsələn, Kung-fu panda bir Kung-fu ilə məşğul olan ayıdır, panda ayısıdır. Hansı ki, heç bir parametrlə ona uyğun deyil. Amma ən yaxşı döyüşçüdür və hər zamanda nəyəsə ötəsindən gəlir. Çünki onun məlimi şifudur və ona düzgün istiqamət verir. Gücünün düzgün istifadə edilməsini önəlir. Mənə gəlir ki, artıq belə də toparlasaq verilişi, bizdə əsas məsələ gücdən doğru istifadə etməməkdir. Biz uşaqlarımızı, hətta böyüklərimizi, misal üçün, a adamı filan mövqədə futbol dilinə desək, bizə xeyir verə bilərsə, bunun vuran ayağı soldu, biz onu niyəsə görə müdafiədə və sağ tərəfə atmışıq. Və adam heç bir halda toqlanıb oynayabilmir və bütün azərbaycanlı hükəyəbə oynayabilmir ki. Yəni, çünki bunun yeri ora deyildə. Bəlkə də bizdə... Adam var, sadəcə biz ondan doğru istifadə etmirik, uşaqlarımızın potensialını açmırıq, səndə alınmayacaq, qız uşaqsan sənə neyvə lazımdır, lazım deyil və s. və s. Bütün o klişələr, mən bilmirəm Sovet dövründə bu haradan formalaşıb, 70 il Sovet dövründə qalarsan, çərçivənin içərisində olarsan, amma halbuki Sovet dövründə qadınlar traktorda sürürdü, kombayn da sürürdü, pambıqçılıq da elirdi, 2-ci növ maribəsində zabotda da işləyirdi. Güllə də düzəldirdi, hərbi təhərəçi də olurdu, snaiper də olurdu, sayı tivaq əhrəmanı da olurdu. Bu 70 ildə qadınların sırf azadlığına formalaşdıran bir, nə qədər sevməsəmdir, amma Sovet hökuməti... Elədir ki, soyad hökməsi dağıldı. Bizə əks təsir göstər. Biz eləyib ki, nə səni eləyirik. Mən fikrim ki, bu ayar harada pozuldu da, biz insanlarımızın potensialını məncə doğru istifadə etmirik. Bəlkə də adam başına düşən şagird sayına məlim də yetərli ola bilər. Sadece özünü orada realizə edə bilirmi? Hə, orada ailənin də rolu çox deyil. Baxın, orada bir çox valideyn həyatda hansısa bir arzular olur və ya hansısa bir peşə olur, onu eləmək istəyir. Elə Ondan sonra gəlir, uşağına dirətir ki, mən həkim olmadım və mənim o vaxtlarım haqdam qoymadı, sən mütləq həkim ol. Niyə? Yəni, uşaqlara bir çox valideyn təəssüf ki... özünün həyata keçirə bilmədiyi istəhləri həyata keçirmə mexanizm olaraq baxır. Elə də olanda uşaq baxır, o da xaraq sirəli uşaq var, belə deyək, part deyir, deyir ki, yox, bir dəqiqə, mənim 15 yaşım var, mən həkim olmayacam da gedirəm bu biri tərəfə, başqa bir şey olacam. Onu deyə bilən uşaqlar da olur. Elə də uşaq olur ki, razılaşır öz valideyni ilə. Ondan sonra da, belə deyək, ən pis variantda bir ömür şeydir ki, həyata keşovaqları razılaşmazdır. Versiyadan ən yaxşı versiyanın, bizdə daha çox demo versiyayla yaşayırıq. MVP-də eləyir. Biz MVP-də eqalə, bayan yoxdur. MVP-dən o elə böyük elə ölürük. Mənim MVP-mə ölürük. O orada bitirdi. NPC çoxdur. Non-playable karakterlər çoxdur. Təşəkkür edirək gəldiyinizə görə. Çox maraqlı idi və ümid edirəm ki, əslində bizim bu bir neçə verilişlərimizdə şəhə yazan izləyicilərimiz yazdılar ki, təhsillə bağlı mövzularımız da qalın. Xüsusilə maraqlı olur, çünki müxtəlif fikirlər gəlir ortalığa. Təbii ki, ən yaxşı model yoxdur, amma biz bu ən yaxşı olmayanlar, amma effektiv ola bilənlərin arasından ən yaxşılarını tədbiq etməklə bir üst səviyyə gedə bilərik. Yəni, verişin əvvəlində dediyimiz kimi, bizdən çox yaxşı... Adam çıxır. Sən görə bilirsən ki, məsələn, Samir Sadıqov Cenezisin baş dizayneridir. Frankfurtda dünyanın ən böyük top 5 şirkətinin birinin baş dizayneridir. Niyə bizdə biznes dizayner? Yenə də olmasın. Əgər samir varsa, deməli, ikincisi də olmalıdır. Və ya digər, bu dəqiqə, silikon vadisində işləyən digər azərbaycanlılar kimi, və ya Britaniyada və ya Avropada işləyən azərbaycanlılar kimi. Deməli, toxumu sadəcə o şoran torpağı bərəkətdə eləmək lazımdır ki, o toxumu orada cücərə bilsin. Bunun üçün də müxtəlif eksperimentlər və icazələr lazımdır. Green Public-Lələr şoranı yaşılaşdıraq. Təşəkkür edirəm. Gəliriz. Görüşərik.

Mən, Rəşad bəy, xoş gəlmişsiniz öncə. Mən istəyirəm söhbəti belə başlayım. Çünki keçən dəfə Əlidə İnal barədə danışırdıq ki, mənim 43 yaşım var.

Bundan sonra hansı bir korporativdə işə getsəm, mən işə götürməyəcəklər yaşa görə. Ancaq rəhbərə götürə bilərlər. Çünki yaşadığım təcrübə bunu imkan verə bilir. Biz çox adamlarsa 40 yaşa qədər belə təcrübəyə yaşayırlar da, yəni yüngül səviyyədə təcrübə yaşayırlar. Belə deyək, daha çox korporasiya meyilli olurlar.

8-də çıxım, gedim işə axşam saat 6-da çıxım və sahibkarlıq ruhu Türkiyədə bu söz çox yaxşıdır. Bizdə belə sahiblənməkdir, onlarda girişməkdir, girişim sözündədir. Baxmayın ki, bizdə ticarət çox belə geniş yalmışdır, amma sahibkarlıqda belə də qorxurlar. Start Startup şeyində də baxa bilərik. Yəni, sanki bir risk var, qorxulu.

Biz innovasiya agentinin bir tədbirində görüşdə idik. Dedilər ki, məsələn, adama tədbirə yola sarıq, investorla görüşücək, startup bir kommunisiya gedəcək. Axırda deyək ki, yox, mən getmirəm, mən burada işim var. Niyə belədir?

Şey, əslində, məraqlıdır. Çünki bizim əslində, xalqa baxsaq, tarixən biz o siz demiş o ticarəti sevən əslində xalq olmuşuq da. Amma son belə bir 20-30 ilə baxanda görürsən ki, bir çox şəxslər getmək istəyirlər korporativ işlərini.

Səhər 9, axşam 6 işləyəm, hansısa bir maaşım olsun, risk eləməyim, haradansa çıxmayım, biznesə tərəf getməyim. Təbii ki, onun obyektiv səbəbləri də var. Reallıq odur ki, bir çox insanın belə deyək də ailəsi var, evə belə deyək də çörək pul aparmalıdır. Ona görə də haradasa risk eləmək istəmirlər. Bundan bağlı bu arada Adam Grant-ın çox qəşək bir kitabı var, Originals kitabında o izah edir.

O danışır ki, əslində o biznesə girən insanların və ya start-up eləyən insanların dünyanın ən çox risksevər olması əslində bir miftdir. Orada bir nümunədən danışır, bir dənə start-up var, şeydən çıxmışdı, Vortundan çıxmışdı. O deyirdi ki, gəldilər uşaqlar məmiyyəmə, NBA eləyirdilər, bir eynək firması.

yaradırdılar, mənim geyindiyim eynək o firmatı bu arada. Deyirdilər ki, qarşı biz startup yaradırıq, eynəklər, bla bla bla bla. O deyir ki, vəs necə olacaq, yayda neynirsiniz? O deyir ki, yayda vəs birimiz geri investisya bankını interşibə, öbürü geri konsaltsin interşibə. Adam Qaydır deyir ki, vəs bu startupı necə quracaqsınız da?

Biz 100% girmişsiniz bu söhbətə. Uşaq deyir ki, həyatdır da, startupdır, alınmasa gedəcəm investisya bankına. Asan full time girərəm bu işə.

Orada elə olur ki, iş alınır və investisiya bankına, konsultingə getmirlər və full time işləyirlər startapın üstündə və unicorn çıxardılar. Şirkət çıxardılar, hansı ki dəyəri 1 milyard dollardan çoxdur. Əslində, ona görə əslində, bir mifti ki, insan hər bir şeyini atmalıdır, full şəyə girməlidir, biznesə, startapa girməlidir. Amma eyni-eyn də startapı nə ola bilər ki? Hansı əsrlər də bunu taxırlar və böyük bir markalar var.

Ki, italyan markaları var, vintage markalar var və eynəyin start-up-u nə ola bilər? O, maraqlı söhbətdir. Deməli, adamlar neynilər? Adam baxırlar ki, bu eynəyi çıxardan firmalar, qloballı 3 tənə böyük şirkət var, bazarın 70-80%-sində onlardadır. Fərqi yoxdur, bunun adı nə bilim Gucci-di, nə bilim Dolce & Gabbana-dı.

Arxada əslində 3 tən şirkətdir, bunu istesal edirlər Çaynada. Onlar da baxırlar ki, bu Çaynada istesal edən şirkətlər, 500-600% marja ilə işləyirlər. Yəni, elə bil, bunun xərci olur 100 dollar, satır 600 dollara. Ona görə deyirlər ki, biz eyni keyfiyyətdə eynək bıraxacaq, qiyməti olacaq tam 100 dollar, 120 dollar.

Və o da Amerikada, belə deyək də, xalq tərəfindən bir rəqbət qazanır, elə-elə böyüdürlər. Biz indi, məsələn, startaplarda gənclərin girib işə girməyində, yəni onu davam elətdirməməyində və s. dan aşanda, burada insan kapitalı birbaşa önə çıxır.

Məsələn, biz... Təhsillə bağlı Azərbaycanın məktəbləri ilə bağlı danışanda... Məktəb direktoru üçün qadr çatışmazlığı olduğundan danışırıq.

Məlimlərdən danışanda ondan danışırıq. Biz müxtəlif il ölçülü şirkətlərə baxanda orada departament rəhbərlərinə qədər, hətta SEO-ya qədər yüksəlmiş əcnəbləri görürük. Çünki bizdə insan kapitalı məsələsi bir az qəribə formadadır. Yəni biz sərmayə deyəndə neft... Qeyri-nəft sektoru, nə biləm, pambıqzad, bir də nəft sektoru, sərmayənin insan tərəfi bizdə qəribə formada görülmür.

Halbuki Avropaya, Abuşa ya da Koreyaya baxanda insan sərmayəsi kifayət qədər önə çıxır bəzən toxunulabilən şeylərdən də. Biz burada nə fikirləşirsiniz? Məsələn, təhsildə indi reformlar edilməyə çalışılır. İki nazir arx-arxaya gəlir və dayanmadan bu reformlardan danışılır. Təhsil Nazirliyi artıq yenidən başlayıb ictimaiyyətlə danışığa, digər tərəfdən dövlət və özəl sektorda bura insan kapitalının yetişdirilməyinə belə deyək də girişmək istəyir.

Bunu hal-hazırda necə dəyərləndirirsiniz, nə görürsünüz, ümidlisinizmi? İnsan kapitalına baxanda Azərbaycanda, baxın, reallıqda problem bizdə varmı? Var. Yəni, hər hansı bir sahibkara, bir şirkətdə sorursanız, hamı deyəcək ki, qardaş... Adam tapmaq çətindir.

Sual əslində odur ki, adam tapmaq niyə çətindir? Nəyə görə çətindir? Bu əslində başlayır bizim uşaqları, şagirdləri necə yetişdirdiyimizdən.

Yəni, ən fundamental level-ına geçək bu məsələnin. Qloballı bir dənə test var, PISA testidir. Bunu 150 ölkədən eləyirlər.

Reəziyyatdır, oxuyub anlama bacarığını və sains üzrə bilikləri ölçən bir testdir. Azərbaycanda da bu keçirilir üç ildən bir və orada rezultatlara baxanda o görsənir ki, Azərbaycanda riyaziyyat üzrə, hansı ki biz deyirik ki, riyaziyyatda Azərbaycan çox güclüdür, ən yaxşı top performer deyə bir şey var. PISA-da şagirdlərimizin sadəcə 1%-i top performer ola bilir. Amma OECD ölkələrində 9% uşaqlar ola bilir top performer.

Onlar da eləbə, oxuyub, oxumağı bilmək yox, oxuduğunu anlamaq bacarığını... da baxanda orada görsənləri ki top performor Azərbaycanda demək olar yoxdur. Biz dənə də fakt deyim, bir dənə də fakt deyim.

Cənab nazirdüz deyirmişdə. Cənab nazirdüz. Əlidəndə üstündə data var.

Yatana baxıb deyir. Yada bizim o testlərdəki ümumi rezultatlara baxsaq digər OECD ölkələrindəki performansı orta olan, yəni 50% ortada olan şagird Bizim ortalama ən yaxşı 20 fəal şagirdimizdən daha yüksək nəticə toplayır. Yəni, o deməkdir ki, biz günə başlayanda uçu 2-0-da aldan başlayırıq. Yes, yallıq odur.

Şeyi də danışa bilərik bu arada. Yəni, onun səbəbi nədir, nəyə görə elədir, onlar da maraqlı mövzularda. Əslində elə o mövzuya bir giriş etmək istəyirsiniz.

Çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox çox ç Mənim dediyim belə bir şey oldu, mən bunu DJ Fatih sağ olsun belə bir metod olduğunu demişdi ki, ümumiyyətlə insanlar seçim edəndə harda oxudu onun. Hansı məktəbi və ya universiteti və ya kolleji, leçsəyi seçməkdən fərqli asılı olmayaraq. Hansı nəyi istədiyini bilməlidir.

Misal üçün, mənim oğlum kibir təhlükəsindən bağlı oxuyursa, seçim edirsə, biz baxırıq ki, buna ən yaxşı harda təhsilini verirlər. Yəni bu top 100. 100 universitetdə gedə bilərsən, amma orada o kibir təhlükəsini yaxşı verirlər, yoxsa yox. Məlum oldu ki, bunun ən birinci yeri Belçikadır, amma bizə uyğun, bizə ən yaxşısı Tolteqdir, Tallindir.

Seçim oradır, gedir orada sənsiyabırda oxumağa. Yəni, bəlkə burada elə məsələ uşaqların məktəbi seçimində də, misal üçün, mən qızımın ingilis dilində daha yaxşı danışmasını və riyazi analitik düşüncə qabiliyyətini olmaq üçün məktəbi seçirəm və ya bundan ancaq oğlumda belə seçim etmişəm, Əlidədə də həmçinin deyil. Tutaq ki, Landau seçəndə valideyn sadəcə Landau adın adı orada yaxşı olacaq, orada məllimlər xaricdəndir deyə yox, bu məktəb mənim uşağıma nə verir, nəyi yaxşı verir? Bəlkə məlum məsələ ilə buradan başlamalı idi.

Ki, mənim bir hipotezim var. Mən düşünürəm ki, Landau kimi məktəblərə uşaqlarını yazdıran valideynlər, yəni özəl məktəblərə... 5-10%-di ölçüb biçən proqrama görə yazılanlar.

Qalanlar, yeni nəsil valideynlər vücudan əzabına görüşaqlı qoyur. Bu, o da çox vacib yarardı. O da...

Çimək gəzirəm, mənimə nədirəm, çamaq çimək. Elə azabı da var. El insanda var şey deyir ki, özəl məktəbə qoyun, ondan sonra biz nə deyirik?

Biz deyirik ki, təhsil üç bucaqdır. Şagirdir, məktəbdir, valideyindir. Elə valideyim var, deyir ki, özəl məktəbə qoyun, üç bucaqdan çıxın.

Özəl məktəbə qoyun, elə elə. Özlərəsə, Landa o da olmur. Mümkün deyil. Məktəb seçimi çox vacibdir. Orada valideyn baxmalıdır ki, uşağı nə istəyir?

Biz, nə framer, Landa olaraq həmşə deyirik ki, biz Landa olaraq həm fikrimizi, həm maliyyə resurslarımızı ayırırıq riyaziyyata, ayırırıq sayınsa. Yəni, bir valideyn deyirsə ki, mənim istirəm övladım daha çox art yönümlü olsun, Landa o deməli... O neyiz?

Uyğun məktəb deyil və bu normal bir haldır. Amma valideyn deyirsə ki, riyaziyyatı yaxşı olsun, gələcəkdə uşağın özünün marağı var, sayınsa mühəndis ola bilər və ya həkim ola bilər. Onda deyirik ki, okey, onda landa uyğun seçim ola bilər. Oturaq danışaq ki, necə göməklik göstərə bilərik.

Bayaq dediniz ki, təhsilin ya da qadrların bugünkü vəziyyətinin təhlili aparılabilir. ya da ondan da aşa bilərik. Biz onun bu nəticənin səbəbkarı olaraq nələri görürsünüz? Səbəb əslində, baxın, orada çox sadəyən aşacam da.

Məsələ nədir? Məsələ odur ki, təhsil sektoruna illik nə qədər pul ayrılır? Hər şey oradan var. Hər şey resource allocation deyirlər də, resursdan ayrılır. Azərbaycanda təhsil sektoruna, məktəblərə biz ayrırıq ölkə olaraq.

Biz deyəndə, Azərbaycan dövləti 2,4 milyard manat pul ayrır. 1 milyon 6 yıldır. 650 min şagird var. Çox sadə desək, hər uşağa 1500 manat pul ayrılır ilə. Mckinsey bir dənə research-u var, fevral ayında çıxıbdır bu il.

McKinsey deyir ki, 5 min dollara qədər təhsildə xərclənilən hər bir dollar təhsilin keyfiyyətinə çox böyük təsir göstərə bilir. Yəni, deyir ki, sən 5 min dollardan az xərcləyirsən səhslində, sənin qlobaldakı rezultatların, nəticələrin elə super olmayacaq. Hə, hələ bizim bu arada xərclənən pula nisbətdə bizim əslində nəticələyəcək.

Nəticələrimiz yaxşıdır. Bizim ortalama şagirdlərimizin nəticələri Səudə Ərəbistanla nisbətdə daha yaxşıdır. Kuveytdən daha yaxşıdır. Hə, Türkiyədən gelirə qarşıdır. Harada ki, onlar daha bizdən qat-qat çox pul xərcləyirlər.

Orada da sual odur ki, indi bugün 1500 manat xərcləyiriz hər şagirdə. Bunu 5 dəfə qaldıra bilərikmi? Cavab odur ki, yox, qaldıraqmaq.

Ölkənin bəlirli bir resursu var, dövlət büdcəsi formalaşır. Deyilir ki, okeydə, təhsilə bu qədər pul ayrıla bilir. Yəni, o çox vaxtı şey deyirlər ki, təhsilənə görə daha çox pul xərclənirmiş. Yəni, reallıq odur ki, bu qədərdə də pul budur, bundan çox yoxdur. İlk vasitədə ki, orada başqa bir şey var.

Bizdə müdafiəyə daha çox pul xərclənir hərbiyyət. Bu da bəllidir də, qonşun qeyr-adəkvat olanda sən daha çox müdafiəyə və silaha xərclənirsən. Qonşuların. Və ya qonşuların.

Orada bir də 11 km-li ərazim var Türkiyə ilə Vəssalamda. Hə, ya da şey dedən, Norveçə baxırsan adamların 1.7 trilyon dollar. O sovereign wealth fund-ı vardır, adam investisiyasını eləyir, pulu götürür, dövlət büdcəsini o ilə formalaşdırır.

Bizim dövlət olaraq sovereign wealth fund-ımız 50 milyard dollardır. Yəni o rəqəmlər bir-birinə heç yaxın deyildi. Çox vaxt deyirlər ki, bizdə neft-qazol ülkəsi, Norveçə baxırsan, onlar belə eləyir.

Rəqəmlərə reallıqda baxanda görürsən ki, o kədər rəqəmlər əslində o deyil. Bizim də qonşumuz İsveçli, Fin, Danimarkalı, Şimal Dənizi No. 1 əvvəlində Britaniya olsaydı, babalarımız da vikim olsaydı, bəlkə də bəzət başqa cür olacaqdı. Yəni, coğrafiya qismətimizdir də, bizim qonşularımızla o qədər də sağlam kürəyvi sökə biləcək qonşular olmadığına görə sən hər bir sənayesinə pul xərcləmək məcburiyyətindəsən ki... Amerikanın misalında göstərir ki, əslində hərb sənayesində pul xərcləmi özü də texnologiyana inkişaf edir.

Hərb özü də bir elm və texnologiyanı inkişaf edirən sahələrdən biridir. Məsələn, sadəcə 2020-ci ilin 44 günün müharibəsini yada sal-sal o bayraktar pualarından sonra Azərbaycanda da pua start-up-ı etmək istəyən, buna həvəsi olan, modelləməyə həvəsi olan onlarla insan çıxdır. Yəni, bunlar təqfəstə də gedirlər və digər şeylərdə iştirak edirlər. Asan Innovativ Mərkəzdə idim 3 gün əvvəl bayraktar.

Ailəsi Asan İnovasiya Mərkəzində məktəb qurublar. Adı bilimdir. 14-15 yaşında uşaqlar dron düzəldirdilər.

İçəri gələndə dron düzəldirdilər. Artıq o şey başlayır yıllarda. Amma, məsələn, Norveçin sözünü kəsdim.

Norveçin fondundan da açıq, əlim boşa getdiyə, Norveçin fondundan da açıq, o fondlar, məsələn, sırf Norveçin keysinə da açıq, hansı ideya ilə formalaşır? Məsələn, elə fondlar eşitəndə adam bir az çox maraqlanmır deyə, bir az döyündə bulanıq qalır o hissə. Həm də miflər olur orada. Məntiq çox sadədir əslində. Norveç o vaxtları deyib ki, biz ölkə olaraq neft çıxardırıq, bunu satırıq, satanda ölkəyə bir pul gəlir.

Pul... Hər hansı bir pulu iki dənə seçim olur da, o insanda da elədi, dövlətdə də elədi. Pul ya xəclənilir, ya da yatırım edilir.

Norveçin fondu odur ki, o fonda belə deyək, pul yığılır. Norveç onu investisiyalıyır bir sıra şirkətlərə, real estate-ə və s. və illi olaraq oradan bir pul məbləq götürür, ondan sonra da onu yönləndirir öz dövlət. Amma onda reəziyyətdə aşağı olmağımız düzdür. Məxdəlif, bir də görürsən xəbərlər ki, Azərbaycan şagirdə, hansısa olimpiyadada medal qazandı, amma dünyada qəbul olmuş reəziyyət olimpiyadasında bizim qızıl medalımız və ya medalımız yoxdur.

Nədir səbəb? Niyə yoxdur? Orada, baxın, məncə belədir bir şey var. Sistemdə elədir ki, beynəlxalq olimpiyadalara getmək üçün uşaqlar əslində Azərbaycan dilində olimpiyada imtihanına keçməlidirlər.

Ona görə, misal üçün, Londonun uşaqları ingilis dilində qlobal olimpiyadalara getsələr, hansı ki o bir sıra olimpiyada gedib qızıl medalar götürürlər. Respublika olimpiyadası Azərbaycan dilində olduğu üçün orada yer tutan bunlar ondan sonra o adını çəkdiyiniz olimpiyadalara gedənmirlər. Amma digər olimpiyadalara gedəndə götürürlər. Amma... Bu il Landa şakirdlərinin olimpiyadalarda 150 qızıl, 250 gümüş, 300 bürünç deyəsində bir şey var.

Amma o əsas bildiyimiz reəziyyat olimpiyadasından Azərbaycan hələ ki, medal gətirəni yoxdur. Mən demək istədiyim odur ki, biz niyəsə görə haradasa geri qalırıq da. Startup şeyinə götürsək, özbəkilər üzümü...

Unicorn eləyirlər, amma Azərbaycanda hələ də unicorn çıxmıyor. Amma o unicorn necə olub ki? Ona da baxmaq lazımdır.

Yəni, Özbəkistanda uzun start-updır mühümiyyətlə. O, mənim üçün daha çox, siz necədir, daha komersiya lahiyyəsi kimdir. Yəni, onların bir şirkəti var idi, böyük bir şirkət idi.

Onlar dedilər ki, bir round belə deyək, pul qaldıraq, 100 milyon dollar qaldıraq, dəyərləndirmə 1 milyard dollardan çox olsun və... Qlobalda da səhs salax ki, Özbəkistandan start-up çıxdı. Azərbaycanda da milyard dollar dəyəri olan bir çox şirkətimiz var əslində. Fəlksən, onlar start-up deyirlər. Açıq üzümləməyəm üçün start-up deyil əslində.

Bizə niz çıxmaş, Onikov. Yaxşı sualdı, niyə çıxmır? Bilirsiniz, məsələ şeydir, bir dənə unicorn çıxması üçün Azərbaycandan gərək bir onlardan 100 milyon dollar dəyəri olan bir şirkət çıxsın. Onlardan 100 milyon... $20 milyon dairə olan startup-ı çıxması üçün, bəlkə bir yüzlərdən, minlərdən $20-30 milyon dairə olan gələk şirkətlər çıxsın.

İndiyənə kimi tarixan olmayıbdır bizdə bu, amma bugünkü reallığımız odur ki, push-30 var. Ancaq, bu, bizim qurduğumuz startabdır. O, bu gün 30 milyon dair dəyərləndirməklə bir sonraki yatırımını, roundunu qaldırır.

Ümid edirəm, bu 30 Azərbaycanın birinci unikorunu var. Okey, bəs oğurda o roundu qaldırmaq üçün nə lazımdır? Orada baxın, baxır, sırf push-30 keyesində baxsaq, start-up investisiya belə deyək də, o hissələrdən ibarətdir.

Bizinci məhsul ortaya olmayanda, əqzəli falan olmur bu işin, rəqəmi olmur da, gəlir investor əsasən baxır ki, komandada kimdir, ideya nədir, hansı problemi həll eləyir və necə həll eləyir. Və sual daha çoxu olur ki, inanıram mı ki, mən bu komanda bu problemi doğrudan da həll eləyib şirkət ortaya qoya biləcəm. İlk round A-ya qədər bu belə gedir, pre-seed var, seed var, round A-ya gəldikdə isə işin içində artıq Excel-lər girir.

Nə mənada? Yəni, artıq investor baxır ki, okey, sən, deyir qardaş, 3 milyon dollar qaldırmaq istəyirsən də, Sənin illik gəlirin nə qədərdir? Azərbaycanda, ta ki, Azərbaycanda varsan, amma sən başqa ölkəyə çıxmısanmı? Pulu verdim sənə, o necə yatırırsan, hara yatırırsan, kimi suallar əslində başlanılır verməyə? Ona görə biz, misal üçün...

Keçən raundu biz qaldırandan sonra puşotuzu apardıq Özbəkistana. Orada da məntiq oyduk ki, Özbəkistana sübut eləyək ki, necə ki Azərbaycan bazarını, belə deyək, reallıqda puşotuz bugünkü gün götürübdü, Özbəkistan bazarında götürsün və investora sübut eləsin ki, mən Azərbaycanda elədiyimi xaricdə də eləyə bilərəm, sən məni... 3 milyon dollar pul ver, mən 5 dənə də bazara girib götürəcəm.

Hal-hazırda orada işlər necə gedir Özbəkistanda? Özbəkistanda yaxşıdır, orada aktiv belə deyək, hər ay ödəniş eləyən 2000-ə yaxın aktiv istifadəçi var. Orada necə edir?

Nəcə baş verir proses? Özbəkistan hal-hazırda uzun müddət geridə qalmağını kompensas etmək istəyir və daha yuxarı sürətlə eləmək istəyir. Nəzərəsə ki, orada qazaxıstanlı bir baskısı var deyə indi onlar qazaxıstanın körgəsindən çıxması ilə.

Çünki əhali olaraq qazaxıstandan da çoxdular, 40 milyona çatırlar. Gənc əhalisi çoxdur. Əhali hər ildə 1 milyon insan artır. Bəli, sürətli artım var. Adam rus dilini anadilikini bilirlər.

Amma məsələn, mən orada ki, bir neçə müharibədən dolayı ora köçüb və orada marketing və PR-lə məşğul olan şəxslərlə danışanda, onlar deyirlər ki, öyrədilməyə ehtiyacı olan adamlardır. Yəni, tutaq ki, deyək ki, Tural, gəl bura, avtoblogerlərə necə təqdimat eləmək lazımdır, harada deyən var, harada storytelling eləmək lazımdır, bunu izah etmək lazımdır. Məsələn, müqayisədə necədir? Çünki biz 10 milyonuq da, bizim bazar çox bolacaq.

Potensial çox böyükdür. Mən Özbəkistana daha çox şey bənzədirəm. 2005-2006-nın Bakısı.

Haradakı pul gəlməyə başlayıbdır, artıq iqtisadi aktivlik artır, amma ortada belə deyək də çox bir şey yoxdur və ona görə də şanslar boldur. Onların bir dənə böyük avantajı odur ki, əhəllər 30 milyondu və hər il 1 milyon adam arta-arta gedirlər. Ona görə pürli belə deyək də bazar çox bolacaq. Baya sayz böyükdür.

Ona görə də, misal üçün, bizim o sabah haqqıdakı startaplara baxsaq, bir çox startaplar deyir ki, mən bugünkü gün Azərbaycanda bu ideyanı yoxlayıram, Azərbaycanda əgər alınsa, mən bunu çalışacam, aparım Özbəkistana. Çünki Özbəkistan çox boş bazar kimi görülür. Amma şey demək deyil, boş bazar o demək deyil ki, heç nə eləmədim, bir dənə getdim, şirkət belə açdım, orada bizə bazara... Hə, o elə deyil də.

Çünki yeni açıldıqlarına görə... orada bir çox sual şeydə olur ki, okey, xalq Sayı çoxdur. Amma ödəmə qabiliyyəti olan nə qədər insan var?

Özbəkistan kimi ölkələrdə tarixən necə olub da, mənim oxuduğum başa düşdüyüm, ölkə açılanda top 1-2% şəxs yaranır, hansının ki dəyişət çox imkanlı olurlar. Və onların daha çox premium məhsullara tələbat artır, ondan sonra vaxt keçidcə yavaş-yavaş... orta qazancı olan şəxslərin sayı artır.

İndi Sabah dedin, Sabahın quruculuğuna iştirak etmiş şəxslərdən biri sizdə. Azərbaycanda bu dirsiz startaplar və s. çıxmır.

Biz dövlətdən və özəl sektordan dayanmadan startapla bağlı tədbirlər, hərəkətlər və s. görürük. Dediyiniz rəqəmlər, yəni yüzlərlə 20 milyonluq, 10 milyonluq startaplı olmalıdır. Bu, bir az real deyildə bizim ölkənin keyfində.

Bəlkə bunu eləməməliyik biz. Yəni, bizim vergimizdən formalaşan dövlətin hansı nazirliyini, qonağımızın sözü olması yanında, böyründə 10 dənə agentliyə açılıb. Hər biri milyonlarla pul verir, tədbirlər keçirdir, xaricdən onun qurucusu gəlir, onun marketing direktoru gəlir, baxa-baxa bilət satırlar tələbələrə.

Tələbələr əsas kontinuq tələbədir. Məni niyə cəyb eləsin ki, 34 yaşında həyatını bir formada qurmuş adamı? Bulara pul gedir dayanmadan. Bəlkə orada deyil bu start-up quruculuğu. Bəlkə bizim deyil bu.

Biz yerdə axtarmırıq bəlkə. Yaxşı sualdır. Və çox istəyirəm, bütün təzbirlərində başlanğıcı How to start to ecosystem, start-up ecosystem.

Yəni, bu başlasın, bitsin də. Geçsin də bu, nə bir şeyinə qədər 10 ildir başlayıb qutarmı? Gəliriz., mən sizə onu cavab verim.

Baxın, məncə reallığımız odur ki, 20 iləmi 40 iləmi bilmirəm, amma nəftimiz, qazımız tükənəcəkdə, belə deyək. Və son 20-30 ildə inkişaf etməkdə olan səviyyədən, inkişaf etmiş olan səviyyəyə keçən ölkələrə baxsaq, 12 dənə yolu var. Biz ya istesalatdır, ya da startaplardır.

İNKİŞAF Bunun üçüncü yolunu səmim deyə mən görməmişəm. Bu, turizm də deyil. Bu, kənddə sərfatı da deyil. Bu, ya istehsalatdır, ya start-updır.

Turizm olsa, yunanlarla, italyallarla oqqa vermişdir. O, rəqəm orada yoxdur. Ölkəyə bəlkə də o gəlir. Ölkəyə bir neçə milyard dollar gəlir, amma sən onu etməklə ölkəni dəyişdirə bilmirsən də.

Amma sən ölkəndən bir dənə Netflix çıxsa, 100 milyard dollarlıq şirkət çıxsa da, onda sən bir çox şey dəyişə bilirsən. Azərbaycanda məncə belə bir reallıq var. Biz çox tədbirlər, proqramlar olsa belə, o xərclənən məbləqlərə baxılanda əslində çox böyük məbləqlər xərclənmir.

Yəni, Azərbaycanda inovasiya ekosistemində illik xərclənən pul... Rəqəmləri dəqiq bilməməklə birlikdə, məncə heç 10 milyon manat belə deyil. Əslində, ölkə səviyyəsində baxsaq, haradakı büdcələrdən, narsanda milyardlardan söhbət gedir.

Maksimum əslində, 10 milyon manatdır. Fəsbukda çox yazılır, instagramda çox qabağımıza çıxır. Elə ola bilər ki, insanlarımız və ya siz düşünürsünüz ki, ora çoxlu maliyyə resursları ayrılır.

Biz də ki, start-up mövzusuna da, ekosistemi yaradaq da. Bitsin mövzusuna. Orada bizə çox vacibdir ki, bir dənə sakses story-imiz olsun.

Yəni, ölkədən bir dənə şirkət çıxsa, 200 milyon dollara satılsa, şadlıq sarayı misalı da, hamı başlayacaq start-up açmağa nəyə görə? Çünki məntiq orada olur ki, o mənim sinif yoldaşımı idi, tanıyırdım onu, belə superdə deyili idi. Bu, ona getdi, 200 milyon dollara şirkətini satdı, mən də yarada bilərəm.

Əslində, bizim də qrup olaraq eləmək istədiyimiz odur. Yəni, mən çox istəyirəm ki, biz Push 30-u 150-200 milyon dollara exit eləyək və hər yerdə bu danışılsın və desinlər ki, mən Rəşad sinif yoldaşıydım, Adilin sinif yoldaşıydım da, yəni, qeyri-adi bir şey yox idi, normal uşaqlar idilər, mənimə gəldi 200 milyon dollara start-up-un satdım, mən də deyim, gələcəm. Qəribə bir story çıxırdı ortaya.

Sabahı qurursunuz ki, gənclər orada start-up öyrənsinlər, sonra özünüz puşotuzu qurub 200 milyon aldıqdan ne olsun? O şəkildir. Puşotuz birinci qurulun. Puşotuz birinci qalınır.

Nəcə olur? Onu deyim, ona maraqlıdır. Biz puşotuzu qurduq. Puşotuzu qurandan sonra bizə start-up yaratmaq istəyən şəxslər başladı çıxmağa, investorlar bizə çıxmağa başladı ki, biz də start-upa yatırım eləmək istəyirik.

Sabah söhbət əslində oradan başladı. Yəni, biz gördük ki, investor da gəlir, start-up açmaq istəyənlər də gəlir. Ondan sonra oturduq danışdıq ki, bəlkə belə bir şey qurulsun.

Deməli, bu Green Public-Lə-lə bağlı Azərbaycanda işləməsi üçün, belə qərar vermişik ki, bu işləməsi üçün manual xəritəyə əlavə olmalıdır. Green Public-Lə nədir? Ağac əkənləri, ağac əkməklə yaşılaşdırmaq məşğul olan şəhəstləri birləşdirən bir platforma. Sən olduğun yerdə, harada ağac əkə bilərsən, hansı ağac əkə bilərsən?

Necə əkə bilərsən və s. Bunun xəritədə onlayn görürsən və süni intilək sənə deyir ki, misal üçün, Biləcərdə əkmə, Mehdiyabadda adam sayı ilə ağac sayını birləşdirə biləcək yer var. Kansı ki, orada oksigen daha ehtiyac vardır. Azərbaycanda isə adam başına düşən ağac sahib 1,5-di.

Çünki mələkdə 9 ağac, 1,5-di. Ekoloji Nazirliyinə danışıram, deyirəm ki, siz mənə əl yazısı da olsa, bir də data verin ki, biz onu xəritəyə işləyək ki, adam görsün ki, harada... ağaca kekə bilər.

Dedi, bizdə belə bir şey yoxdur. icra hakimiyyəti baxır. Yaşılaşdırma idarəsi baxır.

Amma dedim ki, okey, bəs sizin özünüzün ağacaqmı üçün nəzarətinizdə olan və ya nə bilim olan yer varmı? Var, bir dənə müşriqabatdadır, amma hər kəs gəlib orada ağacaqa bilməz. Bu üçün gəlib bizə məktub yasın ki, mən orada ağacaqmı istəyirəm. Belə bir çətinliyi var.

İndi mən yaşılaşdırma idarəsində adam tapmaq istəyirəm ki, mən başa düşürəm səndə bu elektro... Elektrores Dəstərin yoxdur. Çünki maraqlı ondan ibarətdir ki, biz nə qədər ağacımız var bilmirik, nə qədər adamımız var bilmirik. Yəni, bu elektron olaraq datası yoxdur da ki, biz bilək ki, hansı yerdə hansı ağaca keçəyik, ora adam başa düşən ağac sayın nə qədədir ki, bu yaşıllaşdırmanı da eləsən. Tim Boydursun söz olmasın, kop da keçirilir də.

İndi mən orada adam tapmalıyım ki, o mənə nə desə də, yəni qovluluqda da böyle, və burada xəritədə təqəlləyə bilərsək, mən onu manual edim ki, sözünüzə qüvvət, investor məhədəsində ki, qardaş, bu necə iş deyir? Mən ona şəkildə göstərərəm, MVP-ni də göstərərəm filan, amma bunun real işləməsi üçün bunun harasa qoşulması lazımdır. Bu proqram daha çox bələdiyyələr, icra hakimiyyətlər və digərlərin sisteminə açıq inteqrasiya olunmalıdır.

Ki, bunda bizdə elektron qaydada yoxdur. Yaxşı start-up ideyədir, məncə onun qursa Sabah da danışaq görə eləyən eləməyəm Yox, mən o qurmuşaq Sabah gələ Sabah gəl O evvifisi də var, kodu da var Hər şey var Adam lazımdır Sadəcə o yerə cavab olmalıdır Bak üstünə yanan cavab olmalı ki O adam Bizlə də misal üçün eləmdə, siz Türkanda deyənməsiniz Mən hansı ağaca keçim Türkanda? Türkanda hansı ağaca işləyəcəyik?

Ağaca haradan gedir malı? Ağaca necə ekirlər? Bunun can suyu var gübrəsi var, onu... Sadəcə bir əb və sonra həm də nəyi görə biləcək istifadəçi?

Mən bu ağaca əkdiməm, mən dünyanın necə qram oksigen xeyrimdə idi. Hal-hazırda və başqa ölkədə də əkib, sonra gedib onu orada da görə bilər. Yəni, ağac ianə etməkdən tutmuş hər şeyə qədər olan bir... Məsələdir.

İndi biz bir neçə calaq eləməyə çalışırıq ki, mən data verirəm, mən bir də onu uşaqlar okey oturarlar, manualda eləyərlərdə, amma bunu verin. Bizim bəlkə də problemimiz məhz bu... Bizin ideyanız və ya sizin start-upınız və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının bu sistemdən hələ də geridə qalmasıdır. Yəni, bürokratik maşın texnologiyadan həmişə geri qalır və buna asanlaşdıran bir metod olmalıdır.

Yəni, bu... Təhsildə də ola bilər, bu, start-upda da ola bilər. Yəni, texnologiya inkişaf edir. Biz, misal üçün, məktəbdə siz sains və elm, texnologiya və rəyazət yönəmlisinizdə. Dünyada da bu, çox sürətlə inkişaf edir.

Biz o tempi... ora necə diqdə edə bilirsiniz ki, bax, bu temp ilə getməliyik. Çünki təhsil proqramı öncədən təsdiq olunan bir şeydir.

Biz bunu təsdiqlədiniz ki, biz bununla gedirik. Dünyada da nə bilim, indi AI-in üzərindədir hər şeydə. Məsələn, onu siz ora təhsilinizə necə integrasiya edə bilirsiniz ki, uşaqlar məktəbdən çıxanda, hansısa çəxlə söhbət edəndə artıq geri qaldığını hiss etməsin. Orada baxın, bir Landau School perspektivi deyəcəm, orada biz nə edirik. Landau School-da biz Britaniya kurikulumu ilə irəlirik.

Britaniya kurikulumunda, belə deyək, update-lər, dəyişikliklər hər il baş verir, onları həyata keçirtirik biz də Landau-da. Əlavə olaraq, bu sentyabrda bizim pilot çox böyük ehtimal bir layihəmiz olacaq. Biz start-up var, Səudə Ərəbistandan çıxıbdır. Onlar AI chatbotu verirlər uşağa. Uşaq hansısa bir personalized learning eləməyə çalışırlar.

Yəni, uşaq 6-cı sinifdə hansısa bir mövzunu başa düşmürsə, onu AI chatbotla danışa-danışa AI chatbot izah edir, orada suallar verir, fərqli master level-larımı yoxlayır. Uşaq başlayır namaz qılmaq. Səudiyadan çıxıb deyə.

Elə dövür, ya. Şəklərinin telekom şirkətli AI... Yəni, adamlar o qədərə deyil. A, o da o qədərə. Bu, London School-da belə eləməyə çalışırıq.

Bizim təzədə yeni bir məktəb açırıq sentyabr 24-də yenə. Onun adı Sabah School-du. Sabah School-u biz eləyirik Sabah Hub-la London arasında joint venture.

Və orada kurikulum olacaq IB, amma əlavə peer-to-peer learning elementləri olacaq. Bu peer-to-peer learning element nədir? Bunu qrup dovaqları fransız Nikolas Adiraq, o deyibdir ki, IT dərslərinin keçirilməsində əslində, məllim olmaya bilər. Sən dərsi elə qura bilərsən ki, şagirdlər və tələbələr bir-birlərinə köməklik göstərə-göstərə bir-birlərinə öyrətsinlər. Və biz o...

Nikolas IT-də eləmək elədiyini biz çalışırıq, çalışacaq, tədbiq eləyək riyaziyyatında, elmində və digər sahələrdə. Orada vacib softu da həm də, çünki soft məlim əvəz eləməlidir. Softu çox vacibdir, biz məlimi tam əvəz eləməyəcəyik. Məlim komponenti çox vacibdir, o qalacaq, amma əlavə bu peer-to-peer learning ələmətlərini quracaq. Həm bu şeydir bu arada, qlobalda 10 eləmək istəyən 10 dənə məktəb var.

Çox deyil, çox yerə qançıq çatıq. Eksperimentlər çoxluğu təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərməzmi? Biz var, məsələn, oturuşmuş sistem. Gelir elə, 12-ci əsrdən o meyana eyni cür gedirik də. Biz də var ki, hər dəfə bir cür eksperiment gəlirdi.

Bu, özü təhsilin keyfiyyətinə təsir göstərməzmi? Mən belə baxıram, siz doğru vurguladıq da, o təhsil 12-ci əsrdən belə eyni gəlirdi. Platonun vaxtından bu şeydir, uşaq əziyyət çəksin. Yatana kimi kitab oxusun də.

O elə olmalıdırmı? O da bir sualdır. Çünki burada iki dənə School of Thought vardır. Biz, o Platonun yanaşmasıyla gedən şəxslər, qurumlar var. Deyirlər ki, uşaq tələbə...

Gecə-gündüz oxumalıdır, əziyyətçək məlidir ki, öyrənsin. Və məllimin də dərstdəki rolu odur ki, insanlığın bugünə kimi bildiyi bütün məlumatı maksimum uşağın beyninə yedirtsin. İkinci yanaşma isə odur ki, o deyir ki, məllimi daha çox fasilitator olaraq görür.

Yəni deyir ki, uşağa biz doğru bir atmosfera yaratmalıyıq. Ki, uşaq özü-özlüyündə nəyəsə maraq olsun, otursun, oxusun, qabağa gedə bilsin. O sistemdən misal üçün şey olmur.

Çox vaxtı tam ev tapışırıqları... Olmur, uşaq məktəbdə daha çox vaxt keçirir, məllimə daha çox fasilitator olur. Və reallıq odur ki, bir və ya iki dəyədə bir seçim yoxdur. Sual amicə şeydir, 60% bu tərəfə eləyirsən, yoxsa 60% bu tərəfə doğru gedirsən? Bu, Mckenzie təcrübənizdən danışanda.

McKenzie indi dövlət audit eləyir, hərdən Türkiyədə gəlib bir dönəm audit etməyə çalışırdılar. Audit deməzdim, o idarə etməklə əlaqəli məsləhətlər verir. McKenzie kimi... Bol riyaziyyatlı və rəqəmlərə, əqzərlərə söhkənən bir yerdən çıxıb, birbaşa insanla əlaqəli bir yerə gələndə bunun bura nə faydası olur? Məsələn, biz keçən dəfə Cüdo Federasiyasının rəhbəri bizim qonağımız idi, o, marketing və satışdan...

Cudoya getmişdi və orada satışda, marketingdə elədiyi analitikaları başlamışdı idmançılar üzərində eləməyə və nəticə almağa başlayıblar. İşin bu tərəfində vəziyyət necədir bəs? Baxın, Mckenzie məncə mənə öyrətdiyi ən böyük... Fayda oldu ki, Mökins mənə hər hansısa nə sual varsa, nə problem varsa, mən həmin an o cavabı bilməsəm belə.

Strukturlu düşünərək o problemin cavabına necə çata bilərəm? Yol xəritəsini, çəkmə, düşüncə bacarığını mənə verdi. Və elə də olduğu halda əslində pərqi yoxdur. Mən puş-otuz nə ilə qəli hansısa bir görüşdəyəm, sabah-habına nə ilə qəli, yoxsa landavına nə ilə qəli də, məndə o strukturlu düşünüb, hansısa bir yol xəritəsi çəkib, okey, bunu bugün bilmirik, amma gəlin uşaqlar, bu-bu-bu şeylər eləyək, 3 həftə sonra cavabı biləcəyik.

mənə verib də əslində McKinsey. Biz o, bir də... Ona gələcəm, bir də Mckinsey daha detallı girərim. Daha bir dənə də mənə verdiyi şey oldu ki, bax, mən 21-22 yaşım var idi.

Azərbaycanda, Türkiyədə mən lahiyyələr eləyirdim və Azərbaycanda, Türkiyədəki ən böyük, belə deyək, korporativ şirkətlərin Ceo-Ları-ları ilə C-level-ları ilə Eyni masa ətrafında olub, onların necə düşündüyünü, onların necə yanaşmaları olduğunu görə bilirdim. Və onun da plusu olur ki, biri var sən bir şirkətdə işləyirsən, bir dənə rəhbərə baxırsan ki, o necə düşünür. Biz də var ki, 3 aydan bir, 4 aydan bir fərqi-fərqi şirkətlərə gedə bilirsən. Və mən 4 il orada işlədiyim perioddə bəlkə bir...

10 dənə filan Ceo-Ları görmüşəm. Və o da mənə kömək elədi ki, hər bir gördüyüm rəhbərdən, liderdən xoşuma gələn xüsusiyyətləri özümə əlavə eləyim. Strukturlu düşünmə.

Ki, dinləyiciləşində fayda olan necə, harada istifadə edilmək. Strukturlu düşünmə, belə deyək, strukturlu düşünmə odur ki, kimsə gəlib sizə deyəndə ki, bu şirkətinin mənfəətini qaldırmaq lazımdır. Sual odur ki, sizin orada yanaşmanız o olacaq ki, başlayacaqsınız ideyaları belə deyək, tullamağa ki, bunu belə eləyək, qiyməti qaldıraq, belə marketing eləyək.

İdeyalar mı atırsınız, yoxsa deyirsiniz ki, qardaş, bir saniyə, mənfəət nədir? Mənfəət revenue minus cost-udır. Revenuemiz, yəni bizim gəlirimiz nədən formalaşır? Gəlirimiz formalaşır bu 5 şeydən.

Xərclərimiz nədən formalaşır? 8 ənə xərc, belə deyək də, itemımız var. Hər bir gəlir baketini artırmaq üçün biz nələr edə bilərik?

Ondan sonra ideyalar list olunur. Xərclər baxımından hər bir 8-i ilə dəlaqəli biz nə edə bilərik? Oradan artıq... ideyalar formalaşır.

Yəni, birinci dediyim daha xautik düşüncədir. Hansı ki, bəzən insanları doğru rezultata gətirə bilər. Amma ikinci yanaşma, daha strukturlu yanaşma, doğru nəticə aparmaq ehtimalını artırır. Yəni, o ehtimal artırmaq məsələsi də çox vacibdir.

Şirkətlər üçün də bu vacibdir. O şey sualı olur, danışanda mən də o McKinsey idarə etmə, mənicment filan söhbətləri olduğuna görə strategiya filanla əlaqəli çox danışırıq. Sual verirlər ki, yəni bir strategiya niyə lazımdır? Yəni, bir şirkət nəyə görə strategiya ümumiyyətlə yazmalıdır də?

Strateqiyanın yazılmağının məntiqi odur ki, strategiyası olan şirkət qazanmaq ehtimalını artırır. Yəni, bu əslində, sən strategiyanı yazırsan, Poker kimi də əslində, sən bilmirsən ki, yerdə hansı kart aşılacaq, amma ehtimal nəzəriyyəsi ilə qazanmaq ehtimalını artırırsan. O da eyni məntiqlə, strukturlu düşüncə doğru nəticəyə gəlmək ehtimalını artıran bir...

Vəs, bunu məktəbdə öyrətmək lazım deyilmi? Mənim elə gəlir ki, biz bundan öncəki söhbətkaxtda da danışmışdıq. Azərbaycan tarixinin məğlubiyyət və satqınlıq dönəmini tarix olaraq keçmək əvəzinə...

Həyat planlaması necə olur? Biznes plan həm də həyat planı deməkdir. Düşüncələrini yazmaq, gizlərini yazmaq, maliyyən idarə olunması, minnətdar olmağı öyrətmək, minnətdarlıq dəftəriniz olsun uşaqları.

Onun dərsini keçmək lazımdır. Esu Efirimdən misalı çəkəcəm, o eşitdiyini anlamaq məsələsində. 15 ildir ki, Avtostop radio efirdədir. Bu Azərbaycan tarixində ilk belə bir radio proqramdır ki, 15 il fasiləsiz yayın.

Onun əsas mahiyyəti yol hərəkəti qaydalarından və təhlükəsizlik qaydalarının izahıdır. Mən verilişim, etirə başlayanda təzə evlənmişlərin, uşağının 15 yaşı var, mən yenə də deyirəm ki, xətti tapdalama, sağa sağdan dön, plonka bura olmaq. Bu məni, bugün artıq əsəbləşmişdim, mənim çox nadir ölkələrdənik ki, svetaforla nizamlanan yol ayacına biz deyirik ki, polis gəlsin, desin ki, qırmızıda deyən yaşılda get. Yəni, burada yaşlıq... Yaşıl yanır, gedirəm, qırmızı deyir ki, diyan.

Bizdə yoxandır ölkədə ki, svetaforun altında yol polisi diyanır, qırmızı da diyandırır, yaşılda yola salır. Olmamalıdır, çünki bunu aftomatlaşdıran bir mexanizm var. Mən insanları zoruşam, çıxıcəyən gedirəm ki, siz planlamamızın cəhərsizdir, mən hamısını beynimdə tuturam. Dedim, qardaş, deyindim səni nədir də, yəni mən öz yaddaşımla belə fəxr edirəm, amma özüksən, mən sən yaddaşım, məndən şey deyir, mən eynimizdən əvvəl başqa, günan tarixini sən də anlaşıram, amma mənə deyirsən ki, filan şey belə oldu, filan, bunu yazmır.

Və efrət çıxan adamların heç biri... yazmır, planı yoxdur. Sonra da qayıtdım ki, sonra da deyirsiniz ki, 8 noyabr asfalt çəkdilər, turbanı sonradan çəkdilər. Niyə planlamayıblar? Əsrin qorbağın vuzudur, hə?

Həyə kim yazmır? O da yazmıyır. O da orada, o mənə çox stres eləyən məqamda. Elə olur, görüşdə otururuq, məsələn, danışırıq.

Mən deyirəm ki, o kədər, gəlin, bunu belə eləyək, belə eləyək, belə eləyək. Heç görəndə ki, qarşımda ki, yazmır. Yo, şu şey eləyirəm, feedback verirəm deyə yazırlar.

Yazmayanda stres oluram ki, yəni... Yatdan çıxacaq da. Yəni o şeyi yazmaq mümkünsüzdür. Bu şeylərin əvəzinə, hansı ki, Everestin zirvəsi Bəlumdur, bunu uşaq hər zaman tapıb bilə bilər də.

Amma həyat planlaması kimi vacib bir məsələdir. Strukturu düşünmə bu insanı həm də həyata qalır. Yəni, bu, xeyirdəsi yoxsa, yəqin xeyirdə olaramdır.

Yəqin nə deməkdir? Yəqin, yəqin, yəqin. Yox da, deməli, yoxudur. Bax, sizdə məktəbdə, bunu mən gətirirəm bu dərsə, həm də məktəbdəki qiymətləndirmə nədir?

Məsələn, summativlər filan var. Bizdə qiymətləndirmə nədir və əlavə olaraq, o dediyim məsələ, uşaqlara bəlkə məhz həyatda qarşılaşacağı dərsləri vermək daha yaxşı olar. Onları biz eləyirik. Məsəl üçün, bizdə 8-9-11-ci sinifdə oxuyan şagirdərin bir çoxu... MUN-lərə gedirlər, model United Nations-ə.

Yəni, onu bilməyənlər üçün deyim. United Nations necə ki, yığışı, hansısa bir rezolüsyonu danışırlar, hansısa bir məsələ ilə bağlı. Bizə-bir belə deyək, eynisini bizim şagirdlərimiz landa oda bunu eləyirlər. Yəni, kimsə gəlir, takı İsrail-Fələstin söhbəti var, biri İsrail tərəfi olur, o birisi olur takı Türkiyə, o birisi digər ölkə və bunun diskusiyası aparılır, müzakirəsi, debata aparılır və onun sonunda bir rezolüsyon yazır. Bu, ona kömək eləyir ki, uşağa, uşaq, şagirdlərimiz strukturlu düşünmə, debat eləyə bilmək.

Qarşıdakı bir argument, yəni ona kontraargument getirmə bacarığını kömək edir, gətirsin. Və bunun kimi bizdə əslində bir çox şeylər var. Yəni, MUN-u var, Cebat Klubu var.

Bizdə 9-cu, 10-cu sinif şagirdlərində mən şəxsən özüm Ivy League-ə kim ki gedə bilər, Harvard-ıdır, Wharton, Stanford-Idır-ıdır, mən özüm onlarla da görüşürəm, məsələtlər verirəm. Yəni, onu etməyə çalışırıq. Həm akademik liderlərimiz bunu eləyirlər, həm əlavə, belə deyək, dərstən kənər fəaliyyətlərdən...

onu eləməyə çalışırıq. Həm də ki, mənim, belə deyək də, şəxsi vaxt ayırmağımdan onu eləməyə çalışırıq. Bəs qiymətləndirmə necə olur?

Uşaqın qiyməti, məsələn, summativi mən obyektiv qiymətləndirməyə hesab etmirəm. Bu mənim şəxsi qənaətimdir. Baxın, qiymətləndirmə... Bizdə, bəlkə İtaliyada işləyər olsun, Azərbaycanda bəs fərqli olunur.

Qiymətləndirmə orada İngilis sektorundan əgər danışırıqsa, bu gedir Britaniyanın sisteminin. Britaniyanın sistemi səni hansısa bir faktı yadında saxla, sən bunu yaz, bu müharibə bu tarixdə oldu, onu soruşmuş. Britaniya sistemi bu riyaziyyəti də olsa, İngilis dili də olsa, sainsi də olsa, şagirdin bugünə kimi öyrəndiyi...

məsələləri kritik düşünmə bacarığını istifadə edərək verilən suala cavab verməyi yoxluyur. Yəni, sən Ağ-Qızılgül-Al-Qızılgül müharibəsində tarixini bilməyə bilərsən, belə bir müharibə var. Hazır ki, taxt uğrunda müharibədir. Alqızılgül, Alqızılgül. Nəslin simbolidir.

Sən bu müharibədən nəyi öyrəndin? Sən 150-lik müharibənin tarixini bilməyə bilərsən, amma sən 150-lik müharibədə niyə İngilislər üstün idi, onu bilməyərsən. Və ya niyə Adamlar qalib gəldi, onu bilməyərsən. Və ya sən həmin almanın yerində olsaydın, nə edərdin?

Təhsil Nazirliyi, məsələn, deyirsiniz ki, biz... Elə və Təhsil Nazirliyi. Elə və Təhsil Nazirliyi. Bizi olsun, sonra biri olsun. Nə dəqsiyan?

Tikri ilə ələ xəyələyiriz. Biz nəticədə götürürsünüz bir Azərbaycan vətəndaşı uşağı, hansı ki Elə və Təhsil Nazirliyi deyir ki, bu belə-belə öyrənməlidir, amma ona başqa şey öyrədirsiniz. Dövlət özəl sektoru, özəl məktəblərə qarışmır ki, yox, bunu belə öyrətmə, belə öyrət?

Yox, oradan necədir? Biz Britaniya kurikulumundan getdiyimizə görə, yəni İngiltərə kurikulumundan gedirik, uşaq məktəbi bitirəndə həm Azərbaycan atistatı alır, həm İngiltərə atistatını alır. Yəni, çəmin pərqi olmur ki, uşaq Azərbaycanda məktəbi bitirdi, yoxsa İngiltərədə məktəbi bitirdi.

Yerli atistat alır da. Alır-alır, yerli atistat alır, onun üçün də biz yerli atistat alınması üçün dərsləri də keçirik. Rus və Azərbaycan sektorlarındaysa, biz Azərbaycan kurikulumu ilə gedirik, amma yenə də öz əlavələrimizi eləyirik, yenə öz dəyişikliklərimizi eləyirik. O dəyişikliklər hansılar ki, biz inanırıq ki, şagirdlərimiz üçün daha yaxşı olacaq. Misal üçün, biz də Rus sektorunda, İngilis dilində riyaziyyət fənini keçirik.

Nəyə görə düşünürük ki, gələcəkdə bizdə Landau Skolda oxuyan şagirdlərin bir çoxu valideynləri onları xaricə göndərmək istəyirəm. Biz düşünürük ki, Rus və ya Azərbaycan sektorunda oxusalar belə ingilislinləri yəziyyət bəndini keçək. Sən dedis ki, indi uşaqlar gəlirlər, hansı ki Vartına ya da Harvard-Dı gedəc uşaqlarla görüşürsünüz, konsultasiya və s. Digər tərəfdən də hal-hazırda gündəmdə olan startuperlər, cəmiyyətin həyran-heyran baxdığı Elm Musk-ı, Mark Zuckerberg-ı və digərləri, onlar da üniversitet təhsilinin çox da önəmli olmadığını ki, bu çox kümakistiv capstan bəri başlayan bir ənənətdə. Digər futuristlər də deyirlər ki, gələcəkdə üniversitetlər və s.

ləğv olunacaq, buna ehtiyac yoxdur. Biz özünüzdə Vartında təhsil almışsınızdır. Adam niyə getməlidir ki, ora?

Universitetin məncə məntiqi şeydir, disiplinini nəsə öyrənməyi sənə verir. Yəni, əgər bir şəxs deyirsə ki... Bugün bu arada bütün o top universitetlərin, bütün fakülisətlərin, bütün o syllabus deyirlərdə hansı kitabdan nələr keçiləcək, hamısı internetdə var.

Yəni, bugünkü gün yazın Undergrad in Economics, Wharton yazın, 4 ilin bütün proqramı çıxacaq. Hətta videolarda var neçə saat var, var dərsdə. Orada sual odur ki, əgər bir şəxs deyirsə ki, mənə universitetə getməyə ehtiyacı yoxdur, oturacam bunu özüm öyrənəcəm, disiplinli şəkildə vaxt ayıracam.

Universitet oxumağa ehtiyac yoxdur. Sual onda yaranır ki, şagird və tələb onu doğrudan da edəcəkmi? Universitetə getməsə, doğrudan da oturub onu oxuyacaq, yoxsa avaralanacaq? Əslində sual odur. Yəni, universitetin özü-özlüyündə fundamental bir şey yoxdur, yəni orada şey yoxdur ki, bu universitet olmalıdır ki, insan biliyəl deyiləsin.

Yəni, orta əsrlər formatından artıq çıxıb da. Orta əsrlərdə və ya 20-ci əsrin əvvəllərində o həqiqət... qədər nəsə verin, öyrənmək üçün ora gedirinizsə. Mənimlə gəlir ki, öyrənməyi, öyrənməyi məhz universiteti öyrənirsəm. Biz də ki, misal, oğlumla danışırdıq ki, Talteqdə oxuyanda orada həm də networkingdir.

Ona dərs edən məllim yəqin ki, 65 yaşında adam olmayacaqdır. Cavan bir adam, hansı ki bankda, cyber-secure, 300-lə rəhbərdir. Deməli, bir networking yaranacaq və ondan sonra hansısa bir pillə olacaq. Yəni, təhsil bir transformasiyaya uğramaya başlayır, xüsusən də orta məktəblərdə.

bir neçə dəfə verişdə danışmışlar, Elə Təhsil Nazirliyi dərdini izah etməyə çalışır. Çünki o media kommunikasiyasını ona görə edir ki, Bizim bir dərdimiz var, bu dərdini danışmaq istəyir. Geçən dəfə Arxada Stuart gəmi bələtçilərinin xarici olması ilə bağlı narazılıq eləyənlər vardı ki, gəmi bələtçilərin artıq xaricdən olanlar da var.

Mən də oturmuşam belə, bu adam deynir, deynir, niyə bu xaricdir, mən bunu nazarətcəndirəm, bu mənə ingilisə danışır. Dedim ki, dostum, sən heç bilirsən ki, Azərbaycanda nə qədər gəmi bələtçisi təhsil alır? Yəni, bunun istehsal edə biləcək gücü var da, potensiyası var da. Bu qədədir. Bu qədədə bir takib reys var, bu qədədə təyyarə var.

Axı çatdırmısan, bu hələ 4-5 ilini oxumalıdır orada və hər adam öz qızını ora bıraxırmı ki, Azərbaycanda selektiv abortlar var, qadınların işləməməsi var, ancaq məlim ola bilərsən, o da məktəbindən evin yandakı məsafə olmalıdır. Sən buna icazə vermirsən və ya neçə kitlə fərq öz oğluna get gəmi bələcisi ol. Akademiyada oxu icazəsi verir.

Sən burada narazılıq versən ki, niyə xaricidir? Çünki özünki yoxdur. Bu tür dəyişikliklər və insanların özünün də, ki, Cəlim Məmməd Quluzadədə ilə Danabaş kəndində uşkola, məktəb gəlirkəndə uşaqlarını gizlədirlər və şaye yayırlar ki, uşaqlarınızı əskər aparacaqlar.

Çar ordusunu əskər aparacaqlar. O vaxt Azərbaycanlılar ümumiyyətlə əskər aparmırdılar. Və insanlar yenidə uşaqlarını məktəbdən gizlədirdilər.

Mənim sualım ona ibarət ki, bir valideyn indi bizi dinləyən, Öz uşağına məktəb seçmək istəyir. Fərq deyil bu Landaudu və ya digər X məktəbdir və ya bu yaxınlarda bir məktəb ilitseyin, uşaqları son zəngdə 20-ə yaxın maşın, giriblər məktəbin əyətində, çıxıblar kör oğlu, axşəri filan, son zəngdə maşınla gediblər, bütün maşınları hamısını qayıs alıb cəlmə meydançasına, adamlar buraxılışlarını özlərinin baxalı maşınları ilə qeyd ediblər. Sən başa düşürsən ki, bu adam 11-ci siniftir, artıq müəyyən bir qərar verir həyatında.

Bu adam mənim həyatımla bağlı qərar verə biləcəyim bir məmura çevrilə bilər. Potensial bir gələcəyim məmurudur. Artıq özünü məmur kimi aparır.

Artıq özünü məmur kimi aparır. Bunlar belə kartecidən zəndən gedirlər, hələ sən neyinirsən də? Yaxşı məktəb.

Mən belə başa düşdüm ki, həmin məktəb, deməli, haradasa bir boşluğu var ki, uşaqlar o cür davranırlar. Yaxşı məktəb nə deyil? Biz yaxşı məktəb deyəndə seçimlərimizi nəyin üzərində qurmalıyıq?

Valideyn üçün məncə baxa biləcək bir şey odur ki, məktəbi bitirən şagirdlərin rezultatları, nəticələri nəqtəbdir. qədər yaxşıdır? Məktəbi bitirən şagirdlər hara gedirlər? Neçə faizi şey alır? 5 alır və ya ulduz a alır?

Üzür istəyirəm, burada bir dənə əlavə edim. Biz daha hazırğa gedən uşaqlar var. Gedir 500-600 bal yığır. yığır, məktəbin adından yazır, amma adam gedib hazırlığa alıb. Yəni, o rezultat onu çaşdıra bilərmi?

Yoxsa məktəbdə olaraq birbaşa gedən? Yox, baxın, məncə hazırlıq, söhbəti hazırlıq, o məncə reallıqdır. Çünki günün sonunda bir imtihan varsa, həmişə bir, belə deyək də, kateqoriyaya valideyn olacaq, həmişə göndərəcək özövladlarını əlavə hazırlığa ki, daha çox qiymət alsınlar.

Və məncə, böyük, belə deyək, pikşirdən baxsaq, bu məktəbdə də, aməktəb Məktəbində də bir 20% uşaq hazırlığı qeyri-yüksək alır. Baya məktəbdə, çayda daya məktəbində. Ona görə məktəb seçimlərinə baxanda düşünməzdim ki, orada hazırlığı gedən çoxdur, ona görə rezultatlar dair.

Deməli, məktəbin nəticəsindən baxmalıdır sonra? Məktəbin nəticəsinə baxaram, məktəbin dəyərlərinə baxarım. Bizinci sual, məktəbin dəyərləri varmı? Məktəb özünü nə olaraq düşünür? Məktəb deyir ki, uşaq gəlsin, mən ona preəziyyəti keçim, ingilis dili dərsini keçim, ondan sonra tamamlanır.

Düşüncəsindədir mi? Yoxsa deyir mi ki, mənim məktəb olaraq dəyərlərim bunlar, bunlar, bunlardır və bizdə oxuyan şagirdlərində bitirəndə bu dəyərləri istəyirik olsun. Yəni, məktəbin bir düşüncəsi olmalıdır ki, şagird o məktəbdən... Çıxanda necə bir insan olacaq?

Cəmiyyətə necə qatqı verəcək? Məllimlərin ardını tapırsınız? Biz də deyilək ki, məllim çatışması var.

Tapammırıq. Deyimlə eləyirik. Biz Landau Akademiyi aratdıq.

Landau Akademiyi biz hər il 250-mə malatya müzisəyə yatırırıq. Məllimlər hansılar ki, özəl məktəblərdə... dövlət məktəblərində işləyirlər və ya məllim olmaq istəyirlər, onlar gəlirlər bizə Landau Akademiyada. Landau Akademiyada 6 aylıq kurstan keçirlər, onların biz haradasa 20-25%-ini işə götürürük.

Və hətta o problemə görə biz bu il Landau Skulda, Axşəhərdə təzə korpus açırıq. Keçən həftə bir görüşü oldu, qərarı aldıq ki, 99% sentyabr 25-də təzə korpus açmırıq. Niyə görə? Çünki açsaq...

Lazım olan keyfiyyəti verməmək ehtimalımız var. Təkcə müəllim deyil ki, koordinatırı var, qarşılayanı var və s. Hə, qarşılayan falan onlar əsəddir.

Sürətləri gəldikdə, yəni, adam yoxdur. Adam yoxdur. Hə, yes, çünki şeydir, baxın, Landa bugün, bugünə Landa bir 2.000 nəfər application göndəribdir, girmək istəyir Landa. 2.000 nəfərin biz götürürük, haradasa bir 400-500 nəfərini, 1.500 nəfərə yox deyirik. Və yox deməyimizdəki əsas səbəb odur ki, yəni, gedib biz 2 dənə korpus açsaq, onları da götürə bilərik.

Amma bir deyirik ki... Məllimlərimiz gərək olsun, onları yetişdirək ki, təzə korpus aça bilək. Biz də ki, hər yoldan keçəndi istəmirik götürək. Kimsə gəlirsə, bizə atıram 6-cı, 7-ci sinifə, bizim 1-ci sinifdən gələn uşaqların artıq bəlli bir səviyyəsi var.

O səviyyənin çox altında qalan uşaqları çalışırıq. Dəyərlərinə dair, Landau dəyərləri nədir bəs? Landau dəyərləri... Oraq istərən kimi olur? Baxın, bizim dəyərlərimizə gəldikdə bir neçə şey deyə bilərəm.

Biz, bizim şagirdlərimiz kritik düşüncəsi olan şagirdləri yetişdirməyə çalışır. Və təmpərvə şagirdlər yetişdirməyə çalışırıq. Respekt, qarşılıqlı, hörməti həyata keçirən şagirdlər yetişdirməyə çalışırıq.

Əsas nə qədər də bizim desək ki, fokusumuz reəziyyatda elmdir, kritik düşüncə bacarıqlarıdır. Bununla birlikdə... özünü səlis və aidın və konfident bir şəkildə ifadə eləyə biləcək şəxslər yetişdirməyə çalışırıq. Bizim düşüncəmiz odur ki, bizim cəmi şagird sayı ölkədə 1 milyon 650 mindir. 20 mini özəlmək təflərdədir.

Onların 3500-ü Landau'dadır. Reallıq odur ki, cəmiyyətin belə deyək də top o 1 faizi, 10 faizində olan şəxslər Landau School və Landau School. O skul kimi digər məktəblərdə oxuyurlar.

Ona görə o şəxsi inkişaf tərəfini çox irəldə tuturuq. Biz şagirdə şey kimi baxmırıq ki, o kedə uşaqdır, gəlsin, otursun, dərsin, oxusun, məntiqi ilə baxmırıq. Biz onları ayrı fərdlər olaraq görürük, ayrı şəxslər olaraq görürük və onlarla danışanda da həmişə o mesajı veririk ki, baxın, siz gələcəkən liderlərsiniz.

Biz gələcəkdə bu ölkə üçün çox böyük faydalar verə bilərsiniz və bilin ki, Çinimizdə o yüklə var, ölkəyə çox böyük fayda gətirməlisiniz. Seçiminiz əslində yoxdur. Bunu keçən həftə...

Biz təhsillə bağlı danışığımızda, niyə o vaxtı yataqxanalı məktəblər, dəyanət vəqfinin ya da Anadolu liseyində çox yaxşı uşaqların yetişdiyi və hal-hazır idarə etmədədilər böyük bir hissəsi? Orada da yadına gəlirdi o cümlə, bir o cümlə şeydir ki, bizə deyirdilər ki, siz gələcəyin liderlərisiniz, siz idarəçiləri olacaqsınız, bir yük. Qoyulur uşağın? Əslində, bir sənəcədir, müəyyən şeyləri onsuz da öyrənmək olur da, məllimli və ya məllimsiz.

Amma motivasiyada, yəni, məsələn, futbol komandası 11 nəfər yaxşıb oynayabiləriyik. Amma bizim üzərimizdə məşğul olan da biz daha disiplinli və daha doğru oynamış olub. Onla bağlı deyim, motivasiyası çox vacib, çünki bizim üç dəyərimizdən biri inspire and guide every student to become the best version of themselves.

O nə deməkdir? O deməkdir ki, şagirdlərimiz... Biz şagirdlərimizi həvəsləndirməliyik və onlara doğru yolu göstərməliyik ki, həyatda ən yaxşı versiyalarına çata bilsinlər. Onun da məntiqi oradan ilə gəlir ki, biz düşünürük ki, bir insanın həyatındakı ən ağrılı an nə ola bilər? O anda ki, insan...

ya ölüm döşəyində olanda həyatına geri dönüb baxanda düşünsün ki, mən ola biləcəyim şəxs ola bilmədim, ola biləcəyim səviyyəyə, öz potensialıma çatabilmədim. Ona görə də biz elə dəyərimizə qoymuşuq ki, bütün bizim kollegalarımız şagirdlərimizin ən yaxşı versiyalarına, ən maksimum potensiallarına çatmaq üçün onları ilhamlandırmalıdır, həm də yol göstərməlidir. Çünki ilhamlandırmaq, yəni mən çıxıb şey deyə bilərəm, 9-10-cu sinif uşaqlara ki...

uşaqlar, Harvard-dı, Wharton, Stanford-Idır, ora girməli siz, bacararsınız, getdik. Amma o ilhamlandırdım, uşaqlar həyəcanlandı, şagirdlərimiz həyəcanlandı. Amma onu istiqamətləndirməsək, yəni mən gəlib deməsəm ki, Harvard-ı da istəyirsən, gəl oturax baxaq, bax Harvard üçün bunlar, bunlar, bunlar vacibdir, gəl bunu belə yazaq, story-ı belə quraq.

Wharton buna daha çox fikir verir, story-ini gəl burada belə dəyişək. O belə deyək də əmələ gəlmir, belə deyim, məsələn. Çünki, məsələn, bu, Hollywood cizgi filmlər, Əslində, çox öyrəticidir.

Əslində, uşaqlar üçün deyil, böylər üçün deyil. Məsələn, Kung-fu panda bir Kung-fu ilə məşğul olan ayıdır, panda ayısıdır. Hansı ki, heç bir parametrlə ona uyğun deyil. Amma ən yaxşı döyüşçüdür və hər zamanda nəyəsə ötəsindən gəlir. Çünki onun məlimi şifudur və ona düzgün istiqamət verir.

Gücünün düzgün istifadə edilməsini önəlir. Mənə gəlir ki, artıq belə də toparlasaq verilişi, bizdə əsas məsələ gücdən doğru istifadə etməməkdir. Biz uşaqlarımızı, hətta böyüklərimizi, misal üçün, a adamı filan mövqədə futbol dilinə desək, bizə xeyir verə bilərsə, bunun vuran ayağı soldu, biz onu niyəsə görə müdafiədə və sağ tərəfə atmışıq.

Və adam heç bir halda toqlanıb oynayabilmir və bütün azərbaycanlı hükəyəbə oynayabilmir ki. Yəni, çünki bunun yeri ora deyildə. Bəlkə də bizdə... Adam var, sadəcə biz ondan doğru istifadə etmirik, uşaqlarımızın potensialını açmırıq, səndə alınmayacaq, qız uşaqsan sənə neyvə lazımdır, lazım deyil və s. və s.

Bütün o klişələr, mən bilmirəm Sovet dövründə bu haradan formalaşıb, 70 il Sovet dövründə qalarsan, çərçivənin içərisində olarsan, amma halbuki Sovet dövründə qadınlar traktorda sürürdü, kombayn da sürürdü, pambıqçılıq da elirdi, 2-ci növ maribəsində zabotda da işləyirdi. Güllə də düzəldirdi, hərbi təhərəçi də olurdu, snaiper də olurdu, sayı tivaq əhrəmanı da olurdu. Bu 70 ildə qadınların sırf azadlığına formalaşdıran bir, nə qədər sevməsəmdir, amma Sovet hökuməti...

Elədir ki, soyad hökməsi dağıldı. Bizə əks təsir göstər. Biz eləyib ki, nə səni eləyirik. Mən fikrim ki, bu ayar harada pozuldu da, biz insanlarımızın potensialını məncə doğru istifadə etmirik.

Bəlkə də adam başına düşən şagird sayına məlim də yetərli ola bilər. Sadece özünü orada realizə edə bilirmi? Hə, orada ailənin də rolu çox deyil. Baxın, orada bir çox valideyn həyatda hansısa bir arzular olur və ya hansısa bir peşə olur, onu eləmək istəyir. Elə Ondan sonra gəlir, uşağına dirətir ki, mən həkim olmadım və mənim o vaxtlarım haqdam qoymadı, sən mütləq həkim ol.

Niyə? Yəni, uşaqlara bir çox valideyn təəssüf ki... özünün həyata keçirə bilmədiyi istəhləri həyata keçirmə mexanizm olaraq baxır.

Elə də olanda uşaq baxır, o da xaraq sirəli uşaq var, belə deyək, part deyir, deyir ki, yox, bir dəqiqə, mənim 15 yaşım var, mən həkim olmayacam da gedirəm bu biri tərəfə, başqa bir şey olacam. Onu deyə bilən uşaqlar da olur. Elə də uşaq olur ki, razılaşır öz valideyni ilə.

Ondan sonra da, belə deyək, ən pis variantda bir ömür şeydir ki, həyata keşovaqları razılaşmazdır. Versiyadan ən yaxşı versiyanın, bizdə daha çox demo versiyayla yaşayırıq. MVP-də eləyir.

Biz MVP-də eqalə, bayan yoxdur. MVP-dən o elə böyük elə ölürük. Mənim MVP-mə ölürük.

O orada bitirdi. NPC çoxdur. Non-playable karakterlər çoxdur.

Təşəkkür edirək gəldiyinizə görə. Çox maraqlı idi və ümid edirəm ki, əslində bizim bu bir neçə verilişlərimizdə şəhə yazan izləyicilərimiz yazdılar ki, təhsillə bağlı mövzularımız da qalın. Xüsusilə maraqlı olur, çünki müxtəlif fikirlər gəlir ortalığa.

Təbii ki, ən yaxşı model yoxdur, amma biz bu ən yaxşı olmayanlar, amma effektiv ola bilənlərin arasından ən yaxşılarını tədbiq etməklə bir üst səviyyə gedə bilərik. Yəni, verişin əvvəlində dediyimiz kimi, bizdən çox yaxşı... Adam çıxır. Sən görə bilirsən ki, məsələn, Samir Sadıqov Cenezisin baş dizayneridir. Frankfurtda dünyanın ən böyük top 5 şirkətinin birinin baş dizayneridir.

Niyə bizdə biznes dizayner? Yenə də olmasın. Əgər samir varsa, deməli, ikincisi də olmalıdır. Və ya digər, bu dəqiqə, silikon vadisində işləyən digər azərbaycanlılar kimi, və ya Britaniyada və ya Avropada işləyən azərbaycanlılar kimi. Deməli, toxumu sadəcə o şoran torpağı bərəkətdə eləmək lazımdır ki, o toxumu orada cücərə bilsin.

Bunun üçün də müxtəlif eksperimentlər və icazələr lazımdır. Green Public-Lələr şoranı yaşılaşdıraq. Təşəkkür edirəm.

Gəliriz. Görüşərik.

Transcript for:Təhsil və Sahibkarlıq Müzakirəsi

Transcript for:
Təhsil və Sahibkarlıq Müzakirəsi