Dekada 60, pinursigin ng National Center for Mental Health ang pagkakaroon ng mga provincial satellite hospitals. Ang nasa 30 hektarya sa barangay Kadlan, Pilika, Marina Sur, na donasyon ni Don Susano J. Rodriguez ang nagsilbing mental hospital para sa Rijong Bicol. Inaabot pa na ngayon ay chief nurse ng ospital na si Amelia Enriquez. na ekstensyon ng Mental Hospital ng National Center for Mental Health. Ayon sa kanya, pagbasok niya bilang volunteer nurse noon, umaabot na ng 400 ng census o bilang ng kanilang mga pasyente.
Ang problem namin noon, increasing number of patients. Iisa lang ang psychiatrist namin, the only doctor who will be able to agree. Pag nagpa-inom nga kami ng gabon, pag nagpakain...
Tabi-tabi talaga sila dyan. Very risking papasok ka na talagang kung gaano ka sikit. Dekada 80, naging bahagi ang Don Susano J. Rodriguez Memorial Mental Hospital ng noon ay dating Bicol Regional Hospital o ang Bicol Medical Center. Malaki ang tulong ng pagiging sanga ng mental hospital sa Bicol Medical Center lalo na sa mga pasyente. If in case may mga referral kami, di na sa amin pahirap kung may mga referral.
Kasi kinukonsider na kami family na ng BMC. Hindi kagaya noon na hindi pa kami. Actually, yun ang advantage. Sa pagpapalit ng pangalan ng BMC, tinawag na rin ang mental hospital na BMC Department of Psychiatry. Pero sa publiko, nanaig ang tawag na kadlan, riges, o ang katagamismo na dadarahunta ka sa kadlan.
Mga salita na may nakaangkla na negatibong pananaw. Salamin ang hirap na dinadaanan ng mental hospital bago ang nakamit nito na mga pagbabago. Hindi makakalimutan ng nurse na si Eden Merilies, na minsan ang nalagay ang kanyang buhay sa alanganin taong 1994 dahil sa plano pala na pagtakas ng ilang pasyente na may mga hinaharap na kaso. Sa roong pasyente, inistarap din. Nag-apod din, sabi niya matakas, matakas.
Bako pala matakas kundi inistarap din na. So pag abot ko, nag-arog ako pa yan sa bed. Ako ang hinib lang.
So pero dayan man yan ako aga boss, ang nag-rescue mangyaray sa ako, pasyente mangyaray. Labing dalawa ang umano nakatakas. Lima ang naibalik sa mental hospital.
Pero sa kabila ng karanasan, iba umano ang kanyang naramdaman para sa mga pasyente. Ah, gano'n naintindihan ko sila. Nagustusin nga, pinaka the best way talaga, pinaka the best place is home. Gusto man nila makauli. Kaso nga, si mga kaso nila, hindi nila nang iihihiro.
Malaking dahilan ang distansya ng mental hospital sa BMC Maine ay ahirap noon na makapag-request ng proyekto o magpaayos ng mga pasilidad. Hanggang sa katagalan, nalumana ang mga ito. Kabot po, lumana po yung mental dahil aloy naman dahil.
Fencing na yan. Dati barbed wire pala. Kaya concrete na mag-fencing. Minsan, kayang-kaya na ano ang kampasyente. May nakakatulad.
Si Catalino de Los Angeles Jr., 37 taon na sa mental hospital, 37 years. Nagsimula umano siyang janitor, hanggang sa ngayon ay permanente ng nursing attendant. Kwento niya, bukod sa lumang mga gusali, may malaki din daw silang problema noon.
Kulang, kulang naman. Sinigundahan ng psychologist na si Glenn Saison, dalawang dekada ng empleyado ng psychiatry department, ang problema sa kakulangan ng empleyado. Pag masakit ang ma-permanent, si personal na problema, kulang ang item.
Nagabot lang si item na para sa late dinner. Ang mga lumang infrastruktura, hindi maayos na wards ng mga pasyente at lumang paraan ng panggagamot ay salamin din sa hindi magandang kultura na mayroon ang mental hospital noon na kinailangan na baguhin sa loob ng mahigit isang dekada. Taong 2011, malinaw kay Dr. Efren Nerva na ang kanyang pamamahala ay tututok sa modernization ng BMC.
Tsyempo din na ang direksyon naman ng Department of Health noon ay ang pagsasayos ng mga pampublikong ospital sa ilalim ng Health Facilities Enhancement Program o HFEP. Habang pinaplano ang pinapangarap ng mga modernong gusali sa BMC Maine, batid ni Dr. Nerva bilang Medical Center Chief na kailangan na din na iayos ang mental health. hospital. Kaya nang magkataon na bumisita ang NOI DOH Sekretary na si Enrique Ona, di nagdalawang isip si Dr. Nerva bilang Medical Center Chief na dalhin sa Mental Hospital sa Kadlan ang opisyal para ipakita ang kalagayan ng lugar.
Nakita nga ni Dr. Ona itong kondisyon. Sabi, Sir, sabi ko baka gusto natin i-include ito sa... Modernization. Sabi niya, i-propose mo.
So we proposed the modernization of that one. We designated, pati yung EXECOM, we designated si Mrs. Galvan, who is the parang supervisor duman during the time, to be an administrative, designate administrative officer para tulong si concern ninda kan mga problema duman maaaksyonan. Mula sa pagiging operating room nurse ng BMC Main Hospital, naging nurse supervisor si Maria Teresa Galvan, ma'am tiririt kong tawagin sa loob ng ospital ng mga kapwa-emplyado, pati mga pasyente.
Inatasan siya na pangasiwaan ang pasilidad ng Department of Psychiatry. Una niyang napansin, ang hindi maayos na kalagayan ng mga pasyente. Nahirak ako.
One is nahirak ako. Second, natakot ako. Natakot ako para sa inda, saka para sa kuya. I didn't feel that I'm safe in the area.
Isang malaking hamon ang kakulangan ng mga doktor sa pag-iisip o psychiatrists noon. So my first thing na gusto gibon is to find aggressive doctors para at least I have someone to work with. Kumaga may maaasahan ako na... kung ano man itong vision na gusto kong ipa-utob in the long run. Nagsisilbing social worker noon si Edna Ciudadano.
Ngayon ay medical social service head na siya ng buong ospital. Binalikan niya ang mga ginawa nilang paraan para makapagkumbinsi ng mga psychiatrist na magtrabaho sa BMC. Kami di mang galban.
Sama-sama kami parating yan. Pupunta kami ng ano, mag-attend kami ng mga convention para makausap lang namin yung mga doctors doon na pumayag, na mag-practice dito sa BMC. Nalaman ni Ma'am Galvana, nandun yung mga doctors na mabibigat talaga, na magamagagaling, pero mga bikulano. Yun yung parang tinatarget namin na mapapayag namin sila na magpunta dito.
Bago pa magtapos ng residency sa Maynila, na akong binsin na sina doctor, Dr. Orville Jess Pandes at Dr. Edessa Lagidao na mag-practice sa BMC Department of Psychiatry. Bait kami ni Mrs. Galvan na magpaguloy ng aming practice dito sa Bicol Region. At that time, it was difficult for them to look for psychiatrists because just to mention there are only 413 of us back then and about 60 to 70 percent of these psychiatrists are practicing in Metro Manila. So we...
Accepted the challenge. Bago sa labas at panlabas. Kailangan baguhin ang imahe ng ospital sa loob mismo ng Bicol Medical Center.
There was even a joke that if you misbehave at the Bicol Medical Center main, one of the punishments is for you to be assigned at the Bicol Medical Center. So I had to go against that because we don't want to receive staff members who are not functioning well. One of the first steps that we did was to actually train them in terms of psychiatric nursing. Nagkaroon na rin ng forensic psychiatrist ang ospital.
Ito ay si Dr. Lalin Irene Marzan. Dito pumapasok yung mga clients natin who are mentally challenged na meron silang legal problems. So ito yung sinasabi natin yung mga defense of insanity na tinatawag. So we are dealing with those clients who are sent by the courts.
Mostly they are all sent by the courts or their lightweight lawyers to prove if they are really on an unsound mind during the commission of an alleged crime. Si Dr. Elaine Romano ang nag-iisang child psychiatrist ng DMC. So important din na matulungan din silang ma-voice out, ma-express kasi before parang...
Hindi siya pinag-uusapan, laging dinidismiss. Pero pag binidismiss natin, hindi natin ina-address kung ano yung na-experience nila, ano yung feelings nila, mas prone na magkaroon sila ng mga mental health conditions, lalo pag lumalaki na. Malaking bahagi na isinaayos ang sistema at pulisya na ipinatutupan sa BMC Psychiatry. Una pagdating ko po doon, 400 plus yung pasyente.
Pero nung paunti-unti na, nagkakaroon ng sistema. Yun nga, nagkaroon kami ng program yung home contactation, home visitation, lahat-lahat. Paunti-unti.
Habang sinasanay ang mga kawani, isinasaayos din ang mga pulisiya at serbisyo ng BMC Department of Psychiatry. Sinasabay naman ang pagbabago ng panlabas na anyo ng ospital. Sa kabila ng maproseso at hirap na pinagdaanan para makamit ang bagong BMC Psychiatry, Mag-gibo kung ano dapat ang routine na ginigibo kang sarang tao.
Pero hindi ito naging madali. Planning. Planning was the very difficult part. And probably the things that you don't know kung... Paano mo siya ma-achieve?
And then of course, finding a voice. Parang, you tend to seek for people to listen to you. Kahit natapos na ang termino ni Dr. Efren Urva, nagpatuloy.
Ituloy ang mga pagbabago sa BMC Psychiatry sa pangunguna ni Dr. Marla Litam at ang Executive Committee noong kanyang panahon at hanggang sa kasalukuyan na pamamahala ni Medical Center Chief II, Dr. Francisco Salis. Pero mas angkot sa pangangailangang mental ng mga pasyente. Ito ang tema ng mga gusali at pasilidad na mayroon ngayon sa BMC Psychiatry. Ang overall concept was of course mental health. And then I partnered it and then I infused yung Filipino design.
But made it contemporary. Passive cooling, yung ganito mga... Clary Store, you provided good lighting and wind orientation.
Yung mga simple lang na solution from Filipino layout, pero effective and efficient. Mula sa Lumang Gosali, ito na ngayon ang Acute Crisis Intervention Service o ASIS building. Ito naman ang outpatient area.
administration building, hanggang sa mga comfort rooms na may spesifikong disenyo para sa babae at lalaki. Siyempre, walang salamin para sa proteksyon na din ng mga pasyente. Malayo naman sa siksikan ng mga pasyente. At sa mga pasyente sa isang kwarto, ito na ang mail ward ngayon.
Mas malawak at limitado lang sa 10 hanggang 15 ang pwedeng i-accommodate. Kapansin-pansin dito ang indes na tipikal na rehas. Dimisenyohan ito ng hubis. na huling lives in a way that we wanted already to have a different picture na dapat bako nalang nag-a-refer me isolated ka na may freedom so as you can see as you can see around we wanted to see the green green architecture kumbaga we have wanted to see the there is a place na aroon pa rin kainin na bako siyang nakakulong ka lang Naging ang pagaling ng pasyente na mawili sila sa mga produktibong mapaglilibangan.
Kaya sa tabi nito ay ang tinatawag na therapy and recreational area. Siyempre, may designated child play area na karamihan sa mga laruan ay donasyon ng mga bikulano sa loob at labas ng bansa na sumusuporta sa mental health ng mga bata. Kids, play is not just a form of recreation.
It's also the way they express their feelings. themselves. Way din po siya para matulungan sila, maintindihan po ano yung nararamdaman nila.
So it can also be therapeutic for them. So lahat na hindi masabi ng bata, nakikita natin sa way ng paglalaro nila. Especially for those kids na may abuse, daming sa hirap silang i-express kung ano yung nangyari sa kanila, ano yung experience nila. Bago na rin ang mga gamit pati sa magiging dietary area o ang nagahamdaman. handa ng mga pagkain ng mga pasyente, organisado ng linen area at mga opisina.
Ngayon ang palang bibig. Kami kong aga yan. Mula sa mga gusali at pasilidad, nagdagdag na din ang mga makabagong kagamitan ng ospital sa paggagamot ng mga pasyente na may sakit sa pag-iisip, gaya ng Deep Transcranial Magnetic Stem. Ito ay isang simulation machine. Iilan na pasilidad lang ang mayroon nito sa Pilipinas at sa Timog Silangang Asia.
that you're expecting to have with the medications, then this is the added modality that would be a game changer so to speak because studies have shown that it would give off much, much improvement when given alongside with the medications that they're taking. Gawa na ang mga gusali, makabago na ang mga gamot, handa na rin ang mga kagamitan, at sinanay na ang mga kawanin. ng BMC Psychiatry Department.
Ano na kaya ang susunod? What we are working on is for a residency training program, is for us to be accredited as a training institution. And we need younger generations whom we could pass on the torch.
So to speak, because we don't want to have a lull that when it's time for us to retire and no one would be there to continue the work. Sa limang dekada na kwento ng DMC Department of Psychiatry, ngayon binubuang panibagong luto kung kailan hinihimok ang bawat Pilipino na maging bukas sa usapin ng kalusugan sa pag-iisip o mental health. Maituturing ng tagumpay na sa kabila ng mga hirap at pagsubok, naisakatuparan na rin ang mga nilatag na hangarin.
Isa na rin ito sa aming mga pangarap na mabago ang teammates ng psychiatry. conditions sa BFL region. So, sa pamagitan nito mga pababago, lalo na sa mga infrastructure at sa services nangyari ito sa BMC, mas maingat ang mga pasyente na ma-check up.
At sa tingin pa lang nila, gagaling na agad. Proud ako. Sabi ko nga na kita to, mag-early retirement. Ako, hindi.
Ngayon, garamok ko na muna. Magaya na ang mga pasyente. Convenient naman.
Magaya ka sa endang. War. Mara pa rin ito.
Kaya naman na muna tungha rin tayo. May amay. Pag ikanakalaog sa moyang istitusyon, di mo iisipo na mayo ka ng pag-asa after this.
So we wanted to show them that this is a home. Kung dati, may banta, takot at pangamba na kaakibat ang mga salitang dadarahuntaka sa kadlan. Nais ng BMC Department of Psychiatry ngayon na sa susunod na sasabihin nito ay may karunti.
Tungna. Dadarahuntak ka sa kadlan. Aaram ko, mararahay ka duman.