व्याख्यान: संशोधन पद्धतिशास्त्र आणि बौद्धिक मालमत्ता हक्कांची ओळख
सामान्य आढावा
- VTU अंतर्गत ५व्या सेमिस्टरसाठी विषय, कोड २१ RMI ५६ सह अनिवार्य.
- संशोधन पद्धतिशास्त्र (RM) आणि बौद्धिक मालमत्ता हक्क (IPR) यांचा समावेश.
- अंतर्गत मूल्यांकन: ५० गुण; बाह्य मूल्यांकन: ५० गुण.
- एकून क्रेडिट: २ क्रेडिट.
अभ्यासक्रम उद्दिष्टे (COs)
- CO1: अभियांत्रिकीतील संशोधनाची मूलभूत माहिती व प्रकार समजावून घेणं.
- CO2: संशोधन प्रकल्पांसाठी आवश्यक साह ित्यिक समीक्षणाची संकल्पना शिकणं.
- CO3: अभियांत्रिकी संशोधनातील नैतिकता समजावून घेणं, यात सुरक्षता आणि नॉन-टॉक्झिसिटी समाविष्ट आहे.
- CO4: बौद्धिक मालमत्ता हक्क (IPR) व त्यांच्या महत्त्वाची संकल्पना शिकणं.
संशोधनाची ओळख
- संशोधनाचा अर्थ: विद्यमान ज्ञानाची पुन्हा विश्लेषण करून नवकल्पना करणे किंवा सुधारणा करणे.
- उदाहरण: सतत संशोधनामुळे iPhone 5S पासून iPhone 13/14 पर्यंतचा विकास.
- महत्त्व: संशोधनात गुंतवणूक करणारे देश आर्थिकदृष्ट्या वाढतात. उदाहरण: जपान, जर्मनी.
अभियांत्रिकी संशोधनाची उद्दिष्टे
- नैतिक मुद्दे आणि जागतिक आव्हानं सोडवणं (उदा. ग्लोबल वार्मिंग कमी करणे).
- कार्यक्षम तंत्रज्ञान विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित करणे.
अभियांत्रिकी संशोधनातील प्रेरणा
- संशोधनाची कठीणता लक्षात घेता गरजेची.
- सर्वोत्तम निकालांसाठी पुष्कळ प्रयत्नांची गरज.
नैतिक चिंता
- संशोधन मनुष्य, प्राणी किंवा पर्यावरणाला हानी पोहोचवणार नाही याची खात्री.
- संशोधनातील गैरवर्तन आणि लेखकत्व नैतिकतेचा विचार.
संशोधनातील गैरवर्तनाचे प्रकार
- श्रेयाचे गैरवापर आणि अनैतिक पद्धती.
साहित्यिक समीक्षा आणि तांत्रिक वाचन
- उद्दिष्ट: विद्यमान कार्य आणि संशोधनातील अंतर ठरवणे.
- माहितीपट: वेब ऑफ सायन्स, गूगल स्कॉलर.
- प्रभावी संशोधन: संशोधनातील अंतर ओळखणे आणि नव्या ज्ञानाचा योगदान.
टिपा घेणं आणि संदर्भ
- वाचलेल्या पेपरचं समज ठेवण्यासाठी आवश्यक.
- संदर्भ: स्रोतांना मान्यता देणं, योग्य संदर्भ शैलींचा वापर (उदा. APA).
बौद्धिक मालमत्ता हक्क (IPR)
- महत्त्व: शोध आणि कल्पनांचे संरक्षण.
- पेटंट्स: शोधांच्या विशेष हक्क; उदाहरणार्थ, अनो ख्या उत्पादनांचे डिझाइन.
- कॉपीराइट्स: मूळ आशयाचे संरक्षण.
- ट्रेडमार्क्स: ब्रँड ओळखांची नोंदणी.
औद्योगिक डिझाइन आणि भौगोलिक संकेत
- औद्योगिक डिझाइन: संरक्षणासाठी पात्रता आणि कायदेशीर निकष.
- भौगोलिक संकेत (GI): उत्पादनांच्या भौगोलिक उगमाशी संबंधित हक्क.
केस स्टडीज आणि IP संस्था
- हलदीच्या पेटंटसारख्या केस स्टडीजवर चर्चा करा.
- भारतातील IP संस्था आणि योजनांचा आढावा.
मूल्यांकन आणि अभ्यास साहित्य
- मूल्यांकनाचं एक भाग अंतर्गत आणि बाह्य परीक्षांचं असतं.
- पुढील अभ्यासासाठी शिफारस केलेली ग्रंथसूची दिलेली आहे.
निष्कर्ष
- प्रश्न विचारण्यास प्रोत्साहित करा व सुचवलेल्या वाचन आणि स्रोतांच्या माध्यमातून विषयांचा सखोल अभ्यास करा.
हे नोंदी व्याख्यानादरम्यान चर्चा केलेल्या मुख्य मुद्द्यांचे सार द ेते आणि संशोधन पद्धतिशास्त्र आणि IPR समजून घेण्यासाठी एक उपयुक्त मार्गदर्शक असावे.