Notatki z wykładu: Psychologia rozwoju człowieka

Dr Magdalena J. Pysz

Egzamin - Zagadnienia wstępne

• Cel wykładu:
  • Poznanie przedmiotu badań psychologii rozwoju człowieka.
  • Znaczenie dawnych filozofów i badaczy zachowania w rozwoju psychologii.
  • Główne problemy i kontrowersje w psychologii rozwoju.
  • Programy i metody stosowane w badaniu rozwoju człowieka.

1. Przedmiot psychologii rozwoju

• Nauka o zmianach w zachowaniu, myśleniu, emocjach i osobowości związanych z wiekiem.
• Psychologia rozwoju człowieka bada zmiany w różnych fazach życia od poczęcia do śmierci.
• Rozwój psychiczny trwa przez całe życie.
• Wiek życia używany do opisu i porządkowania zmian.
• Psychologia rozwojowa jako nauka pojawiła się pod koniec XIX wieku.

2. Dlaczego badania koncentrują się na rozwoju dziecka?

• Szybkość rozwoju: Najbardziej intensywne zmiany w dzieciństwie.
• Długotrwały wpływ: Obserwacja dzieci ułatwia analizę złożonych zachowań dorosłych.
• Zainteresowanie praktyczne: Ulepszanie życia dzieci, programy edukacyjne, interwencyjne i prewencyjne.
• Ciekawość badawcza: Stawianie nowych pytań, rozwój teorii.

3. Historyczne poglądy na dzieciństwo

2.1. Starożytność

• Edukacja dzieci koncentrowała się na umiejętnościach praktycznych.
• Akceptowano okrutne praktyki wobec dzieci.

2.2. Średniowiecze

• Rozpoczęto potępianie dzieciobójstwa.
• Dzieci traktowane jak mali dorośli.

2.3. Renesans

• Wzrost zainteresowania dobrostanem dziecka.
• Charytatywne instytucje dla dzieci.

2.4. Barok

• Powrót do wartości duchowych, rozwój edukacyjny dzieci.

4. Natura rozwoju człowieka

• Koncepcje teoretyczne:
  • Kartezjusz, Locke, Rousseau: różne podejścia do wrodzonych cech człowieka.
  • Darwin i Hall: teoria ewolucji i rozwój norm rozwojowych.

5. Główne problemy w psychologii rozwoju

• Natura vs. wychowanie:
  • Wpływ genów a wpływ środowiska.
• Ciągłość vs. nieciągłość rozwoju:
  • Równomierny rozwój vs. skokowy.
• Badania normatywne vs. idiograficzne.

6. Metody badawcze w psychologii rozwoju

• Cele badań:
  • Opis, wyjaśnienie, przewidywanie, kształtowanie rozwoju człowieka.
• Plany badawcze:
  • Badania poprzeczne, podłużne, sekwencyjne.
• Badania międzykulturowe:
  • Zrozumienie uniwersalnych zmian rozwojowych.

7. Etyka badań naukowych

• Ochrona przed cierpieniem, świadoma zgoda, poszanowanie prywatności.

8. Klasyfikacja teorii rozwoju psychicznego

• Teorie psychodynamiczne, uczenia się, humanistyczne, poznawcze, etologiczne, ekologiczne, socjologiczne, kulturowo-historyczne i dialektyczne.

9. Teorie psychoanalityczne

• Freud: Rozwój psychoseksualny, trzy części osobowości: ID, EGO, SUPEREGO.
• Erikson: Rozwój psychospołeczny przez całe życie w ośmiu etapach.
• Jung: Proces indywiduacji jako rozwój osobowości.

10. Teorie uczenia się

• Behawioryzm: Watson, Pavlov, Skinner.
• Teoria społecznego uczenia się: Bandura.

11. Teorie poznawcze

• Piaget: Teoria rozwoju poznawczego w czterech etapach.
• Teoria przetwarzania informacji: Atkinson i Shiffrin.

12. Kierunki współczesne

• Teorie biologiczne, natywizm, etologia, teoria przywiązania Bowlby’ego.
• Wygotski: Społeczno-kulturowa teoria rozwoju.

Bibliografia

• Trempała J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki. Warszawa.
• Harwas-Napierała B., Trempała J. (2002). Wiedza z psychologii rozwoju człowieka w praktyce społecznej. Poznań.
• Schaffer, H.R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wyd. UJ.
• Hoffman, M. (2006). Empatia i rozwój moralny. Gdańsk: GWP.
• Brzezińska A. I. (2006). Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańsk.
• Birch A., Malim T. (1998). Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości. Warszawa: PWN.
• Schaffer H. R. (2007). Psychologia dziecka, Warszawa.
• Harwas-Napierała B., Trempała J. (2002, 2003). Psychologia rozwoju człowieka, t.2, t.3, Warszawa: PWN.

### 4. Natura rozwoju człowieka Ten punkt omawia różne teorie dotyczące natury ludzkiej i wpływu wrodzonych cech na rozwój. Trzy kluczowe postacie to Kartezjusz, Locke i Rousseau, którzy prezentowali odmienne poglądy. Kartezjusz, ze swoim dualizmem umysł-ciało, otworzył drog do badań nad rozwojem fizycznym. John Locke, zwolennik empiryzmu, przedstawił koncepcję "tabula rasa" – umysł dziecka jako czysta karta, kształtowana przez doświadczenie i wychowanie (środowiskowizn). Jean-Jacques Rousseau, z kolei, głosił natywizm, podkreślając wrodzoną dobroć i potencjał człowieka, który powinien rozwijać się naturalnie ("szlachetny dzikus"). Teoria ewolucji Darwina i badania Stanleya Halla nad normami rozwojowymi wniosły obiektywne podejście, badając przeciętne granice wieku osiągania kolejnych etapów rozwoju. Współcześnie założenie, że rozwój człowieka zależy zarówno od natury, jak i wychowania jest powszechnie akceptowane, choć proporcje wpływu tych czynników pozostają przedmiotem debaty. ###

9. Teorie psychoanalityczne Teorie te skupiają się na wpływie wewnętrznych popędów i emocji na zachowanie człowieka. Najważniejsza jest teoria psychoseksualna Freuda, która dzieli rozwój na pięć faz, w których libido koncentruje się na różnych częściach ciała. Każda faza wymaga odpowiedniego zaspokojenia potrzeb, a niekorzystne doświadczenia mogą prowadzić do fiksacji. Freud wyróżnił też trzy części osobowości: Id (popędy), Ego (jaźń) i Superego (sumienie). Teoria Eriksona rozszerza to podejście, opisując osiem etapów rozwoju psychospołecznego przez całe życie, gdzie w każdym etapie pojawia się specyficzny konflikt, który musi zostać rozwiązany. Każdy etap charakteryzuje się specyficznym wyzwaniem, którego pozytywne rozwiązanie sprzyja dalszemu zdrowemu rozwojowi. Teoria Jung'a koncentruje się na procesie indywiduacji, czyli integracji różnych aspektów osobowości, w tym cienia, animy i animusa, aby osiągnąć pełną autonomię i zintegrowane poczucie Ja. ###

10. Teorie uczenia się Teorie te akcentują rolę doświadczenia w rozwoju. Behawioryzm, reprezentowany przez Watsona, Pawłowa i Skinnera, koncentruje się na obserwowalnych zachowaniach i ich modyfikacji przez bodźce i wzmocnienia. Warunkowanie klasyczne Pawłowa pokazuje, jak bodźce neutralne mogą wywoływać reakcje po skojarzeniu ich z bodźcami naturalnymi. Warunkowanie instrumentalne Skinnera podkreśla rolę wzmocnień i kar w kształtowaniu zachowania. Teoria społecznego uczenia się Bandury dodaje do tego element poznawczy i społeczny, uwzględniając obserwację i naśladowanie modeli, a także procesy poznawcze i emocjonalne w uczeniu się. Uczenie się odbywa się poprzez naśladowanie modeli oraz przez doświadczanie konsekwencji własnych działań. ###

11. Teorie poznawcze Teorie te skupiają się na procesach poznawczych, takich jak myślenie, pamięć i rozwiązywanie problemów. Teoria rozwoju poznawczego Piageta dzieli rozwój na cztery etapy, charakteryzujące się stopniowo coraz bardziej złożonym i abstrakcyjnym myśleniem. Każdy etap cechuje się specyficznymi schematami poznawczymi, które są modyfikowane poprzez asymilację i akomodację. Teoria przetwarzania informacji używa metafory komputera do opisu działania umysłu, akcentując procesy kodowania, przechowywania i odzyskiwania informacji. Model Atkinson'a i Shiffrina opisuje etapy przetwarzania informacji: pamięć sensoryczna, pamięć krótkotrwała (robocza) i pamięć długotrwała.