Overview
Podsumowanie epok literackich – ich czasu trwania, głównych cech, najważniejszych twórców oraz najistotniejszych dzieł w każdej epoce.
Antyk (Starożytność)
- IX w. p.n.e. – IV/VI w. n.e.; centrum zainteresowania: życie ziemskie, natura, człowiek.
- Rozwój retoryki, liryki i teatru (zasada trzech jedności, katharsis).
- Ważne nurty: idealizm, racjonalizm, epikureizm, stoicyzm, hedonizm.
- Przykładowi twórcy: Homer, Sofokles, Platon, Arystoteles, Wergiliusz.
Średniowiecze
- 476–1492 r. (Europa), X–XV w. (Polska); epoka teocentryczna.
- Rozkwit scholastyki (św. Tomasz z Akwinu), przewaga anonimowej twórczości.
- Główne motywy: rycerz, asceta, król, śmierć, życie pozagrobowe.
- Prądy: augustynizm, franciszkanizm, tomizm, teocentryzm.
- Wybitni twórcy: Dante, Gall Anonim, św. Augustyn.
Renesans (Odrodzenie)
- XV/XVI – koniec XVI w.; rozkwit humanizmu i wiary w człowieka.
- Rozwój nauki, sztuki, literatury sowizdrzalskiej.
- Przełom: powstanie literackich towarzystw, Akademii Krakowskiej.
- Kierunki: humanizm, reformacja.
- Twórcy: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Szekspir.
Barok
- XVI/XVII w. – poł. XVIII w.; religijność, niepokój egzystencjalny.
- Powstają pamiętniki, diariusze; cechy: konceptyzm, marinizm, sarmatyzm.
- Ważna kontrreformacja i mistycyzm.
- Twórcy: Jan Chryzostom Pasek, Morsztyn, Molier.
Oświecenie
- Koniec XVII – XVIII w.; rozkwit literatury naukowej i filozoficznej.
- Główne idee: racjonalizm, liberalizm, empiryzm, deizm, sentymentalizm, klasycyzm.
- Twórcy: Krasicki, Rousseau, Defoe, Wolter, Niemcewicz.
Romantyzm
- II poł. XVIII – poł. XIX w.; fascynacja uczuciami, intuicją, indywidualizmem.
- Kierunki: byronizm, gotycyzm, idealizm, irracjonalizm, symbolizm.
- Akcentowanie ludowości, mesjanizmu, mistycyzmu, orientalizmu.
- Twórcy: Mickiewicz, Słowacki, Norwid.
Pozytywizm
- Poł. XIX w. – lata 90. XIX w.; nacisk na naukę, pracę organiczną i u podstaw.
- Realizm, scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, naturalizm.
- Podejmowanie problemów społecznych, silny rozwój publicystyki.
- Twórcy: Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz, Dostojewski.
Młoda Polska
- Koniec XIX w. – 1918 r.; symbolizm, impresjonizm, dekadentyzm, secesja.
- Sprzeciw wobec pozytywizmu, zainteresowanie motywami ludowymi.
- Bergsonizm, ekspresjonizm, neoromantyzm, parnasizm.
- Twórcy: Wyspiański, Przybyszewski, Reymont, Zapolska.
Dwudziestolecie Międzywojenne
- 1918–1939; kulminacja nowoczesnych prądów i awangardy.
- Symultanizm, introspekcja, powieść paraboliczna, behawioryzm.
- Tendencje: futuryzm, dadaizm, ekspresjonizm, surrealizm, katastrofizm.
- Twórcy: Gombrowicz, Schulz, Kafka, Tuwim.
Literatura Współczesna
- Od 1939 r.; silny wpływ historii i polityki, zwłaszcza II wojny światowej.
- Tematyka: totalitaryzm, zagrożenia, tradycja, wartości ponadczasowe.
- Nurty: lingwizm, socrealizm, turpizm, neoklasycyzm.
- Twórcy: Camus, Herling-Grudziński, Kapuściński, Tokarczuk, Herbert.
Key Terms & Definitions
- Humanizm — nurt skupiony na rozwoju i wartościach człowieka.
- Teocentryzm — pogląd, że Bóg jest centrum wszechświata.
- Reformacja — ruch odnowy religijnej w XVI w.
- Konceptyzm — styl polegający na niezwykłych skojarzeniach i puentach.
- Sentymentalizm — kierunek podkreślający uczucia i naturę.
- Realizm — wierne odwzorowanie rzeczywistości w literaturze.
- Dekadentyzm — postawa negująca sens istnienia, przekonanie o upadku wartości.
- Behawioryzm — przedstawianie postaci poprzez jej reakcje zewnętrzne, bez psychologii.
Action Items / Next Steps
- Powtórzyć cechy charakterystyczne każdej epoki przed egzaminem.
- Zapoznać się z kluczowymi utworami i przedstawicielami epok.
- Przeanalizować główne nurty filozoficzne i literackie poszczególnych okresów.