Ang mga lumang bahay at gusali kaya na bahagi ng ating kasaysayan at kultura, nabibigyan ba ng karampatang pagpapahalaga? Sing-ingay ng palengke ang debate ngayon sa magiging... na naging kapalaran ng kilalang Iloilo Central Market sa Iloilo City, tinatayang naitayo noon pang 1930s at isa sa naging pangunahing pamilihan sa buong lalawigan. ito, taong 2017. Patingin ako.
Okay. Ang bango. Pero sa ngayon, dahil hindi na raw ligtas ang gusali, ang Iloilo City Cultural Heritage Conservation Council at ang City Government, sa halip na ito'y i-renovate, tuluyan na nila itong i-demolish para sa mas ligtas at moderno nilang palengke. Mas maganda na demolish gawa ng dati. talagang sira-sira na.
Nagulat nga kami bakit lahat na naubos na nila. Pati sa puso ng Maynila, napapanahong pag-usapan ngayon ang kalagayan ng iba pang mga luma pero makasaysayang mga istruktura na hindi lang niluma ng panahon, tila nakalimutan na rin ng kasalukuyang mga henerasyon. Dapat nating buhayin ang ating mga historical sites. Nakakalimutan nila dinadaan-daanan parang baliwala lang.
Pero ito, ang nagbigay sa atin ang kalayaan. Sa paglilibot natin sa mga kalsada ng Maynila, ano pa kayang lihim ng kasaysayan ang ating matutuklasan? Ang mga makasaysayang istruktura sa Maynila, misyong ipakilala sa kasalukuyang mga henerasyon sa pamagitan ng Heritage Walk ng Renasimiento Manila, grupong inorganisa ng history advocate na si Diego Torres. Ang mga Heritage Walk sa inyo nandito, pangdali.
Pagkalihin yung mga mamamayan in contact at face-to-face sa kanilang kasaysayan. Kung makakapagsalita lang daw ang una nating destinasyon, tiyak marami itong maikukwento. Sa kalsada kasing ito sa Santa Cruz, sa Maynila, nabuo ang napakaraming istorya na minahal nating mga Pilipino.
Dito matatagpuan ang ancestral house ng pamosong manunulat, si Severino Reyes. Hindi matatagpuan. ang kanyang naiambag sa ating kultura at kasaysayan.
Katunayan, itong isang buong kalsada sa Maynila sa kanya ipinangalan. Si Severino Reyes, na kilala rin bilang si Don Binoy, ang may akda. ng mga sikat na sarswela katulad ng Walang Sugat pati na ang sinubaybayang mga kwento ni Lola Basyang sa comics. Pero kung ang kanyang mga akda, hindi malilimutan, tila hindi gayon ang lugar ng kanyang kapanganakan na tila limot na at hindi napahalagahan. Tila napag-iwanan na ito ng panahon.
Kupas na ang pintura, ang salamin sa bintana, basag-basag na. Ang tarangkahan, ginapangan na ng halaman. Malaking bagay pagka yung bahay o yung inyong lugar ay may ganitong marker.
Kung wala ito, hindi mo akalain na minsan sa ating kasaysayan may tumira dyan na importanteng personalidad. Sa mga litratong ito, makikitang ang loob ng ancestral house para ng bodega. Mahigit isang daang taon na itong bahay na ito.
Parang abandoned na siya. Intak pa. Medyo matibay kasi mga bakal nung araw eh. Hindi na restore at all.
Napakahalaga sa akin yung nagsis. Dito ako naging tao eh. Early 1960s.
Ay medyo masaya pa kami dyan. Dahil nandyan yung anak ni Severino, yung descendants niya, nareciso, yung pamilya. Ikakiedad na rin yung nareciso, senior.
So lumipad din sila ng tirahan. Lahat ng mga collections niya, secured, kaso lang, nagkasunog noong early 90s siguro yun. Si Severino Reyes, binansagang ama ng sarsuelang Tagalog.
Sarsuela o dula na may kasamang awit at sayaw sa makabagong tawag. Isa sa... Sa pinakasikat niyang obra, ang walang sugat na itinatanghal pa rin sa mga teatro magpahanggang ngayon.
Matapang siya pero yung style niya suwabe. Suwabe. Kaya nakakalusod. Meron siya mga parahan para hindi ganun ka antagonistik yung mensahe pero kung Filipino audience ka, gets mo siya.
Isa rin si Severino Reyes sa nagtatag ng Liwayway Magazine taong 1922. Pinilathala niya sa liwayway ang isa sa pinakasikat niyang akda, ang mga kwento ni Lola Basyang. Gusto ko na pong madinig ang mga kwento ni Lola Basyang. Nakalaunan, ginawan pa ng pelikula at versyon sa Hindi lang alam ng marami, kahit nga ako recently ko lang lalaman na si Lola Basiang po pala, hindi ho totoong Lola, kundi si Severino Reyes mismo, lalaki.
Lolo si Lola Basyang, tama po? Yes, so pen name niya. Pen name niya yun. Alias. Pero alam nyo ba na ang pen name ni Severino Reyes na Lola Basyang hango pala sa isa sa mga kapitbahay nila sa kalsadang ito?
Ang tanyag na matriarch mula Pamilya Zamora sa Quiapo, Manila, si Hervasha Guzman de Zamora. Si Lola Basyang, kilala niya? Oo.
Ba? Totoo? Oo?
Alam nyo ho na may kapitbahay? Bahay kayong sikat na tao sa kasaysayan natin. At kasi ma'am, yung tinitokan ko sa kanila din yun eh. Yung challenge sa pag-maintain ng ganitong mga bahay is maintenance.
Pag yung properties ay na-abandon or na-lease out to other people na hindi naman sa wala sa pakilam sa bahay. Wala ko ba talaga magagawa to preserve this better and to honor his memory at saka yung contribution niya po. Ilang measures na pwedeng gawin. Ang unang challenge kasi sa private property pa. Kaya depende.
Depende yun sa availability of funds din. Lakad tayo pa Recto Avenue. Sa kanto lang kasi nito at ng Elcano Street, mababalikan ang eksaktong lugar kung saan itinatag ni Gat Andres Bonifacio ang KKK.
Kataas-taasan ka! Pagalanggalangan ng Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Taong 1896, sinimulang ilathala ng Katipunan ang pahayagang ang kalayaan na isa sa mga gumising sa kamalayan ng mga Pilipino noong 1896. Noong panahon ng mga Kastila, ang nagsilbi nitong punong patnugot o editor, ang tinaguri ang utak ng katipunan, si Emilio Jacinto. 230 Lavesares Street, Corner, Sevilla, dito sa Maynila, sa gitna ng komersyo, malapit lang sa Binondo.
Napakalaki ng ginampanang papel sa himagsikan ng mga katipunero sa ilalim ni Gat Andres Bonifacio. Music So ito na po yung marker where ang kalayaan was printed. Nakalagay din.
Original house was destroyed in 1945 in the Battle of Liberation of Manila in the Second World War. Nothing was written. Sa mismong lugar kung saan inilathala ang nasa 2,000 na mga kopya ng ang kalayaan, nakilala ko ang nagpakilala ng apo sa ikalimang generasyon ni Emilio Hasid. Pusot ng damdamin ng mga Pilipino para makapag-aklas sila sa Kastila.
Pero dahil patagong inimprenta noon ang ang kalayaan para linlangin ang mga Kastila, ang nakasulat na patnugot nito si Marcelo H. Del Pilar na nuoy na sa Espanya. At kunwari, pinalabas nila na ang pahayagan inilimbag o inimprenta sa Yokohama, Japan at hindi sa lugar na ito sa may Maynila. Printing press, bali ito dati?
Actually, tahanan siya. Ah, okay. Kasi tahanan ni Pio Valenzuela, paupahan.
At nung si Pio Valenzuela ay naging piskal ng Katipunan, isa sa mga talagang nilaban niya ay magkamun ng printing press. Okay. Kasi nung panahon na yun, napakahalaga ng press sa pagpapakalat ng balita. Ang paglimbag o pagprint noon ng ang kalayaan, malaki raw sakripisyo, lalo't patago. Wala pa sigurong typewriter noon eh, no?
Yes, so yun siya yung physically tina-typeset lahat ng mga pieces niya. Kulang sila actually sa mga typeset eh, yung mga letters. Kaya bumili sila sa may Carriedo, sa Santa Cruz, sa Kasakyapo, at kinakailangan pa ng ibang members na actually...
Manguha mula sa Diario de Manila, na nandoon sa Intramuros, ng mga typeset para makumpleto nila. Kaya mabagal yung publication ng newspaper. Dapat nating buhayin ang ating mga historical sites.
Nakakalimutan nila, dinadaan-daan. Ang last stop natin, isang magulong eskinita sa Quiapo, kung saan nakatindig pa rin hanggang ngayon ang itinuturing na tahanan ng ng mga katipunero, ang Bahay Nakpil Bautista. Nagsilbi kasi itong tirahan ng ilang importanteng tao sa ating kasaysayan.
Gaya ng kinilalang lakambini ng katipunan na si Gregoria de Jesus o Oryang, ang byuda ni Supremo Andres Bonifacio na kalaunan pinakasalan ng musician at composer na si Julio Nakpil. Ang mga natira dito were directly active participants in the history of the katipunan. Thank you. Itinayo ito taong 1914. Sa ngayon, isa na itong museum. For a basic tour, it's 80 pesos.
Magasos ma-maintain. We have to ask people to pay a certain amount. Ang tiket ng mga bisitang papasok dito, replika ng sedula na pinunit na mga katipunero noong himagsikan.
Sa itaas, may apat na malalimutan. Malalaking silid na pinapresko ng bintanang gawa sa kapis. Kapansin-pansin hindi lang bahay ang naipreserba rito, pati na ang mga sinaunang kasangkapan. Narito ang ilang gamit ni Oriang.
Meron din ditong maliit na silid aklatan. Yung responsibility, it goes both sides, sa owner and at the same time, doon sa national government natin, through the national heritage agencies natin, katulad ng NHCP. Yan yung kaakibat na penalty pag halabawa sa itsura niya ay hindi mo siya inaayos. Nasa building code yun eh.
At the same time, sa heritage law naman natin, may sinasabi na kung halabawa hindi kaya ng... May ari na i-repair o ayusin yung structure niya. Pwedeng mag-takeover yung government para tulungan sa pamamagin ng isang compulsory repair order na pangalagaan yung structure na yun. Hindi lang pamahalaan dapat ang nangangalaga dyan.
Lahat ng mamamayan ay dapat kasama. Mahihip talagang i-preserve ang pamahan ng pagkasaysayan kasi talagang mahal, may cost. At hindi rin dati ay ating pinapreserve. Pero pinipili natin, ano ba yung may saisay sa atin? Nagiging makasaysayan lang isang bagay, kung nalalaman natin yung kwento nito, yung saisay nito, at nagiging makabuluhan na siya sa buhay natin at sa puso natin.
Ang mga lumang istrukturang ito, patunay na ang ating mga bayani at mga kilalang personalidad noon, hindi lang mga tauhang na ilimbag o na isusulat sa mga libro, kundi na buhay at tumindig bilang Pilipino. Pero anong pagpapahalaga ba ang naibibigay natin sa kanila kung sa ganitong sitwasyon natin sinasariwa ngayon ang mga iniwan nilang alaala? Thank you so much mga kapuso. Kung nagustuhan nyo po ang videong ito, subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
Don't forget to hit the bell button for our latest updates.