Hi people of the Philippines and people of the world. Hit the button below. And you will be subscribing to the Boy Abunda Talk channel on YouTube.
Let's keep talking. Hi everyone and welcome to Rappler Talk. Ako po si Jules Guillang.
Nitong nakaraang mga linggo po ay trending topic sa social media ang statement ng isang aktres na si Ella Cruz. Sinasabi niya nga na, Is history like chismis? Kaya naman para himayin natin, Ang usapin na ito, makakasama natin ang dalawang personalidad na dekalibre sa kanilang mga larangan.
Unang-una, isang historiador, isang historian mula sa De La Salle University kung saan po siya ay nagtuturo. Makakasama natin si Professor Xiao Chua. Hi, Prof. Shau.
Kumasakit. Makasaysayang araw, Jules, at sa lahat ng ating mga nanonood. Thank you for being here.
And of course, Prof. Shau, makakasama rin natin ang kinaguriang king of talk, ang isang veterano sa entertainment industry. Let's welcome Tito Boy Abunda. Tito Boy, welcome. Maraming salamat, Jules.
Magandang araw, oras sa inyong lahat. Wow. Chismis at least.
Yes. Teka muna, ha. Chismis daw. Asaga history.
Oh, tingnan na. Kung meron nga bang point of unity to? Nag-merge ba itong dalawang usapin na to?
Yan yung pag-uusapan natin ngayon. Pero simulan natin sa inyo, Prof. Shao, kasi kasaysayan, history, di ba? Para lang maging for the record, linawin natin sa mga audience natin.
When we're talking about history or kasaysayan, paano nagiging bahagi ng kasaysayan ng isang kaganapan? Ano ba yung proseso dito? Well, una sa lahat, punta natin yung pinagmulan ng salitang kasaysayan ayon kay Seyus Salazar.
Sa sinauna nating wika, kasaysayan mula sa salitang saisay. sabihin, ano yung kwento? Kwento yan, say-say-kwento. Ano rin yung importante, makabuluhan, mahalaga, sa buhay nating mga Pilipino? So, if we're talking about Filipino nationhood, siyempre, ano yung mga naging mga events na naging mahalaga o mahalaga na kailangang balikan natin para maintindihan natin kung paano tayo nagkaganito bilang isang bansa.
So, yung may say-say. Kaya nga sinasabi nila, di ba? Iba nag-o-omit ka sa history. Sabi ni Ella Cruz, may omission. Totoo naman yun eh.
Kasi hindi naman lahat ng events, pwede mong ilagay sa mga libro. Minsan lumilitaw siya pag kailangan mo. Pero kailangan din na tinitignan mo ano yung mahalaga.
Kasi kung hindi naman siya mahalaga, eh huwag mo na siyang ikwento muna. Tandaan natin na subjective eh. Ang ano mo kapatid mo, historian din.
Subjective ang subject na history. Although subjective siya, hindi siya katulad ng literature na pwede kang mag-invento kasi creative arts siya. Ang history ay nag-border din sa isang agham. Science din siya. So pag sinabi mong science, may metodo ng pagtingin kung ano yung totoo o hindi based on the evidence.
May ebidensya. May ebidensya. Now, of course, ang sinasabi nila, bakit yung tismis ba hindi ba kasama sa kasaysayan?
Una, kailangan natin maipindihan na yung chismis o pwede mo sabihin kwentong bayan noong unang panahon, pwede mo siyang gawing source ng history pero hindi sa pag-verify ng actual events. Ang tanong, bakit siya kumala? Iyon ang tanong.
So, ibig sabihin, pwede mo siyang pagtignan noong tinatawag na mentalities ng mga tao. Salamin siya ng kultura at ng pag-iisip ng tao. Pero hindi sa pag-verify ng certain facts.
Yan, yung pag-verify ng certain facts. Kasi sa totoo lang, kailangan natin maintindihan yun na kaya ang laki ng premium ng Pilipino sa chismis ay dahil hindi tayo writing society noong unang panahon. Okay.
Tito Boy, gabagal. I just wanted to add something to that point of shout. Yung pagiging subjective ay hindi nakahiwalay sa methodo or methodology ng history sa aking pagkakaunawa. Yung methodology...
Kasi sa kanya ko rin ito natutunan ay nag-uumpisa yan sa hypothesis. Tapos meron kang mga ebidensya. Nag-a-analyze ka. Nag-i-interpret ka.
Doon yung subjectivity pumapasok. So yung pagiging subjective ay nakapaloob doon sa proseso ng pagsusulat ng kasaysayan. Dahil ito'y sinusulat ng mga tao.
Kaya... kaya nagiging subjective. You wanted to ask something. Dito ba yung nabanggit ni Prof. Shaw kanina, no? Baka kaya mas talamak ang chismes sa kultura natin dahil mas hindi tayo into writing, no?
So, mas oral history ba natin matuturo? Iba pa yun? Hindi. Well, oral history is part of it.
Part of it. ...tradition din, iba pa yun. So Tito Boy, from your point of view, lalo na as someone na veterano na nga sa entertainment industry, kapag pinag-uusapan natin yung chismis, ano yung kaibahan nito kapag nasa television na as to the communities? Hindi, ang importante natin... usapan, ano ba ang chismis?
Yeah, in the first place. I-dinidikit lamang ito, and this is a stereotype that hindi ko alam kung paano ako magre-react. Na pag sinabi mong chismis, showbiz.
Isamantala, ang chismis ay nakapaloob sa buhay natin araw-araw. Politika, man. Kaya saan?
Araw-araw, magkakapit bahay, katabi na resto, kahit magkakasama. Ngayon, nandito sa isang kwarto, bahagi to ng buhay. Hindi ko lamang alam, alam ko naman talaga, bigger than life kasi ang mga buhay ng mga artista, mga singers, mga celebrities, public figures, kaya may politika. But, importante, may intindihan natin, ano ba ang chismes? Ako sa pagsasaliksip, sa pag-aaral, may mga ilang akong naisip.
Una, ang chismes ay isang kwento na nanggaling sa wala. Nanggaling sa wala, pero malasa at ikinalat. You know, coming from nowhere and it was spread around, told and retold because it was, it is palatable.
Kaya kumalat. Halimbawa, anong klaseng chismes ito? Namatay si, ilang beses na ako na chismes, namatay si Boy Abunda.
na matay si ganitong artista. Madami yan. Karamihan niya nagdaan. Sharon Cuneta, at marami pang iba. Si Shawi.
Marami pang iba ng mga public figures na bigla na lang may lalabas na matay daw. Okay. Bakit madali kumala?
Patay eh. Oo. Kamatayan eh.
Mala sa pakinggan. Okay. That's number one. So, isang balita, isang kwento na walang pinagagalingan lahat ng matinee idols, baklayan.
Laging may ganun ang gulo. Laging meron yan. Okay?
So that's the first kind. The second kind is a true story. Okay? This is very important. A true story told and retold using the, anong tawag sa math yung mga addition?
The four operations of mathematics. Okay. So may totoo kang kwento, pero may addition, may subtraction, may division, at may multiplication. Example.
Halimbawa, ito ay mag-boyfriend-girlfriend. Okay. Naghiwalay.
Yun lang ang totoong kwento. At ang dahilan, third party. Okay.
Ano yung sub-track? Let's apply, mag-sub-track tayo. Nag-cool off lang.
Pero okay sila. Okay sila. Okay? Magandang pakinggan.
And I'll tell you why. Because, you know, when you do chismes, and again, sana hindi lang sa showbiz ito idikit, may power ka eh. I know something that you don't.
Mm-hmm. I know something. You know, it's an issue of power. Knowledge is power.
Of course. And chismes is super, super power. Yes, yes.
Okay. So, yun. Dagdagan natin.
Naghiwalay sila dahil sa third party, at alam nyo ba, buntis. At alam nyo ba kung sino ang nabuntis? Pinsan niya. Nagdadagdag.
Because ginagawa mo mas malasa. Okay. I-divide mo.
Marami na ang division na. Alam ba, ang tatay niyan. Ang kilala ng tatay niyo.
noon, etc. I-multiply mo. Nabuntis ang nanay, nabuntis din.
Ang tat ang nanay. Tatlo ang anak, na iba-iba ang ama. See? So, the story is coming from something that is real, that is true, that is factual.
Pero binawasan, dinivide, dinultiply, at dinagdagan. At nangyayami yan, because also of a problem with memory. At tayong lahat dito, kahit yung ginawa natin kahapon, yung iba hindi na natin maalala. So, kapag nakaminig ka, pag nire-tell mo ulit, may nakalimutan kang detalye na. So, ang nangyayari, nag-iiba talaga.
Kung hindi, kaya nga mahalaga yung pagre-record sa kasaysayan at pagtingin sa record. Pero siya meron ding intensyon. Yan nga yung motivation nila, tito. Yung motivation siya, pwedeng makasira, pwedeng bawasan para hindi naman ma-insulto ang kaibigan, depending on who is telling the story. May malis kadalasan ang chismes.
At saka mas makulay ang pagkwento mo, mas makamakirihan ka. Ang dami niyang alam na detalya. Alam mo kung bakit?
Walang nakakalampas na chismes sa atin. akin. You know, because I have access to all these people.
Yun ang pangalawa. Let's go to a third one. It's chismis by exaggeration.
Oo, may exaggeration yan. Halimbawa, ito, ako'y lumaki po sa sama na meron kami na rinig na kwento tungkol sa isa sa aming mga lolo. Ang tawag namin sa waray, mga apoy. Apoy ang tawag namin. Apoy is lolo.
Isang beses na, the real story was, siya'y nalasing. Nalasing. Dahil naka-inom ng tuba. Tapos, isang gabi, dahil lang sa inyo, pabiro pa nga daw eh.
Sabi ng aming mga kamag-anak, nangangayat in waray ay nanghahamon. Kumuha ng ita, dahil karamihan naman, mga magsasaka at mga... tillers of the soil, ikang ang aking mga ninuno, kumuha ng ita, lumabas ng bahay kubo, at hinamon daw ang mga aswang at mga kapre, at sinabing, ali kayo dito, ang totoo kayo, lumabas kayo dito, at tingnan natin kung...
kung sino ang matapang sa atin. Siyempre. It was almost Joe in jest. It was facetious.
It was in jest, according to the story. Pero hinahamon niya. Hinahamon niya yung...
Tapos pagkatapos yan, binalik ang itak, natulog. Lumabas ang kwento. First generation. Alam niyo ba, ang lulo namin, makapangyarihan yun. At may makapangyarihang itak yun.
Pagnalalasing yun. Lumalabas sa madilim na portion. Konong.
Nang hahamo niya ng aswang. Sa yun, pagdating ng isang henerasyon, ang daming napatay na aswang yan dahil sa lolo namin. Di ba? Bayani na siya doon.
Pagdating sa isa pang kwento, ay alam niyo ba, lahat ng mga bayan dito na malapit, pag may nakikita daw na aswang o suspetsang aswang, lolo namin ang tinatawag. It's a creation of the urban legend. So, chismis by exaggeration. Siguro ang intent nung umpisa, biro.
You know, na dito nag-umpisa yung talo ang lolo mo, ng lolo ko. Wala ka sa lolo ko. Alam mo, ang lolo ko, etc.
Magalingan. Sa isang klase yan. We also have chismes by interpretation.
Dito na kami nag-agdini siya. Kasi ang chismes by interpretation, halimbawa, tayo, magkapitbahay, nakita kita na nagpunta ka ng salaan. Tinubos mo halimbawa ang kwintas mo na naisala dahil kinapos ka.
Okay? Nakita kita. Okay, may johindi naman. talaga maganda ang tingin ko sa'yo.
Dahil may ingit. Chismis also is about ingit, about jealousy. About galit.
May magamay nagawa ka. Pag lapit ko dito, sabi, alam mo ba, si Jules nasa sanlaan. Nag-sanla na naman.
Alam mo ba ang sanla? Siguro nakita ko parang watch. Samantala, ang ginawa mo ay nagtubos ka. Dodoblihan pa yan.
Again, imumultiply natin. Alam mo, naghihikaw sa nga siguro. Kasi wala eh.
Pati yung motor yan. yata, naisanlana. Hindi magtatagal, pati anak, isasanlana.
That's my, that's interpretation. Okay? Let's go to chismes by impresyon.
Ito naman yung impresyon. Magkakapit bahay. Oo, ito na naman, subjective. Maiklimag damit.
Naka-sleeveless. Naku, tingin ko dyan, malandi. Okay, umpisa pa lamang yun. Naipasa sa isang tao.
Let's make it more palatable. Let's make it more delicious. Anong sasabihin ngayon yan? Ay, oo, naka-sleeveless. nakatayo yan sa Quezon Avenue.
At saka alam mo yan, hindi ako nagtataka. Dahil ang nanay din nun, medyo gano'n. Alam mo yun? You make it as palatable as possible.
Kasi nga, may galit ka, naihingit ka, at again, that power of knowing something that you don't know. You have no access to this. So, yun yung mga ibang-ibang klase ng chismis.
Nagkaroon pa nga ng pelikula nun, Totoo ba ang chismis? Which simply means, that you really have to validate a chismes because chismes is not true. Okay? And nobody in this country wants to be identified as ako po si Jules, ako po si Xiao, ako po si Boy, at ako po'y chismoso.
It's pejorative. You know, it's pejorative. Dahil ang chismoso at ang chismosa, may isa pa, mga walang magawa yan.
Wala masyadong ginagawa. Tamang-tambay, gano'n. Wala magawa.
Kaya nag-iimbento ng mga kwento para it's entertaining. entertainment, you know, sa magkakapitbahay. Ay, halika nga dito, magkwentuhan nga tayo, magchismisan tayo. You know, that becomes part of our cultural everyday life.
Pero, pag nakakasakit na, ay nakakaproblema, no? So, habang pinag-uusapan natin kung ano ang chismis, you can apply it now to history. Right. Ang quick question ko dito, Tito Boy, paano ba tinutuldukan ang isang chismis? Tatlong bagay.
Okay. Okay. Tatlong bagay. Una. Pag mataas ang threshold mo at ikaw ang biktima ng chismes, and it takes a lot of strength and courage, kung pansinin, di naman totoo eh, namamatay ho ang chismes na walang pinagagalingan.
Pero may mga tao na sensitivo. May mga tao na naapektuhan ang trabaho. May mga tao na naapektuhan ang kalusugan, ang health, ang nanay, ang tatay, ang pamilya. Depende, wala-wala itong magic pill.
Depende sa threshold mo. Pero kadalasan, people would say, say, ignore it. That's what Pangalawa, face it head on.
Aling Sean, halika nga, mag-usap nga tayo. Hindi ho totoo na namutang ako. Face to face.
Face to face, i-confront mo. Pangatlo, pag talagang hindi na kaya, ang remedy mo, go to the courts of law. Ipabaranggay mo. mo.
Yun lamang yun. Ipabaranggay mo at sabihin mo, mag-usap tayo dito at meron tayong mediator at hindi ko na hindi na nakakatuwa-huwa yung mga pinagsasasabi. Ganun pag-tundo. Even in show business, even in politics, you can call a press conference, you can ignore it, or you can go to the courts of law. Kaya nga parang na, well, hindi naman nasasaktan, pero parang off lang sa akin, na sinasabi nila, di ba, kasi sinabi histories like chismis.
Tapos yung mga dakilang chismosa daw, sila na yung mga, sila yung mga best historians natin, si Lolit Solis, di ba, si Christy Fermin, di ba. Pero alam nyo, sa totoo lang, mga batikang showbiz reporters ito eh. I mean, yes, nagsisimula sa Chismis, pero media men sila.
At ang media men, kailangan may editorial na no yan, mayroong confirmation yan, di ba? At kung Chismis lang, walang confirmation to, sasabihin mo, hindi siya confirmed. So, yun yung kailangang liwanagin doon.
Ipagtanggol ko lang ng konti naman ang show business, okay? Manay Lolit, si Christinelli. Karamihan ng mga batikang manunulat ay hindi magsasabing sila'y walang source.
mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga m ko lang konti. Hindi nag-aaral yun. Pero pagdating sa klase, et cetera, nag-probe pa, nag-be-build up kayo. Okay. In show business, you are not taken, you are not made to account.
Halimbawa, okay, this is a classic story. In old Hollywood, this is a classic story of PR. Ito mga intersectionalities ito, ano.
Lana Turner was being built up as a next Hollywood queen. Wala silang mahanap kasi iba. Iba na, no? You know what they did? And hindi po ito chismes.
This is PR history. What they did, they invented an organization and called it the American Fashion Designers Association. Nag-telegram doon sa management, doon sa studio ni Lana Turner.
At sinabing, the Fashion Designers Association of America has declared you to be the most fashionable movie star of the United States. Ginamit ngayon ng mga spinmeisters. At sinabing... nabing, who is Lana Turner? She is the most fashionable woman in Hollywood.
I mean, do you go to court, actually, to say, hindi naman totoo ang ginawa niyo eh. So, ang ganyang stunt is acceptable in show business because nobody got hurt. Nobody got hurt.
At bumagay kay Lana Turner. Dahil pag hindi naman bumagay ang package na inimbento, hindi naman kakagatin yun. Hindi naman kakagatin yun. Iba na pag ang pinag-uusapan, kasaysayan. Dahil, it cannot be debated.
Facts are facts. The truth is the truth. Not even a truth because that can be subjective. Ang facts, hindi mo pwedeng pagdibatihan. Kaya nga dumadaan ang proseso ng vina-validate, pinag-aaralan, may peer review sila siya.
Maraming pinagdadaanan bago sabihin ito ay kasaysayan. Ayun, Prof. Siyao, ngayon sa YouTube, ang daming mga nangatawag na iba ng mga pseudo-historians kasi ang laki ng reach nila. ang daming nanonood sa mga videos nila at sila yung pinaniniwalaan kasi nga may ganitong lumabas na narrative na kung ibabase natin sa eleksyon yung popularity, kung sino yung nanalo at kung ano yung naratibo na sinusuportahan nila ito yung katotohanan ngayon.
So paano natin babanggain yung ganitong klaseng mindset na nasa numbers game na lang ba tayo pag pinag-uusapan ang katotohanan, ang kasaysayan? Ako hindi, kasi hindi naman como popular eh yun na yung totoo. Yan yung kailangan natin.
natin makita dyan. Pero, di ba recognize mo? Ako, halimbawa, isang paglilinaw na gagawin ko dyan, Jules, hindi talaga ako naniniwala na lahat ng bumoto, halimbawa, doon sa Pangulo ngayon, dahil siya yung nakinabang doon sa disinformation at misinformation na ginawa yung nakikita natin sa pag-aaral. Ay hindi naman ako naniniwala na lahat yun ay naniniwala sa disinformation. May mga ibang-ibang mga dahilan kung bakit ginawa nila yung pagboto.
Kung bakit nila binoto si President. President. Marcos. Kahit na sa palagay ko, naniniwala sila na totoong may human rights violation, totoong may plunder, may mga iba-ibang dahilan.
So, hindi ako naniniwala totally na based lang yan sa disinformation, misinformation. But that said, paano naman namin babanggain yan? Pagdating sa...
ng public sphere. Ako, natanggap ko na yun eh kasi may mga ginagamit sila mga technique. Diba? Tulad ng yung gagawin mong mas eksplosibo. Diba?
Magugulat ka. Oo. May mga gumagamit sila. May mga ginagaya mo ako. Susunod!
Naalala ko lang yung na-tumbling na gano'n tapos nawala yung book naging Tito Boya Mundo na. Anyway, ito yung ano, kailangan natin makita dito. Gumagamit sila ng mga termino na talagang yung clickbait. Ito yung mga kasaysayang hindi binanggit sa inyo nung bata kayo. Again, hindi naman lahat mababanggit.
talaga sa'yo, di ba? Pero parang ikinubli. We will not use words like that. Historians will not words used like that.
We are very careful na kapag nag-nana-rate kami kung ano lang yung tama, yung tumpa, we use a lot of ways na gawin itong mas popular, pero hindi kami gagamit ng clickbait. Siyao, meron bang listahan ng mga historians na pwede naming puntahan at sasabihin namin, ah, kapanipaniwala siya? I mean, I know this is a very fundamental question. Meron ba?
kung ba kami pwedeng puntahan na ito ang mga historians na may kredibilidad meron? Well, ang problema, wala pang list na ganyan. Pero usually, sila yung mga miyembro ng mga historical organizations like Philippine Historical Association, Philippine National Historical Society, Adhika ng Pilipinas. Would you advise us as an audience, as a public, to go to the listings of these organizations para malaman namin na ito'y kapanipaniwala? Oo.
At trako... record din. Aside from these organizations, maraming na silang naisulat na journal articles.
Ako tinatamad naman ako. Sabi nga ni Jules, clickbait. Pero puntaan ko lang yung tanong mo.
Kasi, there's a very dangerous question and postulation. Ang majority, di ba, victors usually write the story or the history. Naririnig namin yun.
Pero, from a common sense point of view, common sense lang ang mabalang. kung majority vote makes you win. But I don't think it gives you exclusive ownership of the truth. Exactly.
Okay? Kasi kung magbabasa ka, halimbawa sa literature, sabi nga ni Xiao, subjective, hindi ko alam kung, was it Ibsen who said that meron siyang sinabi na parang the majority is always wrong. the minority is really right. Nakakalito yun, ha? I think it was Henrik Ibsen.
So, kung nanalo ka, majority ka, panalo ka. Barangay captain ka. Ika'y naging mayor. Ika'y naging presidente.
Pero hindi nangangahulugan na ikaw ang exclusive na may-ari. Kung ano ang totoo. And that applies also to the minority.
Ang minority, dahil natalo ka, hindi nangangahulugan. na ikaw ang may exclusive possession ng katotohanan. So that has to be talked about. Iba yung nanalo naging senador.
Iba yung nanalo na ikaw lang ang may karapatan magkwento. Lalo na ngayon na na-democratize na ang media. Everybody has become a journalist.
Everybody has become a storyteller. So doon sa sagot kung paano ihahandle ito, dapat mapanuri talaga. Dapat mapanuri talaga tayo doon sa clickbait ba ito?
Ito ba'y may nilalaman? Ito ba'y... Dapat ako nga ang parati kong sinasabi ay, sa akin lamang po ito ha. When I read something that appears to be a historical narrative, my first reaction is to doubt.
Nagdududa ako. Nagdududa ako until I prove myself wrong. Okay, hindi yung una na naniniwala ako and then, ay, mali pala, hindi. At marami kang sources na... na babasahin pa.
Nagdududa muna ako. When I doubt, I mean, of course, I don't want to go into the point that I would be paranoid or, you know, napaka-skeptical sobra, but may duda. And then, I find the truth. I think that's a tip that we can give students and people who are exposed to social media news.
Balikan ko yung tanong mo, di ba, na paano ba hihaharapin ito? Kasi hindi nga kami gumagamit ng mga eksplosibong mga salita. Why not?
No. Pero, pwede din naman kumamahal. Explosivo! Pwede naman gamitin yun kung talagang explosivo.
Why the hell do you not use that kapag hindi naman? At pinapalaki mo lang. Kasi exageration nga siya.
Sir Shao, quick lang. Lagi ko sinasabi sa kuya ko. Obviously may gap eh yung academe. to the masses. So, paano natin haharapin yun na mas pumapatok yung mga nasa YouTube?
Hindi pa pwedeng gamitin yun. Para lang, kasi pag sinabi mong eksplosibo, what's stopping you from doing clickbaits when in the end, you're telling the truth? Kaya kailangang pag-aralan din Anong mga klase ng clickbait lang Clickbaits lang na explosive Kasi may mga ginagamit Nagpoint out yan ng study But anyway Dalawang punto lang Bago ko sagutin yan Una sa lahat Mayroon akong naging statement noon Na parang sinasabi ko na Ang resulta ng 2022 election Is a referendum Of what version of history is accepted Although that is In a way way through. Kasi acceptance naman yung sinabi ko.
Tama rin eh. Naglabas ang, kinorek ako ng isang board member ng Philippine Historical Association when we released a statement on disinformation. No amount of election can take us away from the truth. Hindi pwedeng mabago ng isang eleksyon ang nangyari nung nakaraan.
That's one, no? Na kailangan malinaw sa atin. So pwedeng magbago yung pananaw natin sa mga events through time.
Pero yung mga nangyari ay batay sa ebidensya. Nangyari talaga yun, ano? So, We can have debates on yun, ano yung mga very details dyan, pero yung broad strokes niya, nandyan yan. Una. Pangalawa, dito na papasok yung paano harapin ng historians, public history ngayon.
Kasi diba, tandaan natin, there was a time na ini-snub ng ilang sa academia, yung mga nagko-column ng mga istoryador, yung mga nag-gumagawa ng mga video, yung mga nagko-consultant sa mga pelikula, yung mga nagpapainterview sa telebisyon, na parang pundits lang yan. Kaya, Hindi sila malalim. Kasi para sa kanila, yung malalim ng kasaysayan, yung nasa journal.
Pero kailangan, yun na nga, yung kasaysayan pang madla o public history, lumabas tayo. At masaya ako na hindi na lang si Amet Ocampo, hindi na lang si Xiao Chuan. Madami ng mga historiador na nasa Facebook ngayon, nasa TikTok, nasa Twitter. At hindi lang historians.
Kahit hindi ka historian, pwede kang tumulong dyan. Basta malinaw lang na ikaw ay sumasangguni sa mga... eksperto. That's one. Number two, sa pagharap dyan ay ngayon, isang maganda rin na hindi lang yung spoon feeding o facts.
Yung ginagawa natin ngayon, halimbawa, hindi tayo masyadong nagkukwento sa kung ano ang, ito ang tamang version. Pero kung paano nag-analyze, paano nag-iisip, so yung metodo, ito, ipag-usapan natin, paano ba natin malalaman o i-verify kung ang isang informasyon, ito nga eh, gusto kong ikwento, Tito Boy. Kapag chismis, actually, paanchissimis.
sa showbiz, doon lumalabas yung pagkahistoryador ng mga Pilipino. Bakit? May nakita akong isang post na nagsalita daw ng cryptic message si ganitong aktor na dahil sa kanyang pag-hiwalayan, nag-unfollow sa Instagram.
So ngayon, may analysis. So, ano kaya ito? Analysis na yun, di ba?
So, as a historian, anong gagawin mo? Kailangan tignan mo ngayon yung primary source. Yung mismo tao.
So, titignan ka ngayon doon sa Facebook, totoo kaya yung cryptic message na yun? Titignan mo muna. Kung di pa nabura, makikita mo na doon.
O kaya may nag-screenshot. Di ba? Mabiberify mo, ah, galing sa kanya.
Ngayon, titignan mo ngayon, naghihintay ka ngayon ng sagot doon sa babae. Di ba kung ano yung sasabihin niya doon sa cryptic message ng lalaki. So, ngayon, nabiberify mo na ito yung nangyari na kukonstruct mo. Based on the primary sources.
Na sana, sa kwentong politik, kung baga, pag-showbiz ang... base ang kwento, nagiging historya daw tayo. Okay. Tito Boy, may mga points na nabanggit si Prof. Shau. May mga reaction lang ako dun sa pinag-usapan natin yung majority vote, ang boto, may kinalaman ba sa katotohanan.
At sinabi ko nga kanina, na majority, nananalo ka. Pero wala kang ownership ng katotohanan. Pero, doon sa specifically, doon sa narrative, halimbawa, nung nakaraan. karaang eleksyon. Ang iyong kaibigan na si Van Ibernas, nabasa ko yan isang beses.
May problema rin kasi na dapat i-address yung kanyang tinatawag na historiographic endogamy. Okay? Na pag may narrative ka, halimbawa, pag sinabi mong martial law, kailangan martial law was declared because President Marcos wanted to perpetuate his.
Pangalawa, parang sinasabi ni Van na pag sinabing martial law, yung amnesty international records, may mga nakulong. may mga abuses, etc. Pangatlo, Mrs. Marcos was part of the Conjugal, whatever Yun yung mga pinag-uusapan If your narrative Is not within Does not fit Into this narrative, into this Indulgence Walang say-say ka. Na dapat, palagay ko, pag-aralan ng mga studyante na hindi naman. Hindi naman.
Sabi nga ni Van, I liked his point. Umusbong naman ang arts nung kapanahonan. nila President Marcos. As a matter of fact, kung hindi ako nagkakamali, matagal ng article ito ni Van, na parang naayos ang mga historians. I'm not very clear about it.
So in other words, ang narrative, palawakin. Hindi lamang ito. Kasi may isa pang problema ang martial law. When you talk about martial law, you talk about just the Marcoses. Nasaan ang ibang actors?
Hindi naman. sila lang. Exactly.
So dapat mas maging comprehensive. Correct. Dapat. Kaya kung ang pag-uusapan natin, kanya-kanyang versyon, kulang eh.
Oo. At saka yung versyon na, halimbawa, marami tayong nakausap during the elections. Bakit si BBM ang iyong ibinoto? Gusto ko eh. Yan ang diskurso eh.
Mukhang mabait eh. As simple as that. As simple as that.
Eh bakit ko palalalimit? It was an emotional vote. I am not even talking about kasi pag pinasukan mo na dito ng morality.
I know this is for another discussion. Makahaba tayo. Kasi sino ba ang nagdidikta kung anong tama at anong mali.
Pero lumabas na pag hindi mo iboto ang aking kandidato, bobo ka. Hindi ka enlightened. Hindi mo naiintindihan ang kasaysayan. Na parabagang, ang reaction ko tuloy, ah okay, ganun pala.
Over 31 million Filipinos voted for the man. And why? I am saying now, let's acknowledge that.
Maybe, meron tayo hindi pinakikinggan. Bakit mas marami ang nagkagusto sa presidente? Aren't we listening? It's not just because there was misinformation.
It is not because kulang sila sa kaalaman. Baka we are not listening. We have so much arrogance.
We are overbearing. Na, teka muna hindi, kami lang ang tama. Baka ha, yun ang basa ko. That's my first point.
The second one is, kanina minention mo yung sa showbiz. Ang ganda-ganda ng point na yun, na pag cryptic message, sinasaliksik mo, tingnan nga natin. Ang advantage ng mga kasamahan natin, katulad ni Manay Lolit at nila Christy Fermin, they can call people. Si Jules nag-post ng cryptic message.
I dial your number. Tatawagan agad. Ay, Diyos ko. Sasabihin ko, Jules, ano ba ang kwento dito?
Pwede pa nga sabihin, Tito or Manay or Christinele, huwag mo lang sasabihin ako, pero ito ang totoo. Primary, sir. primary source pero bago pipagpatuloy siya o meron kasi ayoko yung stereotyping kapag sinabi mong show business lahat kasi nungalingan showbiz guy plastic guy showbiz that has to stop because that's not fair pero may tanong ako doon sa primary source halimbawa in the political sense sinabi ni Senator Enrile na sa kanyang libro halimbawa na ang kanyang ambush ay totoo ay hindi totoo at sinabi dito ay totoo, e buhay pa siya.
How do we manage? He's the actor. He's the actor. We can even go to let's say the narrative of Mrs. Marcos.
In an interview with, kung hindi ako nagkakamali, Professor Monsod, sinabi niya, bago kaming mag-asawa ni Ferdinand, ay nakakita ako ng gold bars sa basement ng bahay. How do you handle itong mga impormasyon na ito? Well, una sa lahat, kailangan makita una, tama ba ako yung interview ni Mrs. Marcos? Am I right? Did it happen?
Yan, yan, yan. Tama yan. I heard it.
Ang kailangan makita natin dito, kami mga historiador kasi, tinitignan namin, may certain information ka. Alimbawa, ambush ni Minister Enrile. So that's a historical event yun.
September 22, 1972. Now, ang nangyari kasi dyan, ay noong edsa revolution, sinabi niya na peke yun. Ibig sabihin, it was staged. It was parang, ano, no? Parang it was staged so that martial law could be justified.
Now, Now, ang problem kasi dyan, noong sinabi niya yun, then he wrote his memoirs and said, hindi siya totoo na staged. Hindi siya totoong peke. Ambush talaga yun. Now, eventually, after that book launch, he also clarified again na it was staged, it's just I did not know it was staged.
So, in a situation like that, hindi kami mapanuri masyado. Pero yung papalit... Palit-palit halimbawa ng kwento. Paano naming babasahin? Ayan.
Kailangan maghanap ka ngayon ng isa pang primary source na magsasabi sa'yo na maaaring meron siya, primary source or kahit secondary source, na maaaring may impormasyon na magko-confirm o magde-deny doon sa sinabi. Nakapanipaniwala. So halimbawa, si Primitivo Mijares na close kay Pangulong Marcos, naminig niya daw yung pag-uusap ni Pangulong Marcos at ni Enrique nung gabing yun.
Na ang sabi niya, make it look good. good. Make it look good.
At kailangan umabot sa news watch o sa big news. Doon sa mga programa ng TV noon, ng Channel 5 at siyang Channel 9. So, ibig sabihin, inuutosan niya si Enrique, make it look good. Ibig sabihin, ini-stage.
Pero, between ni Harris and the actor himself, Ayan. Dyan na't papasok yung problem of credibility. Dahil nag-e-back, parang kang emperor's new clothes. Dapat nag-stick ka na lang doon sa una mong story, parang panuwalaan ka namin. Dahil pag nag-iiba, hindi.
So, iba ka, doon ka nakataon na nawawala yung credibility ko. Yung consistency rin. Correct.
So, yun yung magandang point yun, Tito Boyo. Yun ang dapat pinag-iisipan. Kasi, halimbawa, meron pa yung stereotype na sabi ko na, yung primary source, yung... May mga hindi nga primary sources eh, the actors themselves.
Kasi hinahanap ko, halimbawa, napapagusapan natin ang martial law. Bakit parating Marcos, ang dami-dami nila eh. Hindi. Ang dami...
Dami-dami nila. Bakit ang narrative, sila lang. Eh ang dami namang nakinabang, ang daming nasaktan, ang daming nakulong, ang daming umusbong. Ang daming nakinabang.
Ang daming nakinabang. But the narrative, Shau, is, di ba, yun. Yun lamang.
Yun lamang. Kaya hindi ko, nauunawaan ko yung, halimbawa, ako'y may interview during the elections. Doon sa, saan ba? Sa amin ba?
O sa latest, somewhere. Ako nag-interview. Tay, sinong inyong iboboto?
Sabi niya, iboboto ko po si BBM dahil itong tinayuan ng aming bahay ay dahil sa kanyang ama. Dahil sa kanyang ama. Hindi ko ikukwestiyon yun.
That's an old man telling me the story. I mean, was it because of an agrarian reform? Paano ko ikukonteksto ang lahat ng ito? Kaya tama yung sinabi mo na hindi ko tatawaran na lahat ng ito lahat ng bumoto sa presidente natin ngayon ay produkto ng disinformation. Part lang yan.
That's very condescending para sa akin. May mga bumoto, dahil naniniwala sila dito. Kasi another discussion that has to be taken seriously is, after President Marcos, after President Corrie, after all these governments, alam ko this is the first time being discussed, pwede ba na napagod ang tao?
Wala namang nangyari. Ang dami-dami namang nakawan, ang dami-dami namang... failure na ginawa. Ganito pa rin ang buhay ko.
Pwede ba ako bumalik na lang doon? Baka naman ay mabago? I mean, it is possible.
Because it's a logical narrative. Though some experts are also saying na kaya daw nakafocus sa mga Marcos lagi, it's because of command responsibility. Parang kaya lagi idinidikit sa kanila.
But the conversation right now is we're saying na kailangan mas palawakin pa natin yung narrative. Pwede ako sumakot doon. Kuha ko naman yun.
Pero alalahanin mo na yung participants, the answer is actors, the other actors involved in martial law, stayed, became senators, became leaders, became influencers, became government officials. Kung sana ang mga actors lang ay nawala na rin, walang epekto, I would agree. Yeah.
So, yun sa akin ang problema. Napaka-limitado, napaka-hindi naman, I mean, napaka-esoteric, but yun lang. Yun lang.
And whose narrative is it? I have a point which will partly answer bakit si Marcos lang yung pinagtutunan ng pansin. And this is because Marian Pastoros says, ask us, ask me as a historian, bakit ganun, bakit kakaunti ang mga historians na nagtatalakay tungkol sa martial law?
Which is true. Tapos sabi niya, anong ginagawa niyong mga historians? Ito yung sasabihin ko. Noong kasing ako ay... estudyante pa lamang, around two decades ago, ang turong sa amin, dapat kapag ikaw ay historian, hindi ka kumukuha ng topic na bago pa lang.
Kasi, tama ba yun? Hindi, yun yung sasagutin ko mamaya. Bakit?
Kasi buhay pa yung mga tao. Halimbawa, how would I write about the Dandingko Wangko at the time? E, buhay pa siya. Or, for example, Lucio Tan, for example.
You cannot, parang, what do you hear about? Diba? Kasi yun yung mga consideration.
Masasaktan ba siya? Babalikan ba niya ako? Kaya ang sinasabi ng mga historians, write, unwritten, unwritten rule, sabi nila, write about topics 50 years before your time.
50 years. Kaya parang, ay, kakaunti. At dahil si Marcos ang pangulo, siya yung topic kasi part naman talaga siya ng Philippine history.
Kaya parang nakatuon lahat sa Marcos administration. Dahil yan yung traditional way, tinitingnan mo yung mga liyo. Kung baka hindi ka nagkakaroon ng social history, ganyan.
Although, eventually, tapos dinidiscourage pa nila yan. May isang nagsabi sa akin noon na, kasi ang undergrad thesis ko at ang MA thesis ko, hindi alam ng marami ito, no? Si Imelda Marcos. Kaya sinasabi nung isang nagsabi sa akin, isang medyo parang condescending, sabi niya, bakit naman ganon yung pinili mong topic, Imelda?
History na ba yan? Kasi buhay pa. Kasi buhay. So parang ang dating sa akin, eh ako naman, sabi ko, gumawa ko kasama si Seus Salas, isang eksperto sa kasaysayan, aman ng pantayong pananawat, dating din ng College of Social Sciences and Philosophy ng UP, na gumawa kami ng framework na pwede namin tignan ang current history, ang tawag namin kapanahong kasaysayan, pero nasasabing namin ito ay kailangan kunin na natin habang buhay pa. Kasi akala mo makukompleto mo, hindi mo naman.
talaga makukumpleto lahat ng dokumento eh. So kung ano yung makuha mo dyan, i-analyze mo na. Okay. So I go back to that question.
Tama ba na antayin mo muna na mawala na sa mundong ito? Hindi. Okay. Definitely not. No?
Although kailangan ang isang historian, humble din, na kailangan na tignan mo What's your word, Joe? Humble. Humble. Humble, no?
Okay. Na magpagumbaba ka na ang mga bagay, kahit nakita mo na hindi ikaw ang magaling, hindi ikaw ang nakakaalam ng lahat. Kasi lahat ng tinitignan mo, preliminary, pwede yung mabago pagdating ng panahon, ng bagong ebidensya. Right.
Ito na nga. Ito yung question ko, Prof. Shaw. Ang daming lumalabas sa mga termino. May revisionism, may denialism, may maraming terms na lumalabas. Ano ba talaga?
Mali ba yung revisionism? Ano ba yung distortion? Paano ito naging mali? Lahat ng terms na yan ay tama kung titignan mo sa mga konteksto ng kanilang pinagmulan.
Historical revisionism sa West. Bakit? Define na ang kanilang history.
ang mga facts, hindi na halos pinag-aawayan. Pag nirevise mo yan, usually, nagmamali ka na. Kaya sa kanila, tama yung historical revisionism.
Historical denialism. Bakit yan sinasabi? Bakit denial yung sinasabi?
Kasi nagmula yan doon sa Holocaust denial. Na sinasabi mo, hindi state policy yung pagkamatay ng mga judyo, hindi 6 na milyon na judyo yung napatay. So, denialism yun. Now, ang sinasabi namin, okay lang gamitin itong mga terms na ito, pero sa Pilipinas...
Pilipino, pag Pinoy ka, ano yung denialism? What is? Tapos yung tinatawag na revisionism, ito, alam mo rin ito, hindi lahat ng revision sa Philippine history ay mali.
Kasi marami tayo talagang maling mga natutuhan dahil kolonyal ang ating kasaysayan at kailangan natin i-revise, i-fine-tune para maging Pilipino ang pananaw. Pati yung mga literatura natin noon, very West. Correct. Kaya ano ang objective siya? Nang...
revisionism, bakit nagre-revise? Bakit nagde-deny? Saan ang pinanggagalingan nun? Well, una sa lahat, kailangang makita na, halimbawa, sa mga Filipino historians, bakit namin nire-revise yung ilang mga pananaw? Pananaw, yung facts na dyan eh.
Diba? Although kung may bago ngang fact, bagong natagpo ang lumang, bagong natagpo ang lumang dokumento na nakatago somewhere, nagbabago pati yung facts eh. But whatever it is, ang tuon yan ay para mas maging tama yung kasaysayan. mas maging tama, dahil tama ang kasaysayan, mas tama yung pananaw mo tungkol sa sarili mo bilang isang pinipino.
Hindi yan ang tinutumbok kasi natin sa revisionism. Correct. Do you revise because you want to serve the interest of whoever is in power? In power. Agenda.
Yung agenda. Is that how you call it? Kaya ang gusto kong term, mas historical distortion.
Distortion. Kasi revisionism is all right. Revisionism is all right. Yeah, it's all right. So it's distortion.
Parang malinaw. Yeah. At saka gusto ko lang liwanagin din, Jules, na doon din, sinasabi mo na huwag kang mag-stereotype. Yung mga kapatid natin na nasa kabilang kampo, ini-stereotype din ako. Na lahat ng sinabi ko tungkol sa mga mapos ay walang maganda.
Hindi totoo yan. Kasi ang ating MA thesis ay tungkol sa mga achievements ni Melda Marcos as Metro Manila Governor and Minister of Human Settlements. May mga kritisismo ako doon. Pero sinabi ko, ang kanyang mga nagawa. At sinabi ko, minan.
nakatulong sa mga nagawa na magagawa. Magaganda. At magaganda.
Oo. At sinabi mo rin yung mga hindi magaganda. Corrected by.
So may ebidensya ka sa lahat ng... Yun. Yun lang naman. Ang ayaw kasi natin, yung halimbawa, kung magkakaroon sila ng mga literatura o pelikula...
sa pananaw nila ng mga Marcos sa kasaysayan, wala namang problema doon kasi ginagawa naman yan eh. Maraming historya doon na actually sumulat para sa mga Marcos. At based on evidence ang kanilang sinasabi. Akayaw lang natin yung mga pagbabalok. Halimbawa, Ipaw, pwede naman nasabihin mong magaling si Marcos.
Dahil marami siyang nagawa, pero nire-recognize, marami akong kaibigan na pro-Marcos na ganito. Nire-recognize nila na nagkamali si Ferdy, Andy, si Andy, doon sa mga human rights violation. Nagkamali si Andy dahil naging, nagkaroon ng plunder.
Diba? Na parang sinasabi ko nga, ito yung mga gusto kong Marcos loyalist. Kasi parang meron silang pagkatuto sa nakaraan na pwede sabihin nila na, oh, ituloy na lang yung magaganda.
ni senior. Pero yung mga mali, itapo na. Huwag nang i-justify.
Ang natatakot kasi yung marami ngayon, ay i-justify itong mga ito. Itong mga ginawang mali. Tapos, mawalan ng saysay yung experiences ng mga biktima at ng buong bansa na na-biktima din ng plunder. Dahil pag ninakawan ng bansa, pati tayo yung biktima nun.
Ako, Jules Ascaciao, para lamang klaro sa ating mga manonood. Pag-usapan natin ng ilang mga bagay. Hindi ko alam kung mga chismis o to. totoo na nalaman natin sa kasaysayan. Una, mabilisan lang to.
Ang may-ari daw ng Pilipinas ay si Taliano family. Wala akong evidence kasi... Pero narinig mo yan, di ba? Is it chismes? Does it remain chismes?
It remains chismes. Aguinaldo, pag-usapan natin. Ang napakamakulay na buhay ng ating... Is he really rightfully the first president? Hindi ba si Sakay, Malvar, Bonifacio?
Depende kung anong gobyerno ang tinitignan mo. As a republic, dahil republic. He was the first president.
Anong tawag ng republic niya? Republic of Filipina. Pero ang argument ko, si Andres Bonifacio ay kailangan i-recognize na pangulo din noong gobyerno before that because it was a national government.
Because if we recognize Bonifacio Aguinaldo's government, even without the recognition of other nations, na part ng ating chronology as a nation, sana ganun din yung gawin. Kasi sumunod si Malvar, minala din noong 1902 naman. Okay. Pero ito na, magkaaway ba talaga si Aguinaldo at saka si Bonifacio? Mayaman ba talaga si Aguinaldo at mahirap si Bonifacio?
Well, una sa lahat, mas, well, galing sa... Naririnig mo yan, di ba? Yes, yes. Galing sa mayamang pamilya, may kayang pamilya si Aguinaldo dahil opisyal ng pamahalaan yung pamilya nila, di ba? Okay.
Pero si Bonifacio hindi naman ganun kahirap, di ba? By all accounts, siya ay working class na middle, ang tawag dito, yung middle class. Okay.
Magkaibigan. Nagkaibigan ba sila? Magkaaway ba sila? Naging magkaibigan sila nung una.
May paggalang ba sila sa isa't isa? Nagkaroon sila ng paggalang sa isa't isa. Kaso nagkaroon ng hidwaan sa huli.
Okay. Doon nang nangyari. Ipinapatay ba talaga ni Aguinaldo si Bonifacio?
May sulat, mayroong parang admission sa isang document si Emilio Aguinaldo in 1943 na sinasabi niya na dahil binuyo siya ng dalawa niyang general, ay inutos na niya yung pagpatay. Pero kung siya ang masusunod? Kung siya ang masusunod, hindi. Okay.
Quick question dito. Okay. Sino nagtatakda, Prof. Shaw, patungkol sa pagkilala kung kaninong gobyerno yung una natin kikilalaanin? Well, syempre, hindi.
Tanda natin na istadong Pilipino yan, no? Syempre, yung government. Pero kasi, pwede kasing i-argue yan through the National Historical Commission of the Philippines. NCP.
Pero kasi, kumbaga, meron na silang holding on dati. Okay. So, medyo... Kasi, ano yung discussion?
Kung Republic ang pinag-uusapan, Commonwealth nga, hindi Republic yun. Correct. Eko.
Oo, I mean, kung pag-uusapan natin ng seryoso. Kaya nga yung sinasabi 17 President of the Philippines, hindi 17 President of the Republic of the Philippines. Yan ang nilaliwanagin natin.
May mga chismes pa ako. General Luna, pinatawag ni President Aguinaldo sa Nueva Ecija, dahil mag-uusap sa lang kwento pa nga noon, ay pagdating ni General Luna, wala siya doon, mga tao lamang. But I'm not gonna go there.
Una muna, totoo ba yung aming napanood sa pelikula na nandoon sa bintana ang ina ng ating presidente at sinabing... Nagalaw pa ba yan? Dalawang primary sources Referring to General Luna Oo, di ba namatay si General Luna Tapos nandun yung nanay niya, Ginaldo Dalawang primary sources na nandoon Sa pagpatay ang nagsabing totoong nangyari So hindi siya chismis So totoong sinabi ng ina Ng ating presidente Ang hindi natin ma-establish Kung may direct na utos si General Ginaldo Kasi kung inamin niya yung kay Bonifacio Hindi niya inamin yung kay Luna At wala siya doon At ang sinasabi ay ginalit Mhm Dahil meron ng temper. General Luna. Totoo itong temper na ito.
Oo, totoo yan. Pati yung kapatid niya, sila mga Luna talaga. Correct.
Isidra, balikan ko na yung Isidra. Ngayon, natatulong ko. Kasi may mga usap-usapan na si General Luna, we're talking about Antonio, was a champion. of the Katipunan.
Siyang may hawak ng yaman or ng pera ng Katipunan. Di umano, katulad ng sinasabi namin, ay ang perang ito ay iniwan doon sa kanyang girlfriend sa tarlat, na si Isidra, na nalaman later ay ang matriarch ng Kuwang. kung family di umanoy ang pera na ito kaya ang ginamit sa pambili sa Hacienda Luisita.
Ito ba'y chismes? Ito ba'y totoo? Chismes kasi for lack of documentary evidence hindi natin ma-verify kung talagang naging mag-suta sila. Hindi natin ma-verify kung talagang sa documents kung may naiwang pera. Kasi tandaan natin, bakit natin sinasabing chismes?
Sapagkat ang revolutionary government natin at ito'y nasam-sam lahat ng mga Amerikano yung kanilang mga documents, very, very particular sa mga resibo ng matatanggap at inilalabas na pera. So, ibig sabihin, dito mo makikita na kung yun ang pagbabatay mo, yung mga dokumento na yun na nasa National Library natin, mukhang hindi pa natin ma-verify yan. Hindi kaya ito yung secret savings ng katipunan.
Yan ang dagdaga ko lang. Pero yung pera pinagbili sa Chenda Luisita, hindi mo pwedeng itrace yun sa Revolution. Sa GSIS. At sa or 60s na nakuha yan, 1950s, nakuha yan ng Hacienda Luisita ng Cojuango family at yan ay pautan sa kanila ng government service insurance system. Let's talk about the other Luna naman.
Doon sa France. Of course, everybody knows that pinatay niya ang kanyang asawa at ang kanyang mother-in-law pero ang hindi nagkaka-agree ang mga salaysay ay kung bakit hindi. Well, may nagsabi na pinatay doon sa loob ng...
CR. May nagsabi na sila ay pababa ng hagdanan. You can probably clarify that.
Pangalawa, ito talaga yung chismis o hindi. Hindi daw nakulong si Juan Luna dahil kaibigan siya at gusto ang kanyang mga obra ng reyna ng France. Actually, di na nga nagkahalo-halo na yan.
Nagkahalo-halo na yun. Una sa lahat. Yung kuyong bahay kasi ni Antonio Juan Luna.
Dalawang kwarto niyan, iisang CR. Sa gitna. So, ang kwento, kaya involved ang CR, nananahimik, ay dahil doon lumaan si Juan Luna dahil nilock yung door ng kanilang main room, pero hindi nilock yung CR.
So, doon pumasok si... Sa kabilang kwarto? Oo, sa kabilang kwarto, si Juan Luna, para patayin point blank yung kanyang asawa at yung kanyang mother-in-law.
So, doon nangyari sa loob ng kwarto? Oo. at CR.
Oo. Ang ano na lang ngayon, later on, kasi yan yung contemporary accounts eh. Okay.
Yan yung mga accounts nung panahon na yun. Pero after parang 50 years, magkakaroon ng bagong version na binaril daw yung pintuan ni Juan Luna. Tapos yung dalawa, namatay na dahil binaril yung pintuan, yung doorknob.
So parang, medyo weird, no? Yung kwento na yun na lumabas. So does it remain a chismis? That one remains a chismis. But what we know is talagang umamin si Juan Luna na nagdilimang paningin niya.
Ayon doon sa transcript of records, nagdilimang paningin niya at napatay niya. Pero siya ay naabsuelto dahil ito'y crime of passion. Yes.
During that time, crime of passion was your defense of honor. Hindi dahil sa gusto ang kanyang mga obra ng reina. At reina ng Espanya yung may gusto ng obra, hindi ng Fransa. O siya, pero siya pa'y isa na niya.
Although pwede kasi alam mo, kinakwento ko yung chismis na yan noon. Pero sinasabi ko, merong chismis. Kung ikukwento ko sa... So even historians can say merong chismis.
Of course, definitely. Pero hindi verified ito. Kailangan sasabihin mo hindi verified. Disclaimer mo yun na guys. Dapat forthright ka.
Kung hindi mo ma-verify, dapat forthright ka. Forthright ibig sabihin, sinasabi ng harapan na ito'y walang ebidensya. Gumburza, Madroha, Tito Boy.
I have to, you know Tito Boy, I have to correct you. Okay. Madjoha.
Madjoha. Madjoha. Hindi joke.
Okay. When was this? 1872. Cavite Mutiny. Di umano eh sila ang nag-organize kaya sila'y pinatay.
They probably know it beforehand but they were not part of the mastermind. Pero sila'y pinatay dahil sa chismis. Fake news. Oo.
Fake news. Like Rizal. Found them up de Katipunan.
Okay. Kaya binabel. Okay.
Puntahan natin yan. Mga collaborators, mga traidor ng bayang ito, marami tayong nababasa na ito'y nag-collaborate, ito'y nag-traidor sa bayang. O, sepey Laurel. Let's talk about Laurel.
Lawel was the president of a puppet republic under the Japanese. But he himself was not puppet. He tried his very best to save his people.
Yan ang kagandahan kay Lawel. Di ba yun ang order na nanggaling din? kay Quezon na makisama kayo.
So, unfair na sabihin na puppet siya. Pero kasi may mga levels of collaboration talaga. May mga collaborators na ginawa yung utos ni Quezon na make it a bit better for the people. At mayroon din mga talagang sumipsip sa mga Japones. Karamihan to survive.
Pero alam niyo po, ang nabasa ko rin ay umabot. Laurel refused to be pardoned because he wanted to defend himself. And he wanted to prove his innocence.
Kaya inis na inis siya nung nag-amnesty na si Rojas. Nung nag-amnesty, ayaw niya. Totoo yun? Totoo yun.
Sa isang perspective galing yun na puppet government? Well, remember that our... Most of the history of the Philippines kasi medyo meron tayong konting pagkiling noon.
Although, ano yan eh, pa bang... meron tayong love-hate relationship with America. So it's from the West. Oo, parang ano, dahil kampe tayo sa Amerikano nung gera, ayaw natin si... At pumasok naman yung politika dyan.
Kasi naging politician din si Laurel after the war. But he wanted to prove his innocence. He wanted the child to continue. Rizal, let's talk about our national hero.
May mga usap-usapan. O chismes, let's use the word chismes. Hindi naman daw pinatay si Gatpuno Rizal dahil siya ang tagatago ng hit. hidden wealth.
Correct. At siya daw ay naging pare. Naging pare.
Jose Antonio Diaz. At yung pera ng Vatican at ni Hitler ay binigay niya sa isang abugano na nga nga lang. Alam niya ang chismis. Paano yun?
Paano? Paano nangyayari? Would you know the genesis of that chismis? Well, ano siya eh.
Uy, ang ganda ng talong na yan. Kasi nauna lang yan doon sa nauna lang yan doon sa Taliano. At ang Taliano, the premise of Taliano ay pag-aari namin ng Pilipinas. May titolong kami na pag-aari namin ng Pilipinas at lahat yung mga sinaunang bayan na yan ay dating taliano, Mahalika Kingdom. Not verified by history because Mahalika is not a place name but a person.
A person in Laguna who is free. Now, dati ano lang, pag mamayari lang ng Pilipinas, sometimes may ginto na. Ito na yung addition.
Ito na yung addition. May ginto na at ang nangyari dyan, nagsama-sama na lahat yan. Si Marcos daw, nag-abogado sa...
kaya binigay yung ginto. Tapos, nagsama na rin yung kwentong Jose Antonio Diaz na may Nazi gold kasi, na hindi lang Yamashita Treasure may Nazi gold na natagpuan. Nagsama yan, dati magkahiwalay yan, nagsama yan, so may merging, no?
May additions, yun lahat nang yan, multiplication. Kung pala sa lahat yan ang Christmas. Corrected by. Tapos, yung pinakauling variant na lumabas dun sa isang blank ng isang, ano, isang, hindi ko makitig din yan, ano?
Ayun, ano? nga si Rizal daw ay buhay. Hindi na matay. Ito na lang. Siguro maganda.
Tignan nyo yung port. Sa Port Santiago, may buto doon. May buto doon ng vertebra na tinamaan ng bala. Buto nyo si Rizal yun. So, kung buhay si Rizal, eh kanino yung vertebra na yun?
Alright. Anong proof? Okay.
Ito naman yung napaka common itong tanong. Nag-retract ba or nag-recant? Whatever the difference is. Uh...
The difference is, si Jose Rizal, dahil ang contention ay, ang chismis ay, kung nag-retrap, bakit pa siya binaril? Okay. May chismis na nag-retrap siya nga. Tapos may document sa'yo rin. May chismis.
May document na lumabas. Ang sabi namin, chismis yan kasi ginaya lang yung sulat ni Rizal. Paano magbabago ang isip ni Rizal one day before he died?
E ang problema, sabi ko, mapapatunay lang na hindi chismis yan. A few years back, ang sabi ko, kapag... Kapagka meron ang Guardia Civil account of the last days of Jose Rizal.
Kung may Guardia Civil. Pero walang lumabas? Nahanap eh. May nahanap. Ang tawag doon, yung cuerpo de violencia, which are the spy documents of the Spanish Guardia Civil veterana.
At nandoon yung account na may pinimahal nga si Rizal at kinasal siya. It's an eyewitness account. It's an eyewitness account that is not priest.
Hindi pare. Na may interest. Isa siyang sundalo. Na 3.8 to do.
doon sa kanyang boss. Pero kung halimbawa mga Espanyol ay interesado sila ipakita sa mga tao na pag kayo ay nagtraidor sa amin, kayo ang aming papatayin. Pero tingnan nyo, nag-retract.
Bakit itinuloy pa rin yung pagpaslang sa ating bayangin? The problem is, because yung pagpaslang kay Misal ay dumaan sa isang political judicial process na hindi kontrolado ng simbahan. The retraction was on his own decision?
Yan ngayon yung ating hindi malaman. Pero siguro, oo, dahil kay Josephine Batten. Dahil gusto niya may patasal.
Okay. Puntahan natin sa Del Pilar. Bago daw makipagdigmaan si Del Pilar, Gregorio. Gregorio.
Gregorio Del Pilar ay nag-o-orgy at nag-lalasing. Totoo yan, di ba? Nanarilig ko rin yun.
Ang verdugo ni Aguinaldo. Tama ba? I'm talking about Del Pilar.
Okay, so ito ba'y chismis? Ito ba'y totoo? Ang problem is, Orgy, siguro sa eksagerasyon ng gustong gumawa ng pelikula. Addition.
While kay Gregorio Del Pilar, pwedeng ganun na may orgy. Pero walang ganun. Walang nagsabi ng ganun. Marami siyang letters sa National Library na Castor. May ibang mabay.
Pero yung orgy, nating alam yan. Pero yung isa pa, yung pagiging assassin na faithful kay General Aguinaldo, mukhang by all accounts, toto eh. At tama.
Baka na, tinatawag siyang verdugo. Yun ang... Kung baga, yun ang... Later on, yun ang parang sinasabi na siya, yung verdugo. Graciano Lopez Jaina.
Hindi raw nakakasulat pag hindi walwal. Parang si Nick Joaquin lang yun. Lasenggo.
So, totoo ito. Hindi ito chismes. Kilala yun, no?
But they... Yun na nga. Kahit ganito silang mga humans with failures, they serve their country.
Of course. Yan ang importante din dyan. Si Bonifacio daw at saka si Rizal ay magkaaway. Ay hindi, hindi sila mag-aaway. Idol ni Vizal si Bonifacio.
Idol ni Bonifacio si Vizal. Idol ni Bonifacio si Vizal. Yan naman ang klaro.
Ilan sa mga chismes lamang. Ang gandang exercise nang ginawa natin. Pwede siyang tumayo bilang unique segment. Chismes o hindi.
Kailangan yun. Chismes at kasaysayan ang ating pinag-uusapan. Okay, so ngayon ibalik natin iusapin kay Ella Cruz.
Kasi pinalikan muna si Pa, ayoko na lang na-control siya. Yung conversation starter kung bakit. Bakit natin pinag-uusapan ito? Pero Tito Boy, kapag mga public figure, kapag celebrities, saan at kailan ba dapat sila magsalita patungkol sa mga ganitong issue? Kasi ang daming naapektuhan eh patungkol sa perspective.
Yung iba naniniwala na, oh hindi totoo yan kasi chismis nga yan. So from your point of view, as a public figure Tito Boy, kailan lang ba at papanood sila dapat magsalita? Hindi ko alam kung saan ako mag-uumpisa.
Pero dito, okay. Ella, ang una kong reaksyon noong nakita ko yung post, ang bata. And I called her.
Bilang, I hate to admit that I've been in this business for so long. Alam, binibiro ko ang mga baguhan pag sinabing, gaano ko nakatagal, Tito Boy, sa industriyang ito, two years. Pero, yun ang unang kong reaksyon. Tinawagan ko yung bata.
Sinabi ko, Ella, isang beses, mag-usap tayo. And I thought it was the right thing to do. Mag-usap tayo, magkwentuhan tayo.
Hindi ako naniniwala na dapat siya ikut. kutsain. I mean, I'm talking from an industry point of view. Yung kami, magkakasama kami. Kung meron kang alam, turuan mo ng maayos.
Tapos ng eleksyon, wala nang kulay. Walang kulay ang kasaysayan. Walang kulay ang chismis. Kung meron kang nais itama at ibahagi sa bata, naniniwala ako na maayos, magagawa mo ng maayos sa pamamaraan. Okay.
Let's go to, let's go, may ano yan eh, Jules, may discussion yan sa celebrity endorsements. Okay, napaka-polarize ng ating eleksyon Dahil may mga celebrities na sumuporta kay Vice President Lenny May mga celebrities na sumuporta kay President Marcos Okay, ano ba ang celebrity endorsement? Okay, it's a marketing tool, it's a strategy Para mas kaaya-aya at mas madaling makarelate ang butante Kung sino man ang brand, kung sino man ang political candidate mo Okay, so simply said celebrity endorsement ay hinihiram lamang yung, halimbawa ako fan, ang aking emosyon, ang aking pagmamahal, ang aking paghanga, dito sa celebrity na ito, ay nagnanais tayo na mailipat ito doon sa political candidate. Okay? It's the transfer of how I feel, my brand experience, dito sa celebrity nito.
Pero it's not easy. It's easier said than done. Dahil in the discipline of celebrity endorsements, May mga factors involved. Una, kailangan yung magic na roon. Sasagutin ko yung tanong mo kasi kung paano yung discourse.
Yung magic nung dalawa nandun, may magic. Ibig sabihin ka panipaniwala ka. Pangalawa yun, may kredibilidad yung celebrity endorser.
At ang pinakamaha... Mahalaga sa lahat, dapat compatible yung celebrity at sa kayong kandidato. Napakaganda ng ugali ng kandidato mo, tapos bastos ang celebrity mo, eh hindi magkoconnect yun. Mahihirapan yan. ano ang diskurso na dapat pasukan ng mga movie stars?
You know, movie stars are some of the most intelligent. And I don't mean to pander. And I'm not defensive about this. Some movie stars, a lot of movie stars, are brilliant people.
Matatalino yan. I mean, sabi nga ni Meryl Streep, it's not just play. You know, it's not just fun.
When you pretend, she was talking about pretending, it is imagined possibilities. And it is a life. It's a survival tool.
It's a life survival tool. So, I'm coming from there. Ang mga artista, kung gusto pumasok, halimbawa, sa diskursong politika, aralin. Kasi mga sanay yan mag-aral. Ano ang lingwahe?
Ano ang isinisigaw? Ito ba'y compatible sa aking mga pinaninindigan? Kasi yung may previous political experiences, halimbawa, political activist ka on environment, or women's rights, madali kang paniwalaan kasi hindi ka biglang lumabas.
Okay? So, importante na aaralin mo yung diskurso. Anong pinag-uusapan? Ano ang edulohiya? Kung meron?
Kung wala man, ano ang naisip parating sa tao? Sana yan mag-aral. So, movie stars who want to go into the political sphere should study.
What am I supposed to say? Hindi lang yun yung mga linyang yung mga blurbs. Kailangan mas malalim. Ito ba'y nababalik?
babagay sa aking pagkatao. Ito ba pinaniniwalaan ko? Kasi on record ito, in 2016, sana tamang aking taon, Oprah Winfrey is credited to have gotten a million votes for President Obama. Kasi kung aaralin mo lahat yung sinabi ko, yung magic, yung kredibilidad, yung appeal, yung credibility, swak na swak.
Di ba? Swak na swak. For Obama, 2009. 2009. Basta...
Or second term. Or second term. Second time's the charm.
Okay. Paano ito nag-umpisa? 1920s, nag-umpisa na ito.
Pero sumikat yung konsepto ng celebrity endorsement kung saan pumasok yung mga movie stars. Noong kandidatura po ni John Kennedy, ito na yung rap pack nila, Frank Sinatra, Dean Martin, dito na pumasok yung mga artista. Pero karamihan ito, most of them didn't go into political discourses.
Hindi ito mga nagtalumpate. Kumanta, nagpasaya. And by doing so, inilapit ang napakayamang John Kennedy sa masang Amerikano. So, yun ang mga dapat aaralin. How should movie stars behave on political stages?
Aral. Aral. Katulad ng pag-aaral nila sa mga awitin, sa mga pelikula na kanilang ginagawa. Most of them are brilliant. Pero, sasabihin nila, boy, bakit hindi na nanalo?
Maski yung artista na mismo ang tumatakbo. Iba yun. That's an entirely different story.
Pag-indul... endorser ka, yun, kailangan, merong logiko na parang, ay, bagay nga. Ay, sa kandidato, ay, uungaswa. Because remember, babalikan ko yung original na sinabi ko, hinihiram mo yung kinang ng celebrity. Pero pag iba ang dating nung dalawang yun, it wouldn't work.
Okay. So, how should people react when celebrities do this? Huwag matahin.
Okay. Huwag matahin. Meron tayong kaugalian kasi na pag ikaw, ako po, nararanasan ko ito personal. Boy, anong tsismis? Na the moment you start to talk about nationalism or governance or accountability, parang ang tingin sa'yo ng tao, naiintindihan mo ba yan?
Kasi meron ka ng stereotype kaagad na pag ikay showbiz, ikay bobo. Hindi po tama yun. Ano dapat ang reaksyon? Mamamayan yan. Nagbabayad yan ng buwis.
You know, engaged yan. Some public figures are more active. Others are not. Not? But I think ang reaction ay, pakinggan mo.
Pakinggan mo kung may sinasabi. Mag-react ka. Di ba? At busisiin mo rin. Professor.
Gusto kong sagutin yung tanong mo sa pagkukwento ng journey ko sa pagsagot ng tanong na yan. I mean kay Ma'am Ella. Kasi yung una ko reaction ay, sino siya?
Di ba? Not because I belittle her, but because hindi ko talaga pa siya nakikilala na lubos. I think nakafollow ako sa kanya, pero hindi lumalabas yung... Nakapa- Ako sa kanya, pero hindi lumalabas masyado sa feed ko yung mga posts niya.
So, una, parang nasaktan ako doon sa notion na history is like chismes. Kasi parang ang una ko reaction, parang nasaktan ako. or other historians who are doing their best na hindi maging chismish yung kanilang ginagawa. Okay. So, yun yung unang reaction.
Sabi ko, sino siya? Hindi ko siya kilala. Hindi ako sasagot. And also, dahil alam ko na may konteksto ng pelikula nga na ginagawa para...
para ikwento yung kwento ng mga Marcos, sabi ko, baka makatulong lang ako sa pag-promote ng pelikula. So, two days, hindi ako sumagot. Ang nakakonvince sa akin, si Sir Christian Esguerra.
Parang sabi niya, baka pwede kitang interviewin. Narealize ko doon, this is my opportunity to talk about ano yung metodo ng kasaysayan kesa yung talagang i-bash si Ella. Kasi in a normal circumstance, yung sinabi na yung Ella Cruz, napaka-harmless doon.
walang, kumbaga, history is like chismis. Hindi naman niya sinabi, history is chismis. It's like chismis.
Parang sinabi ko na rin yun, pag si Ambet o Campo ay nagkukwento ng history, kahit may emidensya, parang chismis. So, walang masama. Sabi niya, it is, may omission, may dinadagdag, di ba? Yung dagdag, hindi ako agree, pero may omission. Dahil hindi mo pwedeng isama lahat.
May omission, may bias, dahil may bias naman talagang lahat, di ba? na babawasan lang yan ng metodo. That's why I want to talk about metodo.
My opinion, after doing the metodo, you can have an opinion. So, kung hihimahin mo yung buong statement na yun, walang masama. Sa totoo lang.
Pero bakit siya, bakit nag-react yung mga tao? Una sa lahat, ang sabi, Sir, hindi pwedeng hindi mo pansinin yan. Kasi si Ella Cruz, mataas ang tingin nila kay Ella Cruz.
May influence yan. Artista yan. Yung pananalita niya, makaka-apekto sa mga tao, kaya sagutin mo.
So, hindi siya pagmamaliit sa artista, sinasabi may influence yan, kaya i-discurso mo. Number one. Number two, kailangan makita natin na yung konteksto ng pelikula, yun yung malaking konteksto. Kung bakit nag-react. Kung hindi naman yun ang konteksto, walang mag-react dyan.
Dahil Marcos. Diba? At parang ang dating kasi, pag sinabi mong history is like chismis, kahit hindi pa nila napapanood yung pelikula, iniisip nila, history is like chismis so chismis lang yung nangyari sa mga biktima chismis lang yung nangyari dun sa tito ko dun sa nanay ko, dun sa tatay ko so parang doon nagre-react dahil may malaking kontekstong Marcos, dun sa statement na yun and yun ang dahilan kung bakit tayo nandito sa ang problema din doon kasi Shau is kung ang konteksto ang pelikula you and I don't even know the film if you're talking about context ako naman, I'm talking about talking as a showbiz veteran. Talagang, na pag nag-post ang isang bata ng ganyan, lalo na pag ikay merong kaalaman, tulungan mo.
Huwag mong laitin. Lalo na kung wala ka rin masyadong alam. Ang maganda naman sa nangyaring yun ay ito.
May conversation tayo. At sana ituloy ng ating mga kababayan, ng aming mga kasamahan sa industriya to talk more about history, politics, tulad pinapasok na rin lang naman natin, pag-aralan natin. Para, yun nga, kredibilidad ay importante pag pinakikinggan tayo ng ini-influensya hang tao. We've reached a point wherein basta Marcos, pag hindi ka naniniwala sa kanila, ano na yan? Black and white na.
Si Shoutsua, pag nagsalit tayo, dilawan yan, hindi ko pa niniwalaan yan. Nagkaroon na tayo ng ganong klaseng dichotomy. na sana ay huwag, huwag natin i-encourage.
Ang sana, pakinggan pa rin natin yung isa't isa kahit yan ay pro-Marcos o anti-Marcos. Baka may punto sila na tama, baka may maintindihan tayo sa kung paano ba inanabigate ito. So yun, yan ang kailangan, mag-usap.
Yun laging sinasabi ni Tito Boy, kaibigan, tara, usap tayo. It's still effective, it's still what we should be doing as a nation, mag-usap tayo. Ito yung political endogamy na sinasabi ng kaibigan ni siya.
siya o nasa yung Sir Ebernas. Ito yung historiographic endogamy na pag you don't fit into that narrative, mali ka. Tito Boy, Prof. Xiao, very meaningful yung conversation natin tungkol sa issue na to. So, as we wrap up, balikan natin yung binaka-basic question natin. Is history like chismis?
Prof. Xiao. History is not just chismis. Ang kasaysayan ay kwento nating lahat. May saisay sa atin, kaya dapat pahalagahan natin. At gawin natin ng lahat para hindi natin sa ating siya inwasakin.
yung kasaysayan na ito. Thank you, Prof. Shaw. I'll rephrase that.
Chismis is part of our historical discourse. I'll say chismis is part of our historical discourse. Maraming chismis ang bahagi ng ating pagkukwento that needs or need to be proven, verified, pero hindi mo pwedeng hindi sabihin. na walang chismes ng kasaysayan.
Meron, but they remain chismes. That's the work of historians to prove, disprove, validate, provide facts. para yung mga chismes na yun ay mahiwalay, basift, kung ano ang chismes at kung ano ang kasaysayan. And let me also say this, dahil sa nangyaring ito, sana ipagpatuloy yung pag-uusap.
Let the conversation continue. Lahat tayo, pinagtatawa na natin, dinidiminish natin yung halaga ng chismes. Chismoso, chismosa. Hindi eh.
Pag hindi natin seneryoso, ang usaping ito ay maraming malabo. sa ating narrative ang magaganap. It is our principal responsibility to find the truth and to live the truth. That's right.
Thank you so much. So once again, nakasama natin historian and professor from De La Salle University, Professor Xiao Chua, and the King of Talk, Tito Boy Abunda. Thank you so much.
Once again, I'm Jules Guiyang and this is The Raptor Talk. Hi people of the Philippines and people of the world. Hit the button below.
And you will be subscribing to the Boy Abunda Talk channel on YouTube. Let's keep talking.