Transcript for:
Türkiye'de Demokrasiye Geçiş

demokrasi dünyanın en narin çiçeğidir onu yaşatan hoşgörüdür uzlaşı diyalogtur size bu gece ülkemizde yetişen demokrasinin Doğuş ve emekleme öyküsünü anlatacağız coşkulu ancak güç bir dönemin örtüsünü açacağız başrol oynayanlardan hiçbiri hayatta değil ancak bize hediye ettikleri demokrasi hala [Müzik] [Müzik] [Müzik] yaşıyor [Müzik] [Müzik] Merhaba tam 10 hafta süreyle birlikte olacağız ve birlikte yakın tarihimizin sayfalarını açacağız kimi zaman heyecanlan kim zaman hüzün bazen Ah keşke böyle olmasaydı diyeceğiz emin olun Hep birlikte geçmişten büyük dersler alacağız toplumlar nice üzüntülü gurur duyulmayacak dönemler geçirmiş olsalar dahi bazı olayları görmezlikten gelme yerine aksine üstüne giderek işlenen hataları kabul ettikleri sorumlulukları hissettikleri ölçüde büyüyor ve olgunlaşıyor artık yepyeni bir dünyaya yepyeni bir döneme girdik eski kavramların ideolojilerin tabuların yıkıldığı bir dünya artık eski yaraları saklamak Aman Acaba ne derler korkuları yerine açıklığın Özgür düşüncenin herkesin görüşünün serbestçe söyleyebileceği bir dünyaya giriyoruz ülkemizin demokrasiye geçişi alışması kolay olmadı zaman zaman kesintilere uğradı ancak yine de ısrar ettik Zira kararlıydı bu belgeselle aslında işi başlangıcından alacağız ve İlm belgesellerle bugüne kadar da getirmeye çalışacağız amacımız kimseyi yargılamak veya aklamak değil mümkün olduğunca tarafsız bir gözle bakmaya çalıştık tam 2 yıllık bir çalışma ve incelemenin sonucunu göreceksiniz Türkiye'de bugün kanıksar yaşadığımız çok partili demokratik rejim Aslında 23 yıllık bir mücadelenin ve Arayışın ürünü cumhuriyetin kuruluşundan 1946 yılına kadar tek partiden çok partiye geçiş için tam üç deneme yapıldı Bunlardan ilki 1924'te ydi ülkeyi yöneten Cumhuriyet Halk Partisi'nin karşısına Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası çıktı ancak yeni bir cumhuriyetin sancılar içinde inşa edildiği Bu dönem muhalif bir sesin yaşamasına El vermedi Terakkiperver fırka 6 ay sonra kapatıldı yöneticilerinin bir bölümü hapsedildi bir kısmı Atatürk suikast davasında idam sehpalarında cezalandırıldı ikinci deneme bundan 6 yıl sonra 1930'da serbest fırka ile yapıldı Ama serbest fırka da ancak 97 gün [Müzik] yaşayabildiği geldi ve Türkiye için tek partili rejim bir daha dönmemek üzere tarih oldu Biz belgeselim 1930 yılından Cumhuriyet tarihinin çok partili rejim denemesinden başlayacağız 1950'de ikar gelen Demokrat partinin izlerini 30'lu yılların o kargaşasında [Müzik] arayacağız 1930'larda İki tür Ankara vardı Biri hızla çehre değiştiren şapka giymeyi Türkçe okuyup yazmayı batı müziği ile dans etmeyi öğrenen bir Ankara bu Ankara'yı ulusta Ankara Palas'ın balo salonlarında bulmak mümkündü ik Ankara ise buradan çok değil ancak birkaç kilometre uzaktaydı ama yine de at Pazarı Ankara palas'a birkaç Asır uzakmış gibi görünüyordu orada fakirlikten kaynaklanan bir memnuniyetsizlik insanların yüzlerinden okunuyordu dünyayı sarsan ekonomik kriz Türkiye Cumhuriyeti'ni henüz 7 yaşındayken yakalamıştı genç Cumhuriyet iktisadi dumlu Pınarlar kazanma çabasında bir bunalımın ağına düşmüştü Çankaya'da Gazi Mustafa Kemal yaverine şöyle dert yanıyordu bunalıyorum çocuk büyük bir ızdırap içinde bulunuyorum görüyorsun ya Her gittiğimiz yerde Mütemadiyen dert şikayet dinliyoruz her taraf derin bir yokluk Maddi manevi perişanlık içinde Gazi de bu duruma bir çare arıyordu yeni ve ciddi bir atılıma ihtiyaç vardı öyle bir Atılım ki türkiyeyi her yönden Batı ile bütünleşti bilsin hem ekonomik hem de siyasi destek sağlasın Türkiye'yi Çağdaş Dünyanın içine soksun Gazi'nin ideali buydu kararını hiç uzatmadan verdi ülkenin çıkışı çok partili demokrasidir sıcak bir Ağustos Akşamı Atatürk Yalova'daki bir baloda Fransa'da büyükelçi ve yakın dostu olan feti Bey ile Başbakan İsmet beyi yanına çağırttı çok partili rejim formülü gecikmem bir an önce uygulamaya Fetih Beyden bir parti kurmasını istedi Hatta Adını bile koymuştu Serbest Cumhuriyet Fırkası Başbakan ile ileride muhalefet lideri olacak Fethi beye dönüp rejimin formülünü dahi açıklı verdi ben şimdi bir babayım siz ikiniz de benim evladımsın ikiniz arasında benim gözümde hiçbir fark yoktur Atatürk'ün bir evladı kendi kurduğu ve genel başkanı olduğu Cumhuriyet Halk partisiydi yani iktidar yeni hayata getirdiği diğer çuğ is muhalefetle görevlendiriyor rejimin kollayıcı rolünü kendi alıyor iktidarı denetleyecek muhalefeti de tayin ediyordu serbest fırkanın iki hedefi vardı çoğulcu demokrasi ve liberal ekonomi yani Batı modeli Atatürk ilk başlarda bu partiye büyük destek verdi en yakınlarını Hatta kız kardeşini üye yazdırdı ancak kısa sürede Çankaya'daki hesap çarşıya uymadı ne kadar rejim muhalifi varsa bu defa serbest tos muhale Old hen kuruluş günlerinde düzenlenen bir İzmir mii asında partinin sonunun geldiğini de haber veriyordu Fe beyi İzmir Rıhtımında 50.000 kişi kurtar bizi sloganıyla karşıladı olaylar çıktı ölenler ve yaralananlar oldu o gün Fe beyi karşılayanlar arasında serbest fır takım elbiseli fötr şapkalı genç adamın adı Adnan Menderes Menderes henüz 31 yaşındaydı Aydın'da Babadan kalma 3000 dönümlük çakırbeyli çiftliğinin beyy Yeni evlenmişti Aslında evlenirken eşi Berin Hanım'a hem Çiftçi kalacağına ve politikaya girmeyeceğini dair söz vermişti ama Fethi Okyar Aydın'a il teşkilatı için adam aramaya geldiğinde Herkes onu tavsiye etmişti çevrede sevilen bir kişiydi Toprak anlardı Tahsilli dil biliyordu sonunda ısrarlara dayanamadı ve karısının tuhaf bir iç güdüle hep korktuğu politikaya adımını attı Aydın il başkanlığını üstlendiğim Aslında farkında olmadan 30 yıl sürecek bir siyasal mücadelenin ilk basanı tırmanıyordu Ancak bu ilk siyasi çıkış ilk siyasi yenilgiyi de beraberinde getirdi serbest fırka iyiden iyiye kontrolden çıkınca buç ay sonra yine gazin onayıyla fesi denemesi daha hayal kırıklığı ile sonuçlanmış oldu serbest fırka kapanır kapanmaz muhalefetin sesi kesildi muhalifler yeniden CHP'ye yani eski yuvalarına döndüler Adnan Menderes'te Cumhuriyet Halk Partisi'nin Aydın'daki il başkanlığını üstlendi serbest fırkanın başarısızlığından ötürü umudu kırılmış hevesi kaçmıştı ta ki 3 Şubat 1931 gününe kadar o gün Atatürk Aydın'a gelmişti Bütün Şehir ayaktaydı Gazi her yeri gezdi ancak CHP binasına uğramak istemiyordu Belki de eski serbest fırkın orada olduklarını bildiğinden dolayı isteksiz Oysa mender sabırsızlıkla onu bekliyordu sonunda Ata bir 5 dakika için uğramaya razı oldu Adam Menderes kendi bana anlatmıştı kahve ısmarladım kabul etmedi dedi ettim kabul etmedi dedi fakat o sırada bir bahis açıldı Türkiye'deki çiftçilerin buradaki çiftçilerin durumu hakkında bilgi istenildi ben dedi bunu anlatmaya başladım Türkiye'deki ekonomik durum dahil çiftçilerin durumu dahil bunların hakkında yapılacak tedbirler dahil olmak üzere Ben fikirlerimi anlatmaya başladım Atatürk sual sordu Ben anlattım Atatürk ilave etti beni konuşturdu sonunda 5 dakikalık ziyaret Tam 4 saat sürdü Bu 4 saat içinde Atatürk bir paket Gazi sigarası ve 4 Fincan Kahve içti o 4 saat Adnan Menderes'in hayatının akışını değiştiren 4 saat oldu Atatürk Aydın'dan ayrılırken Menderes'ten konuştuklarına ilişkin bir rapor istedi yanındakilere de Adnan beyi övdü bugün konuştuğum genç dikkate değer bir insan dedi birkaç ay sonra Seçim döneminde Adnan Bey'in adı radyoda milletvekili adayları arasında okundu Oysa kendisinin bundan haberi bile yoktu tebrik etmişler Hayırlı olsun Adnan Bey Mebus olmuşsun diye O da Eee Hayrola demiş e Öğlen bir haberlerini dinlemedin mi radyoda senin ismin de vardı tabii o belki Eee adaylık şeklinde veya o gün namzetlik şeklinde Ama zaten o listede yer alan otomatikman da seçilmiş oluyordu Eee bu itibarla serbest Turka Cumhuriyet Halk Partisi Ondan sonra Ankara'ya Büyük Millet Meclisi'ne gelişte Atatürk'ün Eee hafızasında rastladığı o genç insanın canlı kalmasının ve Belki o gün bir yere not edip not ettirmiş olmasının sanıyorum ki çok önemli bir rolü var Adnan Menderes 1931 in baharında Aydın mebusu olarak Ankara'ya meclise giderken yakın çevresine beni Atatürk keşfetti diyecekti Ankara'da Onu tam 30 yıl sürecek benzeri görülmedik bir yaşam serüveni [Müzik] bekliyordu 1933 yılında Cumhuriyet gençliğinin tadını çıkarıyordu 10 yılda yaratılan 15 milyon genç Akın Akın Ankara'ya koştu Başkentte bu heyecanı yaşayanlar arasında Adnan Menderes de vardı Savaş onu Henüz 18 Yaşında Amerikan Kolejinde öğrenciyken yakalamış bütün bir nesil gibi onun da gençliği talimgah cepheye giden trenlerde sıtma nöbetlerinde geçmişti şimdi o mücadelenin Meyvesi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin sıralarında oturuyordu bir parça çekingen Hatta silikti mecliste dilekçe komisyonunda çalışırdı genel kurulda ise en arkalarda bir yerde otururdu öne çıkmaya gösteriş yapmaya tabiatı müsait değildi ama alçak gönüllü ve Eee mahcup tabiatlı denilebilecek yani böyle hemen insanlara birer omuz darbesi vurup ön sıralara geçmeyi düşünecek Eee bunun için belirli Yolları deneyecek bir tabiatı da yoktu Eee birisi nedeni bu olabilir ikinci neden [Müzik] Eee Belki de serbest fırka olayının dan kalan bir duygu yani zamanı gelmeden bir işe girişilmiş de buna çok uygun düşer traktörünü hazırdır bütün aletlerin hazırdır gübrenin kolunuz bağlıdır İlla havanın belirli bir sıcaklığa kavuşmasını toprağına tava gelmesini bekleyeceksiniz Toprak henüz Siyasette tavına gelmemişti Menderes için bu dönemde ylab en ii şey kendisini dah iyi hazırlam yazı kar verdi Ankara Hukuk mektebine bir dilekçeyle başvurdu Oysa Lise diploması dahi yoktu milletvekili olduğundan okula kabul edildi Böylece 33 yaşında bu kez bir Milletvekili olarak yeniden öğrenci sıralarına oturuyordu Menderes'in öğrenci yıllarında iki büyük olay yaşandı biri faşizmin bütün hızıyla yılıydı İtalya'da musolini ispan veit ekonomik krizin birer ürünü olarak diktatörlüklerin ilan etmişlerdi dünya adım adım bir savaşa sürükleniyor diğer Sarsıcı haber ise 10 Kasım 1938 günü geldi artık Cumhuriyet atatürksüz dü Atatürk öldüğünde silah arkadaşı İsmet Yeni onun başbakanı değildi Eee Ata ile tartışmışlar ve ilişkilerine bir fasıla vermeyi atanmıştı Bayar İttihat ve terakkiden bu yana Atatürk'ün yanındaydı İstiklal harbi'nin Galip hocasıydı hayatı mücadeleyle geçmiş İş bankasını kurmuş Atatürk'ün İktisat vekilliğini yapmış Şimdi de başbakanı olmuştu İnönü ve Bayar iki ayrı kutuptur yaşamları boyunca ne zaman biri öne çıksa diğeri geride kalmış ve kendi sırasını beklemişti Atatürk'ten sonra da bu Halef Selef kuralı Acaba böyle mi işleyecek atanın öldüğü gün Bayer yeni cumhurbaşkanının kim olacağını soranlara şu karşılığı veriyordu meclis seçecektir reis-i cumhuru bizim vazifemiz bizim vazifemiz meseleyi mal sahibine götürüp Selametle teslim etmektir vazifesini ifa edebilmesi için ve ondan sonra da bir ekseriyetle Kim seçilirse ona itaati sağlamaktır bu prensibe aykırı hareket eden babam mezardan çıksa ona asarım dedim meclis 11 Kasım 1938 Cuma günü olağanüstü Toplandı ve Cumhurbaşkanlığına İsmet ineni seçti İsmet ünen o gün hatıra defterine şu notu düştü meclis çılgın bir halde 24 saat güç sabretti bütün memleket radyolar başında bekledi oy birliğiyle beni Cumhurbaşkanı seçtiler iktidarda olmayan Hatta iktidar mevkiinde fikrini sevmedikleri korktukları bilinen bir çekilmiş adamın Cumhurbaşkanlığına getirilmesi Rıza ile serbest oy ile yapılmış hakiki bir seçim olarak tarihe geçecektir O gün benim için diğer günler gibi başlamıştı e o gün öğretmenim geliyordu Rasim Akın isminde bir öğretmenim vardı Çankaya ilk okulundayken o geldi Onunla beraber yukarı odamda Ders yapmaya başladık Dersimin sırasında kapı vuruldu ve beni aşağıya çağırdıklarını söylediler Babam beni görmek istiyormuş aşağı indim bahçeye çıktım hava güzeldi babam üzerine frak fanı giymiş yanında Abdül alik grenda Büyük Millet Meclisi başkanıydı o sırada ve Başka arkadaşları orada ağır ağır yürüyorlar ben koşarak babamın yanına gittim Babam beni kucağına aldı ve öptü saçlarımı okşadı kızım dedi bak arkadaşlar geldiler beni aldılar şimdi Büyük Millet Meclisi gidiyoruz Ben orada cumhurbaşkanı olarak yemin edeceğim sana bunu ben söylemek istedim Bundan sonra artık babam Cumhurbaşkanı oluyor dedi İnönü artık cumhurbaşkanıydı başbakanlığa yeniden bayarı atadı İsa da Bayar Birkaç ay sonra istifaya mecbur kaldı ezeli rekabet bu iki ismin bir arada olmasını engelliyordu Bayer köşesine çekildi öne çıkma sırası şimdi iny yeni liderin önünde iki yol vardı ya Tek Adam olacak ve Atatürk'ün demokrasi arayışını sürdürecektir ileride büyük Tartışmalara yol açacak ilk işaret 1938 yılındaki Cumhuriyet Halk Partisi 1 olağanüstü kurultayında verildi Parti programında değişiklik yapıldı ve Celal Bayar'ın başkanlık ettiği kurultayda İnönü değişmez genel başkan ilan edildi artık İsmet Paşa isterse ölene kadar partinin başkanı olarak kalabilecek kurultayın milli şefe bağlılık mesajını en genç aza olan Adnan Menderes okudu partimizin değişmez genel başkanlığına intihap olunan Türkiye Cumhuriyeti'nin büyük reisi cumhuru ve kahraman Türk ordusunun Yüce baş buğu Milli Şef İsmet İnönü'ye büyük kurultayın yürekten sevgi ve bağlılığının arzına karar verilmiştir talihin cives bakın ki bu kararı kürsüden iftiharla okuyan genç birkaç sene sonra bu okuduğu kararın en şiddetli muhalifler biri olacaktı İsmet İnönü milli şefliğinin ilanından Kısa bir süre sonra herkesi şaşırtan bir konuşma yaptı İstanbul üniversitesi'de ülkede gerçek anlamda bir millet denetimi zorunludur dedi acaba İsmet Paşa çok partili demokrasi yolunu mu gösteriyordu kimi Evet kimi hayır dedi Bu tartışmalar tam 6 ay sonra bıçak gibi kesildi Avrupa'da Savaş patlamıştı artık Türkiye'nin önünde bir tek Hedef v bu felaketin dışında kal hem dünya hem hem de Türkiye için sıkıntı dolu bir dönem başladı yoklukların kuyrukların kar borsanın karartmalı hüküm süreceği bir dönem savaşın dehşeti milli Şefin egemenliğini biraz daha perçinleme ününü giderek bir korkunun sembolü olmaya başlamıştı Oysa Artık yeni bir kuşak yetişmişti tek partili düzen onlara dar geliyordu genciz üniversiteye gidiyoruz okuyoruz çiziyoruz söylüyorlar anlatıyorlar görüyoruz tek Şefin ağırlığı çökmüş Türkiye'ye düşünebiliyor musunuz inönü'yü yolda görmek mümkün değil çankaya'dan inerken Yollar kapanıyor önünde motorsikletler arkasında motorsikletler gümbür gümbür bir sesle iniyor ve işte böyle geçip gidiyor bir adam kim bu yü geçti İsmet Paşa geçti Aman filan gibi bir takım korkularla büyümüşüz tek adam giderek tek başına adama dönüşüyordu boan fiyatlar karşısında çaresiz ve bıkı Türkiye savaşa girmemiş ama Savaş Türk evlerine girmişti Ankara'daki İsmetpaşa pazarıda yokluk egemendi Daha önce köyden kente mal Taşıyan kanılar Bu kez kente yiyecek bulmaya geliyorlardı Oysa şehirde insanlar artık apartman bahçelerine sebze Eker hale gelmişlerdi savaşın tam bir yangına dönüştüğü 1942 yılında alevler Karadeniz'den ege' ve Türkiye'yi kuşatmış durumdaydı İşte tam bu aşamada konulan ünlü Varlık Vergisi şikayetleri ve muhalefeti Doğa çıkarttı kuyruklarda halk homurdanıyor Oysa gazeteler milli şefi bir ilah mertebesine yükselten haberlerle dolduruyordu bu zorla yaptırıyordu gazetelere Aslında bazı gazeteler buna gönüllü diler ya mesela her İnönü zaferinde sayfalarda böyle büyük çerçeveler içinde İsmet başın resmi yayınlanır kadar ki İsmet Paşa'nın ailesiyle alakalı haberlerin bile Mesela bayan mbe İnönü münakalat vekaletinin postacılık kursunu yahut telsiz kursunu açmış o haberin nerede nasıl yazılacağını bile tahmin ederlerdi ki Eee meh İnönü mesela bunlardan hiç hoşlanan bir tabiatta değil ama İsmet İnönü imajının cilalanması için elden gelen her şey yapılıyordu mesela İsmet İnönü'nün oğlu Erdal İnönü Türk Hava kurumundan uçuculuk brovesi almış Millet Meclisi başkanı başbakan bütün bakanlar Genelkurmay Başkanı hepsi toplantıdan nutuklar söylenip milli Şefin oğlunun ne kadar büyük bir iş yaptığı anlatılıyor ve bu gazetelere yazdırılıyor Tabii Bütün bunlar milli şefe karşı istenilenin Tam aksine belki otorite sağlıyordu ama Antipatik yapıyordu bu antipati Kısa bir süre sonra muhalefete dönüştü ilk muhalif sesleri yükselenler de Tan gazetesinde Zekeriya ve sabia sertle vatan gazetesinde Ahmet Emin Yalman oldu Behice Boran Mehmet Ali Aybar gibi kalemlerde demokrasi ve düşünce özgürlüğü tartışmasını Körük diler O zaman işte Türkiye çok partili rejime geçiyor demokrasi geliyor falan gibi Eee iddialar ileri süren halk partisi' karşı Bize gelen demokrasinin kağıt üstünde demokrasi olduğunu yazdım ve İşte o kağıt üstünde demokrasinin siyasi yapısı kağıt üzerinde demokrasinin halka bakışı filan diye böyle bir seri yazı oldu Eee bu yazılar pek olumlu karşılanmadı Halk Partisi tarafından sağ cenahta ise Aynı yıl ırkçılık ve turancılık tartışmaları büyüyor ve geniş çaplı tutuklamalar yapılıyordu milli Şefin şimşeği çekenler arasında Alpaslan Türkeş adlı bir Üsten de vardı Bu sesler o kadar etkili değildi İsmet Paşa'ya karşı asıl etkili olacak muhalefet parti içinden eski silah arkadaşı Celal bayar'dan geldi Bayar liderliği İnönü'ye devrettiğinde beri boş durmamış ve evi bir muhalefet merkezi haline gelmişti genel olarak memleket nereye gidiyor diye başlayan bu toplantıların belli başlı ü müdavimi vardı ilki Aydın mebusu Menderesi serbest fırka girişiminden beri İsmet üye karşı ters bakışını sürdürmüştü ikinci isim Profesör Fuat Köprülü edebiyat tarihçisi olan köprülü'yü ekibe Menderes tanıştırmış ve Nihayet Refik koraltan Bayer gibi İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin mebuslar andan olan koraltan daha sonra Bursa'da Valilik yaparken bayarla ilişkilerini iyice geliştirmişti küskünler kampının beyin takımı Böylece tamamlanmış oluyordu bu ekip artık sürekli bir arada bulunacak ve her olayda birlikte hareket edecekti muhalefet bayrağını ilk gösteren Bayer oldu 1944 bütçesinin görüşüldüğü meclis oturumunda hükümet politikalarını eleştirdi bazı bakanlarla kürsüden tartışmaya girdi ilk kez bir millet vekili milli Şefin bütçesine karşı çıkıyordu o günden itibaren bayarla Cumhuriyet Halk Partisi'nin Yolları fiilen ayrıldı 8 Mayıs 1945 salı o sabah bütün dünya aynı mutlu haberle uy yandı Savaş sona ermişti artık hem dünya hem de Türkiye için yeni bir dönem başlıyordu o Bahar San francisco'da 59 ülkenin temsilcileri birleşmiş milletlerin kuruluşuna imza attılar yeni dünyaya artık demokrasi ilkelerinin Egemen olması kararlaştırılmıştı şefler Führer dueler tarihin derinliklerine gömüldü ancak Aynı yıl bir başka gelişme daha yaşandı ve Stalin Türk Sovyet saldırmazlık anlaşmasını fes etti sovyetlerle ilişkiler birdenbire gerginleşir verdi bunun sonucunda da Türkiye'nin batıla bütünleşmesi birden hızlandı İşte bu iklim içinde de Türkiye'de değişmez Milli Şef rejiminin değişme zamanı gelmişti girmek istediğimiz Batı dünyasının kilidini açacak anahtar çok partili Demokrasiyi ve bu ortam içinde İnönü beklenen konuşmasını yaptı 1945 yılının 19 Mayıs nutkunda ilk kez açıkça demokrasiye geçiş sözü verdi ismş on karar verdikten sonra birçoklarını istişare etti çok konuşmalar yaptık Kimimiz çok daha erken biz buna girersek birbirimizi kırarız Kimimiz Hemen başlayalım ama başlamakta belki biraz daha temkinli davranalım dediler İsman Paşa buna Hemen başlayalım kanısını Biz birbirimizi kırarız dendiği vakit karşılık şöyle bir şey söylerdi derdi ben harbiyede okurken Türkiye'ye Futbol ilk defa gelmişti maç yapardık maçta kaybedeceğini anlayan taraf kayışları çeker öteki tarafın üstüne yürürdü bu zamanla kayboldu Demokraside de öyle olacak ilk zamanlarda birbirimize kayışları çekecek hücum edeceğiz ama yavaş yavaş alışacağız bunun dünyada nasıl yapılacağını nasıl yapıldığını göreceğiz ve kendi şartlarımıza göre bir demokratik hayata geçeceğiz Tabii o ilk demokrasi kurulmak üzere Yani çok partili devreye geçirmek üzereyken babama Belki deani iyi niyetle gelip ama paşam daha çok erken bunu işe girmeyelim Eee daha halkımızın halkımız olgunlaşmadan bekleyelim olgunlaşsın ondan sonra bu işe girelim diyenler çok oluyordu onlara da hep ilave ederlerdi paşam derlerdi ilk defa size hücum edecekler sizi yıpratacak ve bunlara da gene babam gülerek cevap verirdi işte ben bunun için benim sağlığımda bu işe geçmek istiyorum derdi yani benden sonra gelecekler benim kadar sabırlı olmayabilirler ama ben kendime güveniyorum İsmet Paşa'nın bu kararında ne kadar Kendine güvenin ne kadar dünya konjonktürün etkili olduğu hep tartışılmıştır Ama kesin olan bir ş var ki ülke içinde de koşullar artık Çok partili demokratik bir rejimi kaçınılmaz hale [Müzik] getirmişti böyle bir rejimin ilk probı ise aynı günlerde mecliste yapıldı o gün gündemde Toprak reformu vardı daha adil bir toprak dağılımı için büyük Toprak sahiplerinin bir kısım arazilerinin kamulaştırılması isteniyordu Cumhuriyet Halk Partisi içindeki Toprak ağları çok rahatsız oldular bu tepkiyi de Menderes dile getirdi o gü Deek pek ön plana çıkmayan Menderes elinde kalın bir dosyayla kürsüye geldi uzun ve Çok etkili bir konuşma yaptı kanunun faşist olduğunu Hatta nazileri andırdığı söyledi kürsüden indiğinde Yıldızı iyiden iyiye parlamış o Mayıs sonunda yapılan bütçe oylamasında Tam 7 kırmızı oy çıktı bu 7 muhalif oy Aslında muhalefetin yeni kadrosunu ortaya çıkarıyordu artık muhalif grubun adı ve adresi Bell şimdi bir çıkış yapmanın tam sırası beklenen çıkış 7 Haziran 1945 günü Cumhuriyet Halk Partisi grubuna sunulan 3 sayfalık bir önergeyle geldi Dörtlü Takrir adıyla tarihe geçen bu önergede İnönü'nün 19 Mayıs nutkun Atıf yapılıyor ve son derece saygılı bir dille ü istek sıralanıyor meclis denetiminin sağlanması siyasal özgürlüklerin genişletilmesi ve Parti çalışmalarının yeniden düzenlenmesi altında yine aynı Dört imza vardı Celal Bayar Refik Boraltan Fuat köpürlü ve addam Menderes önerge Cumhuriyet Halk Partisi grubu üzerinde bomba tesiri yaptı bu açıktan bir meydan okumayı acaba iş yeni bir partiye mi gidiyordu Ben sayın Celal bayar'a sordum Siz dörtlü takriri verdiğiniz zaman Parti kurmayı düşünüyor muydunuz dedim bana cevap olarak Aynen şunu söylemiştir bunu tarihe geçmesinde fayda olduğunu sanıyorum demişti ki biz dörtlü takriri verdiğimiz zaman sadece Cumhuriyet Halk Partisi bünyesi içerisinde ıslahat yapılmasını düşünmüştük ben kendim düşüncemi naklediyor arkadaşlarımın fikrine Hani tercüman olarak söylemiyorum ama benim sure-i kadriyede bir parti kurm niyetim yoktu ve Cumhuriyet Halk partisinden ayrılmayı düşünmüyordum ama İsmet öyle düşünmüyordu dörtlü takririn görüşüldüğü bir parti toplantısında muhalefetin susturulması isteyenlere şöyle yanıt verdi muhalefeti parti içinde yapmasınlar çıksınlar karşımıza geçsinler teşkilatlarını kursunlar ve ayrı bir parti olarak mücadeleye girsinler işte ayr bir parti Fikri Cumhuriyet Halk Partisi içün getirildi Milli Şef gitsinler demişti acaba Bayar muhalefet liderliğine mi atıyordu şimdi fakat bilinen İsmet Paşa'nın ikinci bir parti kurulacak ise bunun Celal Bayar'ın başkanlığında olmasını istediği neden bir defa laikliğe karşı Atatürk devrimlerine karşı bir Diren in veyahut çok fazla bir istismarın Celal Bayar'ın bulunduğu onun kurduğu bir parti tarafından yapılmayacak ve Celal Bayar eski bir başbakan devlet tecrübesi var Birçok tehlikelerin Türkiye'de nasıl yaşandığını görmüş şöyle diyeyim Celal Bayar'ın şahsı İsmet İnönü'ye muhalefet partisi kurma için bir bir Garanti sayılıyor Bayer o sırada endişe içinde attığı adımın sonucunu bekliyordu silahını ateşlemiş karşıdan gelecek sese kulak kabartmış tı Halk Partisi'nin bu başkaldırı tepkisi beklendiği gibi oldu önce Dörtlü Takrir mecliste ağır eleştiriye uğratıldı ardından da 21 Eylül 1945 günü Cumhuriyet Halk Partisi Divanı oy birliği ile Dörtler en sivrilen ikisini partiden ihraç etti Menderes ve Köprülü atılıyor bayara da böylece gözdağı veriliyordu bu Menderes'in 30 yıllık siyaset Yaşamının tam orta noktasıydı 15 yıllık CHP macerası Böylece sona eriyor ve o günden itibaren yine tam 15 yıl sürecek bir muhalefet dönemi başlıyordu arkadaşlarının partiden atılmasından sonra şimdi gözler Celal bayar'a çevrilmişti herkes Bayar'ın tepkisini merak ediyordu Eylül ayında yazlıkta bulunduğumuz Çeşme'den dönerken babam eee milletvekilliğinden ayrılmak arzusunu bana açmıştı ve Eee şimdilik bunu sana söylüyorum senden başkası bunu bilmiyor diye Eee bana adeta bir sır tevdi etmişti İstanbul'a geldiğimizde yakınlarımız acaba Babam bu durumda ne yapacak diye Eee bana sual soruyorlardı Tabii ben bu sırrı muhafaza etmek durumunda olduğum için hiç renk vermiyordum Bayer bu sırrı bir hafta sakladıktan sonra açıkladı milletvekilliğinden istifa etmiş ama hala partiden kopmamış Aslında yeni bir Parti kurma kararını çoktan olgunlaştırmak yine de son adımı atmak için gözlerini Çankaya'ya dikmişti İnönü kabinesi istifayı Ankara hipodromunda bir at yarışı izlerken öğrendi İnönü burada kabine arkadaşlarına görüşlerini sordu hemen hepsi Bayar'ın siyasi hayattan çekileceği tahmininde bulundular İnönü tümünü dinledikten sonra kendi fikrini söyledi Bence Bayar Parti kuracaktır ve Bu memleket için hayırlı olacaktır müstakil Grup yerine müstakil bir parti ile karşı karşıya kalacağız hazırlığınızı ona göre yapın in aylardır işareti Nihayet 1945 yılında meclisin açılış nutkunda verdi Bizim tek eksiğimiz hükümet partisinin Karşısında bir parti bulunmamasıdır dedi İnönü'ye göre daha önce yapılan iki girişimin tepkiler karşısında Başarıya ulaşamaması bir talihsizlik Ancak şimdi özgürlük ve demokrasi havasının doğal işleyişi sayesinde başka Siyasi partinin de kurulması mümkün olacak ve 1947 yılında ilk çok partili seçim yapılacaktı Bayar ve arkadaşlarının Tabii Bayar'ın etrafında toplanarak bir bir parti hareketine geçmelerini duyulduktan sonra sanırım ki İnönü Celal bayarı Nihayet Atatürk döneminden tanıması Eee ciddiyeti üzerindeki Eee bilgileri veya fikirleri daha Eee olgun olduğu için sanırım Eee böyle bir partinin kurmasını teşvik eder de oldu kışkırtır da oldu E böyle bir ortamda Demokrat Parti doğdu yoksa İsmet Paşa çağırdı Celal bayarı sen işte majestelerinin muhalefeti ol vaziyeti idare edelim sen arada sırada muhalefet gibi bir şeyler söyle ben de kar böyle değil canım neden değil çünkü muhalefet olarak Demokrat Parti'nin 50'den önceki muhalefeti öyle Eee yabana atılır bir muhalefet değildi Sert sertti hem de çok sertti bu sert muhalefete rağmen Bayar için çankaya'dan artık yeşil ışık yanmıştı Bu arada Refik koraltan da partiden ihraç edilmiş ve böylece yeni oluşumun Kurmay kadrosu tamamlanmıştı Bayar Menderes koraltan ve Köprülü yeni çok partili Rejimde terazinin diğer kefini bu D adam dolduracak D mütemadi toplanıyor ekseri Bizim evde herkes tahmin ediyordu bir parti Kurul daha açıklanmıştı bizim evin alt katında da Ajans France müdürlüğünü yapan bir zat vardı o ikide birde yolumuzu keserdi Biz çocukların bir parti mi kuruluyor Ne haber filan diye bize sorardı Evet içeride gerçekten bir parti kuruluyordu Dörtler sabahlara kadar yeni partinin programı ve ilkeleri üzerinde çalışıyorlar tartışıyor çok elektrikli Anılar oluyordu Çünkü bir kere Köprülü Mizaç itibariyle hırçın bir adamdı rahmetli sert çıkışlar yapardı kızdığı zaman da ileri geliri de konuşurdu kırardı karşıdakiler çok defa Yani daha Parti kurulmadan dağılacaktır onun kavgaları yüzünden bizim evde olurdu birçokları sade Ben girerdim iç işte çay kahve getir limonada götür falan E bir gün baktım babam koluna girdi köprünün babam olmasaydı bu parti ne kurulurdu ne devam ederdi Çünkü çok kavgalar oluyordu babam yatıştırıyor hep hemen aldı Köprülü içeri odaya götürdü E biraz sonra Menderes yanına gitti Aman Allah'ım ben su mu istediler bir şey mi götürdüm ama Köprülü veriş duruyordu böyle niye dedim kızmış Acaba böyle filan kendi kendime Bayar Başkan olayım demiş Tabii toplantılarda Herkes bir şey söylüyor muntazam devam etsin diye Vay efendim Niye o başkanlık teklif etti diye ona kızmış kendi Başkan olmak istiyormuş partinin programı üzerindeki tartışmalar Nihayet aralık ayı başında tamamlandı programı ve partinin kuruluş bildirgesini yine aynı evde Koral Tan'ın kızı Ayhan D etti Son olarak iş partiye bir at bulmaya Kalmıştı bir gün E benim çok eski arkadaşım olan Nilüfer yemeğe davet etti beni eve gittim Celal Bayar Nilüfer ben bir de özel şahingiray vardı o zaman şahingiray değil İsmi Celal Bayar hanımı oturuyoruz işte o Celal Bayar da dedi ki Demokrat Parti'nin adı ne olsun Hadi bakalım Siz söyleyin gençler filan ne gibi isimler var dedim ben doğan güneş partisi olsun diye konuşuluyor dedi Bir de Demokrat Parti benim fikrimi sorarsanız dedim Demokrat Parti olması daha uygun Çünkü her lisanda Demokrat kelimesi vardır ve kolay akılda kalır çocuğa isim de konmuştu Bayer Nihayet kuruluşundan beri içinde yer aldığı CHP'den istifa ettiğini açıklı verdi Şimdi sıra köşkün nabzını yoklamaya gelmişti Koltuğunun altına programını alıyor cebine de Partinin bir rozetini koyuyor ve ispat paşadan randevu istenmiş alınmış köşke çıkıyor köşke çıkınca şakalaşıyor e Celal Beyer rozeti veriyor Diyor ki paşam bunu sizin yakanızda da görmek bizi çok memnun edecektir Paşa gülüyor asıl şu konuşma cereyan ediyor diyor ki İnönü programı alıyor ve soruyor Terakki perverler olduğu gibi itikadı diniyeye Biz riayetkar diye madde var mı Celal Bayar Hayır paşam laikliğin dinsizlik olmadığı var ziyan yok Köy enstitüleriyle İlkokul seferberliği ile uğraşacak mısınız yani bunlara karşı uğraşacak mısınız Hayır dış politikada ayrılık var mı Yok o halde Tamam bu Tamam Aslında 23 yıl sürmüş bir tek parti rejiminin noktalanması anlamına geliyordu Bayer çankaya'dan dönerken Demokrat Parti kuruluş vizesi [Müzik] cebindeyken bir kelime değildi demokrasi rejimi gibi Demokrat kelimesi de halka yabancıydı ancak halk kısa zamanda bunu kendi diline çeviri verdi köy kahvelerinde Demokrat yerine Demir krat denmeye başlandı Demokrat partiden söz edilirken Demirkırat Partisi deniliyordu Demirkırat giderek demokrasinin simgesi oldu Türkiye'de bazen dörtnala Bazen gemlenmek kolay tam 23 yıllık tek parti döneminden sonra Türkiye 1946'da bir kez daha Demokrasiyi denemeye karar vermişti o güne kadarki Her denemede rejim olmu ve kısa zamanda vazgeçmişti şimdi bir yenisi geliyor acaba Atatürk'ten bu yana peşinden koşulan çok partili rejime Bu kez ulaşılabilecek miydi demokrasinin takvimi 7 Ocak 1946 Pazartesi sabahı işlemeye başladı O gün Türk siyasi tarihinde Bir dönüm noktası oldu Türkiye Cumhuriyeti sabah tek partiyle uyandı akşama artık çok partiliydi dp'nin Sümer sokaktaki genel merkezinde o gün tam bir bayram havası yaşandı 23 yıllık tek partili rejim değişmişti artık bir muhalefet partisi ve iktidar alternatifi vardı partiyi Kuran D adam Bayar Menderes Köprülü ve koraltan ilk basın toplantısında programlarını açıkladılar basın toplantısını merakla izleyen gazetecilerden biri de Metin Toker adam Menderes'e hatırlıyorum orada şu soru soruldu yeni partinin CHP'ye nazaran yeri neresidir Bayar demokrattır diye geçiştirdi Adnan Menderes belki iki parmak daha soldadır dedi Aslında DP CHP'nin iki parmak sağındayım demokratlar siyasal yer pazenin sağına oturuyorlardı dp'nin iki temel hedefi vardı ekonomide liberalizm Siyasette demokrasi Parti programı her alanda daha serbest bir düzen ve kitlelere de refah vad ediyordu ama ülke gibi partinin Kendisi de refaha muhtaçtı Sümer Sokak'taki Demokrat Parti'nin Merkezi bahçe içinde üç katlı bir Ankara'nın ilk evlerinden villa şeklinde basit bir Evdi Parti imkanları çok kısıtlıydı Ancak böyle bağışlarla Eee kendisini idame ettirebiliyor oldu faaliyetlerini Tabii Eee koltuk vesaire de Eee aynı şekilde etraftan derleme suretiyle yapılmıştı bu partinin genel kurulun Eee toplandığı masada Eee bizim babamın Çankaya'daki evinden eee götürülmüş bir bir masaydı şeyleri dolapları da evrak dolabı olarak kullanılmıştı parasızlık büyük sorundu kuruluş günlerinde Bayar Nereden para bulacaksınız diye soran gazetecilere şöyle diyordu 18 milyon içinde bize yardım yapabilecek 100 veya 200 kişi bulabiliriz bunlardan Beşer 100 lira alsak 100.000 L eder ki bununla bir ik sene idare ederiz Bayar umduğundan fazlasını buldu DPY çok kısa zamanda yüz binler akmaya başladı Cumhuriyet Halk Partisi Merkezi ulusta şimdi müze olan yerdeydi orası böyle lordların çalıştığı sekreterler e kalantor kimseler iyi giyimli şık adamlar öyle bir soğuk yer ona mukabil Sümer Sokak son derece canlıydı köylü gelir Kasabalı gelir kurucular da çok Can yın davranırlardı herkesle görüşürler yani böyle bir canlı ve yeni bir dönem açılıyor havasını Taşıyan Hakikaten de yeni bir dönemin heyecanını taşıyan bir yerdi partinin lokomotifinin Celal Bayar olduğu kuruluşun ertesi günü yapılan genel başkan seçiminde de ortaya çıktı 8 Ocak günü 4 kurucu bir araya gelip kapalı oyla lideri belirlediler D oydan üçünde bın Kime oy verdiği hiçb zaman açıklanmadı Demokrat parin bir anda ilgi odağı haline gelmesi halk partisin derin uykusundan uyandırmaya yetti iktidar için tehlike çanları çalmaya başlamıştı in hemen Şubat ayından başlayarak aldığı bir dizi kararla liberalleşme bayrağını dp'nin elinden almak için harekete geçti önce öğrencilere ütl hkı tanı ünitel Öç edild ve kısıtlamalar gevşeti köylüyü ezen bazı vergiler kaldırıldı işçiler için sigorta güvencesi getirildi ardından en önemli darbe indirilmek üzere Kurultay olağanüstü toplantıya çağrıldı 8 yıl önceki ilk olağanüstü toplantıda İnönü değişmez genel başkan ilan edilmişti Bu ikinci toplantıda ise değişmez başkanlık unvanına inenü isteği üzerine son ver artık genel başkan seçimle iş başına gelecek Ama kurultayın asıl sürprizi bu değildi Milli Şef eski meclis binasındaki tarihi kürsüden Cumhuriyet Halk Partisi milletvekillerine Tari ancak beklenmedik şu açıklamayı yaptı seçim meselesi tek Dere milletvekili seçimini ilk defa tecrübe edeceğiz Eğer bir ay içinde olağanüstü bir engel çıkmazsa yeni seçime gitme kararınız şüphe etmek istemem ki şimdiye kadar kurulmuş olan partiler seçime Par olarak büyük milletin her kabı yürekten makbul [Alkış] müdur çok partili seçim dönemi artık açılmıştı ama İnönü Bu arada bir de sürpriz yapmış ve seçimleri erkene almıştı Bu konuşma Demokrat Parti'yi karıştırdı Zira normal seçim tarihine daha bir yıl vardı İnönü seçimi öne almakla daha yeni doğmuş muhalefeti hazırlıksız yakalıyor dp'nin deyimiyle tam bir baskın yapıyor [Müzik] sadece 4 aymu hen emekleme çağındaki bir partinin seçime giresi inh daha taş örgüt kuramamış milletvekili adayları bile belirlemişti seçimlere kılm sandıktan kaçıyorlar gibi görünecek varız deseler bu örgütlenme ile yenilgi kaçınılmaz olacaktı bu noktada Demokrat Parti TAV [Müzik] belirlemek Ankara'da Eee Kızılay civarında sümmer Sokak'taki genel merkez binasında Martın sonu yahut Nisanın haftası olacak teşkilatını tamamlamış olan illerden birer deleyle toplandık miktarı 50 ile 60 civarında ilk defa Herkes birbirini görüyor ama herkes birbirine karşı sevgiyle saygıyla heyecanla bağlıydı heyecanla bakıyordu adeta bir Hısım çok daha yakındı Herkes birbirine kendi muhitinde karşılaştığı ve halktan gördüğü yakınlığı itibarı ve alakayı aktarıyordu delegelerin tartışacaklar Asıl sorun Erken seçim baskını karşısında ne yapılacağı dı demokrasiye atılan ilk adımla birlikte ilk gerilim başlıyordu Temmuz ayındaki Genel seçimlere kadar önlerinde bir de Mayıstaki yerel seçimler vardı yani iki seçim heyecan içinde bir araya gelen il ve ilçe başkanlarından yerel seçimlerin boykot edilmesini istedi Zaten başka çareleri de yoktu DP ilk güç gösterisini yapıyordu seçimlere katılım gerçekten çok az oldu bu dp'nin potansiyel gücünü gösteren ilk işaretti Tabii bu boykot CHP cephesinde büyük tepki yarattı acaba Çok partili rejim işlemeyecek miydi yeni bir serbest fırka olayı mı yaşanacaktı İşte tam bu aşamada CHP'li Nihat Erim o ünlü şal yazısını yazdı 30 Mayıs 1946 günü ulusa yayınlanan makalede şöyle deniyordu sosyal bünyede derin rahatsızlıklar müşahede edildiğinde bunu gidermenin yolu bir müddet için Hürriyet ilahın üzerine bir şal örtmek ve yukarıdan aşağı bir otorite tesis etmektir acaba İnönü elleriyle kurduğu çok partili rejimin üstüne bir şal örtmek yana mıydı Çankaya'da İsmet Paşa'nın nabzını yokladı dp'nin seçim karşıtı propagandasından yakındı Kendi görüşlerini söyledi erim'in O gün hatıra defterine yazdıklarına bakılırsa İnönü Aynen şu karşılığı verdi ben ihtilalci ve kuvai milliyeci ismetim biz bu devleti yoktan bu hale getirdik 3 be çapulcuya maskara etmeyeceğiz yaptığımız bir tecrübedir muvaffak olursak ne hala olmazsa vazgeçer birkaç sene daha eski usulde gideriz bu sözler o günlerde Çankaya zirvesinde esen soğuk havanın en somut göstergesiydi çok partili rejim daha doğduğu yıl Can çekişmeye başlamıştı zirvedeki havayı en iyi hisseden ise Celal bayarı yılların tecrübesiyle artık nerede gaza basılacağı nerede fren yapılacağını çok iyi biliyordu muhalefette ölçünün dozunu kaçıranları o uyarıyordu Celal Bayar bir seyahatimiz bana dedi ki bunlar Dedi hiçbir şeyden habersiz kimseler bugün dedi İsmet başa iki Jandarma gönderir partinin kapısına kilit Asar ve kimsenin sesi çıkmaz dedi Bayer çok partili demokrasinin kaderinin hala milli Şefin ağzından çıkacak İki kelimeye bağlı olduğunu biliyordu tehlike karşısında hemen tutumunu değiştirdi ve Genel seçimlere katılma kararı aldı ilk tehlike atlatılmış zirvedeki gerginlik dindi Türkiye ilk defa çok partili seçim hazırlığına girdi kimsenin tecrübesi yoktu el yordamıyla gidilecek [Müzik] ülke birdenbire daha önce hiç yaşamadığı türden bir siyasi canlanmaya ayaklandı 23 yıllık iktidar partisinin yarattığı bıkkınlık kitleleri bir çığ gibi DP mitinglerine akıyordu duvarlarda ilk kez özgür bir seçime özgü afişler görülüyordu [Müzik] Yıllardır muhalefetsiz bir seçime alışmış Halk Partisi de hareketleniyor bir seç yeni yeni boş gösterenler arasınd is mat [Müzik] ğ iı sü içind bütün Türkiye ğ işte birası dmy gazete ve dergilerdeki ateşli yazılarıyla İsmet Paşa rejimine kafa tutan bu genç adam dilerin dikkatini çekmişti Kayseri tank taburunda askerliğini yaparken dp'den milletvekilliği teklifi aldı 46 seçimleri için Parti teşkilatını kurmak üzere gelen Refik koraltan geldi karargaha işte Buyur ettik efendim işte bizim de mücadelemiz Hürriyet mücadelesi sizin de mücadeleniz Hürriyet mücadelesi işte şeye Demokrat Parti'ye girin dedim ki evet Her ikimiz de Hürriyet mücadelesi veriyoruz ama ben benim Hürriyet anlayışım da sizin Hürriyet anlayışınız aynı değil Onun için ben sizin partinize girmem Efendim işte girin sizi milletvekili adayı göstereceğini göstereceğiz seçilecek bir yerden göstereceğiz falan kabul etmedim bundan sonra şey e Bursa İl Başkanı telefon etti efendim siz partiye girmeyin yalnız aday gösterelim Biz sizi bağımsız aday gösterelim O zaman da ben meclise girince çok şeyler yapılabilir zannediyordum bağımsız olacağını da ilan edeceksiniz öyle mi Tabii dediler bağımsız adaydır diye Bursa'dan 46 seçimlerine Böylece katıldık ve kazanamadık Türkiye İşçi Partisi'nin gelecekteki lideri de siyasi kariyerine DP listesinden başlıyordu ve dp'nin ağır topu Milli Mücadele kahramanı Maraşal açıkçası maraşalın pek aktif politika yapacak hali yoktu ama İsmet Paşa'nın karşısına böyle tarihi bir şahsiyeti çıkarmak dp'nin işine gelmişti Çakmak Genelkurmay başkanlığından alınınca inye darılmış Bu yüzden de Chp'nin milletvekil tekliflerini defalarca reddetmiş ama dp'den teklif gelince hiç çekinmeden aday olmuştu Bir yandan aday bulma yarışı sürerken öte yanda eski alışkanlıklar Hemen kendini göstermekte gecikmişti DP adayları kampanyalarını bin bir güçlükle sürdürüyorlardı biliyor musunuz Yani böyle rahat rahat gitmezler de konuşmalarını yapmadıkları yere hep rahatsız edilirler takip edilirler olmadık şeyler olurdu Onun için bunlardan babamı kurtarmak için mesela Karadeniz'e gittiyse iç ele gitti de hem gayet rahatlıkla edirem de girerken bir köprü vardır köprüden geçmek gerekir edde girebilmek için köprüye geldiğimiz zaman bir kalabalık Fakat aynı zamanda köprünün üzerinde yere serilmiş Türk bayrağı vardı Ben arabada Bayar'ın yanındaydım Bayar üzüldü ve irkildi ya bayrağı kaldırıp geçmek veyahut bayrak üzerinden geçmek Tab bayrak üzerinden geçmek diye bir şey bahiz konusu olamazdı baya bir an düşündü dedi vatandaşları karşılıklı husumet haline gelmelerine ve bilhassa kavgalı hale sokulmasına kesin olarak Arzu etmem Bu hakikaten üzücü çirkin Tedbiri almak isteyenler kendi yüzlerinin karasıyla baş başa kalsınlar Biz Balıkesir'e dönelim ve bir başka zaman edremi de tekrar geliriz dedi ve döndük Bayer tüm kampanya boyunca son derece dikkatli bir tavır sergiledi gittiği yerlerde gördüğü İlgiye rağmen kitlelerin tepkisini yatıştırmaya çalışıyordu Adnan Menderes'e gelince o doğduğu büyüdüğü ve yıllardır CHP Milletvekili olarak seçildiği Aydın'da Bu kez kurucusu olduğu Demokrat Parti için oy arıyordu Aydın'a güveni sonsuzdu bozdağan diye bir yer vardır ilçe oraya beraber gittik orayı kuruyoruz Doktor Sen otur dedi bu belediye parkında dolaş haber ver Benim geldiğimi belediye parkında oturduğu bir kanepenin üzerinde Ben dolaştım benim Çarşı pazarda hastalarım var Onları gördüm müteşebbis heyeti de kurdum bir doktor buldum bir Dişçi buldum teknisyen bir terzi buldum bir berber buldum bir de çiftçi buldum müteşebbis heyetini kurdum ilçede Adnan beyi de söyledim her tarafa söyledim Hiç Kimse gelip Adnen Bey'i görmedi ben gittim adn bir kara kara düşünüyordu Doktor anladım dedi anladım ikbalin olduğunu idbar ne demek olduğunu [Müzik] anladım Nihayet büyük gün geldi çattı sandık başlarında güler yüzlü liderler ve ürkek seçmenler kuyruk oldular ilk kez CHP dışında da seçenekleri vardı Ankara Sümer Sokağı yurdun dört bir yanından telefonlar yağıyordu başta tüm telefonların bir tek ortak mesajı vardı seçimleri kazanıyoruz ama saatler geçtikçe gelen mesajlar da değişir oldu sandık başlarında bir şeyler oluyordu evet genel merkezdeyim e İlk başlarda işte seçimler başladı e sandıkların kapanması veyahut da seçim müddetinin sona ermesine yakın e illerden haberler geliyordu Ve çok müspet Demokrat Parti'nin kazandığı haberleri geliyordu Eee sandıklar açıldıktan sonra daha doğrusu sonradan duyduğumuza göre pek çok yerde bu sandıklar kaçırılıp Eee vil valiliklere götürülüp veyahut gizli yerlerde Eee saklanıp tekrar Eee açıklandığı zaman durumların ters döndüğü haberleri de geliyordu telefonlardan seçim gününde sandıkları dolaştım Ben 46'da orada çok yerde Çünkü kanun hükmü icabı açıktı Rey tasnif gizli Jandarma silahıyla orada baskı yapıyor bir defa bütün hakim olan para bakımından devlet otoritesi bak hakim olanlar Sandık başında Kime veriyorsun Teyyare Hırsızı Bayar Rey vereceksin Milli Mücadele kahramanı Atatürk'ün yakın arkadaşı inönü'yü vereceksin Rey verenlere karşı söylenen söz buydu ve o devrede biraz ne karışıyorsun ben istediğimi verim diyenlere ve diğerlerine cesaret verici harekette bulunanlara karşı ağır muamele yapılıyor al Jandarma bunu götür karakola deyip karakola götürenler de vardı Ben o tarihte Manisa'nın Soma ilçesinde yargıç yardımcısı olarak bulunuyordum Manisa'dayım seçimlerden sonra yapılan hilelerin nasıl yapıldığını öğrenmek için arkadaşlarımdan rica ettim Bana belediyede sandıkların getirildiği bir odada Dolabın içinde tasnif mazbatalarını gösterdiler dolabın arkası kontrplak idi Ve duvar yoktu kontr plağa çıkarıyorlar mazbatalar dolaptan alınıyor tekrar yerine başka değiştirilmiş mazbatalar veriliyordu sonuç tam bir fiyaskoydu Türkiye'nin ilk çok partili seçimine hilenin lekesi karışmıştı tek parti döneminden kalma seçim yasası gereği seçmenler oylarını herkesin gözü önünde açık olarak Sandığa atmışlar ve bu Oylar sandık kurullarınca herkesten gizli sayılmıştı hile kaçınılmaz gibiydi mazbatalar çalındı sandıklar kaçırıldı Oylar değiştirildi seçmenler dövüldü DP genel merkezindeki Zafer sarhoşluğu Karanlık bastığında yerini hayal kırıklığı ve isyana bırakmıştı Demokrat Parti merkezinde müthiş bir Hiddet ve müthiş protestolar türkiye' her tarafından adamlar geliyordu her tarafta hile yapıldığını söylüyorlardı yani böyle bir kaynaşma Havas oldu o gece gelen meraklı telefonlardan birinin ucunda da Adnan Menderes vardı Aydın'dan ve Kütahya'dan aday olmuştu doğum yeri Aydın endişe içinde sonucu bekliyordu Ama sonuç hüs Aydın kaybetmişti Ankara'ya eşine telefon etti toparlan aın çiftliğe ses söü Sen Kütahya'dan seçildin dedim Evet bak dedi Şaka yapıyorsun dedi pek hoş bir Sak öle mi Aynen pek hoş bir sakal gelince saklasaydım dedi Kütahya'dan kazandığını öğrenince o Adnan Bey gitti o meyus Adnan Bey gitti yeni bir heyecan yeni bir şev yeni bir neşe yeni bir moral kazanan g or neşesiz biryu ilk gelen haberler Hiç iç açıcı değildi heres ne yapılacağını soruyordu ama taşak çoğ CHP örgütü sandık başlarında yapacağını yapmıştı bpe göre in adil bir seçim istiyordu fasun Neni seçim sistemi ve taaki bürokratlar Kötü alışkanlı hiçb Zaman inönü'yü sorumlu tuttu O seçimler 1950 seçimleri kadar dürüst olmadı kanım o ve o vakit Biz birtakım seçim sandıklarını ırmakta da bulduk akılsızca değiştirilmiş ve atılmış eğer o seçim 1950 seçimleri gibi dürüst bir seçim olsaydı AK Partisi kazanırdı Aslında seçim hilesiz de olsa dp'nin kazanma şansı yoktu çünkü yeterli sayıda aday çıkaramamış lardı yine de Demokrat Parti 46 seçimlerini daima bir Propaganda konusu yaptı artık Arkasında bir kitle desteği vardı Gerçi seçim sonuçlarına göre 465 milletvekilinden 62'si kazanabilmek halkı peşine taktığının farkındaydı eresi günü Demokrat Parti'ye bütün köylüler geldi ağlayanlar birbirini boyn s artık bundan sonra re sandığına gitmeyeceğiz bizi saysınlar biz sayacağız Eğer gitmek lazım Gelirse bizi Ankara'ya kadar götürür Ankara'ya gidelim Rey olarak bizi saysınlar biz Rey olalım bu heyecanı kaybetmemek için biz mecburduk Demokrat Parti olarak mücadeleyi yapmaa yeni bir dönem açılmıştı asıl Her şey bundan sonra başlayacaktı iyi niyet vardı Ancak denims kötü alışkanlıklar yanlış anlamalar ve eldeki iktidarı kaçırma telaşı vardı Her iki taraf da nasıl sonuçlanacağını bilmediği bir mücadeleye kayıyordu nerede biteceği bilinmeyen bir döneme giriliyordu [Müzik] seçim ertesi meclisin ilk Demokrat milletvekilleri Ankara'ya akmaya başladılar uğurlama ve karşılama törenleri protesto mitinglerine dönüştü Hele en çok oyu alan marş garan Ankara'ya uğurlanışı tam bir gövde gösterisi heyecanlı nutuklar marşlar ve alkışlar arasında Mareşal meclise uğurlandı yol boyunca trenin geçtiği yerlerde köylüler Mareşal selamlamaya çıktılar Ankara muhalefeti bekliyordu ilk toplantı Sümer Sokak'taki genel merkez binasında yapıldı her yerden kazanmış olanlar geldiler şeye Parti binasına partinin salonunda da toplanıldı ilk mevzu Bu seçimlerde çok hile yapılmıştır mazbatalar tahrif edilmiştir değiştirilmiştir sine-i millet lafı işte ilk kez o gün gündeme geldi yani iktidar ve meclis tanınmayacak milletin sinesine dönülecek ve muhalefet bir halk hareketine dönüştürülecektir milletvekilleri ateşli nutuklar bu seçeneği tartışırlar Ken Bayar geldi Bayer Biz bütün bu söylediklerinizi meclis kürsüsünden ifade ederiz Fakat bu şekilde terk etmek memleketi anarşiye götürebilir haklı da olsak diye onun için biz meclise girelim ve bütün çiğnenen hakları dile getirelim mücadele edelim meclis kürsü bu mücadele için çok lüzumlu ve yerinde bir şeydir kürsüdeki meclise iştirak edeceğiz denildi karar altına alındı Nihayet Türkiye'nin ilk çok partili Meclisi 5 ağustos günü açıldı 62 DP milletvekili genel kurul salonunun sağında CHP grubu da soluna gündemin il maddesi Cumhurbaşkanlığı seçimi halk partisin adıb inön DP ise İsmet Paşanın karşısına bir başka askeri şahsiyeti çıkarmayı uygun bulmuştu marşal Fevzi çak Oylar kullanıldı ve tabii inön kazandı adet gereği meclis başkanı Çankaya'ya çıktı ve yeniden seçilen Cumhurbaşkanını yemin töreni için meclise davet et adet ü İnönü smoky meclise girdi ama işte burada hiç de Adet olmayan bir durumla karşılaşıldı Demokrat Parti sıralarındaki oturdular ve hiç alkışlamadı Halk Partisi sıralarındaki ayağa kalktılar ve müthiş tezahürat yaptılar bizim o zamanki ifademiz şu oldu Eee meclis her şeyin üstündedir yani meclisin bir uzv sudur Reis Cumhur da olsa düşüncesiyle Biz hem Demokrat Parti Reis Cumhur olsun isterse Halk Partisi olsun şey edilmedi böyle ifade edildi O zaman bu meclisin tarihindeki ilk oturma eylemi her ne kadar depeler bu tavırlarını demokratik ilkelerle açıkladılar da asıl olan TP grubunun İsmet Paşa'ya karşı bir tepkisi hem de çok partili meclisin ilk toplantısında ortaya konmuş bir tepki ilk kez Milli Şef mecliste böyle protesto ediliyordu toplantı sonunda Bayer ve Arkadaşları ise meclis kapısından çıktıklarında Ulus meydanını dolduran büyük ve heyecanlı bir kalabalıkla karşılaştılar Alkışlar ve tezahürat Biraz sonra tek bir Slogana dönüştü yeter Söz milletindir işte Türk siyasi literatürüne 46 ruhu olarak geçen dönem bu sloganla açıldı halk artık iktidarın kaderi üzerinde söz sahibi olmak istiyordu zorlu bir dönemdi talihsiz bir seçim Yıpranmış bir iktidar mecliste zayıf Ama halk arasında güçlü bir muhalefet bu Bileşim çıkacak sonuç gerilim Cumhuriyet Halk Partisi tam bir kargaşa içindeydi Halk Partisi'nin artık halkın Partisi olmadığı ortadaydı ancak kimse ne yapılabileceğini de bilmiyordu Parti 23 yılın hareketsizliği le [Müzik] hantallaşmak aldı yerine sert tabiatlı Recep Peker'e atad TP ise sürekli hücum taktiği uyguluyordu tırmanan gerginlik sonunda Bütçe görüşmelerinde Menderes'in konuşması sırasında patladı kürsünün altında şöyle bir yer vardır kürsü böyleyse altında bir yer daha var Orayı doldurmuş kağıtları eski tabirle Eser Cedit kağıdı derler yani muntazam beyaz kağıtlara yazılmış daktilo değil el yazısı el yazsı eski yazı yani yeni yazı gün okunmaz Neyse Aydan Bey oradan bir tomar çıkarıyor okuyor ama mecliste çıt yok öyle dinliyorlar herkes dinliyor hakikaten böyle bir orkestra konser falan olur ya ses falan kesilir tık tık vurur şey ondan sonra Müzik başlar onun gibi ses s yok sert bir tenkit yapıyordu zaten Adnan Menderes ilk devlet adamlığı şöhretini parlaman şöhretini o meşhur bütçe müzakereleri bütçe tenkidi sırasında yapmıştır Bun şey konuşurken laf atılıyordu adam Menderes konuşurken sonra Recep Peker söz aldı Bu arada adn Menderes hakkında psikopat bir zihniyetin tezahürü gibi bir laf etti bu psikopat lafı ortalığı birbirine katmaya yetmişti TP sıralarındaki sorunu çözmece Meclisi topluca terk ettiler yalnızca milletvekilleri değil dinleyiciler bile galeyana gelmişti Ben de dinleyici locası dayım önümde de bir öğretmen Hanım var a Bir de baktım Hanım ayağından topukla pabucunu çıkardı aldı böyle Aman gittim Ne yapıyorsunuz dedim filan nu Hanım ismi de Nuri Hanım ne yapıyorsunuz dedi Bun dedi kafasını atacak aman dedim Yapmayın etmeyin filan zor teskin ettim Hanım nasıl diyor bir başbakan çıkardı psikopatlar der diyor karşı taraf e dedi Dedim işte Dilin kemiği yok ya dedi Demokrat parin kurultayı partiler arası gerginlik dorken toplı Ankara Yeni Sinem önü şer gibi kalabalıktı ilk büyük kongre hakikaten görülmeye değer bir atmosfer içindeydi bir taraftan heyecan bir taraftan bayram bayram havası orayı Türkiye'nin her yerinden insanlar vardı konuşma duyulmuyordu dinlenme duyulmuyordu sabahlara kadar devam ediyordu bu kadar vecd içerisinde kongreler yapıldığı siyasi tarihimizde nadirdi Cumhuriyet kurulduğundan beri ilk kez s insanlar serbestçe konui bir kürsü bulmuşlardı 23 yılın susamlı yakın Dele 5 gün boyunca iç döktü gün üniformasız kravatsız unvansız günüydü müthiş bir hürriyet gösterisi yapılıyordu isteyen istediğini söylüyor en ağır eleştiriler dile getiriliyor kimse mikrofonu bırakmak istemiyordu Biz bir mirab gibi gibi bir gibi kürsüye atladık anlaşılıyor ki iktidara gelme Yolları Halk Partisi'nin kullandığı usul metotlarla ancak mümkündür kanun yollarıyla mümkün değildir bizim çektiğimiz nutuklar karşısında bayağı soğukkanlı olarak Pekala dedi Arkadaşlar siz kestirmeden gitmek istiyorsanız kılıcınız Keskin olsun Biz hukuk yollarından ayrılmayacağız sırtımız teneşire deyinceye kadar biz hukuk yoluyla mücadele edeceğiz dedi bize inananlar kalır size inananlar sizinle gider bize inananlar Bir yarım saat sonra Bayar bu konuşmasını dinledikten sonra bizden ayrıldılar hep beraber olduk sonra nihayet son gece Bayar yeniden genel başkanlığa seçildi ardından da sabaha karşı Hürriyet Misakı ya da bugünkü adıyla Özgürlük Yemini adı verilen bir rapor okundu DP bu raporda ü önemli talepte bulunuyordu antidemokratik yasaların kaldırılması vatandaşın oyunun güvence altına alınması ve devlet başkanlığın başkanlığından ayrılması hatırladığım göre o zaman Burhan belge rahmetli Burhan belge ayağa kalkarak şöyle dedi huriyet misakın kaimen yani ayakta kabul etmeliyiz bütün salon ayağa kalktı ve hürriyet Misakı kabul edildi kongrede Esen Bu heyecan Fırtınası Tabii Cumhuriyet Halk partisi' oldukça Tedirgin etti hele başın İnönü'ye Kızıl Sultan diye hitap etmesi büyük tepki yarattı ancak İnönü fazla gerilim istemiyordu rejimin ayakta kalabilmesi için diyaloğa ihtiyaç vardı iki ayrı Kutupta yaşayan bu iki parti arasında diyaloğu sağlayabilecek tek kişi de kendisiydi ilk kez bu dönemde adeta üzerindeki CHP Genel Başkanı unvanından sıyrıldı partinin başına bir vekil atadı tarafsız bir Cumhurbaşkanı görünümüne büründü ve arabuluculuk için kolları sıvadı in bu yeni girişiminde ilk başarısı başbakanı pekerle Celal bayarı Çankaya'da bir araya getirerek dilerin yeniden meclise dönmelerini sağlamak oldu bu hakem rolü bir süre devam etti ama BP CHP sürtüşmesi dinmedi Bayer hükümetin baskılarından şikayetçiydi Peker de muhalefetin yıkıcı faaliyetlerinden acilen bir çare bulmak gerekiyordu aranan çare Gazi çiftliğinde İnönü'nün Nihat erimle yaptığı bir sabah yürüyüşünde bulundu İnönü bu iin içen çıkacağız Erim yol göstermek size düşüyor paam deyince İnönü kararını vereve döner dönmez Nihat Erim bir beyanname yazdırdı 12 Temmuz beyannamesi adını alan bu belge adeta çok partili rejimin kimlik kıydı in son zamanlarda iktidar ve muhalefet partilerinin liderleriyle yaptığı görüşmeleri anlatıyor vea [Müzik] muhale kendisini her iki partiye karşı eşit derecede sorumlu görüyordu açıkça yazmasa da bu fiilen CHP genel başkanlığından ayrılmak demekti Cumhurbaşkanı partiler üstü bir rol üstleniyor ve demokrasi işte böyle işlemelidir demek istiyordu bu gerginlik sıralarında iki Ara bulucu vardı Biri CHP'li Vehbi Koç biri şeyle Eee depee yakın avunduk Üzeyir avunduk onlar kendi partileriyle İsmet Paşa arasında bir yumuşatma görevi yerine getiriyor fevkalade gergin ortam Bu sırada bu hadiselerden dolayı İsmet Paşa'da çok müteessir olmuş ki beni bir gün şeye çağırdı köşke çağırdı köşkte oku şu yazıyı oku dedi okudum yazıyı Ne diyorsun dedi ve İsmet Paşa'ya Ben fevkalade isabetli olmuş Paşam bu tansiyonu çok düşürür dedim gerçekten de 12 Temmuz beyannamesi radyoda yayınlanınca tansiyon düştü DP ferahladı Bunalım atlatılmış beyanname radyoda okunduktan sonra gece Refik koralan Çankaya Köş telefon eder uzun uzun me eder beyannameyi ve İsmet başı o kendine has heyecanlı edasıyla ve sözleriyle isfet baş da muzipliği üstündedir Yav der ki Sor bakalım bu beyanatın basına ve radyoya vermekte bir mahsur var mıdır Aman der Refik koraltan keremin beni mahveder der Aslında korkması gereken biri varsa koraltan değil Başbakan reü Çü İsmet Paşa'nın beyannamesi daha çok sertlik yanlısı Peker'in bir eleştirisi gibiydi CHP içindeki ılımlı oluşan 35'ler grubu Peker'in kellesini istiyorlardı Nitekim Kısa bir süre sonra başbakan istifa etmek zorunda kaldı yerine ılımlı Hasan Saka getirildi ardından da İnönü yanına eşini kızını CHP'den Nihat erimi ve dp'den Nuri Özsan alarak beyaz trenle bir yurt gezisine çıktı demokrasinin balayı başlıyordu beyaz trende büyük bir kompartmanda masa kurulmuş o masanın başında babam oturur masanın etrafında da bütün yanındaki arkadaşları otururlar Eee Biz de sofradaya herkese babamın adetidir zaten sofrada böyle herkes de ilgilenir Sohbet etmek ister bilgi alır herkesin hatırını sordu başka özel konularına geçti Nuri Bey de orada Tabii Nuri Bey benim karşımda oturuyor Nuri Bey'e sıra geldi o yabancı O biraz daha böyle kendisi rahatsız ne yapacağını bilemiyor nasıl babama hitap edeceğini kestiremiyor işte Beyefendi diyor Paşa hazretleri diyor Fakat böyle bir daha bir rahatlayamıyorum daha mahcup filan derken başı İyi iyi iydi iyi ve masanın üzerine yattı adam bayıldı ilk kez cumhurbaşkanının sofrasında yemek yemenin heyecanıyla bayılı vermişti o gezi boyunca İsmet Paşa herkesi şaşırttı sanki CHP Genel Başkanı İnönü gitmiş tarafsız bir Cumhurbaşkanı gelmişti gittiğimiz yerlerde bütün vilayetlerde Bizi hem Demokrat partililer hem CHP'liler Cumhuriyet Halk partililer karşılardı ve babam her ikisin aynı şekilde muamele eder Her ikisinin merkezlerini ziyaret ederdi aynı zamanda valilere giderdik ve valilere de bundan sonra artık valinin doğrudan doğruya her iki partiye aynı eşit şekilde muamele edeceklerini babamın onlardan bunu beklediğini ısrarla söylerdi kumandanlık giderdik onlara da aynı şekilde aynı telkini yapardı gelin görün ki iktidarla muhalefet arasındaki bu balayı havası bazılarını rahatsız etti DP içinde bir grup Daha sert daha hırçın bir muhalefet başlattılar Hatta daha da ileri giderek bayarı uzlaşmacı suçladılar bunun üzerine bayard İnönü gibi kendi partisindeki Şahinleri tasfiye ediverdi ayrılanlar Maraşal Feyzi Çakmak önderliğinde millet partisinde toplandılar Böylece CHP ve DP kendi bünyelerindeki sertlik yanlıları arınmış oldular iki parti ve iki Lider İnönü ve Bayar bazen sertleşerek bazen bir bahar havası içinde kol kola ülkeyi Ere sürüklemeye başladılar Ere genç Türkiye'nin en pırıltılı en sancılı ve en fırtınalı 10 [Müzik] yılına İnsanların olduğu gibi toplumların tarihlerinde de dönüm noktaları vardır bu dönüm noktaları bazen sessizce kendiliğinden çalar kapıyı bazen da korkunç bir gök gürlemesi gibi patlar 1950 yılı Türkiye için işte böyle bir dönüm noktasıydı 27 yıllık yorgun bir iktidara karşı içten içe kaynayan bir tepki 1950 baharında patladı toplum çeyrek Yüzyıllık kabuğunu çatlattı hem de sokaklarda kan akıtarak değil sandıklarda oy kullanarak Demir krat şahlanmış İşte bu yüzden 14 Mayıs 1950 seçimleri hep beyaz ihtilal diye [Müzik] anıldı [Müzik] o Bahar Türkiye ayaktaydı yaklaşan değişimin ayak sesleri seçim kampanyası boyunca miting meydanlarında çınladı kitleler kıpır kıpırdı seçimlere bir ay kala Ankara ve İstanbul'dan iki cenaze kalktı ilki Recep Peker'in iydi inönün sert tabiatlı başbakanı hükümetten olduğu gibi dünyadan da Sessiz sedasız çekilip gidiverdi ancak cenaze hiç de o kadar mütevazi olmadı kurtuluş savaşı kahramanı ve Millet Partisi lideri marşal Fevzi Çakmağın cenazesinde olaylar çıktı Çakmak önemli isimdi ama iktidar başta cenazeye önem verilmedi Hatta radyolar neşeli müzik yayınına devam ettiler birden halk sokaklara dökülüverdi cenaze töreni gösteri yürüyüşüne dönüştü olaylar çıktı bu iki cenaze iki partinin CHP ve dp'nin kamuoyu yoklaması oldu adeta değişimin Rüzgarı sert esmeye başlamıştı ama CHP'de bambaşka bir hava hakimdi erken bir zafer sarhoşluğu Partililerin başını döndürüp yanıltan seçim kampanyası oldu İnönü İstanbul Taksim'de on binler karşıladı Vali Fahrettin Kerim Gökay kürsüye çıktı ve işte paşam İstanbul dedi Oysa bu kalabalık o gün inönü'yü alkışlayıp gün sonra oyunu dpe vce Umut vericiydi Coşku dolu kitleleri görünce İnönü keyiflen ve yanındaki gazetecilerle şakalaşmayı bir tanesi hatta takıldı Kaç yaşındasın dedi 26 yaşındaymış 26 paşam dedi Aman dünkü çocuk dedi Yani sen dedi Ben İzmir'i kurtardığım zaman daha doğmamıştı bile o şekilde takıldı ona ve Aman dedi Siz bari dedi beni hırpalamaya nasıl olsa patronlarını benim canımı okuyorlar Siz bari bunu yapmayın dedi herkes gülüştü ve onun üzerine gene konuşmaya devam etti ve umurumda değil dedi seçimin neticesi ne olursa olsun kazanan ben olacağım kazansak da kaybetsek de Zafer benim dedi miting meydanlarındaki bu hava inönü'yü etkilemişti Kasım Gülek yurt dışından döndüğünde inönü'yü son derece umutlu bulmuştu Seçimler ne olacak Ben dedim Eee Başkan bu seçimleri Biz kaybedeceğiz canım dedi Sen ik senedir yoksun memleketteki gelişmeleri takip edemedin kötümsersin dedi dedi benim görüşüm o dedi arkasından Cumhuriyet Halk Partisi genel merkezine gittim orada genellikle genel idare kurulunun toplandığı büyük salonda duvarda koca bir Harita üstünde asker usulü kazanacak kaybedecek yerler kırmızı mavi ile işaret edilmiş o haritaya bakınca Cumhuriyet Halk Partisi Büyük bir zafere gidiyor intibaı vardı [Müzik] o pazar 8 milyon seçmen sandık başına gitti seçime katılım % 189 oldu Türk seçmeni ilk kez gizli oy ile gerçekten serbest bir seçime katılıyordu Kızılay'daki çadırın önünde kuyruklar olmuştu liderler sandık başlarında gülümsediler sandıkların içinde CHP'nin ve hatta dp'nin de hiç beklemediği bir sürpriz Yavaş yavaş şekillen hava kararıp da sandıklar kapanınca bütün Türkiye meraklı bir bekleyişe girdi gazeteler alarm durumundaydı sonuçtan emin olan tek gazete CHP'nin yayın organı Ulus Gazetesi bütün Yazı İşleri kadrosu tam olaraktan çalışıyoruz foto Hilmi şahen karşıdaki odada ufak çerezler almış bir de rak şişesi almış kutlayacağız seçimin sonunu o zaman her açılan sandık bittiği vakit Radyo derhal verirdi şu ilçenin şu köyünde şu kadar şu parti kazandı hiç unutmam Anadolu'nun ortasından Bir köyde CHP i Oy daha fazla almış hemen Hilmi ş ş şeyden bardakları doldurdu ve ilk rakımızı içtik ve tabii son rakımız da o gece Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi ilk gelen haberlerle tam bir sessizliğe bürünmüştü lider kadro ise Çankaya Köşkü'ndeki Yaver odasında İnönü'nün seçim sofrasındayız İnönü'nün kızı Özden Toker şöyle anlattı haberler gelmeye başladı ilk öğle tabii hemen saat 5'ten sonra gelen haberler ufak köylerden gelen haberlerde Cumhuriyet Halk Partisi 30 Demokrat Parti 20 Eh iyi deniyor Biraz sonra tersi gelmeye başladı işte Cumhuriyet Halk Partisi 20 Demokrat Parti 30 Allah Allah dediler ne oluyor Babam odada dolaşmaya başladı O öyle bir kararsız olduğu zaman dolaşmasını severdi odada dolaşıyor Diğerleri de işte hep telefon başında haber bekliyorlar Bu arada Eee Ahmet Faik Ahmet Barutçu e kalktı telefona gitti ve zongul Trabzon'u aradı Trabzon milletvekili Trabzon'u aradı işte bulamadı ilk öyle aradığını bulamadı falan Neyse sonunda birisini buldu konuştu ondan sonra geldi yanımıza adam Şaşkın dedi ama bir de bizi burada görse bizim burada bildiklerimizi bilse Kim bilir daha ne kadar şaşıracak herhalde dedi deli çıkacak Adam dedi ve güzel bir kahkaha attı Eee onu tanıyanlar bilirler son derece tatlı bir Karadeniz şivesi vardı ve çok böyle ünlü bir kahkahası vardı onu duyunca kahkahayı atınca herkese bir rahatlık oldu yani bir durumu kabullenmiş oldu Çankaya köşkünde Artık iş espri konusu olurken asıl kahar Demokrat Parti Genel merkezinde sunuyordu partide müthiş bir coşku vardı sandıklardan ulaşan her sonuçla bir sevinç dalgası esiyordu sabaha doğru Celal Bey geldi Fuat köprüle partiydi çoğu zaman partiydi Eee iktidarın bize teveccüh ettiği anlaşılıyor gelen bir şeyler söyledi benim orada bir olay dikkatimi çekti o günlerin çok önemli bir olayı olacaktı Sonra Ajans frans pres muhabiri köprülü'ye dış politikayı sordu Fuat Köprülü sanki bir Dışişleri Bakanı gibi uzun bir demeç verdi Celal Bey fazla kalmadı Uğur adlı bir cibi vardı bindi gitti partinin kurucu kadrosunun 4 ismi ise o gece aydın' daydı Adnan Menderes merak içinde Radyo başında sonuç bekliyordu yanında bir grup Partili arkadaşı vardı Bunlardan biri de Şevki Hasırcı dı Şevki Bey'in anlattığı o geceyle ilgili anı şu Biz bir aradaydık işte seçim neticelerini takip ediyorduk gecenin bayağı ilerlemiş bir saatiydi Belki artık Şafak sökecek oraya Doğu dönecek bir sırada bulunduğumuz yerde telefon yok postaneden bir memur geldi Kayı çaldı Ankara'dan genel merkezden Fuat Köprülü Adnan beyi arıyor Türkiye'de önde gidiyoruz iktidar olduk Eee adın gözlerinden öperim Demokrat rahatlamıştı yenilgi hiç Bekik ve alışılmadık bir şeydi kamuoyuna ne mesaj verilecek yenilgi kabul edilecek miydi bu Zorlu Görev CHP'nin yayın organı Ulus Gazetesi düşüyordu Oysa aynı şaşkınlık orada da yaşanı biz iktidar değiştirmeye alışkın bir gazeteciler değildik Nasıl hareket edeceğiz partinin görüşü ne olacak bütün Yazı İşleri müdürleri birbirimize bakıyorduk nece nasıl vereceğiz hatta nasıl başlık atacağız bütün evleri arıyoruz CHP milletvekillerinin hiçbirisi cevap vermiyor çünkü Demokrat Parti ezici çoğunlukla iktidarı almıştı Eee Nihayet gazeteyi baskı zamanı geldi aklımıza bir rahmetli n geldi aynı zamanda yazarımızı bir de ona danışalım dedik danıştık ve o gecenin manşet başlığını nurin artam attı CHP iktidarı devrediyor bir dönem değil bir tarih kapanmıştı Atatürk'ün Partisi 27 yılın iktidarı CHP tam bir hezimete uğramıştı in oyları % 53'ü aşmış CHP ise % 40'ı bile bulamamıştı bu oranlar çoğunluk sistemiyle parlamentoya yansıdığında hezimet daha da büyüyordu CHP'nin 69 milletvekiline karşılık dp'nin tam 408 milletvekili vardı Atatürk'ün silah arkadaşı Milli Mücadele kahramanı Milli Şef İsmet Paşa kendi kurduğu sandıkla devrilmişti ancak gece yarısından sonra dp'de Zafer sevinci ile karışık bir endişe hakim olmaya başladı acaba Çankaya köşkünde Neler oluyordu Milli Şef iktidarı bırakacak mıydı e Babam işte etrafta dolaşıyordu o daha bir sakin olarak geldi Annemin yanına oturdu ve annem hanımefendi dedi ne kadar zamanda taşınabilir e Annem de hemen iki günde taşınırım paşam dedi evimize ne zaman taşınabilir dedi iki gün içinde taşınırım paşam dedi Sonra gene bir düşündü araba babamız olmayacak hanımefendi dedi ziyan YÖK dedi annem otobüse inerim inerim dedi Ulus kızılaya nasıl ineceksin diye düşünüyor İşte o otobüse binip inerim dedi Sonra gene bir dolaştıktan sonra geldi ensülin mi kim yapacak dedi ben yaparım paşam dedi onu da o sırada Ömer abim geldi ona neticeleri söyledik O da artık beklemekte bir yarar Yok ben gidip yatayım dedi yukarıya çıktı fakat yukarıdan Erdal abi o sırada Amerika'da ona bir telegraf çekmiş Eee çoğunluğu kaybettik diye İngilizce olarak majority diye yazmış Yanlışlık olmasın telgrafta diye ve ertesi gün de Erdal'dan cevabı geldi Sağlık olsun diye ancak o gece son derece rahatsız edici bir haber birdenbire etrafı sarstı komutanlar İnönü'ye mesaj yollamış lardı Eğer Cumhurbaşkanı yeşil ışık yakarsa seçimlere komünistler hile karıştırdı deyip müdahale etmeyi önermiş mesaj köşke Ulus Gazetesi İstanbul Bürosu aracılığıyla iletilmiş milli Şefin emirleri bekleniyordu gazetede bu bu yanıtı bekleyenlerin arasında Orhan birgit de vardı Sadi Irmak Bey Çankaya'da Kendisine bağlanan Yav durumu izah etti ve 1 Ordu komutanının söylediklerinin cumhurbaşkanına arz edilmesini istedi Yaver cumhurbaşkanına olayı arz etmek için müsaade talep etmişti bize bir asır gibi gelen bir süre geçti Yaver döndü ve Sadi Irmak Bey'e Cumhurbaşkanı İnönü'nün mesajını nakletti Sadi Irmak Bey tane tane tekrarlıyordu bugünkü gibi belleğimde Milli Şef halkın iradesinin nasıl tecelli ettiyse seçim sonuçlarının da o şekilde kabul edilmesi gerektiğini ve bunu herkesin içine sindirmesi gerektiğini söylüyordu İnönü sağduyusunu kullanmış ve orduyu durdurmuştu müdahalenin ne getireceğini kimse tahmin edemezdi bir karşı darbe ihtimali de söz konusuydu Çünkü Ordu içinde dp'nin de çok taraftarı vardı bu asker ailelerinin verdikleri oylardan anlaşılıyordu Hatta bazı subayların iktidarı devretmez İsmet Paşa'ya karşı bir darbe hazırlığı içinde olduklarından da söz ediliyordu bu genç subaylardan biri de Seyfi kurtbek ve seçim gecesi DP genel merkezinde Ordu üst yönetiminin İnönü ile görüşmesi onu da çok şaşırtmıştı o sırada da ben işte haberleri alınca la görüştüm dedi ki kandan Askeri Şura toplantısı toplanmış ve Oradan da köşke gitmişler onun üzerine genelkurmay başkanına telefon etti şeyler Ben onları vazife için toplamıştım şimdi Hepsi Yerlerde hareket ettiler dendi o gece Ordu Komutanları kışlalara geri döndüler ancak Demokrat Parti bu olayı hiç unutmadı askeri müdahale Sözü daha iktidarı almadan dp'nin önüne çıkmıştı askeri müdahale olasılığı o geceden itibaren 10 yıl boyunca iktidarın Zihnine kazınacak ve 10 yılın sonunda bir başka Mayıs sabahı korkulan şey başa [Müzik] gelecekti köşkünde o gün Hummalı bir faaliyet vardı köşkün 12 yıllık sakini eşyalarını topluyordu bu İnönü'nün en büyük yenilgisi ve en büyük zaferi artık Cumhurbaşkanı değildi kendi kurduğu çok partili Rejimde payına muhalefet liderliği düşmüştü değişen sadece bir unvan değildi değişen tüm bir rejim ertesi gün ben gene Çankaya'da İsmet Paşa'yı ziyarete gittim ismş Gayet tabii gayet temkinli ama müteessir elimde tuttu oturdu yanda senin tahminin çıktı dedi paşam üzülmeyelim dedim gene kazanırız ve bu bizim için büyük Şeref olur hoşuna gitti bu sözler o Sabah gelen bir başka ziyaretçi isi Celal bayarı yıllar önce Atatürk'ün başbakanlığını İnönü'den devralan Bayar Bu kez de cumhurbaşkanlığını devr alıyordu bir kez daha aynı çark dönmüş ve Bayer öne çıkınca İnönü'ye geri çekilmek düşmüştü İsmet Paşa iktidarı hemen dp'ye bırakmayı önerdi konuşmasında Bayer ise biraz süre istedi henüz milletvekillerini bile tanımıyordu hükümetin bir süre daha görev yapmasında anlaştılar köşkün ucundaki bir oda vardı lambr bir oda orada konuştular sonra çıktıktan sonra ben annemle beraber dışarıdaydım bize geldi düşünceliydi fakat sakindi 10 yaş daha genç olsaydım dedi İnönü 66 yaşındaydı ve artık Milli Şef değildi tek parti rejimi tarihe karışmıştı sessiz Milyonlar ilk kez tarih sahnesine çıkmışlar ve biz de varız demişlerdi bunun şerefi dp'ye olduğu kadar CHP'ye de aitti ve bu hava içinde yeni meclis açıldı şimdi yurdun dört bir yanından Ankara'ya akan yepyeni bir kadroyla Türk siyasi tarihinde yeni bir sayfa açılıyordu Bayer ilk demecinde Devri Sabık yaratmayacak söyledi Yani Geçmiş geçmişte kalacak eski yaralar deşilmez bir hava içerisinde [Müzik] başlıyordu o gün meclis görülmeye değerdi Anadolu'nun her yerinden milletvekilleri beyaz bir ihtilalin kahramanları gibi DP grubunu dolduru verdiler CHP'nin o gösterişli bürokratlarına alışmış Meclis bu kez hiç alışılmadık yepyeni yüzlerle yeni insanlarla kş meclisin içinde kimseyi tanımıyoruz ama bir albüm var bakıyoruz söylendiği gibi bunlar Has olar memolar değil bakıyoruz hekimler Mühendisler avukatlar emekli yüksek dereceli memurlar hepsi belli seviyede insanlar Bunları solar memolar diye takdim edenler vardı şeyde Halk Partisi saflarında Kimse kimseyi tanımıyor gazetecilere bile bir Eee kazanıp gelen Demokrat Parti Milletvekilleri sarılıp öpüyordu niye biliyor musun tebrik ediyorlardı milletvekili sanıyor Tanımıyor ki birbirini adam Kimse kimseyi tanımıyor böyle bir curcuna bir kısmı ilk defa geliyorlar Ankara'ya ve meclis çatısı altına usulleri bilmiyorlar heyecanlılar yani taşralılar taş çoğu taş avukatı taşralılar o zamanlar çok kudretli bilinen atfedilen o kalantor Atatürk mebusu İnönü mebusun yerine Ankara'ya kti gelmiş Demokrat Parti meclis grubu o gün ilk toplantı öncesi kuliste işte ezici bir çoğunlukla iktidardaydı şimdi çok önemli bir aşamaya gelmişti bu iktidarın ipleri kimin elinde olacaktı katı 1950'ye getiren isim Celal bayı CHP içinde muhalefet bayrağını İlk o yükseltmiş DP hareketinin öncülüğünü de o yapmıştı o halde Başbakanlık Bay'ın hakkıydı islerde yeni milletvekillerinin kulağına fısıldanan da buydu deniliyordu ki Bayer Demokrat Parti'nin 50'ye kadar gelen genel başkanıydı partiyi 950 kadar intikal ettirmiştir yükün çoğu kendi sırtında halka karşı parti lideri olarak birtakım taahhütleri vardı bunları hükümet Başkanı olarak uygulasın icra etsin halka hizmet imkanını ancak hükümet Başkanı olarak yapabilir milletvekilleri eski meclisin koridorlarında kulis yaparlarken üst katta bir komisyon odasında iktidar kağıda dökülüyordu ad Menderes ve Fuat kölü kafa Kaf vermiş muhtemel görev dağılımı üzerinde çalışıyorlardı Listenin en başında cumhurbaşkanı Celal Bayar yazılıydı bayar'a İnönü'nün koltuğu layık görülmüştü liste henüz uzamamış tı Tam o sırada kapı açıldı ve içeri Bayar girdi Bayar giriyor içeriye Ne yapıyorsunuz diyor hükümet kuruyoruz Efendim diyor Nasıl kuruyorsunuz işte bas bayağ hükümet kuruyoruz e kimi yapıyorsunuz hükümet başkanı hükümet başkanı Adnan Bey bu sefer söz alıyor hükümet başkanı başvekil bayan şey Fuat köprü oluyor Ben de onun yardımcısı oluyorum diyor harc Vekili kim oluyor diyor kim yapıyorsunuz daha oraya kadar gelmedik diyor bey peki Allah muvaffakiyet başarılar dilerim diyor Çıkıp gidiyor Nihayet Grup toplandı gündemde Cumhurbaşkanı adayının belirlenmesi vardı tüm DP milletvekilleri nefeslerini tutmuş çankaya' gce ismin ortaya çıkmasını bekliyorlardı o sırada Mükerrem sarol ve Arkadaşları oturumu yöneten bayar'a bir önerge verdiler okuttu Ben diyorum ki cumhurbaşkanlık adaylığına İstanbul mebusu sayın Celal bayarı aday gösterilmesine arz ve talep ederim parmaklar kalktı bu Kalkan parmakları görünce Bayar dedi ki arkadaşlar dedi bu Takrir naciz Şahsımı ilgilendirdiği için müzakere açmayacağım dedi düşüncelerinizi reyler iniz de ifade edersiniz Ne o takir oylandı o isimlere isimler itibariyle Oylar verdi biz bayara reay vermedik Ben bize göre Bayar hükümet üyesi olmalıydı çünkü en çok tanınmış hükümet reisi yapmış en tecrübeli politikacı o olduğu için partinin de başkanı onu biz Oray kendimiz Oraya layık görüyorduk Kimimiz köprülüye verdik ayrı ayrı Herkes bir taraflara verdi ama 34 kişi dışında tüm grup bay demişti müthiş bir alkış Tufanı meclisin duvarlarında çınladı BP'nin Cumhurbaşkanı adayıydı bir adam köşkte temsili bir göreve Gittiğine göre Şimdi adam Yani Send birini o gün yaı gruptan sonra bayara gitti odaya girince tebrik faslından sonra her zamanki utangaç haliyle konuya girdi size baş Vekalet için hocamızı önermeye geldim dedi hocamız dediği Profesör Fuat köprüyü bay karşısındaki mahcup Genç adama gülümsedi Hayır Adnan Bey dkim [Müzik] siğ kararıdır ve Eee zannediyorum Bayer o partinin adeta babası gibi kendisini hissederek öyle bir sorumluluk duygusu içerisinde acaba bundan sonra kim devam ettirir diye bakmış ve yeni bir dönem başlıyor her şeyden önce yeni bir isim lazım Çok fazla Faz göze batmış Bir siyasal geçmişi olmaması lazım genç ve dinamik bir insan olması lazım Eee dış dünyayla temas kurabilecek bir insan olması lazım belki Muhtemelen lisan bilen bir insan olması lazım Ayrıca geniş kitlelerle Eee kolay iletişim kurabilecek bir insan olması lazım derleyici toparlayıcı bütünleştirici bir insan olması lazım Ve tabii Demokrat partinin de Eee tam göbeğinde yer almış [Müzik] eee bir kişi başından beri hiç olmazsa bulunmuş Bir kişi olması lazım zannediyorum ki Bayar'ın 4 4,5 yıllık gözlemleri neticesinde bir anda bakışları Bayar'ın rahmetli babam üzerinde toplanıyor artık roller paylaşılmıştı Bayar İnönü'nün Partili Cumhurbaşkanı hüveyi yarattığı tepkiyi bildiğinden zorunlu olmadığı halde DP genel başkanlığından istifa etmiş ve koltuğu da Menderes'e bırakmıştı iktidar bayrağını ve katın dizginlerini o gün orada Teslim aldı 50 yaşındaydı 20 yıldır geri planda ismini yıprat Bu arada öğrenmiş koşulların olgunlaşmasını beklemişti İşte şimdi koşullar onu siyaset sahnesinin En önüne itiyordu Bayın yanından ayrılırken artık o bir numaraydı Başbakan adn [Müzik] Mendes H sonz toı kendisinin de Cumhurbaşkanlığı son günüydü çankaya'yı boşaltmak zorundaydı çünkü o dönemde her Seçimden sonra gelen meclis yeniden Cumhurbaşkanı seçiyordu CHP çoğunluğu kaybetmişti İnönü partisinin başında muhalefet sıralarına yerleşecek başbakanı dışında tüm üyeleri seçimi kaybetmiş bir kabine son toplantısı gündemde hüz vardı teker teker ne yapac sordu bir kısmı doktordu mesela Doktor Kemal Çır o Adana'ya gidip muayen açacağını söyledi avukatlar vardı Onlar baroya kayıtlıydı tekrar avukatlık bürolar mızı açacağız dediler bir tanesi milli Eee Mülkiye mezunuydu siyasal bilgiler fakültesi mezunuydu Onun için avukatlık yapması için hukuk fakültesini bitirmesi ve bir müddet avukatlık stajı yapması lazımdı Hayatını öyle kazanabilecek Bu da o kabilenin maliye bakanıydı Maliye Bakanı İsmail aks Bunlar konuşuldu hepsine veda etti Yeni hayatlarda başarılar diledi çıktı Biraz sonra yani tek çıkarken tekrar geri döndü ve çocuklar dedi hepinize iftar ediyorum Maliye Bakanı İsmail rüşt Aksal kıpkırmızı Dokunsan ağlayacak haldeydi bunu bu gözüm hiç gitmez benim yani İnönü Gayet şey bir çehre Yani duragan bir çehre indi arabasına bindi orada çok önemli bir notu söyleyeyim mi inönün arabası kalktı Ama ne önünde ne arkasında Cumhurbaşkanlığı dayken refakat eden motorsikletli polisler yoktu inünü Doğruca pembe köşke gitti kapıda amerika' okuyan oğlu Erdal'ın mektubunu verdiler hemen oturdu Ve şu cevabı yazdı sevgili erdalım evimize taşındık içinden hiç çıkmamış gibi bir rahatlık duyuyorum bu mektubumu eski kütüphanemden yazıyorum annen bir haftadır taşınma için pek çok çalıştı yorgun olduğunu görüyorum seçimi fena nispette kaybettik niçin kaybettik insaflı insafsız bin sebebi var fakat en başta geleni değişiklik Bu da milletlerin hem masum hem Tabii bir Arzı en sıkıntılı zaman kaybolmuş bir Seçimden sonra geçen bir haft şimdi bu bitti seçim memlekette yeni bir hayat tarzı kurmak için giriştiğimiz teşebbüste ne kadar ciddi ve samimi olduğumuzu ispat etmiş memleket için hepimiz için şeref olmuştur He iyiiz gözlerinden öperiz canım erdalım o gün öğleden sonra meclis tarihi günlerinden birini yaşadı Bayar'ın seçim kampanyası boyunca kullandığı ünlü 2536 Ankara plakalı cip yeni cumhurbaşkanı ve başbakanı getirdi önce meclis başkanlığına bu görevi 10 yıl sürdürecek Refik koraltan seçildi ardından da dilerin gülümseyerek verdikleri oylarla Celal Bayar Türkiye'nin 3 cumhurbaşkanı oldu ilk kez bir sivil şahsiyet cumhuriyetin başına geçiyordu Bayar yepyeni frğ içinde salona girdi işte yıllardır düşlediği yere gelmişti en büyük siyasi rakibinin İnönü'nün koltuğuna oturacak ve kuruluşunda rol aldığı Türkiye Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı olacakt ancak salona girdiği anda tuhaf bir şey oldu dp'den kimse ayağa kalkmadı Çünkü 1946'da İnönü seçilip de salona girdiğinde Diler Meis kimsenin önünde ayağa kmaz diye sıralarında oturmuşlardı sadece CHP'liler liderlerini ayakta alkışlı şimdi işler tersine dönüş Demokrat partililer Bağlamışlar diye kendilerini ayağa kalkılmaz kimsenin önünde diye onu uyguladılar oturdular ve müthiş alkış yaptılar ona mukabil Cumhuriyet Halk partililer ayağa kalktılar ve hiç alkışlamadı Nihayet ilk Menderes kabinesi de orada açıklandı aslında bütün DP milletvekilleri heyecanla bunu bekliyorlardı tırnaklarıyla kazarak elde ettikleri iktidar şimdi bakanların avuçlarına teslim edilecekti ancak 14 yeden oluşan Bakanlar Kurulu ilk bakışta bir şöhretler kabinesi izlenimi veriyordu Fuat köpürlü Dışişleri Bakanı Polatkan Çalışma Bakanı olmuştu Menderes Belki de CHP geleneğinin etkisiyle şöhretsiz ama vefakar partililerden çok şöhretli ama verimsiz bürokratları seçmişti Elbette Bu ilk günden tpe büyük tepki yarattı Demokrat partiden hiç kimse yok Ne Samet ne Sıdkı yırcalı ne Ben büyük kabine Sevdasına kapılıyorlar abdülhamid'e Yedi kere sadrazamlık yapmış adamı iddi tekki sadrazam yapıyor Olur mu olmaz Sen beni sokaktan gelirken sen sokaktan geldin yaramazsın demiyorsun Sen beni partinin programını partinin tüzüğünü partinin büyük kongrede konuşmacıları arasında görürken müdir Fikri temsil edecek Fikri ilan etmekte vatandaşlara Telkin ettirmekte kullanıyorsun en önemli görevlerde kullanıyorsun müfettişlikler de kullanıyorsun reislik derde kullanıyorsun sonra uydurma bir vekilliği bana vermiyorsun olur mu Olmaz Nitekim olmadı da şöhretler kabinesi çok kısa bir süre sonra çökecek ve iktidara kadar dp'nin yükünü taşıyanlar hak ettikleri koltuklara Kısa bir süre sonra kavuşacakları Bayer o gün meclisten çıkarken kendisini artık Station Jeep değil makam arabası veriyordu ilk iş olarak polis motosikletlerinin kendisine eşlik etmesini yasakladı Milli Şef dönemini hatırlatacak hiçbir şey istemiyordu karşıda Ankara palası var biliyorsunuz orada halk toplanmış işte şakşuk bir şeyler Alkışlar oluyor Ben gittim kapının önünde bayar'a bakıyorum Bayar çıktı fakları giymiş bir durdu karşıya baktı Bir derin nefes aldı deil Yani nereden nereye o sırada kim bilir dedim içimden Hala da sorarım ya kafasından şerit gibi o bütün eski günler atatürklü Atatürk'ten sonra İnönü başbakanlıktan affedilmesi falan filan O hikayeler geçti ve derin çekti arabaya bindi gitti başbakanlıkta Bir gün önce seçemem CHP'li bakanların oturduğu koltuklara DP kabinesi yerleşti İnönü'nün koltuğunda ise Bayer oturuyordu Bayer o akşam Pem köşkte selini ziyaret etti 4 yıl önce Çankaya'da başbaşa görüştüler İnönü Cumhurbaşkanı bay yeni bir partinin başkanıydı Şimdi ise Bayer cumhurbaşkanı olarak yeniden partisinin başına dönen İnönü'ye konuk geliyordu Bayer bana nakl etmişti Sayın İsmet inönü'yü eski cumhurbaşkanı sıfatıyla ziyaretine gittim o beni tebrik etti Ben de onun ziyaretine gittim evinde yaptığım ziyarette kendisinden bazı şeyleri sordum Dedim ki Cumhurbaşkanlığı makamını aldık ama bunun dışında bana tevdi edeceğiniz devletin önemli olarak meseleleri hakkında sizden bilgi almak istiyorum dedim bayar'da bayar'a karşı Sayın inönüde Siz zaten meselelerin hepsini biliyorsunuz dedi ve bana Türkiye'nin dış politikası hakkında bir hulasa yaptı Sonra da kendisine şunu sordum Sayın paşam NATO'ya neden girmediniz girmek istemediniz mi dedim bana cevap olarak dedi ki hatta biraz alındı dedi ki Celal beyefendi aldılar da girmedik mi bunca gayret ettik alınabildi mi dedi ve gözlerden uzak bir devir teslim töreni pembe köşk'ün tarihi duvarları nice devlet sırlarını dinledi bunlardan hiçbiri o duvarların dışına sızmadı dpe dönemi fiilen Menderes'in hükümet programını heyecan içinde okuduğu gün başladı ilk bölümü 27 yıllık tek parti rejiminin eleştirisine ayrılmıştı ikinci bölümde ise vaatler vardı özgürlük ve refah o programdan bugüne kadar en çok bir cümle hatırda kaldı millete mal olmuş inkılaplar Mahfuz tutulacaktır cümlesi yani DP halkın benimsediği reformlara dokunmayacak ya Henüz benimsenmeyen ne olacaktı ülkede önemli değişimlere gebe olduğunu CHP grubu ilk kez o gün bu cümleden [Müzik] anladı kolları sıvamış başbakanlıktaki makamı tebrik için gelenlerle dolup taşıyordu o Pazartesi de Ziyaretçiler sabahtan itibaren kuyruk olmuşlardı herkes sırasını Beklerken içeri bir Albay girdi ve özel kalem müdürüne acilen başbakanla görüşmek istediğini söyledi Albay derhal içeri alındı bir süre sonra görüşme bekleyenlere Başbakanın O günkü bütün randevularını iptal ettiği söylendi Menderes daha sonra telaşla çıkıp Doğruca köşke gitti bazı bakanlar ve milletvekilleri de Ç II Başbakan orada albay'ın getirdiği haberi açıkladı Ordu üst yönetimi iktidara karşı bir darbe hazırlığı içindeydi işte Ordu meselesi ilk geceden sonra ilk ayın sonunda yeniden karşılarında zirvesinde alınabilecek önlemler konuşuldu bütün basın Mertay ancak ilk haberi almak Gencecik bir gazeteciye kısmet hiç unutmam girdim Adnan Bey Tükçe bir odadır Tabii o salon gibi hemen solda bir yuvarlak masa orada koltuklar var orada oturuyor gel bakalım dedi otur dedi Ne istiyorsun dedi haber Efendim dedim bir Ne isteyeceğim Peki dedi güldü yani o kendine özgü bir gülüş vardı kıkır kıkır gülmek derdik Biz ona güldü Peki yaz dedi bugün dedi işte bu Muhtar seçimlerinin falan filan sonuçları alındı Efendim dedim bu Anadolu canı bunu he veriyor bu haber değil ki güldü gene Peki yaz dedi Genelkurmay Başkanı kuvet komutanı görevden aldı şunları şunları şunları tayin ettim iktidarın el değiştirmesi pek kolay olmamıştı Tam her şey yoluna girdi sanılırken Menderes'in bir kararı bazı dengeleri altüst etti Ordu yine irkil verdi Bayer huzursuz landı Menderes istifaya kadar gitti kararın konusu ezanı tanı uludur tanı uludur tanı uludur Tanrı uludur Tanrıdan başka yoktur tapacak Tanrıdan başka yoktur tapac 1950 baharı çok partili rejiminde Bahar Oldu yeni bir 10 yıl yeni bir rejim yeni bir iktidar demokrasinin ilk sınavı başlıyordu tek parti döneminin milli şefi pembe köşküne dönmüştü muhalefetin adresi belliydi ık iktidara gel ilk günde üçlü bir Saç ayağı tarafından paylaşılmıştı mecliste DP grubu köşkte Celal Bayar başbakanlıkta Adnan Menderes 10 yıl boyunca bu üçlü arasında içten içe bir iktidar mücadelesi sürecek ve ikisinin birleşmesi her zaman için üçüncünün aleyhine olacaktı bakın Roller nasıl dağılmıştı Demokrat Parti meclis grubu 10 yıl boyunca daima kaynayan bir kazan oldu Grup halkın sesiydi Anadolu'nun nabzını tutuyordu bir milletvekili taşada Çetin bir mücadelenin sonunda meclise gelmişti zaferin Atsız kahramanları onlardı heyecanlıydı her toplantıda hükümeti sınava çekecek her krizde İsyan edecek her isyanda kelleler isteyecek ve düşürecekler sacı ayağının ikinci ismi Celal bayarı Bayar cumhuriyete o güne kadar hükmetmiş Milli Mücadele kahramanları kuşağının dpd temsilcisiydi İsmet Paşa'nın ezili rakibi ve onu çok iyi tanıyordu belli dengeleri gözeterek partisini başarıyla 1950'ye getirmiş ve iktidar yapmıştı şimdi İnönü'nün koltuğunda kendisi oturuyordu bunca mücadeleden gelmiş bir isim temsili bir görevle yetinemez DP bastonu cumhurbaşkanının hükümet üzerindeki gölgesiyim elimde diyordu Sanki ama davul Adnan Menderes'in boyundaydı iktidardaki Menderes artık o CHP grubunun en arka sıralarında oturan ürkek milletvekili değildi toplumla birlikte O da kabuğunu çatlakmış gücün ve hal yıı farkındaydı kitleler ilk kez halkla kakla bir başbakan gördüler güç Merkezi çankaya'dan ulusa başbakanlığa kayıyordu iktidarın ve demirkat ii artık 51 yaşında yeni bir süvarinin elindeydi söz artık [Müzik] Menderes Menderes hükümetinin ilk toplantısına Celal Bayar başkanlık etti Bayar Ben buradayım demek istiyordu artık kolları sıvanın zamanıydı iktidarın arkasında benzeri görülmemiş bir koalisyon vardı işçiler köylüler basın Aydınlar Hatta askerler bu koalisyonu bir araya getiren şey tek partili rejim bıkkınlığı ydı değişiklik isteğiydi şimdi istenen değişiklik gerçekleşmişti acaba DP iktidarı iş başındayken de bu koalisyonun desteğini koruyabilecek miydi un cevabı çabuk geldi Çünkü daha ilk icraatte koalisyon çatladı BP'nin ilk el attığı yer camiler oldu Tanrı uludur Tanrı uludur Tanrı udur tanur Tanrıdan başka yoktur tapacak Tanrıdan başka yoktur [Müzik] tapacak 1950 yılı Haziran'a kadar Türkiye'de Müminler Bu sesle namaza çağrılır lardı Atatürk 1932'de çıkarttığı bir kanunda ezanın Türkçeden Başka bir dilde okunmasını yasaklamıştı Bu kanun yıllardır aşırı dinci kesim içinde rahatsızlık yaratıyordu seçim kampanyası boyunca DP liderlerinin en çok karşılaştıkları taleplerden biri ezanda Arapçaya dönülmesi ydi bunlara kendilerine göre cevap verirlerdi Eee cerar Bey sesini çıkarmaz kaşını kaldırır filan böyle ne Evet ne hayır der Adnan Menderes Daha politik Biz iktidara geldiğimiz zaman bütün bu işleri gereği gibi halledeceğiz her şeyi yerli yerine oturtacağız derdi ezanın Arapçaya çevrilmesine karşıyız demedi demiyor lardı da zaten o Tabu konularda yasak konularında sessiz kalmayı tercih ediyorlardı bu sessizlik iktidara gelince bozuldu DP tabuların üstüne gitmeye başladı Türkçe ezan mecburiyeti kaldırıldı ezan artık Arapça da okunabilecek Üstelik bu girişim bazı CHP'liler de desteklendi ve bir cuma günü yasa meclisten geçti bu karar birçok açıdan DP için Bir dönüm noktası oluşturdu o güne dek dp'ye destek vermiş olan bazı Aydınlar ilk defa bu karardan sonra koptular Atatürk devrimleri konusunda hassas olan orduda da ilk rahatsızlık bu konuda başladı ve Nihayet köşkle Başbakanlık arasındaki yine ilk Güç gösterisi tekrar Arapça ezan yüzünden çıktı Menderes yasanın Ramazan'a yetişmesi için acele ediyordu Bu yüzden hızla meclisten geçirip Onay için köşke gönderdi ama Bayar işi ağırdan aldı beklenen onayı bir türlü vermedi Sayın B Belki bunu eee bir Zamansız bulmuş olabilir belki Tabii Sayın Bayar devletin kuruluşunda bulunmuş devletin belirli il ine o gün için ortaya konulmuş ilkelerine sonuna kadar bağlı kalma noktasında çok kararlı olabilir kendisini bir tarafta bir demokratik istek bir tarafta ise Devletin kuruluş yıllarına göre biraz ters düşebilecek bir uygulama arasında balam hissetmiş olabilir yani biraz geciksin belki En azından takvimi biraz uzasın diye düşünmüş olabilir Burada da işte bir istifa olur yani bu bizim taahhüdümüzdür Bunu biz yapacağız şeklinde bir tepki var bu tepkinin sahibi Adnan Menderes çıkarmak istediği yasa gecikince daha yolun başında tavrını koymuştu istifa mektubunu yazdı bayara gönderdi ve dinlenmek üzere Mersin'e gitti Bu bayar'a çok açık bir mesajdı Menderes artık Güç bende demek istiyordu Bayar istifa mektubunu alınca çok şaşırdı hemen başbakanı arattı Mersin'de olduğunu söylediler derhal Menderes'in yakın arkadaşları köşke çağrıldı durum kendilerine anlatıldı istifa mektubu iade ildi birkaç gün sonra Menderes Ankara'ya döndü kendisini havaalanında Bayar karşıladı Menderes Bayar'ın elini öptü konu kapatıldı Tabii bu arada ezan yasası da yürürlüğe girmiş oldu bu ilk güç gösterisini Menderes kazanmış ancak köşkle başbakanı Arasında ilk burukluk doğmuştu [Müzik] şimdi bu burukluk niçin çıkardı adam Menderes çıkışları ve inişleri olan bir karaktere sahipti Celal Bey bunları iyi kontrol etmesini bilirdi bazen kontrolunden kaçardı Demokrat partinin iktidarı geçmesinden itibaren bilhassa ilk dönemde 1950 54 arasında Celal Bayar tecrübe sahibi bir adamı olarak politikacı adam Menderes'i elinden tutup devlet adamlığı katına yükseltmek gayreti içinde bir Mürebbiye gibi göründü bütün büyük toplantılara Celal Bayar başkanlık etti Bir nevi koruyucu Hami idi Adan mender Zannederim bundan her zaman pek memnun olmadı belki başlarda daha bir tahammüllü de sonra Celal Bayar'ın bu koruyucu Melekli kendisini rahatsız etmeye başladı adam Menderes'in birçok konuşması vardır orada İsmet Paşa'ya bulduğu kusur sen artık bir abide olacak şekilde bunca işi yaptıktan sonra evine çekil biz seni tavaf edelim Halbuki Sen bu pis politik politikanın içinde kalıyor ve benimle uğraşıyorsun tuttukları var bu beni neden Celal bayar'a muhtaç ediyorsun manasına da alınması Kabil bir davranış İnönü ısrarlara rağmen köşesine çekilmeyince Menderes Bu kez İsmet Paşa'yı unutturma kampanyası açtı paralardaki resmini çıkardı milli Şefin beyaz trenini halka açtı savanın artık kullanılmaması kararını aldı ve Nihayet inönün konuak kulaklığı kalı gömülüyordu [Müzik] Cumhuriyet Halk Partisi 8 kurultayı Ankara'da halkevi binasında toplandığında herkes Çetin bir dönem başladığının farkındaydı Devleti Kuran Parti çatır dıy oldu kurultayda CHP bitti kapatıp yenisini kuralım diyenler bile vardı partinin üstüne çöken bezginlik havasını dağıtabilir yenilik bir taze kan gerekiyordu İnönü ittifakla yeniden Genel Başkan seçilince bu defa bütün gözler genel sekretere çevrildi aranan kan genel sekreterde bulunacaktı inönün adayı CHP'nin yenilikçi gençlerinden Nihat Erim Ama çoğu CHP'li bozgundan erimi sorumlu tutuyordu seçimlerde nisbi temsil yerine çoğunluk sisteminde ısrar eden erimi ortada 6 genel sekreter adayı varken birden bir yedincisi kapıda bilir verdi Kapıda bir adam duruyor gelen herkesin elini sıkıyor kardeşim herkes Kasım Gülek tek tek el sıkıyor ben de bakıyorum Kasım Gülek hem el sıkıyor O bir elinde bir kağıt uzatıyor kağıda baktım genel sekreter Kasım Gülek yazıyor Ben Kendi Kendime karar verdim ki e Halk Partisi eğer bundan sonra ayakta duracaksa ve memlekete hizmet edecekse temelden bir yenilik lazım ve o yeniliği ben yaparım dedim kendi kendime kurayın kapısında durdum ve her gelen delegeye genel sekreter Kasım Gülek at ve attılar gülek'in Amerikan vari yöntemi tuttu herkes şaşırdı İsmet Paşa'nın adayı kaybetmişti aranan taze kanın [Müzik] adıi smokinler çıkarıp çarıklarını giyecek yeni gelel sekreter ilk konuşmasında da yeni stratejisini çizdi Halk Partisi seçimleri neden kaybetti Bunun üzerinde duralım benim görüşüm Halk Partisi halkın Partisi olamadı Bundan dolayı demokratik seçimi kaybetti tekrar kazanacağız kazanırız şu şartla ki Halk Partisi halkın partisi olsun Eee her yere gitsin halkın ayağına gitsin halka karışsın hakiki demokratik bir parti olsun Şimdi partide bir yenileşme var ya aranıyor ya güm dedi getirdi Bunu ben gene koşa koşa aşağı indim ispet Paşa çıktı gidiyor arabasına binecek Kasım Gülek de seçilmiş arkasında yani geçiriyor İsmet Paşa şöyle bir baktı gel dedi İsmet Paşa sağa oturdu yanına Kasım bir oturttu ben İsmet Paşa'ya bakıyorum duvarı yüzünde tek çizgi oynamıyordu hiçbir şey ifade etmeyen bir yüzdü Ama tabii ki sonuç ne memnun olmadığını gösteriyordu y memnun olsa Güler okşar İsmet Paşa bu Paşa'nın arabası uzaklaşırken artık Şefin Partisi gitmiş halkın Partisi gelmişti CHP muhalefete hazırdı İşte tam bu aşamada Türkiye'nin dünya dengelerinde yerini etkileyen temel tercihini pekiştiren ve bir daha dönülmeyecek şekilde onu batıya bağlayan olay patlak verdi I Dünya Savaşı'ndan bu yana Susan silahlar ilk kez Kore'de 25 Haziran 1950'de yeniden [Müzik] konuştu bir pazar sabahı 38 paraleli Aşan Kore birlikleri Güney Kore'de ilerlemeye başladılar iki gün içinde önce Amerika ardından da Birleşmiş Milletler Güney Kore'ye askeri yardım kararı aldı soğuk savaşın iki Kutbu sayılan kapitalist ve Sosyalist dünya ilk kez Kore'de karşı karşıya geliyordu saflar belirginleşmiştir Oysa Türkiye Hala kendini yalnız hissediyordu I Dünya Savaşı'na girmeyen Türkiye hem sovyetlerle ilişkilerini bozmuş hem de batıyla bir türlü bütünleş demişti savaş sonrası ve Doğu Anadolu H id edin Türkiye dah fazla Yal yaşayamayacağını anlamış Ve batıya yanaştı ama Batı şemsiyesi Türkiye'ye kapalıydı fırtınanın ortasında adeta korumasız kalmıştı işte Nihayet 1946 baharında Amerika Türkiye'yi keşfeder Coşkun gösteriler arasında sovyetlerin göğ istbul boğaz [Müzik] girin mordu şerefine pullar bastırılan m'nin ardından Truman Doktrini ile 100 milyon dolarlık askeri malzeme geldi sonra da Marshall devreye girdi Türkiye Marshall 10 yılda 3 milyar dolar yardım alacak ekonomik ve askeri açığını böyle yamamaya çalışacaktı Ancak siyasi Yalnızlık yine de giderilmemiş Türkiye'nin temel hedefi NATO'ya üyelik batıya o kanaldan girmekti gelin görün ki ısrarlı başvurular hep kibarca reddediliyor işte Demokrat Parti iktidara geldiğinde tablo buydu dış politikada altyapı hazırdı Türkiye'nin temel tercihi Batı dünyasından yanaydı dp'nin de politikası zaten bu yöndeydi yapılacak şey başlanan işi bir an önce tamamlamak Kore Savaşı tam bu aşamada DP iktidarına bulunmaz bir fırsat gibi görü Kore birleşmiş milletlerce destek türkiyee Açabilir o vakit Ben İsmet Paşa'ya gittim Dedim Paşam bu kararı sadece iktidar partisi almasın iktis iktidar partisi muhalefet partisi beraber milli bir karar olarak alalım bunu anlatamazsın dedi Adan Menderes'e gittim Adan Menderes benim tek parti devrimde gayet yakın arkadaşımdı ve çok seviştiğimiz arkadaşımdı Hatta meclise eski meclis dardı sıkışık tı aynı sırada aynı sırada otururduk gittim Dedim bak büyük bir zafer kazandınız tarihi bir zafer şimdi gene tarihi bir Hadise var Türkiye harbe girecek Bunu sadece iktidar değil muhalefetle Beraber müşterek bir karar olarak verin o vakit dedi bu işlerde dedi karar vermek güç şimdi ben gider is Paşa bunu teklif edersem duyulur daha tecrübesi kıt bu partinin mecbur oldu eski tecrübeliler akıl sormaya derler bizim için olmaz dedi Belki de haklıydı ama o fırsatı geçirdi in tüm ısrarına rağmen meclise getirilmeden yürürlüğe kondu 4500 kişilik Türk Tugayı General Tahsin Yazıcı komutasında Kore'ye uğurlanırken gözler yaşlıydı hiç bilinmeyen topraklarda hiç tanımadığı bir düşmanla savaşa gidiyordu Mehmetçik onların gemisi uzaklaşırken Türkiye NATO'ya yaklaşıyordu [Müzik] Portekiz'deki imza töreninde herkes heyecan içindeydi işte yıllar süren diplomatik Çabalar Nihayet sonuç vermiş ve Kore kahramanı Türkiye yunanistan'la birlikte aileye katılmıştı Dışişleri Bakanı Fuat köpürlü NATO Bakanlar Konseyi kürsüsüne gururla yürürken Türkiye yeni dünyada safını belirlemiş oluyordu Avrupa'nın sınırları artık kafkaslara dek uzanıyordu [Müzik] Menderes Ovası bu topraklar bir başbakanı doğurdu besledi yetiştirdi bir Başbakana adını verdi Adnan Menderes bir toprak adamıydı toprakla yoğrulmuş toprakla biçimlenmiştir Toprak ona Ata yadigarı [Müzik] ydi babaannesinin Nasihatı var Annan büyük babandan kalan Bu Topraklara Hiyanet etme bu topraklar gerçek anlamda senin vatanından senin babandır Senin varlığındaki misliyle öder babaannesinin bu sözlerini bir bir evliya sözü gibi dinlerdi adn Bey ve bana bunları anlatırdı Ben bunların bir kısmını Tüylerim diken diken Gözlerim Nemli dinlerdim Annem Bey Salkım sütlerin altında Çine çayının kenarında saçlarını yapraklarını saça benzeterek Çine çayının üstüne serpen bu ağaçları Nadide yetişmiş güzel kızlara benzetir şimdi yalnız Çine çayına ya da verimli Menderes ovasına değil tüm yurt topraklarına hükmetme gücü Adan Menderes'in elindeydi topraktan gelen adam için şimdi toprağa borcunu ödeme zamanıydı toprak deilmi ve bin yıllık uykusundan uyandırılmalı kısa zamanda Marshall'ın adı [Müzik] düdüğünü duymuş topraklara karayolu ulaştı asfalt kapı son binler traktör binler biçer döver Toprak üstünde ıım kredileri maku tohum oldu [Müzik] gübre IMS Tim patladı Türkiye 1953'te buğday Üretiminde dünya 4ü oldu ülke birkaç yılda sağlanan dış destekte bir anda bir şantiye haline dönüşmüştü Irmaklar gemeni Topraklar sulanmalı fabrikalara elektrik evlere Işık taşınmalı yani baraj lazımdı Türkiye'nin umudu Seyhan üzerine [Müzik] kurulacak Bankasına gidildi 40 milyon dolar Kredi istendi Dünya Bankası heyeti Ankara'ya geldi Oysa Kredi vermeye hiç niyetli görünüyorlardı o günlerde de hazinenin başında Burhan ulutan vardı o zaman Dünya Bankası'nın elinde 10 milyar dolar var ve bahşayiş dağıtıyor her tarafa ama bize 40 milyon doları vermek istemiyor Çünkü orada pamuk üreteceğiz Amerikan pamuğuna rakip olacağız Ben arz edebildim ve vermediler raporu Dünya Bankası um mdür muavini getiriyor Adnan Bey'e söyleyince Adnan Bey sen gittin gördün mü orayı Neden Böyle rastgele konuşuyorsun diyor ve Garner da biraz umum müdür muavinin adı da Garner biraz patavatsız adamdı rastgele konuşurdu Adan beyi kızıyor ve kovuyor gönderdi Bunu sonunda Seyhan barajı için araya Amerikan Cumhurbaşkanı Truman girdi Kredi 40 milyondan 2 milyon dolara indirildi ve 191 baharında alındı barajın sorumluluğu ise Devlet Su İşlerinde genç bir proje mühendisine verildi ben o tarihe kadar siyasi Kadrodan kimseyi tanımıyorum yani mühendisim ve Seyhan barajının inşaatının yürütülmesi bana verildiği için ben hemen hemen her şeyi sırtlandan gerekse Eee ihalelerinin yapılmasında gerekse Ondan sonra İnşaat takibinde görev aldım 1952 dirir sene 53' de İnşaat fiilen başlamıştır 8 Nisan 1956'da da tamamlanmıştı dp'nin ilk dönemindeki Ekonomik kalkınma hamlesi iki önemli yasayla tamamlandı biri yabancı sermayeyi teşvik kanunu diğeri de petrol kanunu Türk Pazarı şimdi yabancılara açılıyordu hükümetin bu konularda akıl danıştığı isim ise aslen Teksaslı bir Petrol Kralı olan Amerikan Büyükelçisi George M andir with that you having difficulties with also your View toward the creation of a Middle East Defense organization in which you would Be The uh leading member Since You Had the largest military Force that would be involved um i remember One Time the three of them Mendes Kopal and bar asked me to meet them and Farm and i didn't know what in the world they Were going to ask me about it seemed rather unusual to meet with All three they told me then that they decided to denal exploration for Oil invite the oies to come in they hadn't been finding Oil and they been spending a lot of money and they needed the Oil and so i told them how they could Go about it and We would Help they had Mein yardımlarıyla Petrol yasası çıkarıldı ama gelen yabancı şirketlerde beklenen zenginlikte petrole ulaşamadılar yasanın asıl etkisi iktidar muhalefet ilişkilerini [Müzik] Gergin kapatan DP ve CHP adeta bir balayı yaşıyorlardı iktidar yalnız muhalefetle değil basınla da barışıktır Bayar yanına başbakanı Menderes'i alır basın mensuplarını da davet eder ve gemiyle Ege turu atardı sonra karaya çıktığı illerde CHP merkezini ziyaret eder hal hatır sorardı yüreklere soğuk su serpen af yasası ile basına ferahlık getiren basın yasası İşte o günlerde çıkarılmıştı DP Sonbaharda yapılan belediye seçimlerinde müthiş bir zafer kazandı CHP'li 600 belediyenin 560'ı dp'ye geçti artık yerel yönetimlere de DP egemendi Menderes bundan aldığı güçte daha bir yıl dolmadan kabinesini yeniledi artık Şöhret lere ihtiyacı yoktu asıl yükü taşıyanlar iş başına getirildiler ama Güven oylamasında DP grubundan çıkan 61 kırmızı oy gruptaki potansiyel isyanın habercisiydi adeta baharın bittiğini gösteren il iet Kın g 1952 yılında birden CHP'nin haksız iktisaplar denen bir sorun gündeme geldi CHP'nin tek parti döneminde edindiği tüm mallar haksız kazanım sayılıyordu DP şimdi bu malların yeniden hazineye devredilmesini istiyordu nasıl Demokrat Parti Yoktan var olmuşsa şimdi CHP de sıfırdan başlamalıydı Öncelikle CHP'nin genel merkezine el kondu Burası Atatürk'ün ilk Meclisi topladığı tarihi binaydı tapusu hazine adına tescil edildi hemen ardından da DP meclis grubu bir yasa teklifi hazırladı CHP'nin gayri meşru yoldan elde edilmiş tüm mallarının hazineye Devri isteniyordu DP bu konuyu Demokrasinin kılıcı gibi muhalefetin başında sallandır başlamıştı siyasi hava birden kızıştı gerilim durmadan tırmanıyordu işler tam çığrından çıkmak üzereydi ki Malatya'dan gelen bir haberle gerilim doruğuna vardı Ahmet Emin Yal vurulmuştu Yalman Vatan gazetesinin baş yazarıydı ülkede yeni yeni Uyanmaya başlayan gericiliğin en şiddetli muhalifi ydi yazılarıyla bir anda ülke çapında yobazların hedefi haline gelmişti silah bu hedefi Malatya'da buldu seçilen suikastçının adı da Hüseyin üzmezdi ben orada bir vecd içindeyim öyle bir durumdayım ki bütün dünyanın bütün kainatın Karşısında bir Ahmet Emin Yalman var bütün kötülüklerin sebebi o Ahmed Emin Yalman Eğer ben öldürürsem bu kötülük ortadan kalkacak İnsanlık da kurtulacak Kainat da kurtulacak din de iman da kurtulacak her şey kurtulacak O siyah bir leke o lekenin İlla temizlenmesi lazım O durumdayım sonunda 22 Kasım 1952 gecesi Hüseyin Üzmez Menderes'le birlikte Malatya'ya gelen Ahmed imin Yalman'ın peşine takıldı beklediği an gelmişti ahmedimi merdivenlerden indi ben onun karşısına geçtim aramızda 3 be adım var ateş etmeye başladım kaç Ateş ettiğimi Tabii bilmiyorum Bir akasya ağacının dibine yıkıldı Ahmedin Yalman bu suikasttan ağır yaralı kurtuldu Hüseyin üz ise 20 yıla mahkum oldu gerilim doruğa tırmanışı bir kere birkaç gün sonra olaylar meclis gündemine geldi dello baş tam 3 saat boyunca İnönü ve Menderes peş peşe kürsüye gelerek birbirlerini Topak tut Gülsiye 11 defa beş birisi 6 birisi çıkmak suretiyle düşündüklerini ortaya koyuyorlardı o kadar iş şiddetliydi ki Her ikisinin kürsüden Ben sesinden terlerin Aktığını gördüm Tabii bu e kürsü mücadelesi halkı da yayılıyor ve Demokrat Parti ile Halk Partisi arasında mücadele [Müzik] şiddetlen Atanın naşı Anıt kabire taşınırken liderler arasında yaşanan gerginliği yüzlerinden okumak mümkündü Menderes veen boyunca gözler biren için ısrarla ayrı yönlere baktılar yan yana yürüsen de Yolları apayrı ydı seçime çok kısa bir süre kalmıştı ve DP rakibine son darbeyi vurmaya hazırlanıyordu haksız iktisap yasası Bir ay sonra meclis gündemine geldi Demokrat Parti CHP'nin gayrimeşru yoldan kazanılmış tüm mallarına el konmasını istiyordu DP daha bir süre önce de diğer muhalefet partisi olan millet Partisi'ni gericilik suçlamasıyla Şimdi de Atatürk'ün kurduğu Ana muhalefet partisi sıfıra inmek üzereydi Zamansız yaptı ve şekli ve zamanı tenkit edildi zaten Cumhuriyet Halk Partisi de ve muhalifler de hep bu nokta üzerinde ısrar ettiler Eğer Demokrat Parti 1950'de iktidara geldiği zaman bu meseleyi hemen çözü vermiş olsaydı kimse ses çıkamazdı buna da Zamansız yapıldığına kaniyim fakat meselenin Aslında Demokrat Parti haklıydı Bunu iade etmekte Çünkü müsavi şartlara getiriyordu siyasi partileri bu kadarı Cumhurbaşkanını bile rahatsız etti Bayar yıllar sonra Kaleme aldığı anılarında bu Kanuna karşı olduğunu Hatta önlemeye çalıştığını ama başaramadığını yazacaktı Belki de ezan olayından sonra başbakanıyla yeni bir [Müzik] İşte bu aşamada İsmet Paşa çizmelerini giydi yasanın görüşüldüğü oturumda kürsüye çıktı ve bunun demokratik rejime bir darbe olduğunu söyledi sözleri sataşmalar kesilince sinirlendi DP sıralarına baktı ve tarih kürsüsünden halinizi seyrediyorum dedi suçluların telaşı içindesiniz ışıktan korkuyorsunuz ve Sonra salondan çıktı gitti Tabii ardından tüm CHP meclis grubu da heyecan zirvedeyken kürsüye Menderes geldi kızgındı İnönü'den yaşlı bir zat diye söz etti ve ak saçlı bir General Milli Şef unvanını senelerce üzerinde taşımış bir insan İsmet Paşa hırsı için bu memleketi ateşe verecek adamdır Paşa Yeter artık dedi CHP'liler meclisi terk etmişlerdi ama görüşmeler sürüyordu CHP'nin malları ameliyat masasında Tabii bu mallar arasında Ulus Gazetesi de vardı Ulus resmen CHP'nin malıydı O günkü oturumu basın locasında Ulus Gazetesi adına Cüneyt arcayürek izliyordu maddelere geçildi ben bekliyorum 1ci madde geçti Bana Nihat Terim demişti ki her madde geçtikçe bana telefon edeceksin açtım 1 madde geçti efendim Tamam dedi 2 maddenin üzerinde konuşmalar oldu geçti açtım geçti efendim Tamam işte 3 madde geçti 4 maddeye dayandık bizim Ulus Cumhuriyet Halk Partisi'nin iddiası ulusun Atatürk'ün mirasıyla Cumhuriyet Halk Partisi'ne verildiği bunun kuruluşunda veya kaynağında devletin parası olmadığı Onun için Cumhuriyet Halk Partisi'nin malı olan ulusun alınamayacağı tamama maddede yani çok duyarlı bir madde ve bizi de ilgilendiriyor çalıştığımız gazete Eee konuşmalar oldu e madde geçti ben açtım telefonu geçmedi değil mi dedi ni Terim 4 madde 3ün geçti efendim dedi sen çabuk buraya geldin o gün halk Partisi'nde Büyük bir şaşkınlık aslında bana da sorarsanız Yani bir İhtiyarlık Eee o atmosferine girmişlerdi Cumhuriyeti kurmuş İstiklal Savaşı'ndan zaten gelmiş ve demokrasinin sarsıntılarını yaşıyor yorulmuş bir kadro da vardı işin içinde ve çok Eee zor durumdaydı Bence Halk Partisi o gün en zor günlerini yaşıyordu tam seçim arifesinde CHP'ye adeta icra gelmişti Parti kökünden sallanıyordu aynı Sarsıntı tabi Ulus gazetesinde de yaşanıyordu ulusun as En azından ayrılışımız Tabii biraz dramatik oldu Eee o akşama kadar orada kaldık bize denildi ki hiç Eee bu gazetenin içinden bir şey götürmeye Yani bir kurşun kalem bile almayacaksınız partinin malı olarak Ulus gazisinin malı olarak bulunan ne varsa hepsini orada bırakacaksınız Tabii Biz de bütün kalemlerimizi bırakarak öyle çıktık ama pek ateşli bir arkadaşımız rahmetli oldu Faruk Taşkıran dayanamayıp teessürü Bir tebeşirle ulusun ikinci kattaki büyük duvarlarına allahsızlar gene geleceğiz ibaresini yazdı Hakikaten de bir süre sonra [Müzik] geldik [Müzik] 1954 seçim kampanyası gerçekten görülmeye değer bir Kampanyayı dp'nin elindeki Koz Ekonomik kalkınma hamlesi yapılanlar yapılacakların teminatı olarak gösteriliyordu kampanyada yine Bayar ön plana çıktı meydanlarda başvekili Menderes'i ve icraatını övdü oy istedi CHP ise mağdur edilmiş Parti görüntüsünü Propaganda malzemesi yaptı İnönü Kampanyayı Malatya'dan açtı çankaya'dan ayrılmayan o Milli Şef gitmiş Artık yer sofralarında yemek yiyerek köy köy gezen bir parti lideri gelmişti fakat CHP yöneticileri yine büyük bir yanılgı içindeydiler halkın geçen 4 yılda gerçeği gördüğü ve dp'ye oy verdiği için pişman olduğunu sanıyorlardı her şeye rağmen oldukça renkli bir Kampanyayı Türk demokrasisi el yanı ile Yeni yıpratma taktiklerini keşfedi kolej mezuniyeti o vakit henüz alışılmamış tı mezun olduğu vakit başına bir şapka Giyer cübbe giyer O resmi bulmuşlar ve Kasım Gülek papaz oldu diye etrafa dağıtmışlar ve millet bilmiyor Tabii bunun üstüne durarak yapıyorlar sonra gene Kasım Gülek dediğiniz sünnetsiz demişler kötülemek için buna verdiğim cevabı dedim kızı da anma geves ymiş öyle yapılmış ithama Ancak bu şekilde cevap verilirdi Ama bunlar Eee demokrasinin çocukluk [Müzik] hastalıkları seçim sonucu DP için Zafer CHP için yıkım oldu Demokrat Parti oy oranını % 56'nın üstüne çıkardı bu bütün çok partili demokratik rejim boyunca bir partinin alabildiği en yüksek oy oranı olarak tarihe geçti mecliste sandalyelerin 93'ü ık dp'nin elindeydi CHP ise tam bir hezim çok 4 yıl önce 625 milletvekili bulunan CHP grubunda Şimdi sadece 31 kişi [Müzik] kalmıştı ülke adeta yeniden tek partili rejime dönmüştü Ana muhalefet partisi şaşkın ve ezik durumdaydı iktidar ise eşi görülmemiş bir zaferle İkinci döneme başlıyordu Ama bu dönemde hiç olmaması gereken bir şey oldu sonuçlar dp'nin başını döndürdü ve tam bir zafer sarhoşluğu yarattı Bu sarhoşlukla da seçimlerden sonra herkes ve her şey değişiverdi 1954 sonrasındaki Türkiye bugüne kadar gördüklerimizi mumla arayacağımız olaylara [Müzik] gebeydi Türkiye'de çok partili dönem içinde kimse Demokrat Parti'nin 1954 seçimlerinde ulaştığı başarıya ulaşamadı o günden bugüne hiçbir Parti bir daha dp'nin aldığı % 56'lık oy oranını tekrarladı artık parlamentodaki her 100 milletvekilinden 93'ü teliy bu ağır ve ezici bir çoğunluk Menderes gücünün ve itibarının [Müzik] zirvesindeyken başlayacağı noktaydı zaferden birkaç ay önce cumhurbaşkanı Celal Bear bir aydan fazla süren uzun bir Amerika geçisi yaptı belli başlı kentleri ziyaret etti ve Kore'de kahramanca savaşmış Türklerin cumhurbaşkanı olarak her gittiği yerde büyük ilgi gördü Amerikan Kongresi'nde ayakta karşılandı Soğuk Savaş dünyasında Türkiye sovyetlere karşı Amerika'nın yanında yer almıştı Bu temel tercih şimdi washington'da açıkça ortaya konuyordu Bayer ve eisen overin Beyaz Saray'da el sıkıştıkları o günden itibaren Amerika artık daima Türkiye'nin bir numaralı müttefiği olacaktı 1954 seçimlerinden sonra Amerika'yı ziyaret sırası Menderes Bayar'ın kurduğu köprülerden şimdi Başbakan geçecek ve askeri ve ekonomik yardım için bu uzak müttefi kapısını çaktı hazırlıklar 10 günde tamamlandı ve Menderes hükümet programını Okuduktan bir hafta sonra napoli'den kalkan bir NATO uçağıyla Amerika'ya uçtu yolda New York'ta kaldıkları otelde aklına gelen olasılığı Dışişleri genel sekreter yardımcısı Melih esenbel açtı y dedi bu adamlar bize Deval asyon falan diye bir tazik yapmasınlar sefiri çağırın dedi E biz rahmetli Birgi de vardı Nuri Birgi genel sekreterde Ben iktisadi işbirliği Genel Sekreteri ve yardımcı genel sekreter yardımcısı çağrın sorun buna dedi ve diyeyin ki dedi Eğer şayet Yarın ayzın ha konuşurken devalüasyon diye bir şey açacaksan Ben şimdiden dönerim Türkiye çağırdık söyledik eli ayağı kesildi büyükelçinin gideyim sorayım dedi falan ama bunu da söyle dedik yani devalüasyon filan gibi bir şey düşünüyorsa Türkiye'yi Zorlayacak Biz gelmiyoruz Washington'a döneriz kendimiz uçak bileti alır döneriz onun uçağıyla dedi bunu aynen söyledik adama hemen geldi 10-15 dakika sonrayı telaşlı yüzü bembeyaz olmuştu a V'in evet dedi yani açılacak görüşmelerde iktisadi sorunlar gözden geçirilirken Türkiye'nin bir devas sonon ihtiyacı da vardır gibi bir konuya da temas edilecekti fakat şimdi sizin Başbakanın bu kesin tutumu üzerine Washington'a gideceksiniz ama bu konuyu açmayacak ayzen diye teminat verdi bize onun üzerine ertesi gün gittik Yaşanan bu soğukluğa rağmen Menderes washington'da gayet sıcak karşılandı O da bu karşılamaya sıcak sözlerle karşılık verdi bu güzel konuşmalar gezi boyunca sürdü Menderes Sovyetler aleyhine çok ağır konuşmalı Amerika ve Türkiye arasında her tam bir görüş Birliği bulunduğu açı ama konu ekonomik yardıma gelince birden Amerikalıların tavrı değişiverdi Türkiye'nin talebi olan 300 milyon dolarlık ek Kredi reddedildi Amerika yatırımlarda Biraz hızlı gidildiği kanısındayım Ankara'daki temsilciliği Türk ekonomisine tehlike çamların çaldığını Washington'a çoktan bildirmişti Ticaret açığı büyüme eğiliminde borç ödemeleri gecikmeye başlamıştı seçim öncesi tarım ürünlerine yüksek fiyat verilmiş Bu da enflasyonu artırmıştı şimdi taze Kredi demek batık kredi demek olacaktı Amerikalılar Menderes'e 300 milyon dolar yerine 30 milyon dolar hibe ettiler sıkıntılı bir döneme girildiğini türkiyei Washington dönüşünde [Müzik] anladı Amerika'dan kızgın dönen Başbakan dp'ye oy vermeyen illeri cezalandırmak başladı önce İnönü'nün Kalesi Malatya iye bölündü ve Adıyaman kuruldu sonra da iktidarın Ezeli muhalifi Osman Bölükbaşı meclise gönderen Kırşehir bir kanunla ilçe haline getir ardından bir dizi baskı yasası birbiri peşisıra meclise geldi Yeni bir seçim yasası ile Radyo siyasal partilere kapatıldı ve memurların siyasal hakları kısıtlandı birka yasay yargıçlar ve erken emekliye sevk edilmelerine olanak tanındı ardından memurların çalışma sürelerine bakılmaksızın işten el çekilmelerini mümkün kılan bir yasa çıkarıldı basın bu düzenlemeleri eleştirmeye kalkınca Tabii şimşekleri üzerine çekti Bali'nin en ağır toplarına ceza yağdı Nihat erime para cezası verildi Bedi Faik tutuklandı Hüseyin Cahit Yalçın 80 yaşında hapse atıldı zaferle başı dönen iktidar önüne gelene [Müzik] Menderes Menderes DP dpm çalışılan demokrasinin kuralları değişmeye başlıyordu meclis açıldığında Başbakan sert yüzünü gösterdi İnönü 46 seçimlerini savunmaya kınca Menderes kürsüye geldi ve İsmet dön Gözüme bak Gözüme [Müzik] bakse [Müzik] işte gerginlik meclisi ve ülkeyi bir kez daha sarsı bu kısmadan Tedirgin olanların başında da İsmet Paşa geliyordu y İsmet Paşa şunu söylerdi derdi bu hadiseler oluyor bunlar birtakım çok can sıkıcı hadiseler oluyor bilin ki derdi bizim bu konuştuklarımız her kışların her odasında konuşuluyor Paşa eski asker askeri de çok iyi tanıyan bir insan gerçekten de Kışlalar içten içe kaynamaya başlamıştı Ankara'daki her kıpırtı her sertleşme dalga dalga kışlalarda yankılanıyordu tedirginlik vardı Nitekim o aylarda İstanbul Tuzla'daki uçaksavar Topçu okulunda dünder Seyhan adında bir topçu yüzbaşısı hatıra defterine şu satırları yazıyordu bir pazar gecesi okulda nöbetteyken Orhan kabibay la gazinoda otur beraberce sucuklu yumurta yerken Bir taraftan da her zamanki gibi memleketi içinde bulunduğu çıkmazdan kurtarma çarelerini tartışıyordu o gece ilk defa kabi la İhtilali konuştuk Demokrat partiye karşı bir askeri müdahale fikri ilk kez o gece orada bir yumurta sahanın başında konuşuldu 200 başı farkında olmadan 6 sene sonra gerçekleşecek bir operasyonun ilk tohumunu atıyorlardı gün ağrırken tabancalar çıkarıldı Eller üst üste kondu ve ihtilal için yemin edildi daha 4 yıl öncesine kadar dp'ye sempatiyle bakan orduya ne olmuşsa olmuş ve kışlalarda ihtilal planları yapılmaya başlamıştı Ordu daha önce Demokrat Parti'ye sempatiyle bakarken bu ezanın arapçalı Karşısında bir irkildi kımıldamalar başladı kımıldamalar giderek de arttı Gerçekten de rahatsızlık ezanın Arapçaya dönmesiyle başlamıştı Daha sonra da iktidarın İnönü'ye sataşması askerleri Tedirgin etmişti İnönü orduda CHP Genel Başkanı olarak değil Ed bir or olarak [Müzik] görülü yapılmış sayılıyordu askerleri rahatsız eden bir başka unsur da Marshall Planı çerçevesinde Eğitmen olarak Türkiye'ye gelen Amerikalı subaylardan Türk subayları hiçbir zaman yabancı bir komuta altında görev yapmamışlardır Oysa şimdi yeni ittifaklar yeni koşullar getiriyordu sanki Türk askeri Savaş tekniğini bilmiyormuş gibi en küçük birliklerin başına bile Ç sesinde birtakım insanları alayları kadar Eee Türkiye'ye sokulduğunu gördük neredeyse komutanın kapısına tekme atıp rütbesi ne olursa olsun içeri girme kü sağlığını gösterir duruma gelmiş olduklarını gördük Silahlı Kuvvetleri rahatsızlık ülkenin bu yönetiminin dışında O kötü yönetiminin dışında herhalde ekonomik sarsıntının sıkıntıların da etkisi vardı çünkü Çünkü Türk ordusunda Subaylar da birçok sivil memurlar gibi artık geçinemez durumdaydılar ekonomik baskının altında ben o tarihte bir Kurmay bin başıyım geceliğin sokaklarda dolmuş şoförlüğü yapan üst temenler ve yüzbaşılar gördüm yani bunlar hep bunalımın izleri ve bir arayış acaba bu iktidar hep böyle mi gidecek diye düşünceler başlamıştır silahlı kuvvet o dönemde silahlı kuvvetlerde doğrudan tepki yaratan olay ise Emir erleri meselesi oldu bazı DP milletvekilleri Emir erlerinin orduda birer hizmet görevlisi gibi kullanılmaması için bir girişim başlattılar ama durumu eleştirirken verdikleri örnekler öylesine rencide ediciydi ki askerler ayağa kalktı Demokrat Parti iktidara geçer geçmez ordudan neler kısabilirim düşüncesiyle mi nedense bu hizmet erleri mevzuuna el at yahut o insanların o milletvekillerinin hizmet erlikte geçmiş Bir zamanları olabilir Onu bilemiyorum ama çok utandırıcı laflarla küçültücü sözlerle meclislere meclise geldi bu hizmetleri davası subayları küçü hanımları subayları küçültücü laflarla geldi Onlarla konuşuldu ve bu da bana kalırsa benim düşünceme göre ordunun Demokrat partiye tutumuna ikinci etken olmuştur orduda rahatsızlık daha ilk yıllardan Böylece kök salarken Demokrat partide iktidara geldiğinden beri yeni bir savunma politikası arayışından Refik Şevket ince atanmıştı ince aslen hukukçu bakanlıkta da ilk el attığı yer askeri yargı oldu Yeni Bakan adaletin bölünemeyen kıık mensuplarının da sivillerle aynı mahkemelerde yargılanmaları yanaydı Bu ancak Başbakanın kararıyla uygulamaya konulabilecek büyük bir reformu Menderes bunun üzerine bakanı ile komutanları buluşturdu iki tarafı ayrı ayrı dinledi komutanlar projeye kesinlikle karşıydı Başbakan daha yolun başında bakanı ile komutanlar arasında kalmıştı sonunda önce kanun taslağını geri çekti sonra da bakanını görevden aldı Ordu karşısındaki ilk hamlesinde geri adım atmak zorunda kalmış Üstelik hükümetinden bir kurban vermişti ikinci kurban da Seyfi kurtbek oldu dp'nin ik Milli Savunma Bakanı kurtbek asker kökenliyim şimdi generallerin üzerinde bir makama gelmesi orduda bir tedirginlik yarattı Üstelik kurtbek tek parti döneminde Binbaşı iken İnönü'ye karşı bir darbe hazırlığının içinde yer almıştı yeni bakanın hedefi orduda bir reform yapmaktı milli savunmanın tümüyle yeniden yapılanmasını genelkurmay'ın da Milli Savunma Bakanlığı'na bağlı olmasını istiyordu bu projesini gerçekleştirebilmek için de Öncelikle ayak direyen bazı generaller görevden alınmalıydı kabineye Girince hemen reform planını Menderes'e açtı rahmetli Menderes heyecanla Tamam dedi ve yanındaki telefondan Cumhurbaşkanını aradı seyi Bey yanımda çok mühim şeyler söylemektedir dinlemenizi Rica ederim doğru gittim kütüphanede açtım anlattım tasfiye edilmesi lazım gelenlerin neden dolayı ayrılması lazım geldiğine dair vesikaları bütün Kanuni şeylerin hepsinin hazır olduğu gördüm Bayer gösterilen kanıtlardan orduda bir operasyon gereğine ikna olmuştu o akşam 6'da kabine toplandı kurtbek 2 saat süren bir briefing reform programını açıkladı bayağı ayağa kalktı dedi ki arkadaşlar Sevi beyin planı ik nezam Cedit planıdır buna itiraz edenler olur beğenmeyenler olur Dayanın Çünkü bu memleketin selameti ordunun selameti için mutlaka lazımdır bu kati bir [Müzik] operasyondur getirdi ama Bayar ne derse desin Menderes daha ilk döneminde askerlerle bir çatışmayı göze almak niyetinde değildi bakanını çağırdı ve ordunun tasarıdan rahatsız olduğunu belirterek planın ertelenmesini istedi bir süre sonra kurtbek istifa etti TP iktidarı ilk 4 yılında tam 4 Milli Savunma Bakanı değiştirdi bakanlar değişiyor ancak DP iktidarı bir türlü orduya el atıyordu Oysa 1954 sonuna gelindiğinde artık Ordu DP iktidarına el üzere örgütlenmeye başlamıştı Dündar Seyhan'la Orhan kabibay bir nöbet gecesi aldıkları ihtilal kararını uygulamak için örgüte adam toplamaya başlamışlardı bile Seyhan'ın ilk kanca attığı isim Kore'den yeni dönmüş olan Akademi öğrencisi Faruk Güventürk idi Bir gün bana dedi ki daha ben Yarbay olmamıştım B başım dedi nasıl buluyorsunuz bu dedi devletin işi dedi Vallahi dedim gorsun işte dedim devletin işi bu Ben dedim beğenmiyorum Ben de beğenmiyorum dedi geçti ama biz böyle birbirimize yaklaştık D dindarlar rahmet oldu ya yaklaştık yaklaştık en sona bana dedi ki bin başım dedi beraber dedi bir teşkilat kuralım dedi e kuralım dedim nedir Adı dedi adını ne koyalım Silahlı kuvvetlerin islahı falan ve bir kural koymuştuk öyle arkadaş seçecek dik o seçilen arkadaş kendi devre mensuplarında ismi duyulduğu zaman sınıf arkadaşları şöyle desin Tamam Doğrudur yeteneklidir dürüsttür çalışkandır ve arkadaşlarımızı bu şekilde dikkatle seçiyor idik e ikinci bir kuralımız yazılı hiçbir Metin tutulmayacak idi Çünkü gerekleri halim bu oluşum hücre teşkilatı olarak çalışacaktı hücreler birbirlerine büyüyecek zincirleme bir hücredeki kendinden evvelkinden ancak bir kişiyi en çok iki kişiyi tanıyacak referans noktası olarak daha fazla insanı tanımayacak bu koşullarda 54 55 yıllarında daha büyük genişleme olanaklarını bulduk örgütün genişlemesi biraz tesadüfi oldu İstanbul'da örgütlenme sürerken Ankara'da da bir kadro hazırlığı başlamıştı başında da kurmayı vard Kısa bir süre sonra da Ankara ve İstanbul örgütleri birleştirildi ve Üsküdar'da bir konakta ilk ortak toplantı yapıldı ben o zaman açıkladım Dedim ki arkadaşlar kurduğumuz Bu cemiyet Belki bir ihtilal Cemiyeti olur bu böyle ordunun islahı falan bunun ismini koyalım dedim bu bir ihtilal Cemiyeti ve biz orada kurduğumuz teşkilatın böyle bir ihtilal Teşkilatı açık söyledim ben ihtilal dedim ya idama kadar gider idam oluruz veyahut da muvaffak oluruz bunu göze alan kalır herkes göz aldı Yemin et edilen yemin ihtilal yemini genç subayların o gece orada kurdukları veı [Müzik] daiki üt kı büyüyecek ve 1960'a sabahı iktidarı ele alacaktı ordunun alt kademelerindeki bu kaynama kısa zamanda üst kademeye de yansıdı hem de hiç beklenmedik bir yerde hiç beklenmedik bir şekilde 1955 yılının 29 Ekim törenlerinde her şey yolunda gidiyordu seyirciler yerlerini almış Cumhurbaşkanı Alkışlar içinde gelmiş ve Geçit resmi başlamıştı Tam o sırada pek göze çarpmayan küçük bir hareket büyük bir kıvılcım çakmasına yol açtı neden olduğunu bilemiyorum Milli Savunma Bakanı kendisinden şöyle bir 1520 adım Açıkta bulunan genelkurmay başkanına ve yanındakilere bakarken genelkurmay başkanına parmağınla böyle yanına çağırmak üzere parmağını oynatarak işaret yapmış buna Genelkurmay Başkanı çok sinirlenmiş azarlar çasa bağırmış Sen kimi çağırıyorsun nasıl çağırıyorsun ferde teskin edilmiş iki tarafta Ama bu durum sanki havadan Telsizle veriliyormuş gibi mürettep Kolordu subaylarına intikal etmiş ve bu durumda mürettep Kolordu'nun komutanı yanına tümen komutanlarını alay komutanlarını alıp şöyle bir 810 kişilik bir grup halinde tören üniformalarıyla gelip kılıçlarıyla Selam vererek genelkurmay başkanının karşısına çıkmışlar demişler ki efendim çok üzüldük sizden Emir bekliyoruz Emredin şimdi başta Celal bay üzere hepsini içeri tıkalımı başkanı zamanı vardır Ben bu işi daha başka türlü çözümlerim Şudur budur [ __ ] bunları yatıştırıldı bazen bir kanun bazen bir söz Bazen küçük bir hareket bu kaynamayı su yüzüne çıkarıyordu kışlarda gizliden gizliye kulaklara ihtilal lafı fısıldanır olmuştu Demokrat Parti iktidarı bütün bu oluşumlardan habersiz görünüyordu Menderes orduda reform çalışmalarından vazgeçmiş ülke çapındaki imar çalışmalarına gömülmüştü 1955'te girildiğinde her şey süt limandı adeta Oysa 1955 dp'nin ve Menderes'in en zor geçecek yılı yani sonun başlangıcı olacaktı Aslında 1955 baharında Siyasette de Bahar Rüzgarları esiyordu seçim sonrasının tansiyonu bir nebze düşmüş parlamento gerginliği Ankara Palas balolarında eritmeye başlamıştı iktidar muhalefet ilişkilerinde Yıllardır aranan bir tabloyu görmekte yine o günlerde bir bahar gecesi Ankara palasi bir balo sonrasında kısmet [Müzik] olmuştu Kayı validem evde bayan İnönü evde yalnız kalmasın diye biz özenle beraber o akşam Paşa dönünceye kadar pembe Köş ayrı yerde oturuyorduk kapı çağında kapıyı ben açtım gece yarısın geçmişti bir de baktım İki adam kol kola İnönü ve adam Menderes hafif Çakır keyif olmadıklarını da iddia edemem ama o kadar samimi bir poz deydi ki Ankara parasa davet olmuş çıkarken zaten çok yakın konuşmuşlar iltifat birbirlerine adam Menderes demiş ki paşam Ben sizi götüreyim evinize İsmet Paşa da peki demiş gelmişler ben kapıyı açtım Bana selam verdi Nasılsın Metin dedi İsmet Paşa buyurmaz mısınız dedi bey söz veriyorum Başka zaman gelirim şimdi geç oldu müsade ersiz gideyim dediş Söz mü dedi Evet söz cevabı verdi an Menderes ayrıldı Hatta ben İsmet Paşaya takıldım buna kadar sö et baş Maşallah Allah nazardan saklasın diye bahar dönemi gazeteci Metin Toker'in bir gece yarısı açtığı kapıyla başlamıştı ve yine Metin Toker'in sebep olduğu bir krizle kapandı Toker o yıl İnönü'nün kızı Özden evlendi Artık yalnızca ünlü bir gazeteci değil inönünün de damadıyım Bu yüzden sahibi olduğu Akis dergisi dilerin daha da Şimşekler çekiyordu Akis döneminin en etkili dergilerinden biriy etkisini Bahar yazdığı bir yazıyla siyasetin seyrini değiştir bir daha söz konusu yazı akisin Mayıs sayısında yayınlamıştı yazının başlığı şöyleydi kedi [Müzik] Olmayınca DP Meis gru iin kıştı Menderes yurt dışındayken DP grubu hükümeti yerden yere vurunca Akis duruma bu başlığı uygun bulmuştu dergi çıktıktan birkaç gün sonra yazı işleri müdürü Cüneyt arcayürek tutuklandı suç Başbakana hakaret beni götürdüler saçlarımı kestiler 8 kovuş attılar o tecrit kısmı küçük bir yerdi onu gazetecilere ayırdılar yı adı da Ankara Hon oldu onun önünden böyle bir dar yol vardı duvarın duvarla şeylerin blokların arasında oranın da Adna Menderes Bulvarı idi İsmet Paşa birkaç gün sonra yanında damadı Metin Toker olduğu halde Arcı yüreği ziyarete gitti Aslında Herkes de biliyordu ki asıl Hedef değ Mendes bir gün son meist B bu Muhterem heyete sıçan dedirtmeye Eğer derseniz bunu yapan çok yüce bir şahsın damadı dahi olsa kulağından tutarlar sıçan deliğine tıkarlar bahar havası bir kez daha Hiddet bulutlarıyla gölgelenmiş Belki de Menderes'in bu kadar sinirlenmesi yazılan yazıda büyük oranda gerçek Payı olmasıydı DP meclis grubu gerçek patlamaya hazır bir bomba gibiydi gerginliğin ani halk arasında yaygınlaşan yolsuzluk söylentileri 1954 seçimiyle meclise gelen bazı geç milletvekilleri halkla daha yakın temayı tepkiyi ölçebiliyor lardı bunun üzerine 11 milletvekili 1955 baharında meclise bir önerge vererek ispat Hakkı istediler mevcut yasalara göre bir bakan hakkında basında ortaya atılan bir yolsuzluk iddiası mahkemelik olursa duruşmada basına yazdıklarını kanıtlama hakkı tanınıyordu şimdi başını Fetih Çelikbaş çektiği ispat çılar bu hükmün değiştirilmesini ve bir yolsuzluk Varsa bunun mahkeme huzurunda kanıtlanabilir hukuki talep gibi gündeme gelen ispat Hakkı bir anda siyasal bir içerik kazandı ve grubun fitilini ateşledi Grup yolsuzlukları örten dokunulmazlık zırhının yırtılmasını istiyordu hedefteki bakan ise basınla ilerden sorlu Devlet bakanı çıktı bu hak tanınırsa iftiraların sonunun gelmeyeceğini düşünüyordu önerge sahibi milletvekillerini çağırdı ve bu metni geri almalarını istedi geri almadık meclise verdik Fakat 11 arkadaşın dışında bu Metin imza eden diğer milletvekillerini partiden ihraç ettiler arkadaşlar üzüldü Üzülmeyin Biz de İstifa ederiz dedik Nihayet Biz de Eee sonunda istifa ettik ayrılan 19 milletvekili Hürriyet Partisi kurdular TP önemli bir yara almıştı önerge gitmiş Ama kavga bitmemişti ispat Hakkı sorunu DP içindeki muhalefetin bayrağı oluyordu fitil ateşlenmiş bir defa şikayetler birden yağmaya başladı ülke 1954'te ağır bir kuraklık yaşamıştı bir yıl önce buğday Üretiminde dünya sıralamasına giren Türkiye o yıl Amerika'dan buğday almak zorunda kaldı dış Kredi sağlanamayınca döviz azaldı kısıtlandı bunun üzerine mal darlığı baş gösterdi birbiri peşi sıra başlanan yatırımlar durma noktasına geldi inşaatlara cam bulamıyordu peynir vardı ama teneke olmadığından satılıyordu ilaç yoktu karaborsa baş göstermişti piyasa panik halindeydi DP iktidarı ilk 4 yılda kurduğu ne varsa bir günde kaybetme noktasına gelmişti Grup zaten diken üstündeydi İstanbul'da Patlayan bir olay tam bir [Müzik] o gün Bayer ve Menderes İstanbul'da Park oteldeydim Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ise [Müzik] Londra'dan davaya dönüştürmüş ve müzakerelere başlamıştı ancak Londra'da görüşmeler kilitlenmişti Zorlu sorunu 5 yıl için dondurmaktan başka çare görmüyordu Ancak 6 Eylül sabahı çıkan İstanbul ekpres gazetesindeki bir haber her şeyi değiştirdi haberde Atatürk'ün Selanik'teki evine bomba atıldığı ve evin yunanlılarca tahrip edildiği bildiriliyordu haber doğru değildi ama kimse araştırma gereği duymadı Zorlu Londra'da bu konuyu Yunan tarafına karşı bir koz olarak masaya getirirken İstanbul'da üniversite öğrencileri Kıbrıs türktür sloganıyla bir gösteri düzenledi akşamüstü Menderes ve Bayar Ankara'ya dönmek üzere Haydarpaşa garına doğru yola çıkarlar Ken birden gösterilerin seyri değ caddesin aınır gizli bir el bir anda kiter sokağa dökmüştü birka saat içinde beu tanınmaz geldi yağal yer kalmış kiliselere saldırı başlamıştı Ankara'da olayları ha alan hem İstanbul valiliğ Arı anlasın diye İstanbul yıkılıp yakılırken siz nasıl oldu da gönlünüz razı oluyor orada oturuyorsunuz polislerin size sağladığı emniyet içerisinde ayıp değil mi dedim bu büyük bir felaket milli bir felaket ben dedi Yanımda dahiliye vekili beyefendi var Onu veriyorum dedi bana Namık'ı uzattı telefonunu Namık dedi ki öyle milli felaket falan değil dedi Bu bir milli İsyan gençliğin milli kıyamı namuk dedim Bunu senden böyle duyduğum için çok üzüldüm bu milli bir felaket gerçekten Koskoca İstanbul'da devlet yok emniyet yok can Emniyeti yok mülk Emniyeti yok beyoğlunda mağazaları y ediyorlar Ve sen buna Milli milli gençlik kıyamı diyorsun Az sonra İstanbul'da olaylara tanklarla müdahale edildi Çok geç kalınmış Türki olm üzere her şey yerle bir olmuştu o sırada tren garında bulunan Başbakan Menderes'e bir telefon geldi Londra'dan Fatin Rüştü Zorlu arıyor ve Kıbrıs sorununun 5 sene için askıya alınmasını öneriyordu [Müzik] Menderes aldı telefonu böyle diyor dedim bir aldı Ona tekrarladı Zorlu Efendim moratoryum yapalım 5 sene hiç bu işi takipçisi olmayacağız ne Biz ne Yunanistan birdenbire kızdı çok kızlı Fatin Bey dedi ne söylüyorsunuz dedi bu dedi Artık milletin sorunu olmuştur dedi olmuştur bunun yüzünden İstanbul yanıyor dedi Biz trene gidiyorduk 9 sıralarında İstanbul yanıyor dedi Ben ne moratoryum kabul ederim ne bir şey kabul ederim terk edin gelin dedi konferansa zaten bu olaylarla Türkiye'nin yeni test savunacak hali kalmamıştı dönerken yanında büyükelçi mahm vard oradan dönerken hiç unutmam şeyde uçakta Zorlu böyle düşünceli Tabii üzüntülü yanına gittim bir gecede dedi bütün şeyimiz çabamız şey oldu Ne yapayım ben dedi zorluğu üzgün dönerken Menderes bay trende Ankara yaydılar olay iid ii kren Ankara'dan Mükerrem sarol bir acele telgraf çekti durumu bildirdi ve acele İstanbul'a dönün dedi Menderes Sapanca'da trenden indi ve sarol aradı Menderes telefon etti bütün bunları anlattım Bana dedi ki çağır dedi vekil arkadaşlarını baş vekalette toplanın Biz Örfi idare ilan edeceğiz örfü idare ilan edeceğiz ve yarın sabahleyin ilk uçakla İstanbul'da gelin tabin ilk uçakla İstanbul'a gittik daha yeşil köyüne ayağımızı değdirir değdirme 67 Eylül olaylarının tesileri oraya kadar gelmişti vilayet merkezine gelinceye kadar İstanbul tarafına da sahat etmiş vilayet merkezinde Adnan beyi çok perişan çok üzgün çok meyus çok sıkıntılı gördüm o güne kadar hiç onu böyle Perişan ümitleri kaybolmuş görmemiştim Menderes Beyoğlu'na gittiğinde ortalık harp yerine dönmüştü İstanbul tanınmaz H bazıları hal yerlere saçılmış eşyalar arasında işe yarar bir şeyler arıyorlardı V Gökay o gün istifasını verdi hemen ardından da olayları İlk Anda milli gençliğin ayaklanması olarak tanımlayan İçişleri Bakanı Namık gedin istifası [Müzik] geldi ve 7 [Müzik] Ey İstanbul'daki olaylar Ankara'da dp'nin meclis grubunu iyice İsyan ettirdi Gerçi İçişleri Bakanı istifa etmiş kellesi istenen sarol ayrılmış ispat hakkını savunanlar Parti km ama fırtına azı gibi bir Parti kurucusu bile Menderes'in aleyhine dönmeye başlamıştı Menderes o gün meclise geldiğinde Cehennem kazanları çoktan kaynamaya başlamıştı Pazartesi gittim ben meclise gittim Meclisi yanardağ halinde buldum narı beyzah önüne gelen söylüyor şikayet şikayet şikayet ayyuka çıkmış böyle nezaret mi olur bu dek lastikleri ne oluyor bu bilmem ne kamyonları ne oluyor bu suistimaller ne oluyor bu polatkan'ın bacanağı Nereden çıktı bu polatkan'ın köşkleri nereden Grup Çağlayan gibi taşıyordu 4 saatte 30 milletvekili söz aldı Her çıkan yokluklardan yolsuzluklardan Dem vuruyordu Menderes bir üst kattaki odasında Grup toplantısını dinliyordu Grup artık Menderes korkusunu da yenmişti alt katta adeta bir yeni çeri ayaklanması yaşanıyordu Ticaret Bakanı yırcalı başa demeyeceğini anlayınca isy veç gi bir kurbanla doyacak halde değildi kürsüye Maliye Bakanı Hasan Polatkan çağrıldı ve istifası istendi Polatkan istifa etti ardından Zorlu istifa diye bağırdılar Zorlu da kürsüye geldi ve istifasını verdi artık zemberek boşanmıştı bakanlar birer birer devrilirken Grup bir devrim mahkemesinin coşkusu içinde istifa istifa diye Tempo tutuyordu bu istifaları grup üyeleri alkışlarla karşılıyor lardı hükümeti dağıtmış bir duruma gelmişlerdi bu vaziyette Başbakan kabinenin bir toplantı yapması için Meclis grubunun bir ara tatili vermesini teklif etti ve yukarı katta meclisin yukarı katında galiba meclis başkanı koraltan odasında toplanan Bakanlar Kurulu 5 10 dakikalık bir müzakere de bulundu Menderes fevkalade heyecanlıydı hatta biraz paniğe kapılmıştı grubun beklemediği Bu heyecan fın karşısında fevk heyecanlıydı üzgündü Tabii o toplantıda bütün bakanlar Menderes'e istifalarını verdiler kabine çökmüştü Başbakan istifasını bildirmek üzere telefonla bayarı arattı ama grupta bu krize yeni bir çözüm formülü şekillenmek üzereydi o sırada aşağıda bazı mebuslar la konuşuyorum y diyorum 15 gün önce avuçlarınızı çatlattın Menderes Menderes diye Menderes 15 gün içinde 15 gündür de zaten ülke dışında 15 gün içinde mi oldu bu rezaletler bu maskaralık diliniz Şimdi mi çözüldü Ayıp size y diyorum biz Menderes'e söylemiyoruz kime söylüyorsunuz ehliyetsiz olanlara bu fikrinizi söyleyebilir miyim ben Menderes'e diyorum Elbette diyorlar Biz Menderes'ten memnunuz diyorlar ben bu şeyi alınca bu yetkiyi bu selahiyeti alınca fırlıyor yukarıya rüzgar gibi aam diyorum Nereye gidiyorsun sen al alade bir başvekil değilsin al alade bir parti reisi değilsin bu memleketin Kader in el koymuş bir adamsın bu partinin Başkanısın zaten Halk Partisi dışarıda senin Yuvarlan sana takılmış kelimelerin seni devirmesi bekliyor millet seni telhin eder Millete karşı borcun var gidemezsin in aşağıda şahsen İtimat talep et diyorum şahsen bu formül Sonraları literatüre sarol formülü olarak geçecekti Menderes Az sonra ordusunu belalı bir savaşta yitirmiş bir Kumandan gibi kürsüye çıktı Grup avına diz çökertmişler [Müzik] size teslim ediyorum Siz hakimiye millet hakimini temsil eden bir heyetsiz o lafı orada söyledi işte ilk defa siz isterseniz Hilafet de getirebilirsiniz O bir Heyecanın farkı heyecan fazla Heyecanın biraz da paniğin etkisiyle ağzından kaçmış birah Grup Heyecan içinde onayladı bu formülü gemi batmış ama kaptanı karaya çıkmayı başarmıştı Menderes'in siyasal kariyeri ölümden dönmüştü Bayer kabine kurma görevini yeniden Menderes'e verdi Başbakan yeni hükümetini ancak 10 günde oluşturabildiği ve üzgün gördüğüm bir dönemdir rahmetli babamı genellikle evde kaldıı pek dışarıya çıkmadığı daha çok Mükerrem Bey'i hatırlıyorum o sırada belki birkaç isim daha olabilir ama 55'te kendisi yeni hükümeti oluştururken dalıp gittiğini Çok düşünceli olduğunu ve üzgün olduğunu o yüz haliyle e evde o bulunuşu yla böyle dün gibi şimdi sizin sorununuzla da Gözümün önündedir Menderes tam yolun yarısındayım aıı bırakıp gce yaılan tleri bakanlar en yakın arkadaşlarını terk edip yoluna devam edecek ikincisini seçti grubun devirdiği bakanlar kabineye almadıkları gibi soruşturmaya tabi tutular bulduğu formülle Menderes'i kurtaran Mükerrem sarol dp'den ihraç edildi fat Köprülü bir süre sonra Menderes'i ağır bir şekilde suçlayarak kurusu olduğu partiden istifa Et'in diğer Kuru ve uçuruma gidildiğinin farkındaydılar 5556 senelerinde hatta bizim kalenderde bir mütevazi evimiz vardı Bayağı Misafir gelmişti Biz konuşmak istiyoruz dediler hepimiz çekildik işte o gün ben de yine böyle işte çay kahve falan getirip götürürken şöyle bir iki cümle kulağıma çarptı ki Eee büyük bir suratle uçurma doğru gidiyoruz Bayar dedi babam bunu gayet iyi hatırlıyorum bayard Ne yapalım Ne yapacağız filan gibilerden işte böyle konuşuyorlar Demir kıratın süvarisi Artık tek başınaydı kabinesini Kurtlar Sofrasında feda etmiş Böylece kendini kurtarmıştı ayaklanmış bir grup yitirilmiş bir kabine endişeli bir Cumhurbaşkanı Ve kaynayan bir ordunun ortasında yapal Hedef doğru ilerliyordu 1957 60 arası yorgun bir iktidarın en Zorlu yılları [Müzik] olacak Bugün tarih ötesinden ellilerin o karmaşasına bakıldığında üzülmemek elde değil İnsan hikayenin sonunu bilse de hep bir şeyler olsun yapılan hatalar fark edilsin bir Ortak noktada uzlaşısı ve geliyorum diyen kaza önlersin istiyorum Aman afile bugün kaza olduktan sonra yapabileceğimiz sadece kazanın nedenlerine bakıp ders çıkarmak 1950'lerin ortalarından itibaren daha önce nice emeklerle İlmek ilmek örülen demokrasi yine İlmek ilmek çözülmeye başladı artık Ümit Dolu dönem geride kalmıştı onun yerini Toz Duman İçinde gergin ve hırçın bir ortam almıştı iktidar uzlaşı yerine baskıyı sertliği tercih etmişti [Müzik] geriye sayma Aslında Menderes'in Gaziantep mitingi ile başladı Başbakan yeni taarruz stratejisini orada başlattı muhalefete ve basına çattı bazı komünist birliklerin hareket halinde olduklarını söyledi ve bu ihtilalci met bitmesi iin eki kanunlar yetmiyorsa yeni kanunlar getireceklerini haber verdi Menderes'in orada söz ettiği kanunlar birkaç hafta sonra peş peşe yağmaya başladı önce 23 yargıç bir emirle emekliye sevk edildi aralarında Danıştay Başkanı ve Cumhuriyet Başsavcısı da vardı Hemen ardından basın yasası çıktı 1950 öncesi dp'ye büyük destek veren gazetelerin Çu şimdi muhalefetin sesi haline gelmişlerdi hakkında kötü düşünceyi davet edecek yayınlar yasaklandı her haber bu tanıma girebilirdi Nitekim Kısa bir süre sonra gazeteler yasanın soluğunu enselerinde hissettiler mesela belediyeyi eleştiririz su yok deriz Hakikaten o gün şehirde Su akmıyor arkadan buna teksip gelir su var biz fotoğraf neşr etmişiz Eee Bir çeşme başında kovalarıyla suya sıraya girmiş kimseler Çünkü evlere su gelmiyor bazı çeşmelere geliyor diyor o fotoğrafı teksi içinde eee bir musluk resmi su akıyor musluğun adına şim böyle su akan bir musluk Eskiden mi çekilmiş ne olmuş falan bir gün öyle bir şey oldu ki Eee bütün bu tekzip Erin hepsi bir güne geldi 1ci sayfamızdaki aşağı yukarı bütün yerleri kaplayacak şekilde bir teksip akınına uğradık onları da yayınlamak mecburiyetindeyim Eee ve Eee yayınladık olduğu yerlere koyduk e 1 sayfadan da haber vereceğiz Türkiye'de ve dünyada bir takım hadiseler oluyor Üstüne dedik ki 1 sayfamızı Biz son sayfamıza aldık 1 sayfa aşağı yukarı tamamen teksip dolu oldu arka sayfa 1 sayfa haline geldi yeni yasayla cezalarda ağırlaştırılmış yasa çıktıktan sonra bu kervana inenü damadı Metin Toker de katıldı Ankara Cezaevi'nin parmaklıkları ardında gazete bürosundan daha çok gazeteci vardı artık Nihayet son taarruz emri muhalefete karşı verildi basın yasasından 20 gün sonra toplantı ve Gösteri yürüyüşleri yasası çıktı artık protesto amaçlı her gösteri suç sayılacak ve dağıtılması için Hedef gösterilmeksizin Ateş açılabilecek Sokaklar muhalefete kapanıyordu yasanın ilk kurbanı CHP'nin Çok gezen Genel Sekreteri Kasım Gülek oldu ben şuna karar verdim ki kendi kendim Bunu biz tesirsiz bırakabiliriz her şeye rağmen gene de toplantı yaparız gene de biz halkın arasında kuvvetlenir ve ora çıktım ilk zonguldağa gittim Zonguldak'ta Tabii halk heyecan içinde muazzam bir kalabalık gelmiş Eee Vapurdan çıktık arabayla gidiyorum durdurdular arabayı birisi geldi Ben emniyet müdürüyüm dedi sizi tevkit ediyorum ben Emniyet Müdürü olduğunu bilmiyorum D fan var mı cebinde dedi adam bir at elin cebine yok çek dedi hatırına gelmiyor tabii Ondan sonra bapur tabii Eee Sinop'a ğadı sinopa Emniyet Müdürü resmi üniformasıyla geldi ve muhalefetin Genel Sekreteri Kasım Gülek tutuklandı Karadeniz gezisinin cezası 6 aydı iktidar şaka yapmadığını gösteriyordu CHP ağır bir baskı altındaydı Menderes muhalefette yken yaşadıklarının acısını çıkarıyor gibiydi dönemin Aydın Belediye başkanı İsmet Sezgin o sıralar Aydın'da belediye binasını kongre yapmaları için CHP'ye tahsis etmesi yüzünden Başbakan taraf tersini hala hatırlıyorum Reis Bey dedi niçin dedi Salonu dedi Cumhuriyet Halk Partisi'ne verdiniz kongre yapmaları için dedi dedim efendim biz orada kongre yaptık zaten başvekil olarak konuştunuz Ben başvekilim ben konuşurum dedi Reis Bey dedi Siz bilmiyor musunuz dedi Aydın da dedi bize dedi kongre için salon vermediler sinemaları vermediler bize dedi biz dedi eşek damlarında kongre yaptık dedi kapalı sap salon toplantımız nasıl olurdu bilir misiniz mesela çarşambada kongremiz var bir sinemayı tutmuşuz bütün sinemanın pencereleri Işık giren her yer kapatılır kapatılır kapılar kapatılır iç dışarıya operal vermek şöyle dursun ses duyulmaması için Konuşulanlar da duyulmaması için her taraf kapatılır ama bir odaya bir kediyi koysanız elinize de sopayı alırsanız kedinin üstüne döveceğim diye yürürseniz ve vurursanız o kedi sizi o Duvara atar kendini bu duvara çarpar kendini sonra döner elinde Sofa olan adamın suratına sıçrar başına sıçrar ve pençelerini o adamın O elindeki sopu alan adamın yüzünü kan rvan içine bırakır Cumhuriyet Halk Partisi'nin durumu buydu aslında diğer muhalefet partilerinin durumu da buydu topun ucunda da cumhuriyetçi Millet Partisi lideri Osman Bölükbaşı vardı Bölükbaşı'nın dokunulmazlığı kaldırıldı ardından meclise hakaret ettiği gerekçesiyle tutuklatıyor parin kurusu fat köü kurduğu Parti tanığı sö isü ayrıl herkesin Menderesi dev ğa işliği Biran borcu işliği Sözcü seçimleri erkene almıştı muhalefet için artık güçlerini birleştirmek Başka çare yoktu o dönemde muhalefet ü başıydı İnönü'nün Cumhuriyet Halk Partisi Bölükbaşı'nın cm'si ve Karaosmanoğlu'nun Hürriyet Partisi 1957 yazında Lider inönün Heybeli Adadaki evinde toplanıp ortak bir seçim stratejisi belirlediler Aslında ü Parti de birbirine pek güvenmiyordu ama bu koalisyon görüntüsü dp'yi rahatsız et aylar süren işliği g de çıkarılan bir seçim yasasıyla çökerti [Müzik] verdi tarih kitapları 1957 seçim kampanyasının Cumhuriyet tarihinin en sert siyasal mücadelesi olduğunu yazar CHP için bir var olma DP için ise bir ölüm kalım savaşıydı yükselen tansiyon az kalsın ülkeyi bir kalp sürüyordu Menderes kampanyanın en ağır konuşmasını Trabzon'da yaptı İsmet Paşa hastadır dedi hastalığının adı da iktidar hastalığıdır Paşa hemen cevap verdi Eğer dp'nin şansı varsa benim sağlığımda çekilmek lütfuna uğrar onları ileride müdafaa edecek Tek Adam ben olacağım son derece şiddetli geçen bu kampanya sonunda 27 Ekim 1957 günü sandık başına gidildi Demokrat Parti iktidarının ik sınavına giriyordu O gece ben isfet Paşa la beraber şey deydim Parti Genel merkezindeyim evvela bir Ümitli hava esti oy verme saati tamamlanmadan Bütün Türkiye'de seçim sonuçlarının radyodan ilanı yasak fakat saat 200'den itibaren Radyo Demokrat Parti'nin kazandığı yerlerin sonuçlarını ilan etmeye başlıyor bu olacak iş değil çünkü öyle bir hava veriliyor ki Sanki her tarafta Demokrat Parti kazanıyor Tabii bu o sırada henüz oy kullanmamış olanlar üzerinde bak Demokrat Parti kazanıyor diye bir hava yaratıyor inye şikayetler geliyor O sırada radyodan sorumlu olan başbakan yardımcısı fa üçü oğlu fa Üçüz oğlu telefonla arıyor işte dikkat edin diyor ikaz ediyorum si diyor derhal kesin bu yayını diyor öteki işte keserim kesmem filan bir müddet sonra kesiliyor Biz seçim gecesi öncesinde Eee gene de muhalefetin kazanacağını Cumhuriyet Halk Partisi'nin kazanacağını Eee sanıyorduk umuyorduk biraz da tabii Eee ve ben o Yenigün gazetesinin Genel Yayın müdürüydü Eee o akşam ihtiyaten Eee dişi Klişe dediğimiz bir Eee Klişe hazırlığı yaptım millet depeyi alaşağı etti diye bir kocaman bir şey kli Şehan gönderdik O geldi böyle siyah puntolarla Eğer netice öyle olursa onu yayınlayacağız onu koydum oraya yenilme ihtimaline karşı da tabii tedbir aldım ama onun için dişi Klişe falan yaptırmaya Eee gerek yok eee bir şeyler hazırladığım Eee Tabii o dişi Klişe bir işe yaramadı gece 12'ye doğru haberler geldi aslında gelen haberler DP için hiç de parlak değildi adeta Uçurumun Kenarından dönmüşlerdi Oyların % 48' alırken CHP de % 41' elde etmişti büyük artış vardı bir yönden diğer muhalefet partilerinin oyları da hesaba katılınca DP adeta azınlık durumuna düşüyordu CHP'nin meclisteki sandalye sayısı 31'den 178 çıkmıştı Bey gene Tabii elinde galiba Demokrat Parti bastonuyla başbakanlığa geldi başbakanlıkta Adan beyle konuşurken resimler de çekildi Adnan Bey orada artık o kadar bunalmış ki Çünkü Gitti Gidiyor seçim bunalmış ki Allah bana bir daha böyle bir gece yaşatmasın [Müzik] dedi kabul oldu bir daha hiç öyle bir seçim gecesi yaşamadı Tabii bir uyarıydı birçok yerlerde kaybettik bir takım şeylerde daha Mamak olmak gerekirdi daha bir sistem değişikliğine gitmek lazımdı Yani muhalefetle iktidar arasında daha uzlaştırıcı daha yakınlaştırıcı bir daha faydalı olurdu Ben seçim neticeleri alındı meydana iniyorum kalabalık halk biren B işte gençlik de var tabii biraz Tepki gösterdim dedim ki durun gelmeyin üzer alkışlıyorlar alkışlamayın niye alkışlıyorsun beni bundan evki seçimde yanlış söylemiyorsan 60.000 oy farkla gönderdiniz şimdi 1500 oy farkla gönderiyorsunuz ben ne ettim si bu oyları Ne yaptınız dedim bir yaşlı adam Bey etrafına bak anlarsın dedi etrafa bakılınca görülen şey büyük oranda yokluk ve yoksulluktu Halka refah vad ederek iktidara gelen ve ilk 4 yılında kitlelerin yüzünü güldüren DP tıkanmaya başlamıştı kesilen krediler ağırlaşan borç ödemeleri ve eriyen döviz rezervi ekonomiyi soluksuz bırakıyordu milli gelir düşmüş enflasyon artmıştı seçim sonrası Menderes devalüasyon kararı aldı dolar lir kuru iken misle artıp 9 liraya çıktı sokaktaki insan birden artan Hayat pahalılığı altında ezilirken Türk lirasını aynı zamanda gururu gibi gören askerde bu devalüasyon kararı tepkileri daha da [Müzik] körükledi orduda artık ihtilal için gün sayılıyordu ufak onlarca cunta denetime El koymak için fırsat kolluyor Ankara ve İstanbul'daki iki büyük örgütün birleşik toplantısında tarat Aydemir kesin darbe için 29 ekim'i önermişti Cumhuriyet Bayramı seçimlerden hemen gün sonraydı nasıl olsa seçimlerde BP kaybedecek fakat iktidarı bırakmak istemeyecek Böylece de müdahale meşru hale gelecekti senaryoda hazırdı Zırhlı Birlik Şeref tribünü önünden geçerken töreni izleyen Er anacı ancak seçimi az farkla da olsa kazanınca bu senaryo suya düştü örgüt dağınık bir haldeydi ve hemen bir komutan bir lider lazımdı önce İsmet Paşa ile temas olanağı arandı ama Paşa görüşmeyi reddetti bunun üzerine Başkan Faruk Güventürk yeni bir isim önerdi Milli Savunma Bakanı Şemi Ergin Sezai Okan'ın karargahında dedik ki Arkadaşlar bir lider bulamıyoruz Bize yakınlığıyla tanınan bir Milli Savunma Bakanı var Ben bu Milli Savunma bakanına birimiz teklif edelim E kim Teklif edecek e dedim ki Kim edecek Ben başkanınız olduğuna göre beni bana dş dedim neet dedim Siz başkanı değil mi dedim bu ihtilalin başkanıyım dedim muvaffak olmazsak evvela Ben asacağım 1957 yılının son haftasında Milli Savunma Bakanlığı inanılması güç bir görüşmeye Tanık oldu bir Yarbay Milli Savunma bakanına kendi hükümetini devirmesi için liderlik teklif etmeye geliyordu Faruk Güventürk Her ihtimale karşı önlem almış silahını beline takmış kapıya da bir cip yerleştirmişti kapıda cip bekliyordu Eğer tepki verseydi tutt mutt falan deseydi Ben açıkça mecburi ihtilal komitesi meydana Çıkacak O halde o kapıda yaldızlı kapı da açıktı şeme Ergene orada suikast yapacağım oradan aşağı ineceğim ciple Bolu ormanlarına gideceğim Güven Türk'ün bir güvencesi de savunma bakanının Emir subayı Adnan Çelikoğlu ydu görüşmeyi ayarlayan ve kapıyı tutan Çelikoğlu da örgüt üyesiydi ben aradayım ama şemin beyle ben konuşmuyorum Çünkü konuşsa benim söy her zaman söylüyorum benim söylediğimin dışında bazı etkiler olsun diye şeyi soktuk araya Güven Türk'ü soktuk Güventürk içeriye girdi girdim içeriye dedim ki efendim Size Ben silahlı kuvvetler konusunda bazı Maruzat bulunacağım Siz silahlı kuvvetlere çok Yakınsınız Biz de sizi çok severiz önünüzde dedim bir tarih nehri akıyor dedim Siz de dedim bu tarih nehrine bakıyorsunuz bu tarih nehrinin dedim şerefini şanını üzerinize alabilirsiniz dedim Gelin dedim Bize Şef olun lider olun biz bu iktidarı devirmek istiyoruz o bana dedi ki Faruk Bey dedi Çok haklısınız Her şeyde haklısınız Fakat ben bir kasaba avukatıyım benim derim buna müsait değildir o bakımdan Siz ne isterseniz yapın Şemi Ergin örgüte isterseniz yapın dedikten sonra ilk uçakla İstanbul'a Menderes'in yanına uçtu o bakanlıkta Güventürk İhtilali konuşurken aynı saatlerde İstanbul'da Samet Kuşçu adlı bir Binbaşı da Menderes'e haber göndererek bir ihtilal hazırlığını çoktan ihbar etmişti kuşçunun ihtilalciler diye verdiği 9 kişilik listesinde Faruk Güventürk de adı vardı iktidar ihtilal hazırlığını haber alınca hemen Bayar'ın başkanlığında bir kriz masasını toplantıya çağırdı başvekil ele aldı ve dedi ki bu meselede Evet bir darbe teşebbüsü tespit edilmiştir Biz gereken tedbirleri aldık meseleyi derinleştiriyor bütün derinliğine kadar iniyoruz ve bunun gereken suçları yakalayıp gereken cezada verilecektir dedi Milli Savunma Bakanı Şemi Ergin o toplantıda böyle bir hazırlığa ihtimal vermediğini söyledi Oysa daha birkaç saat önce o örgüt kendisine liderlik teklif etmişti Üstelik dışarıda bekleyen Emir subayı bile o ciddiye almadığı örgütün üyesiydi şemin Bey bir saat kadar çıktı şemin Bey de surat bir karış öyle sıkıldığı zaman sigara sigara üstüne içer hiç konuşmaz Şem bey o konuşmuyor Ben de bir şey seslenmedim şeyden çıktık vilayete gidelim dedi Niye vilayete gidiyoruz biz Park Otele gitmemiz lazım dedim Efendim bir şey mi var suratı öyle asınca bizim Samet dedi bir şey yapmış bir ihbar etmişte bir şey dedi onu D görüş o saatlerde örgütün lideri Polatlı Topçu okuluna bildirilmişti bile Güventürk okula dönünce hemen komutana götürüldü çıktım yukarıya baktım bir askeri hakim okul kumandanı Albay oturuyorlar bana dedi ki hakim Yar bayım dedi Sizi dedi anayasayı ihlal orduyu isyana teşvik ve taklibi hükümet suçundan Tevkif ediyoruz Ben de başvurun yani dedim Bunun sonra ne olur Eğer dedi ispat edilirse idamdan de mesele yok dedi Şimdi bizim arkadaşlara haberi ulaştırmaz benim bu Faruk Güventürk Tevkif edildi kimsenin haberi yok Samet'in ihbarında Daha kimsenin haberi yok gazeteler yazmıyor bilgi verilmiyor kimseye birisini yakalarlar pat diye Gel bakalım Faruk Güventürk kimdi Hamet Kimdi diye tutuksa biz de gideriz oın altına Onlara haber vermek lazım Z tugaya telefon ettim şeye Davut Paşa'ya orada Allah rahmet eylesin Dündar Seyhan var İsmi sık geçer bir arkadaşımız bu işlerin içinde o da tabii dedim Dün Hadise böyle böyle eee biz o zaman Güventürk makarios diyoruz adı gizli adı kot adı makarios Güventürk makarios yakalandı arkadaşlara haber ver y ona göre tedbir alsınlar örgüt hemen önlem aldı ve dağıldı ancak 9 kişisi tutuklandı hükümet bu Uz subay olayını 3 hafta sonra radyodan halka duyurdu iktidar aleyhine bir Komplo olduğundan söz edildi Bu hareketin Türk Silahlı kuvvetlerine mal edilemeyeceği de özellikle vurgulandı Oysa aynı sıralarda Celal Bayar diken üstündeydi eski bir komitacı olarak olayın önemini hemen kavramıştı hızla önlem almak gerektiğine inanıyordu ilk olarak da Milli Savunma Bakanı istifaya zorlanmalı dı Bayar Şemi ergin'i ikna etme işini bakanın yakın arkadaşı Muzaffer kurbanoğlu verdi Şemi ergini aradım uzun müddet aradım Bulamadım ve başvekil malumat verdiğim zaman saat 18'i buluyordu başvekil Reis Cura da kendisine verdiğim izahat vermemi söyledi ve benim için randevu oldu gittim Sayın Reis Cumhur büyük bir asabiyet içindeydi ve bana [Müzik] Eee mutlaka Şemi Bey'in istifası bugün bitmelidir alınmalıdır ben bu hadiselerin içinden geldim altımızdaki zemin kayıyor Muzaffer beye dikkat etmeliyiz iktidar karışmıştı zorla istifa ettirilen Savunma Bakanı ihtilal hazırlığını ihtilal gerçekten ortaya çıkana dek açıklamadı Menderes bakanlığa en yakın arkadaşı Ethem Menderes'e atadı işi kapatmaya çalışıyordu Nihayet 9 subay uzun sorgulamalarda sonra mahkeme önüne çıkarıldılar hakim lafa sert girdi dedi ki yahu Dedi nedir dedi D hep dedi samed'in peşine takılmışsın dedi gidiyorsunuz dedi neyin nesidir bu dedi işte benim O heyecanla ve İşlediğim en büyük suç dedim ki paşam Ben hayatımda hiç vagon olmamış bir insanım ben hep lokomotif yaşamışım Eğer böyle bir olay yok ya olsaydı bunun lokomotifi Ben olurdum hemen zapta geçti ve benim bu ifadem akşamüstü Celal bayar'a okunduğu zaman demiş ki ben komiteci yim bunu sıkıştırın söylet ve ben 115 gün bu yüzden yattım orada Celal bay erd Hayır Lider odur diyor ben komiteci o liderdir söyledin diyor Güventürk Lider olduğunu ağzından kaçırmış eski komitacı cumhurbaşkanı Bayar da durumu sezmiş ısrarla ıceberg'in görünmeyen yüzünün ortaya çıkarılmasını istiyordu sayın cumhurbaşkanı kabineyi bir Aralık topladı kendileriyle konuştu dedi ki bu mesele ciddidir üzerinde duralım Bunu yalnız 9 subay kişi olarak kabul etmeyin İstanbul'da bu cuntalar kök salmıştır bütün memlekete Ordu içerinde yayılmış olabilir Ankara'da da vardır Erzurum'da da vardır Bunlar yerleşmiştir bu hücre olarak çalışılan bir grup bunları çıkartacağız meydana lazım gelen Kanuni muamele yapacağız üzerinde ciddiyetle durun diye başvekil ve kabine erkanına söyledi bilmiyoruz nedense rahmetli Başbakan üzerinde durmak istemedi bu işin Doktorum diyor ben bu orduda 7 sene çalıştım diyor 7 sene kaldım milli mücadelede kaldım diyor Ali İhsan Paşa'nın emrinde kaleminde çalıştım diyor Benden iyi bilemezsin diyor Biz bu orduya ait bir yaradır diyor orduya ait bir isap diyor bunu yaymak ve bütün Türk ordularına sirayet ettirmek olabiliri akla getirecek harekette bulunmak hata olurdu Bunlar kendileri te ettiler kendi aralarında haletler işler 6 aylık bir mahkeme Sonunda 9 subay Beraat ettiler Sadece ihbarı yapan Binbaşı Samet Kuşçu orduyu isyana teşvikten 2 yıla mahkum oldu olay kapatıldı Menderes Bayar'ın tüm uyarılarına rağmen ordunun üzerine gitmemekte ısrar etmiş ve yaklaşan müdahalenin aak seslerine kulak tıkamış ancak Birkaç ay sonra uzaktan duyulan bir başka müdahale sesi Menderes'i olayın ciddiyetine inandıracak [Müzik] o sıcak Temmuz sabahında havaalanında büyük bir karşılama töreni düzenlenmişti Cumhurbaşkanı Bayer Başbakan Menderes'le birlikte Bağdat Bakı toplantısı için Irak'tan gelecek uçağı bekliyorlardı uçak Türkiye'yi o gün en gözde müttefiki Irak'ın genç Kralı faysal'ı ve başbakanı Nuri said'i getirecektir ancak beklenen uçak bir türlü görünmüyordu Az sonra uçak yerine felaket Haberi geldi Irak'ta darbe olmuş ve beklenen kralla başbakanı darbeci subaylar ve halk tarafından feci şekilde öldürülmüş derdi havaalanında bekleyenler Özellikle de Menderes çok olmuştu Irak'taki darbenin o günlerin Türkiye'si için iki açıdan önemi vardı birincisi Türkiye'de de bazı subaylar darbe hazırlığında Ken yakalanmış lardı bu olay Türk yönetimine çok ciddi bir örnek veriyordu ikinci neden ise Bağdat pakti ydi İran ve Pakistan'ın da üye olduğu pakt Ortadoğu'da yükselen Nasır hareketine karşı Türkiye'nin Batı adına üstlendiği bir Misyonu temsil ediyordu Irak pakt içinde Türkiye'nin en önemli dayanağı ydı şimdi bu dayanak Türkiye'nin altından çekiliyordu yalnız Türkiye'de değil tüm Ortadoğu'da panik vardı en çok kaygılanan biri de Ürdün Kralı Hüseyin ve Ürdün Kralı o sabah beni çağırdı dedi ki Irak kaybolursa Ben de kaybolurum yaşayamam yani Ürdün yaşayamaz bunun anlamında ve Türkiye'ye birlikte Irak'ın üzerine yeni rejimin üzerine yürümek önerisinde bulundu Çünkü bu olayın cereyan ettiği sırada Eee İstanbul'da şey toplantısı Bağdat Paktı toplantısı olacaktı ve devlet başkanları İstanbul'da karşılanacaktır ve üç Başkan Bayer Şah Şehinşah ve Eee Pakistan başkanı Ankara'ya geçtiler orada durumu izlemeye başladılar işte Kral Hüseyin'in önerisi o sırada benim aracılığı o üç şeye başkana duyuruldu Ankara'da Bağdat vaktı toplantısı başladığında artık Bağdat adını verdiği örgütte yoktu Ürdün Kralı Hüseyin gibi Menderes'te ilk elde Irak'a bir askeri müdahaleyi düşünmüştü ama konferansta sadece bir kınama kararı çıktı İngiltere ve Amerika yeni rejimi tanıdılar bu darbe fiilen Bağdat paktının ve dp'nin ortadoğu politikasının sonu oldu Irak sarayını basan tanklar hem Türk dış politikasında hem de Başbakanın iç dünyasında derin etkiler yaptı arkadaşlarının ahbaplar başına gelenler Zannederim Adnan Menderes'in ruh aletinde sinir sistemi üzerinde çok hırpalayıcı bir etki yaptı bunu nereden çıkarıyorum Türkiye'de ilk defa dar ağaçlarından o yazın sonlarında bahsedildi Balıkesir'deki Demokrat partis ilk kongresinde birdenbire Menderes coştu tanınmaz bir hale geldi bunu kongreyi takip eden bizim gazeteci Çocuklar bana bildirdiler yazdık da zaten Yani cezbe halinde demişti Mükerrem sarol Menderes için bu artık cezbe halinden de ötede tamamen kendinden geçmiş Hatta Bizimkiler şöyle yazdılar dotor jackel gitti MR h geldi diye Menderes o konuşmada şunları söylemişti Irak'ı misal göstererek adeta bunları öldürecek bir serseri çıkmayacak mı demektedirler Biz onların bu meşum maksadını seciyoruz bir zamanlar Atatürk'e dahi suikastlar tertip edilmiştir ama buna cüret edenlerin idam sehpalarında Can verdiklerini [Müzik] hatırlasınlar Cumhuriyet Halk Partisi 14 büyük kurultayı partinin yaşamında Bir dönüm noktası oldu ilk kez o kurultayda CHP savunmayı bırakıp saldırıya geçti birkaç ay önce Hürriyet Partisi'nin CHP'ye katılmasıyla muhalefet safları iyice sıklaştırılması muhalefetinde iş hedefi göstermeye kalmıştı CHP İşte o kurultayda ilk hedefler beyannamesi adı verilen metni marşlar söyleyerek gözyaşları için de kabul etti 10 maddelik bu beyanname adeta bir anayasa taslağı ydı Parti tarafsız bir devlet başkanı yargıç güvencesi Anayasa Mahkemesi basın özgürlüğü demokratik yasalar Özer üniversite ve ikinci bir meclis istiyordu Orada sıralanan hedeflerin tümü 27 Mayıs sonrası kurulan yönetimin İcraatlarını oluşturacaktır Cumhuriyet Halk Partisi ilk hedefler Beyannamesi ile nasıl bir rejim bir idare bir yönetim kuracağını belli etmiş oluyor bunun prensiplerini ortaya koyuyordu fakat yavaş yavaş memlekette bu işin seçimle bitirilemeyen iktidarın seçimle gitmeyi kabul etmeyeceği endişesi böyle yavaş yavaş ağır ağır kendini hissettirmeye başlıyordu neydi alternatif Elbette ki bir askeri darbe veyahut bir halk İhtilali herhalde Sandık başında olmayan bir değişiklik o zaman Cumhuriyet Halk Partisi ilk hedefler beyannamesi le şöyle veyahut böyle idareyi eline alacaklara bir plan vermiş oluyordu muhalefetin Güç Birliği arayışına Menderes Vatan cephesiyle karşılık verdi birden yurdun dört bir yanında mantar gibi cephe ocakları türemeye başladı TP partiye yakın Gönüllüleri bu ocaklarda topluyor ve vatan cephesi adı altında bir blok oluşturuyordu radyolar her gün saatlerce Vatan cephesine katılan Aziz vatandaşların isimlerini ilan ediyorlardı bu bültenler yani isimleri içeren bültenler haber bültenleri ile beraber Anadolu ajansından gelirdi metin halinde Eee ve bunu radyoya o dönemde hem haber bültenlerini Hem bu listeleri bir bisikletçi getirirdi ve yayından aşağı yukarı 30 saniye önce bazen tam yayın başlarken yani haber bülteni başlarken speaker eline tutuşturulur ve Eee işte Daha ziyade bu haberleri ve listeleri Vatan cephesi listelerini Can Okan okurdu ve bir gün artık o kadar gına getirmiş ki bu isimleri okumaktan yayında Eee benim adımı da okudu Demokrat Parti'ye geçmiş gibi bir de o sırada görevde olan nöbette olan sper jul gülzarın adını okudu İkimiz de dinliyorduk Tabii ve birdenbire ilk girdik ve çok merakla ben bekledim acaba bunun tepkisi ne olacak diye hiçbir tepki gelmedi çünkü orada sayılan isimlerin hiçbir önemi yoktu Yani bunu sanıyorum Bütün Türkiye'de kamuoyu da biliyordu Ve bu kadar çok insanın Vatan cephesine geçtiğine herhalde hiç kimse inanmıyordu eden çıkmıştı kan davası güdülü muhalefet hırçın iktidar yorgun sinirler gergindi cephelere bölünmüş kadrolar ülkeyi boğaz boğaza bir felakete sürüklüyor lardı müdahalenin gerekçeleri zemini hazırdı ülke kanlı bir çatışmanın eşiğine gelmiş Menderes'te yolun sonuna yaklaşmıştı artık Türk siyasi literatüründe iki önemli sözcük vardı İhtilal ve dar ağacı kim ağzını açsa ihtilalden ve dar ağacından bahsediyordu Bunlar konuşulduğunda ihtilale 1 bu5 dar ağaçlarının kurulmasına da 3 yıl vardı Ancak hiç beklenmedik bir olay hem dar ağaçlarını hem de İhtilali unutturdu Menderes'in ve Türkiye'nin gidişatını değiştirdi 17 Şubat 1959 günü Menderes Londra'ya Kıbrıs Cumhuriyeti'ni Kuran Londra Zürih anlaşmalarını tamamlamak üzere İngiltere'ye gidiyordu ki aniden bir fırtına çıktı ve Başbakanın uçağı düştü Safi beyaz hiçbir şey g Ondan sonra Yalnız ben şeyi gördüm böyle girerken Oraya baktım böyle ağaçların tepeleri uçları görünüyor çam ağaçlarının yani şeyin içinden çıkmış ses tabakasının içen Tepesi gözüküyor yani biz o ağaçlıklı yere iniyoruz e tutturamamış bizi ormana indirdi rahmetli baş pilot hava Meydanı diye ormana indirdi bizi ormana indirdi Pilotaj hatası Pilotaj hatası çat pat filan ağaçların dallarını kıra kıra indik indik yerde kaydık gittik böyle torpil gibi sonra durdu o sırada bir çaresini bulduk çıktık bir delik filan bir şey açıldı kenarında oradan kendimizi itip dışarı çıktık rahmetli Menderes de arkadan atladı kuyruktan kuyruktan atladı o arkada oturuyordu vekillerle beraber ben daha çok ortalarda önlerde eydim hemen yanına gittim bir ağaç kenarına oturun filan dedim belki bel kemiğine bir şey olmuştur Hani sabit Dursun filan gibi böyle fazla bir şeysi yoktu yüzünde biraz yara var buralara yırtılmış ama fazla bir kırık dökük bir şey şey olmadığını anladım ama ihtiyaten oturun dedim çok tesir oldu zavalı Tabii şu hale bak dedi ne trajedi dedi haile kelimesini kullandığı için de arkadaşlar yanıyorlar Başbakan hemen Londra'da London klinikte tedaviye alındı kazada aralarında Turizm Bakanı Eskişehir milletvekili genel müdürler e Gazeteciler ve uçuş ekibinin de olduğu 14 kişi ölmüş Menderes büyük bir şans eseri hafif yaralı olarak kurtulmayı başarmıştı haber Türkiye'de bomba gibi patladı sıkıntılar enflasyon Vatan cephesi ihtilal hepsi unutuverdi Türkiye başbakanına muhteşem bir karşılama hazırladı Sayın başvekilim beşuş bir çehreyle uçağın kapısında göründüler uçağın etrafı bir anda karıştı Bu Muazzam vatandaş topluluğu kıymetli ve Aziz başvekil bir an evvel bağrına basmanın heyecan ve telaşı [Müzik] içindeydi başvekilim kendisini karşılamaya gelenlerin teker teker ellerini sıkıyor ve bu esnada güçlükle ilerleye biliyordu zorl başvekilim binler vatandaşın tezahüratı arasınd Meyan ayrıldı karlı bir cumartesi sabahı menderesin treni Ankara yaklaşırken gard olağanüstü bir heyecan yaşanıyordu tüm devlet erkanı birlikte bay ve İnönü karşılam çayak [Müzik] sün Büyük Millet Meclisi reisi tren durdu Şimdi trenden iniyorlar vagonun basamaklarında kurbanlar kesiliyor zabıta Kuvvetleri trenin kapısı ile Şeref Salonu arasını açmaya uğraşıyor Sayın başvekilim teşrif buyuruyorlar yaklaşmak istiyorum ama imkansız öyle geniş bir muhabbet çemberiyle çişler ki olduğum yerde kımıldayamıyorum bile kalabalıktan biz annemle rahmetli babamı Ankara Garında karşıladık Eee Biz arkamızı İstanbul istikametine doğru duruyorduk Annemle beraber karşımızda İsmet Paşa ve Kasım Gürek duruyordu tren O noktada duracakken makinist durduramadı biraz ileriye kaydı Eee söylenildiği zannediyorum rahmetli babama İsmet Paşa da burada diye hep onun bulunduğu tarafa dönmek gibi bir Eee eğilimin içerisinde oldu o kalabalıklar kendisini alıp götürürken bundan son derece de memnun olduğunu duygulandığını sanıyorum Celal Beyer İsmet başı görmezlikten geldi fakat Adem Menderes eee gördü geldi İsmet Paşa da ona gitti işte çok üzgün olduğunu söyledi b y şifalar diledi ölenler için başsağlığı diledi adam Menderes çok mütehassı olmuştu işte lütfettiniz dedi zahmet ettiniz paşam dedi Çok teşekkür ederim dedi onca gerilimden sonra yaşanan bu sıcaklık o Karlı kış gününü güneşli bir bahara çeviri verdi Menderes yeniden doğmuştu adeta hem muhalefetle ilişkilerini düzeltmiş hem kitlelerin sevgis yeniden kazanmıştı o gün tren garından Çankaya'ya uzanan yolun iki yanı on binlerce insanla [Müzik] [Alkış] doluydu [Müzik] ama yol bitip de Bayer ve Menderes yakın arkadaşlarıyla köşkte görüşmeye çekildikleri ummadığı bir teklifle karşılaştı kendisine sağlığı açısından birkaç ay daha yurt dışında dinlenmesi tavsiye ediliyordu dedi ki bana bazı arkadaşlar dedi Benim 3 ay Hatta burada değil ülke dışına giderek istirahat etmem istiyorlar dedi tamamen yanlış dedim o o Entrika oyunlarıdır padişahtan kurtulmak için ya fetva çıkarırlar ya baskın yaparlar Tıpkı ona benzer bir harekettir katiyen Londra uçak kazasından sonra Adna Menderes'in bir süre yurt dışında kalması dinlenmesi istirahat etmesi Ankara'da belirli çevrelerde düşünülmüş bu çevrelerden bir tanesi de belki en önemlisi de Eee Cumhurbaşkanlığı makamıdır o düşünce gerçekleşmiş olsaydı belki En azından geçici bir süre için eee bir hükümet değişikli bir yeni baş şekil atanması sanıyorum ki o düşüncenin içerisinde kaçınılmaz olarak bir yer tutmuş olacaktı ama o gün Eee yaşı itibariyle dinamizmi itibariyle vermiş vermekte olduğu hizmetler itibariyle ve toplumdaki Eee itibarı kurduğu iletişim o siyasi partinin mensuplarıyla bir oluşturduğu bir bütünlük itibariyle Demokrat Parti'nin ne grubunda ne teşkilatında bir menderese alternative bulmak gibi siyasal bir ihtiyaç söz konusu değildi ama yakın bir gelecek için 59 60'a göre diyelim ki 60'ta ya da 61'de seçim olduğu zaman öyle zannediyorum ki Demokrat Parti'nin gündeminde de Menderes'in gündeminde de eee bir Cumhurbaşkanı alternatifi oluşturmak Fikri olması gerekirdi olmamış olmasını da bir eksiklik olarak yorumlamak gerekecektir DP içinde bir grup Menderes'i yurt dışına göndererek Belki de bir başka başbakanla yola devam etme planları yaparlarken Menderes tersine daha uzun vadeli bir strateji hazırlığı uçak kazasının yarattığı siyasal yumuşama sürdürülmeli inönün gardaki jestine bir iade Ziyareti ile karşılık vermek ilişkilerde yeni bir çığır açabilirdi Menderes'e bu telkini yapanlardan biri de Mükerrem sar oldu tafsilatıyla anlattım neden götürmesi neden gitmesi neden İadeyi ziyarette bulunması lazım geldiğini dedi ki reis-i Cumhur bu düşüncede değil reis-i Cumhur bugün Demokrat Parti'nin İsmet Paşa'ya gösterdiği ilgiden dolayı Prestij kaybına uğradığı kanaatinde Başbakanın o gün kendisini karşılamaya gelen Ana muhalefet partisi liderine teşekkür etmesi iyi olurdu benim tanıdığım babam olarak tanıdığım insan da Eee kendisine elini uzatana elini sıkanı kucaklayacak yapıda olan bir insandı böyle bir adım atmaya Son derecede Müsait bir kişilik yapısına sahip olduğunu biliyorum onun için Eee bunun Engeli kendisi olamaz diye düşünüyorum en başında söylemiştik bazen küçücük bir jest samimiyetle uzanan bir el içten Bir iki cümle hiç umulmadık sonuçlar yaratabiliyor uçak kazası böyle küçük jestlerle büyük uzlaşmalar yatılabilecek bulunmaz bir olanaktır değerlendirilemedi menderes Paşa'yı ziyarete gitmedi İnönü yeniden sertlik politikasına döndü çizmelerini giydi ve büyük bir askeri Zafer kazandığı Uşak'ta Bu kez siyasal taarruzu başlattı ü 27 Mayıs'a varacak yolda Son bir yıla giriyordu Menderes ve İnönü Ankara garındaki o Karlı sıcak günden sonra bir daha hiç el [Müzik] sıkışmadı İnsanoğlu garip yaratık geriye dönüp nereden nereye geldiğine pek bakmaz övüldü çe alkışlandı Kendine güveni artar ve her şeyin en iyisini sadece kendisinin bildiğine sanır gitme zaman değişiklik zamanının geldiğini göremez veya kabul etmez Oysa toplumlar altı sonuna kadar açılmış ateşte kaynatılan su gibidirler ısı arttıkça buhar dışarı çıkmaya çalışır delik bulamazsa kapağını patlatır İşte demokrasilerin en güzel yanı da budur demokrasinin kuralları iyi işletildiği bir spak görevi yaparlar kapağı patlatmadan sıkışmayı yok ederler Demokrat partinin talihsizliği daha emekleme dönemindeki bu demokrasinin kurallarını bir türlü işlememesi vees alkış aldıkça Kendine güveni artmış bir defa özgürlüğü tatmış çevreleri ki bu çevreler ne kadar kısıtlı olursa olsun sertlikle baskıyla yola getirebileceğini sanmıştı sonunda artık işin ucu kaçmış tren rayından çıkmış dengeler bir defa bozulmuştu deneyimli demokrasilerde en yapılmayacak en düşülmeyecek şeyler yapılmaya düşünülmeye baı final çizgisi iç geriye 1959 baharı sol geliyorum bir ihtilale doğu koştu bu adeta demokrasinin intihar [Müzik] koşuyu Eskiden Bahar Geldi mi Siyasette de bahar havası yaşanırdı ama 1959 baharı tersine CHP'nin Bahar taarruzunu getirdi mendesin nisan ayında çizmelerini giydi yanına 46 milletvekilini de alarak sefere çıktı seçilen güzergah Kurtuluş Savaşı'nda büyük taarruzun güzergahı ydı İnönü'nün yunanı başkomutanı trikopisi esir aldığı Uşak ise ilk duraktı ilk olay Uşak'ta cereyan etti Üstelik Uşak Garp cephesi komutanlığının bulunduğu yerde yani İsmet Paşa büyük taarruzda Garp cepesi oradan idare etmişti halk sokaklara döktürülür sopalar taşlar bir küçük çocuğun attığı taş İsmet Paşa'nın başına geldi kanadı taarruzun ilk kanı akmıştı Oradan sonra CHP kafilesinin uğradığı her ilde olaylar çıktı en şiddetli saldırılardan biri İstanbul topkapıda gerçekleşti bir grup genç Paşa'nın arabasına hücum etti Arabanın camları kırıldı ünün o yılki olaylı geziler zincirinin en önemli halkası ise Kayseri Çünkü ilk kez Kayseri'de Ordu tavrın ortaya koydu olup bitenlerde rol almayı reddetti Kayseri'de silahlı kuvvetler İnönü'ye Bir siyasi parti lideri gibi değil bir komutan gibi davrandılar Ordu rengini belli ediyordu orada da askerler bir köprüyü tutmuşlar İsmet Paşa'yı geçemezsin dediler Emir var İsmet Paşa şapkası elinde şeyin önüne geldi köprünün önüne geldi Orada bir binbaşı vardı binbaşıya dedi ki bana Ateş mi açtıracak dedi Binbaşı dedi ki size Ateş açtıracağım Ben kurşunu kendi kafama sıkarım dedi pek öylesi İsmet Paşa ve köprüyü geçti yeşilistan gitti bütün asker Selam durdu orada İnönü'ye Yolu açan binbaşının adı Selahattin Çetiner Binbaşı Çetiner ertesi gün ordudan istifa etti 20 yıl sonra 12 Eylül kabinesinde ise İçişleri Bakanı oldu Kayseri'de İnönü adeta yeniden ordunun başına dönmüştü istifa eden askerler emirlere uymayan Birlikler İnönü'ye Selam Duran komutanlar Bütün bunlar iktidar cephesindeki kaygıları artırdı acaba İnönü orduyla el ele bir ihtilal mi hazırlıyordu bu hazırlıklardan bu kaynaşmaları haberi vardır Çünkü Eee milli birlik komitesinde de görev alan arkadaşların bir kısmının devamlı evine gidip kendisiyle görüştüğünü biliyorum herkes kadar o da sez iniyordu ki ve asker olduğundan subay tabiatını daha iyi tanıdığından kulağına da birtakım başkalarına gelmeyen haberler de ulaştığından böyle bir tertibin yapılmakta olduğunu biliyordum isim isim bilmiyordu kendisine gelip de biz ihtilal yapacağız Ne dersiniz diye de sorulmadı ama İsmet Paşa da pek hala biliyordu ki günü geldiğinde bir müdahale eğer kendisi onların yanında yani iktidarın yanında Bana karşı da yapılmıştır diye bir Vaziyet alır ise son derece büyük karışıklıklar Hatta kanlı olaylar Ceran edecektir diye korkuyorduk yani İsmet Paşa'nın bu tertiplerin içinde olmadığına % y00 eminim bu tertipler haberdar mıydı haberdardı bu arada silahlı kuvvetler içindeki ihtilal örgütü 1959 başına dek dağınık bir yeraltı Teşkilatı görünümündeydi sürekli toplantılar yapılıyor planlar hazırlanıyor ama harekete geçilmiyordu Çünkü örgütün hala bir lideri yoktu ihtilal hala kendine bir baş arıyordu ileride ihtilalin başına geçecek asker Tüm bu hazırlıklardan uzak İzmir'de pasif bir görevde tayin bekliyordu Cemal Gürsel İzmir'de yurt içi Bölge Komutanı yurt içi Bölge Komutanlığı şube reisliği gibi bir yer yahut Kalem reisliği gibi bir yer yani çok geri bir hizmet sırtında taşıdığı kor generallik rütbesine yediremiyor içine sindiremiyor akşam kadifekale'de bir yemek verildi benim saham oturuyor O diyor ki Sayın sarol asker kökenli olduğun için askerlerin telafisi mümkün olan yaralarını acılarını problemlerini sana getirmeyi uygun gördük bunların başında Benim derdim var evvela bana çare bu Ben burada şube reisi gibi benim için Zillet teşkil eden bir görevde bulunuyorum Ne yapıyorum ben tavla oynamaktan bezik oynamaktan başka hiçbir faydam yok Oysa ben sizin iktidarınız aranızda bulunan V kil Kader neler yaptığını bilen bir adamım diyor ve bana bir saat icraatınız o güne kadar o tarihe kadar sıralıyor kronolojik olarak sıralıyor çok müteheyyic oluyorum heyecanlanıyorum ben geliyorum burada Genelkurmay Başkanı Baransel söylüyorum Ordu kumandanı da söylüyorum Ondan sonra Menderesi anlatıyorum bu adamı orduya çıkarıyoruz Erzurum'a Ordu kumandanı yapıyoruz Kara Kuvvetleri Komutanı yapıyoruz Cemal Gürsel'in Kara Kuvvetleri Komutanlığına gelmesi örgüt için nimetti Gerçi orduda bilinen adıyla Cemal Ağa ihtilalci bir asker değildi tek amacı emekli olup İzmir'de bahçe içindeki evine çekilmek ama örgüt üyeleri onu daha kolay ikna edebileceklerini düşünüyorlardı Cemal Gürsel Paşa'ya Bu konuda bir Avrupa Almanya seyahati sıras NATO'ya NATO manevralarına bir girişte o zaman Eee karargahta [Müzik] bulunan Kurmay zannediyorum o sırada Yar baydı Sadi koca tarafından konu açılmış Paşa Eee katılmayı kabul etmemiş katılma yönünde bir şey söylememiş fakat Hayır da dememiş örgüte şimdilik bu kadarı da yeterli ilk aşamada gel'den tek istedikleri bazı ihtilalcileri ordunun kilit noktalarına ataması bu başarıldı Alpaslan Türkeş Kara Kuvvetleri genel sekreterliği şube müdürlüğüne supi Karaman Erkan dairesine Osman Köksal da Cumhurbaşkanlığı muhafız alay Komutanlığına tayin edildi örgüt belli başlı köşe başlarını tutmuştu artık Bir de baktık ki Osman Köksal geldi Ben Sayın cumhurbaşkanına dedim efendim biz şey yapmıştık bu dedi eten Bey'in çok yakını mış en çok güvendiği arkadaşıymış bunu dedi tanığı mış getirdi dedi min Biz bırakalım mesuliyet onlara ait olsun Böylece Osman Bey geldi muhafız alayının başına gelen Osman Köksal'ın asıl görevi Köşkü korumak değil Köşkü ihtilal gecesi teslim almaktı örgüt en kritik noktayı da ele geçirmişti artık ihtilal için gün sayılıyordu iktidarın şaşkın bir halde oluşu hükümet sert politikası muhalefetin hırçın tavrı ile koşullar Günden güne olgunlaşıyor Bu aşamadan sonra artık bir tek şey İhtilali durdurabilir Erken seçim kararı demokrasilerin en tılsımlı ilacı toplumlara nefes aldıran unsur ancak bir erken seçimle gidiş değiştirilebilir gerilim düşürülebilir di rahmetli Adnen beyle sık sık konuşurduk bir yenilenme lüzumu olduğu kanısındayım yeni bir güven çünkü bir politik olarak Bir rahatsızlık vardı genelinde bir seçime gidelim Hatta o tarihte seçim kanununda değişiklik yapılması lazım Gelirse yapalım diye muhalefetle de temasa geçtim Hatta bir toplantımızda ayaküstü konuşuyorduk Eee köşkte ydik bayarda aramıza geldi Konuyu anlayınca dedi Ben şahsen dedi tamamen şey olarak söylüyorum % 60 taraftar değilim % 40 Baharda seçim yapılmasına T ama hükümet bunu Arzu ederse Buna da hiçbir zaman karşı değil sık sık Erken seçim gündeme geldi fakat Eee Sayın Cumhur başkanı seçime gidersek Bu havada muhakkak kan dökülür seçim Meydanları sandıklar perişan olur dünyaya da şey oluruz Eee rezil oluruz ve kendi içimizde de bir takım hadiseler yol açar şu meseleler yatıralım Ondan sonra seçime gidelim sonunda ne olduysa oldu ve Erken seçim ayaküstü tartışmalarda kaldı Meclis tatile sokuldu tüm Bu hazırlıkları yapan adalet bakanı Esat Budakoğlu 2 Nisan Günü istifa etti emekleme dönemindeki Demokrasiyi ayakta tutacak en son şans kaçırılmıştı Oysa böyle bir seçimle her şey tekrar rayına oturtulabilir devrilmek üzere olan vagon kurtarılabilir Demokrasinin temel kuralı [Müzik] işemiş yaydan çıkmaya görsün karşılıklı hoşgörü uzlaşma arama yerine cezalandırmak güçleşiyor muhalefeti dinlemek ve ona göre önlem almak yerine susturmak yani subabı kullanıp gerilimi yatıştırmak yerine sertleşmek aksine tepkiyi artırıyor işi çığrından çıkaran gelişme mecliste bir tahkikat Komisyonu kurulması oldu DP grubu CHP'nin seçim dışı yollarla iktidara gelmek için hücre örgütü kurduğu silahlandı İsyan hazırladığı gibi gerekçelerle bir soruşturma komisyonu kurmaya karar vermişti 15 kişilik bu komisyon 3 ay görev yapacak basının ve CHP'nin faaliyetlerini soruşturacak karşı devrimcilik iyice tırmanmış durumda e partizanlık almış yürümüş Parti diktatörlüğü öyle ekonomik durum şartları tamamlıyor Bu sırada oldu olacak oldu olacak derken en çok milleti gayrete getiren bardağa taşıran Damla dediğim bir de üstelik Demokrat Parti kalktı bir tahkikat Komisyonu kurdu çok körlemesine gitti Yani İhtilali asıl yapan biz değiliz Aslında onlar yaptılar kurulan komisyon işe başlarken tüm siyasal faaliyetleri yasakladığı gibi gibi komisyonla ilgili haberlere de yayın yasağı kondu ardından getirilen bir yasayla da komisyona olağanüstü yetkiler verildi 15 dp'li basını ve muhalefeti yargılayacak Hatta cezalandırılacak ama alacakları kararlara itiraz edilmeyecek komisyon hem Savcı hem şahit hem de yargıçtır bu adeta CHP'nin idam kararıyo siyasal Yaşamının en önemli ve Unutulmaz konuşmalarından birini o gün bu kanunla ilgili olarak yaptı ve dedi ki arkadaşlar şartlar Tamam olduğu zaman Milletler için ihtilal Meşru bir haktır bu yolda devam ederseniz ben de sizi kurtaramam bu tahkikat komisyonunun kurulması için kararın alınacağı meclis toplantısında İsmet Paşa herkesin anlayacağı şekilde başka türlü Kurtarmak isteyen ama tekrar demokrasiye dönmeyi de amaç edinmiş esas Amaç edilmiş olan kuvvetlere yeşil ışık yakasa bile sarı ışığı yakmış oldu Paşa'nın sarı ışık yaktığı kuvvetler Elbette ki silahlı kuvvetler inünü şartlar Tamam artık ihtilal meşrudur mesajını iletiyi karıştırdı gazete bürolarında bomba gibi patladı akşam ben de sizi kurtaramam sözü Ulus gazetesinin manşeti gazeteyi baskıya verdik bir bir saat 2 saat geçti akşamüstü baskı sırasında bizim pek hep kapatma gazeteyi kapatma zamanlarında karşımıza çıkan polis Yahya elinde bir zarfla bana geldi Polis Yahya aylardır Ulusu kapatma emirlerini getiren memur arkadaşımız olduğu için iyi tanıştırdık iyi ahbaplık BIM gazeteyi toplama emri Halbuki gazete içeride basılıyor dağıtamaz lütfen dedim ik saat Kaybol ortadan ve ik saat sonra gel ve gazel de topla zaten daha henüz yeni baskıya başladık ki abi dedi hissesini çıkartmadan uzaklaştı Biz Gazi basmaya devam ettik Ve o arada Bütün arkadaşlarla arabası bulunan bütün chp'lilere CHP'li milletvekillerine telefonlarla haber yolladık gazetenin dağıtımı için arabalarıyla beraber gelsinler diye kimi ceketli Kimi ceketsiz Kimi kravatlı Kimi kravatsız Kimi şapkalı kimi şapkasız etye neferleri gibi Geldiler sabaha kadar hiçbir polis uğramadı en son gazeteleri y Tabii plansız oldu Yani yeterince planlı olamadı ama bütün gazeteler O ıslak ıslak ellerimle Sepetin içinden tel Sepetin içinden alıp otomobillere yüklerken çoğunu elimle tutmam gerekti aldığını al seninkini al senden sonrakileri orduya gönder hemen gece orduya Ordu aldı dedi ki sen hemen Giresun'a gönder Giresun aldı sen Trabzon'a gönder Rize gönderine kadar sabin ar de 100 gazete GTİ Onlar da bu gazeteleri teksir ettiler bu suretle yalnız Türkiye'de 19 Nisan tarihini Taşıyan Ulus [Müzik] gazetesinde Gazeteciler ve CHP milletvekilleri ifade vermeye çağrıldı basın tam kontrol altındaydı siyasal gösteriler tamamen yasaklanmıştı tahkikat komisyonunun baskılarına karşı muhalefet ve basın yeni mücadele teknikleri geliştiriyor lardı en unutulmayan en etkili olanı ise Çetin Altan'ın tek satırlık bir köşe yazısıydın canım Yazı yazmak istemiyor diğer gazetelerde Kore'de halkın diktatöre karşı nasıl ayaklığına dair fotoğraf ve haberler yayınlıyor lardı bu Kore benzetmesi birkaç gün sonra mecliste İnönü'nün başına iş açtı Eee 27 Nisan'daki meclis Eee oturumu o Eee başlı başına çığrından çıkmış bir oturumdur Eee şimdi bu kanun çıkacak muhalefet de işte Hem konuşarak hem de direnerek o kanunun Eee çıkmasını önlemek istiyor önleyemez işte Son sözlerini söylemek Eee istiyor İnönü'nün Eee konuşması Eee sert bir konuşma Tabii işte Türk milleti Kore milletinden daha az haysiyetli değildir sözünün söylediği oturum eee ondan sonra Başkan İnönü'ye 12 oturum meclisten çıkma cezasını verdi polis soruyla meclisten çıkartılan muhalefet artık sokaktaydı parlamento İnönü'ye kapatılmıştı basın tamamen susturulmuş yay gerildikçe geriliyor basınç hiç durmadan artılı son bir aya girilirken artık muhalefet sokaklardan yükselecek haberler fısıltı gazetesinden okunacaktır beklenen deprem başlamıştı depremin merkez üssü ise [Müzik] üniversiteler ihtilalin işaret fişeği bir perşembe sabahı Beyazıt'ta İstanbul Üniversitesi önünde ateşlendi Sabahın ilk saatlerinden itibaren öğrenci Atatürk heykeli önünde toplanmaya başladılar Kahrolsun diktatörler Hürriyet isteriz diye bağırıyorlardı Çok geçmeden polis müdahale etti öğrenciler Kordon altına alındı gençler dağılmayın ateş açıldı bir öğrenci öldü 40 kişi yaralandı tutuklanan öğrenciler sürüklenerek götürüyorlardı o sırada rektör Sıddık Sami onar olaya müdahale etmeye kalkışınca O da tartaklandı iş iyice çığrından çıkmıştı takviye için üniversiteye Ordu birlikleri getirildi işte ne olduysa o anda oldu öğrenciler Türk ordusu çok yaşa diye slogan attılar askerler önce duralı Sonra birer ikişer gençlerle kucaklaşmaya başladılar sloganlar birden ordu ile beraberiz dönüştü kanlı Perşembe diye anılan 28 Nisan'ı hemen ertesi gün aynı sahneler Ankara'da yaşandı Mülkiye ve hukuk fakülteleri önünde yasağ konunca fısıltı gazetesi harekete geçti İstanbul'da yüzlerce gencin öldürülüp cesetlerinin asfaltlanan yollara gömüldüğü haberleri yayınladı Mülkiye ayaklandı polis Yine ateş açtı ama asker durdu tanklar oradaydı ancak namluları artık iktidara dönmeye başlıyordu kriz dönemi başladığında yavaş yavaş Menderes kendisine olan eski güvenini kaybettiğine dair işaretler vermeye başladı Çünkü bazı anlarda tereddüt ediyordu çok çabuk sinirleniyordum üniversite olayları olduğunda Eee o zaman başbakanlıkta görev yapan Eee Profesör Memduh yaşı gönderdi üniversiteye gidip Bak gör diye dekanla konuştum herkes üzgündü ve herkes Tabii şeyi itham ediyordu suçlu iktidarı suçluyordu bu işe bir çare bulunmasını herkes yarı Ümit yarı ümitsizlikle istiyordu bekliyordu s Bey telefon ettim evine evi maşka daydı o zaman nişantaşında maşka yolunda kalktım gittim salon aldılar Biraz sonra kendisi geldi başında da bir kaş üzer bir bant vardı biliyorsunuz bugün olaylar Dolayısıyla ufak bir yara almıştı ama çok şeydi morali iyiydi gündü ben dedi talebe üzerine kontrolümü kaybettim dedi Başka unsurlar girdi araya Dedi taleb nereye sevk edileceğini kestirmek çok zor bundan sonra dedi Onun için bazı daha değişik tedbirler almak lazım dedi emniyet müdürüyle validen büyük şikayet var tarafsız davranmıyorlar Tabii onlar tek edesin demiyorum ama hiç de bir müddet için vazifeden uzaklaştırın [Müzik] dedi öğrenen Bayar diken üstündeydi hemen Genelkurmay Başkanı ile yaverin İstanbul'a gönderdi ne olup bittiğini öğrenmek istiyordu Ben hemen Refik tgı aradım efendim orada gördüm dedim ki Sayın generalim beni dedim Cumhurbaşkanımız gönderdi Bu hadiseler hakkında iyi malumat alamadık ne oluyor dedim nasıl şey yapıyor neden oluyor Vallah Tayyar Bey dedi Ben başa çıkamadım bu çocukları dedi bu öğretim üyeleri dedi CHP yanlıları kaldırıyorlar askerler o gün cumhurbaşkanının elçisine göstericilerin tutuklandığını söylediler gerçekten de üniversite çıkışında yürüyüş yapan yüzlerce genç cemselere doldurularak Davut Paşa kışlasına götürülmüştü Yaver Mustafa Tayyar bir ölçüde rahatlamış olarak Ankara'ya dönmüştü ki telefon [Müzik] çaldı İstanbul'dan beni Vali Yetkiner arıyor dediler çıktım telefona dedi ki Tayar Bey akşam yakaladığımız cmsl bildirdiğimiz o öğrencilerin hepsi Davut Paşa kışına gitmeden yolda cs'de bırakılmış efendime söyleyeyim oraya yalnız 4050 kişi gitmiş ertesi günü Davut Paşa kışlasının futbol takımıyla maç yapmışlar 22 berabere kalmışlar Vaziyet böyledir ordunun tavrı Böylece açığa çıkmıştı Ordu ık iktidarın kontrolünde değildi olaylarda ölen genç için yazdığı ağıtı Türk ordusu Yetiş gel diye bitiriyordu Mehmet der Malatya'nın kuzusu kurşunun da ciğerinde sızısı Atatürkün Atatürküm Neredesin Öyle miydi alnımızın yazısı Canım seni arzuluyor Mehmedim [Müzik] gyun Bir Türk Ordusu Türk ordusu gel Menderes bu olayların yaşandığı gece Radyo başa geçti Uzun bir konuşma yaptı sesi yorgun ve titrek aziz ve muhterem vatandaşlarım memlekette estirmek istenilen ısyan havası etrafındaki bugünün hadiseler bildirmek suretiyle bu konuşmalarımın asıl maksadını teşkil ed bugün Ankara'da Hadise olmamıştır İstanbul'da ise bugünün hadiseleri gayet basit ve ehemmiyetsiz iki teşebbüsten ibaret kalmıştır şu da var ki İstanbul ve Ankara hariç Esasen yurdun diğer yerlerinde kayda değer hiçbir şey yoktur Menderes kaymaların sadece birkaç büyük kte ve üniversitede görüldüğünü ülkenin geri kalan bölümünün sükunet içinde olduğuna bakıp olaylara önem vermiyordu Devletin istihbarat örgütlerine soruyor onlardan da elle tutulur bir bilgi gelmiyordu ordunun hükümete bağlı olduğu kargaşanın muhalefet ve onların kışkırttığı bir avuç insandan kaynaklandığı ileri sürülüyordu işte temel yanılgı da buydu MİT Teşkilatı Hiçbir haber getirmez kıvır zıvır günlük haberleri getir jandarmadan öyle haber alırdık milli şeyden Eee Güvenlik kurulundan aşağı yukarı aynı şeyler gelirdi hiçbir şekilde Radikal Efendim orduda şöyle şöyle bir kaynaşma ihtilal var olmazdı o Nisan gecesi Çankaya'da toplantı yapıldı Bayer Profesör Ali Fuat başgil'e güvenirdi ona akıl danıştı başgil'in önerdiği çözüm çok basitti hükümet Derhal istifa etmeli ardından da Halk Partisinin de katılacağı bir Milli Birlik Hükümeti kurulmalı ydı yani demokrasinin sağduyusu ve bir başka kuralı işletilmeli Bayer kızdı hayır dedi tenkit zamanı geçti şimdi tenkil yani sertlik zamanıdır en yapılmaması gereken seçilmişti sertlik Zira artık sertlik daha fazla sertliği getiriyor ve olayların önü alınamıyordu Sokaklardaki olaylar hemen orduya yansıyordu bir bölüm subay için Vatan kargaşaya düşmüş Kardeş kanı akmaya başlamıştı demokrasi veya oyunun kuralları değil önemli olan ülkeyi kurtarmaktır Onlara göre Bunun tek yolu bu gidişe dur demekti o ortam içinde kimse rejimin geleceğini ileride karşılaşılabilecek sorunları düşünmüyordu veya düşünemiyordum bir mektup aldı altındaki imzada Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal gürsel'e [Müzik] aitti bir gün oturdu eski harflerle eten menderese hed Abin bir mektup yazdı mektupta Eee üniversiteye asker sevkinin doğru olmadığını üniversiteli gençlere Ateş açılmasının doğru olmadığını yanlış hareketler yapıldığını falan işaret ettikten sonra eee bunalımın giderilmesi için Celal Bayar'ın cumhurbaşkanından istifa edip yerine Adnan Menderes'in cumhurbaşkanına getirilmesinin iyi olacağını Çünkü halen diyor Bütün bu diyor Demokrat Parti'nin hatalarına rağmen yanlış davranışlarına rağmen büyük diyor halk kitlesi Menderes'e muhabbet beslemektedir Efendim ona güvenmek tedir böyle bir değişiklik memleketi yatıştırır diyor iyi olur diyor böyle bir mektup beni çağırdı dedi ki benim dedi Emir subayım dedi bir e Personel binbaşısı Şeref Bey vardı Emir subayı çok değerli bir subaydı dedi ki onu al odanıza gidin odanızın kapısını içeriden kilitle bunu dedi Ona daktilo ettir bu mektubumu dedi Üç nüsa yazdır getirin bana o üç daktilo mektubu götürdüm üçünü de imza ettim imza ettikten sonra birini bana verdi bunu dedi Siz saklayın sizde Dursun dedi bana birini de imza etti bunu dedi zarfla üzerine yedi Milli Savunma Bakanı ethen Menderes'in ismini yazdı kendisi bakana gitti bakana mektubu verdi Sonra döndü geldi K dedim ki bakanın tepkisi ne bakan da bizim gibi düşünüyor o da Demokrat iktidarın dedi çok ciddi hatalar yaptı görüşündedir Menderes Başbakanın çocukluktan arkadaşıydı kendisine soyadını alacak kadar yakındı birlikte Büyümüşler siyasal yaşama birlikte atılmış o güne dek [Müzik] heza muhtıra mektubuyla geliyordu İki Kader Arkadaşı o gün son derece önemli bir karara vardılar Adnan Bey'in evinde istifaya zorlamış ve Adnan beyi razı etmiş istifanın şekli de şu istifa evvela radyoda ilan edilecek Ondan sonra Bayar duyacak hadiseyi istifa Eee mektubu işte konuşmuşlar evet demiş Adam Peki demiş İkna etmiş heten bey evde o arada meclis başkanı gelmiş ad beyin evine Refik koraltan Refik koraltan bakmış eten beyin anlatması bana buu bakmış çocuklar size bir şey var demiş Bey dayanamamış dediğim gibi demin karak söyledim demiş böyle böyle ben istifa ediyorum demiş a demiş po bir şey söylememiş şey oran 5 dakika oturmuş müsaade edin demiş ben gideyim falan demiş ayrılmış yarım saat sonra kökten eten beyi çağırmışlar Adnan Bey değil eten Bey söylenen Şu banaen Bey'in söylediğine göre Seninki istifa edecekmiş Seninki tabir de aynen böyle söyle istifa etmesin Bey diyor ki ben diyor istifaya şey yapan Telkin eden benim istifanın lüzumlu olduğuna kanaatim var Bu kanaatimi da Adnan Bey'e Arz Ettim söyledim O da kabul etti şimdi ben istifa etme diyemem Adnan Bey'e diyorum ancak Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı bu işi istemiyor derim Kabul eder etmez onun bileceği Hadise iniyor aşağı Adnan Bey'i görüyor Adnan beye diyor ki böyle böyle Hadise oldu ben de bu cevabı verdim ya diyor Adan Bey biraz daha diyor bekleyelim Bakalım bekle bekle Köşk bu görüşmelerde Gürsel'in mektubundan haberdar edilmedi eten Menderes o gece Kara Kuvvetleri Komutanı Cemal gürsel'i çağırarak kendisine 3 ay izin verildiğini söyledi Nasıl olsa temmuzda izni bittiğinde Gürsel emekli olacaktı Paşa İzmir'e gitmek üzere bavul toplarken örgüt telaşlandı Başsız kalma tehlikesi belirmişti ama tam Gürsel'in gideceği gün yeni bir lider sürpriz bir şekilde ortaya çıkıverdi Başkan Gürsel'in masasının üstüne izin kağıdı zarfı konduğu gün benim sekreterim bana geldi Durumu anlattı e dedim Gülsel Paşa'ya bir uğurlama yapılmıyor mu yapılmıyor dedi sakıncalı görüyormuş dedi ben bundan yararlanmaya karar verdim hem gürsel'i uğurlamak hem de kimse uğurlamaya çıkıp uğurlamada Ben buradayım demek istiyorum isteyeceğim örgüte oturdum bu uğurlama işleri protokol İşleri personel Başkanlığının görevidir Ama onların hiçbirisi hareket geçmedik için ben Lojistik Başkanlığı olarak bütün Kara Kuvvetleri odalarına birer Emir gönderdim Bu akşam saat 9.30'a orduevinde orgen Gürsel uğurlama Gürsel için uğurlama töreni yapılacaktır saat 9.0 oldu toplantı yerine geldim hiç kimse yok öyle baskısı var ki partinin gelde gidiyor diye zaten kızıyorlar Bizi bırakıp gidiyor diye beyler Benim yazı boşa gitti Yani kimse gelmedi çok zor durumdayım sekreterim geldi bir emrin var mı dedim git ordu evine ne kadar öyle briç oynayan Kağıt oynayan içen sivil asker ne kadar Hepsini topla buraya çabuk rezil oluyoruz biliyorsun durumu o gitti hepsini toparladı geldi Orası doldu neyse o sırada da Gürsel Paşa Benim şansım bu çıktı çok sevindi Güreli izmir' nicedir hayalini kurduğu bahçe içindeki evine taşıyan uçak havalanırken örgüt Cemal Ağın Çok geçmeden Ankara'ya geri çağrılı biliyordu ama o gün için başlarına yeni bir [Müzik] lazımı oğlun kapısını çaldığında karşısında kendisinden de ateşli bir Paşa bulmuştu Yahu dedim Orhan ne durumdayız bu komutanlar Uyuyorlar mı Ben böyle deyince Orhan dökülüverdi Komutanım dedi komutanlar uyuyorlar ama dedi biz uyumuyoruz yalnız başımız yok dedi başımıza geçeceksin kolu tütüyor ben güldüm dedim Orhan sen benden korkuyorsun yok paşam dedi Neden korkalım D Biz senin erkek adam olduğunu biliyoruz dedi kabul etmesen de Dedi kimseye söylemezsin bu şu koluna baksana dedim hala kolu tütüyor or koluna baktı hiç unutmuyorum kaptı kolu kucağına getirdi 555k günlerdir tüm üniversiteler heres bu parolayı fısıldıyordu birbirine 555k 5 ayın 5 günü saat 5'te kızılayda demekti tam o saatlerde Bayar ve Menderes havaalanından dönüyor olacaklardı Kızılay'da yaklaşan bir fırtınanın öncesindeki sessizlik vardı bu sessizliği ıslıkla mırıldanan bir marş bozdu bunu ıslıkla başlatacağız önce ıslıkla Bu şarkıyı söyleyeceğiz sonra eğer kalabalık büyürse O şarkı haline gelecek Eee Epi de tereddüt geçirdik işte gecikenler oldu falan 555k denir ama o nümayiş Aslında Eee 5i 45 geçe alıya çeyrek kala başladı O tereddütler arasında Eee sonunda biraz şeyle Eee tuhaf bir şekilde ıslık çalarak aşağı doğru yürümeye başladık ıslık sesleri de yükselmeye başlamış öyle aşağıya doğru bir süre gittik Eee orada eee bir daha baktığımda iyice kalabalıklaştı Yani bir 200 kişi falan olduğunu tahmin ediyorum Eee o zaman da marş söylenmeye başladı zaten kendiliğinden Böylece başlamış oldu Eee sonra e kalabalık tersine döndü en arkada olanlar en öne geçmiş oldu Biz de geride kaldık Eee diğer tarafta bir sesler duyuldu Menderes geliyor dediler Biz sayın cumhurbaşkanı önde biz üçümüz koraltan Sayın Menderes Ben beraber hareket ettik Kızılay'a geldiğim sırada baktım Ön kapalı bir takım hareketler var koşmalar var falan Arabayı şeye çevirdi Necati Bey caddesine doğru geriden e Annem Bey nereyi Tayyar Bey dedi Efendim orası kapalı Galiba dedim ve işaret de ettiler bize yolun kapalı olduğunu oradaki trafik memurları onun için Yok yok dedi girelim içeriye Biz o hengamenin içerisine girdik Kızılay bir anda yangın yerine dönmüştü eski Kızılay binasının önünde arabasından inen Başbakan kaynayan Bir kazanın ortasına balıklama atlamıştı adeta korumaların arasında Güven Park önünde yürürken çevreden bağıranlara da ne istiyorsunuz diye soruyordu bir genç Hürriyet istiyoruz diye bağırdı Menderes kızgındı Hürriyet olmasa bir başvekil bunları söyleyebilir misiniz diye bağırdı itiş kakış arasında Üstü başı hırpalanmış kravatı kaykılmış Gömleğinin ucu pantolondan çıkmıştı yolun kenarında bekleyen bir gazeteciye ait arabaya kendisini zor attı ve hızla başbakanlığa doğru uzaklaştı ben odamda oturuyordum Namık Gedik de benim odamda dı Birden Kapı açıldı Bayar girdi içeriye Namık gediye Namık Bey hemen Kızılay'a gidin megafonlar la ilan edin dağılmalarını ilan edin dağılmadı takdirde Ateş edileceğini söyleyin kızılayda o akşam ateş açılmadı ama Bayar'ın orada verdiği Emir yıllarca tartışıldı artık ipler iyiden iyiye Cumhurbaşkanın eline geçmişti Bayer duruma el koymuş Menderes iktidarın ilk yıllarındaki gibi ik plana [Müzik] düşmüştü işte meşhur İzmir gezisi bu atmosfer içind yapıldı anar'ın Oğ hav kendisine sürekli olarak yaklaşan felaketten istifadan baskı tedbirlerinden söz edenlerin arasında bunalmış Menderes bu tür durumlarda hep yaptığı gibi kendini kalabalıklara attı Demir kıratın 10 yaş gününde Ege'ye yetiştiği topraklarda kitlelerin sevgisinde Şifa aramaya gitti aradığını fazlasıyla buldu İzmir Rıhtımında 200.000 kişi tarafından karşılandı bir insan selii Atatürk ile deniz arasında denizle insan birleşiyordu bütün yollar kapalıydı çok büyük bir kalabalık halkın arasından zor geçti kürsüye gitti konuşmasını yaptı ve büyük bir kalabalık İzmir bağrına bastı kendisini çok güzel bir toplantıyı dedi eee bir ülke büyük bir buhran geçiriyor dedi yani eee ülkeyi kötüye ülkenin devletin kötüye gitmesini isteyenler var dedi eee bir bunalımdan bu gerilimden bunalımdan ancak bir seçimle çıkılır dedi Ve bunu yapacağız dedi bir Erken seçim yapacağız dedi o geziye katılan bir kimse bir ay sonra bu iktidarın devrileceğim düşünmesi son derece güç olurdu çünkü Eee büyük bir coşku var mesela Tarsus'tan geçerken Ben gözümle gördüm bir baba oğlunu süslemiş Kucağına almış elinde bıçak kurban edeceğim dedi zorla elinden bıçağı [Müzik] aldılar İzmir'deki bu manzara Ankara'da kendisine istifa öneren lere de en iyi cevabı veriyordu kalabalıkların yanıltıcı büyüsü bir anda Menderes'i Sarmalı yı verdi istifayı düşünüyordu İsa da orada Vazgeçti Ege'nin sevgisi Menderes'in sonunu hazırladı ihtilalin ayak sesleri Ankara'da bir cumartesi günü çınladı bir süredir üniversite olayları nedeniyle zaten huzursuz olan Harbiye ayaklandı nehrunun Ankara'ya geleceği gün harbiyelilerin İnzibat gibi yollara dizilmesi bardağa taşınan Damla oldu genç öğrencilere noktasını fısıldayan asker Yüzbaşı Fuat noras Ordu evinde buluştuk 1.3a pek az bir Eee Grup oluşmuştu tehlikeliydi saat 2 olduğu halde Biz kaldırımdan yürüdük harbi eli yoktu 2 bir ya da 3 gece Kızılay'a inen o kavşaklardaki bütün yollardan sanki kovayla dökülmüş gibi Harbiyeli döküldü oraya birdenbire Trafik durdu otomatikman o zaman e kötü bir imajı olan polisler taşmaya başladı üniformalı polisler korkuyorlardı askerden Yüzbaşı İhsan savim bu arkadaş Harita Genel Müdürlüğünde o zaman haritacılar genelde araziye çıkıp Eee görev yaparlar ilkbaharda evde Hazırlık yapmak için balyaları için gerekli bir urgan Almış eline yürüyüş esnasında heyecandan Bu urganın üzerindeki paket kağıdı gazete vesaire Neyse düşmüş çıplak urgan elinde O zamanki Örfi idare kumandanı Namık argüç hışımla üstüne yürüdü buna Biz grup olarak bakıyoruz Ne o elindeki urgan dedi beni mi asacaksın cevap Evet gerekirse ihtilal Aslında orada başlamıştı harbiler Zafer anıtına kadar yürüdüler orada İstiklal Marşı ile Harbiye marşını okuyup dağıldılar Ordu ayaklanmış iktidara en açık şekilde Meydan okuyordu harbiyelinin ayak sesleri çok kısa zamanda Çankaya köşkünde duyuldu Sayın cumhurbaşkanına dedim ki efendim bu bir harekettir bizi deniyorlar deniyoruz Bunun arkası ihtilale doğru gider Ordu sahnedir işte meydana çıktılar evvela bunları çarpıyorlar arkadan da diğer büyükler gelecek dedim Bunun şeysi yapılacak şey harp okulunu silahtan tec edip dışarıya göndermekten Başka çare yoktur Hemen dedim bunları uzaklaştırmak lazım Ankara'dan Peki dedi Hadi koraltan dedi evine gidelim oradan şey yapalım kalktık koraltan geldik koraltan yanında Ben durumu anlattım oradan başbakanlığa geldik Başbakanlık ana baba günü gibiydi başbakanlıktaki zirvede harp okulunun bir an önce tatile sokularak silahlarıyla birlikte İzmir'e nakli kararlaştırıldı karar Harbiye komutanı Sıdkı ula'ya bildirildi ama ulay da örgütlendi haberi derhal arkadaşlarına uçurdu mehmetçiği işin içine sokmayacak göre harbiye ellerindeki tek silahtı Harbiye giderse ihtilal biterdi Bundan dolayı derhal acele edilmeliydi o akşam ihtilal komitesi Madanoğlu başkanlığında toplandı onlardan habersiz yapılan Harbiye yürüyüşünden dolayı biraz ürkmüş derdi herkes fısıldıyordu s sari Bu mikrop gibi geçici herkes fısıl fısıl konuşmaya başlıyor ya ne biçim ihtilalcilik bu ama Önüne geçmenin imkanı yok artık ben iyice sinirlenmiştim tepsiye bir vurdum tepsinin içindekiler hepsi odanın içine yayıldı sıkı tutmuş ama tutuyormuş Demek ki tepsi elinde kaldı iki sapından tepsi elinde kaldı döndüm çocuklara oğlum dedim bu işi hemen yapıyor muyuz yapmıyor muyuz bağırarak ama kendimde değilim ben o fısıltıdan çıktım şimdi yırttım o perdeyi bağı yapıyor muyuz yapmıyoruz hepsi birden baılar yapıyoruz dediler yapıyoruz Hadi öyle dağılalım örgüt harekete geçerken iktidar Çankaya'da çare arıyordu Bayer başkanlığında yapılan toplantıda dp'nin beyin takımı Menderes'e bir teklifle gelmişti krizi aşabilmek için hükümetten bazı bakanlar değiştirilmeli bu teklifi Menderes'te bayarda Beğenmediler onlar bunu bir zaaf ifade edeceğini bir zaaf ve muhalefetin yaptığı baskıya bir ödün bir taviz sayılacağını ve bunun arkasının geleceğini işlerin daha da azacılı Belki daha fena sonuçlar doğuracağını söylediler [Müzik] TP genel idare kurulu toplantısına ertesi gün başbakanlıkta devam edildi Gündem yine aynıydı ama bu kez Başbakan daha sinirliydi anlatın dedi Ben anlattım yani bu gergin havayı değiştirmek gerektiğini bir siyaset değiştirmesi çarpıcı bir da bir şeyler yapmamız lazım geldiğini söyledim ve bazı örnekler verdim kçi olaylarını falan Tabii bunları dinlerken benim konuşmamı dinlerken Başbakanın sinirlendiğini görüyordum Siz bunu daha evvel de söylediniz Dün de söylediniz daha evvel de söylediniz ama bir idare bir devlet devlet İdaresi müşkülat gerginlik Buradan nasıl çıkılır buradan sizin dediğiniz yollarla çıkılmaz Ben çıkaracağım dedi sizi bu zorluğun içinden Ben çıkaracağım e çıkaramıyorsun dedik gerginlik hasıl oldu Başbakan attı Benim işim var dedi daha fazla kalamam Burada sizi Dinleyemem dedi bıraktı toplantıdan çıktı gitti Başbakan artık eleştiri duymak istemiyordu Oysa her ağzını açan ona hatalarını sırıyan kurulu vardı Halbuki o kendisini Eskişehir'e kalabalıkların kucağına atmak için sabırsızlanıyordu bütün bakanlar kuru şu seyahate tehir edin be tehir edin de şu işi bitirelim dedik canım İki günden ne olacak ik gün sonra geleceğim Ben 2 gün sonra kıyamet koptu başbakanlıkta bu soğuk rüzgarlar eserken Ankara'nın değişik karargahların ihtilal komitesi son hazırlıkları gözden geçiriyordu iktidar artık sadece birkaç günlük mesafedeyim müdahaleye hazırdı üst kademe ise aynı gün talihsiz bir girişimle Başbakana endişe edilecek bir şey olmadığını söyleme gidiyorlardı Harp Okulu öğrencilerinin yürüyüşünden sonra önemli ölçüde yüksek rütbeli generallerin devrin başbakanı Adnan Menderes olan görüşmeleri var ve bu görüşme içerisinde rejime bağlılıkları ve Eee Harp Okulu yürüyüşüne filan bunlara bakılmaması gerektiği muhalefetle bir olup iktidarı devre dışı Bırakmak gibi böyle bir düşüncenin asla yer edemeyeceğini Özellikle de Eee Başbakan olarak kendisine güvenlerinin e ve müspet duygularının hiç eksilmeden devam ettiğini ifade eden bir durum var işte Menderes'i en çok yanıltan bu ziyaret oldu aralarında genelkurmay başkanının da bulunduğu 20'ye yakın General sizden yanayız diyorlardı O halde rahat uyku yyb bilirdi o gece köşkün terasında gref suyunu yudumlarken kulakları yaklaşan tankların sesine kapalıydı askeri müdahaleden endişelenen Mükerrem saru dahi dinlemek istemi nöbetçi dolaşıyor arkada başını çevirdi nöbetçi gidiyor bir yere kadar sert adımlarla gidiyor oradan dönüyor yine sert adımlarla hareket ettiği yere geliyor Doktor dedi bu Mehmet mi bize silah çekecek dedi bumet bize dedi Menderes gidişi hissediyor ancak tam teşhisini koyamıyor bunu değiştirebilecek kesin adımları atmıyor veya atıyordu olaylar geliştikçe hatalar artıyor ve İçinden çıkılması güç bir kısır döngüye giriliyordu saat tam 12'ye 5 vardı Son anda kapısı çalındı ve en yakın arkadaşlarından uyarı geldi Yarın darbe oluyor istifa [Müzik] edin şartlar Tamam olunca Milletler için ihtilal Meşru bir haktır İsmet Paşa 27 mayıs'tan bir süre önce bu sözleri söylediğinde Yer Yerinden oynamıştı en büyük tepki de Tepe'den gelmişti iktidar partisine göre ülkede bir askeri müdahaleyi haklı gösterecek hiçbir durum yoktu seçimlere bir yıl kalmıştı Başbakan gittiği her yerde coşkuyla karşılanıyordu birkaç büyük ildeki öğrenci olayları dışında ülke Huzur için ancak aynı manzaraya Muhalefet partileri ve diğer muhalif çevrelerin gözlüğüyle bakıldığında durum çok farklıydı basın üniversiteler sendikalar siyasal partiler baskı altındaydı özgürlükler giderek kısıtlanıyor iktidar kimseye ters söz söyletmem çalışıyordu ekonomi gittikçe kötüleşiyor günlük yaşamın getirdiği hoşnutsuzluk buna ekleniyor Ana muhalefet partisi kapatılıp bir diktatörlüğe kılıyordu sanki toplum bir patlamanın eşiğine gelmişti işte bütün Bu ortamın içinde yaşayan subaylara göre İsmet Paşa'nın dediği gibi şartlar tamamdı ihtilal artık Meşru bir haktı ülke uçurumun eşiğinden kurtarılmalıdır Bu arada kimsenin aklına demokratik rejimin derin bir yara alacağı gelmiyordu kimse demokrasinin kuralları uygulanarak krizden kurtulabileceğini düşünmüyordu artık 12'ye 5 [Müzik] vardı en zor gün mecliste başladı DP grubu yine isyan halindeydi 90 milletvekili son gelişmeleri tartışmak üzere bir önerge vermişlerdi tahkikat komisyonunun kaldırılmasını erken seçime gidilmesini ordudaki kaynamanın konuşulmasını istiyorlardı ama Menderes orduyu gruba yargılamaya hiç niyetli değildi Başbakan çıktı en son yorgun asabi O da çünkü gruba Burada bugün konuşmayalım sakıncalıdır dediği halde Grup ısrar ediyor konuşmakta o bakımdan Hem kızgın hem yorgun hem asabi bu haleti Ruhiye içinde çıktı dedi ki parti lideriniz olarak Teessüf ederim dedi bu Başbakanın grubu son görüşü olacaktı Parti yönetimi ve bakanlar kurulundan sonra başbakan grubuyla da dargın ayrılıyordu Eskişehir'e hareket etmeden önce Menderes Çankaya'ya çıktı Asıl sürpriz kendisini Çankaya'da bekliyordu Bayar'ın yanında Genelkurmay Başkanı Rüştü erdelhun vardı Cumhurbaşkanı Menderes'e rejimi kurtarmak için bulduğu yeni formülü açıkladı Meclis kararıyla sıkı yönetimin yetkileri artırılacaktır önerilen şey bir yarı askeri rejim Sayın bear'ın Genelkurmay Başkanı rahmetli Rüştü erdel hunla da ayrı olarak görüştüğü Eee ve bir kabine toplantısına kendisinin başkanlık edeceği rüşt Erder hunla olan bu görüşmesinde Başbakanın da bulunduğu Eee En azından orduya daha geniş yetkiler ülke yönetiminde tanıyacak bir yasal düzenleme belki yapılmasını ihtiva eden böyle bir üçlü görüşme olduğu ertesi günün bunun kabine toplantısında görüşüleceği kendisinin hükümet toplantısına başkanlık etmek üzere başvekil gittii Fakat o toplantıya başvekil Adnan Menderes'in katılmadığı şeklinde Eee belirli Eee yazılar da yazıldı ve çıktı köşkte bu görüşme Başkentte türlü Söylentilere yol açtı Bayar'ın erdel huna Başbakanlık teklif ettiği dahi söylendi En azından belli Yetkilerin genelkurmay'a Devri söz konusuydu Eskişehir'e gideceği öğrenince erdelhun Paşa gidip görmüş başbakanı demiş ki sizin yokluğunuzda burada bulunmadığınız sırada 21 Mayısa olduğu gibi Harbiye yürüyüşü gibi ona benzer bir olay Zuhur ederse bu işlerle kim meşgul olacaktır kim Emir verecektir Eğer ete Menderesi bırakırsanız yanlış olur hatalı Olur demiş Başbakan da Siz meşgul olun siz bakın bu işlere demiş Sonra ayrıldıktan sonra güya Başbakanlık müsteşarı Ahmet Salih korur Başbakana demiş ki bu iş siyasi bir iştir Politik bir iştir kabineyi ilgilendirir yani böyle bir yetkiyi veremezsiniz erdelhun Paşa'ya uyarmış başbakanı fakat Rüştü Paşa Bana anlattığı zaman dedi ki başbakan bana hiçbir şey söylemedi Menderes bayar'a bir düşüneyim demiş ve kendini havaalanına atmıştı uçağı Eskişehir için havalanırken Ankara'nın O kendisini kemiren kasvetinden kaçıyor sadakatinden hiç kuşku duymadığı halkın kollarına koşuyordu Oysa Eskişehir Onun için son duraktı Menderes'in uçağı Eskişehir ask havaalanına indiğinde çarp dönmeye başlamıştı o güne dek Hiçbir zaman bir askeri darbeye ihtimal vermeyen Menderes ilk kez orada havaalanın çıkışında uçurumun kenarında olduğunu fark etti biz Eee Üstün önünde otururken Menderes kafilesi otomobillerle geldi bir güzergahı takip ederken 40-50 kişilik bir subay topluluğu öne çıktı O da kendisini selamlayacaklar zannetti ama Subaylar bir komutla geriye döndüler ve ellerinden bir harekette bulundular Yani bir protesto hareketinde bulundular Başbakan bu İsyan karşısında şok olmuş sarsılmıştı miting meydanında kürsüye çıktığında hala kendine gelememiş o sarsılmasını tamamen bertaraf etmediği or oldğu bir konuşmadan da anlaşıldı Çünkü bir Eee eee hazırlanmış bir konuşması vardı genellikle konuşmasını hazırlar fakat Eee onu önüne koyar daha çok irticalen konuşurdu Bu sefer o konuşmayı da hiç çıkarmadan tamamen irticalen konuştu ve yumuşak bir konuşma çoğunu da duyamadık Çünkü orada vilayetin önünde hazırlanan o perlerin birisi şeyini kesmişti kablosunu kesmişti bağırarak konuşmak mecburiyetinde kaldı Menderes'in bağırarak duyurmaya çalıştığı şey aslında tahkikat komisyonunun görevini tamamladığı ve yakında seçimlere gidileceği haiyu duyabilecek kadar sesi ne de gerçekleştirebilecek kadar ömrü kalmıştı Menderes Eskişehir'de temel atarken Genelkurmay Başkanı Rüştü erdelhun Ankara'da genelkurmay'ın sinema salonunda yüksek rütbeli komutanlarla bir değerlendirme toplantısı yapıyordu erdelhun komutanlara bütün Yetkilerin kendisinde olduğunu açıkladı silahlı kuvvetler hükümete karşı bir hareketin içinde değildi orada onu dinleyen komutanlardan bazılarının birkaç saat sonra hükümeti devireceklerdi Hun Toplantıdan sonra ordunun iktidara bağlılık mesajını köşke götürürken ihtilal komitesinin çekirdek kadrosu gece yarısı operasyon son rötuşları yapıyordu evvela öğleden sa sonra evvel saat 11'de sonra öğleden sonra saat 2'de toplanarak ayaküstü yani Sami küçüğün odasında ayaküstü toplanarak kesin kararımızı verdik ve ihtilal makinesi işlemeye başladı saat 2'den sonra her şey bitti yani 14'te ihtilal kararı verildi ve makine işlemeye başladı ihtilal çek kosu saat 21'de har bokunda top olmak üzere ayrıldık Herkes kendi kanallarını işletmeye başladı ihtilal sabırsızlanıyordu karargah harb kaydı İstanbul'da operasyonu Binbaşı Ahmet Yıldız sıkı yönetim idare merkezinden yönetecek Cumhurbaşkanlığı köşkünde Osman Köksal bayarı tutuklamak için işaret bekliyordu hava karardığında Harbiye'de bütün eller [Müzik] Menderes o gece Eskişehir şeker fabrikasında Başbakan olarak yiyeceği son akşam yemeğine oturdu başta her şey yolunda görünüyordu Başbakan neşelendi orada bir subay geldi Ona bir gül ikram etti neşelendi Hadi Dağ başını duman almış maşları söyleyelim herkes Marşı söylemeye başladı orkestraya işaret etti filan derken telefona çağırdılar telefona arayan Refik koraltan İstanbul'da üniversite profesörlerinin sessiz bir yürüyüş başlattıklarını haber veriyordu Başbakan döndüğünde keyfi kaçmıştı Adnan Bey heyecanlanıyor bakıyoruz yüzü kızarıyor gittikçe hazırl biraz da içiliyor Tabii ve biz e de biraz Tedirgin oluyoruz Hatta bandoya Ercüment haber yolladı artık çalmasınlar diye Ve nitekim çıktı Adnan bey o meşhur Kara cübbeliler diye gayet sert bir Nutuk söyledi ve ben Ercümen çok üzüldük Ben kalktım gittim yanına Biraz sert oldu dedim Evet öyle oldu değil mi dedi gazeteciler var beyefendi burada gazetelerine telefon etmeye gittiler dedim Menderes Üniversite hocalarına Kara cübbeliler diye hitap ettiği o konuşmasına yayın y koyd zaten bu haberin hiç y şı yü günü al haberleriyle çıkacaklardır [Müzik] Ankara'da Harekat başlamak üzereydi çekirdek kadro harbiyee toplandı dışarıya telefon bağlantıları kesildi şehir planları yerlere serildi artık geri dönülmez bir noktaya gelinmişti dedim Arkadaşlar bunlar dokununca devrilir ve devrilecekler göreceksiniz artık işe başlamış bulunuyoruz Biz başlayıncaya kadardır Bunun zorluğu bundan sonra bir şey yok Siz dedim şimdi bana söz verin ne Bern Elçiliği ne İçişleri Bakanlığı Hiçbirimiz hiçbir vazife görevimizin dışında kabul etmiyoruz bu işi bu devlet için bu ülke için bu millet için yapıyoruz böyle yuvarlak Şimdi tam anımsayamıyorum yemin ettirdim bu yeminin de çok da tesiri oldu tek canlandılar Hepsi 26 Mayıs gecesi harp okulunda ihtilal için işte böyle yemin edildi ihtilalin gecesi başlıyordu Menderes Eskişehir'de Bayar Ankara'da uykuya çekilirken tanklar ağır ağır meydanlara doğru yürüyorlardı 10 yıl önce bir Mayıs gecesi sandıkla iktidarı alan Demokrat Parti yıl sonra yine bir Mayıs gecesi silahla devrilecek 26 Mayıs gecesi sadece bir iktidarın değil Türkiye Cumhuriyeti'nin kaderinin değiştiği bir gece oldu iktidar derin bir uykudayken ihtilalin beyin kadrosu harb okulunda son hazırlıkları tamamlıyordu 6 yıldır hazırlanan ihtilale Artık birkaç saat kalmıştı 6 yıllık hazırlığa rağmen Aslında elde hiçbir ciddi plan yoktu plansız programsız tam bir gece baskını düzenlenecek ordunun yönetim kademesi iktidar yanlısı ydı Bu nedenle müdahalenin Emir komuta zinciri içinde gerçekleşmesi olanaksızdı bu Tabandan gelen bir Harekat olacaktı harekatın temel direği ise harbiyei Harbiye dışında tam Güven duyulacak hiçbir kuvvet yoktu Hatta Merkez Komutanlığı gibi birimlerin direnişe geçmesi bile mümkündü 27 Mayıs günü işte böyle bilinmezler ve risklerle başlıyordu son sözü ihtilal karargahının komutanı tu General Cemal Madanoğlu söyleyecekti ben içeri girdiğim zaman Eee Cemal Madanoğlu Paşa sohbet etmiyor böyle dizlerinin üzerine iki dirseğini koymuş Efendim ik dirseği şeyin üzerinde şu iki başparmak ve şehadet parmaklarının arasında başını böyle tutuyor yere bakıyordu böyle oturuyor yanında ben kapının eşiğinde belirdik ki plan yok dedi hazırlık yok dedi hiçbir şey yok dedi bırakalım bu işi dedi gidelim dedi Celal Bay'dan Randevu alalım dedi Adnan Menderes'i görevden alsın dedi bu iş dedi Böylece daha iyi Hall olur dedi hiçbir planımız yani kağıda dökülmüş planımız yoktu her şey kafalarda diı kafadan yapıyorduk planlamaları ama kağıda dökülmüş yasaktı yoktu ilk defa o saat yani gece 23 15'te Eee herkesi yatırıp sükunete kavuşturduk sonra yerlere Masaların üzerine Ankara planları küçük mastaki planlar açıldı ölçekli planlar ve onların üzerinden başladık birlikleri ayarlamaya ve görevleri bölüştürme Az sonra yere serili planlarda kilit hedefler seçilmeye başlandı ilk ele geçirilecek noktalar ve ilk tutuklanacak isimler belirlendi Harbiye artık sabırsızlanıyordu bir an önce Harekat emrini bekliyordu saat 11'e doğru Emreler bitti herkes çekildi biz bize 56 kişi kaldık harp okulunun kaçta hareket edeceğini sordular bana 3te başlayacağız harekete üçe çeyrek kala dedim Bu arada Sıdkı Paşa Eee planlamanın sonunda Peki dedi radyodan anons yapmak lazım bir şey hazırladınız bir şey hazırlamadı dedi Dedim ki onu Ben hazırlarım siz onun için endişe etmeyin kalktım oradan eğitim ve Harekat subayının odası var yan tarafta oraya geçtim orada oturdum ilk yayınlanan bir numaralı bilgiyi bildiriyi orada kaleme aldım Bu arada yazanlar da arada bir yazdıklarını bana okuyorlar Mesela benim aklımda kalan üç defay diı ama ikisi aklımda birinde dediler ki Türk ordusu iktidarı ele almıştır idareyi ele almıştır diye Ha tamam dediler düzelttiler en sonunda altına imza atılacak altına ne imza atalım Tüm general Cemal Madanoğlu çok küçük gelir Türk ordusunun karşısında or General Cemal Gürsel desek Cemal Gürsel ortada yok herkes biliyor İzmir'i gittiğini izinli olduğunu ben Silahlı Kuvvetler birliği değil silahlı kuvvetler değin Türk Silahlı Kuvvetleri tamam dediler Türk Silahlı Kuvvetleri Böylece Harekat Türk Silahlı kuvvetlerine mal edildi parola inkılaptır o saatte ihtilalcilerin kafasındaki en önemli soru hala Acaba ne olacak direnen Birlik olacak mı şeklindeydi ülkede ortam müsaitti ancak hiç bilinmezdi önce İstanbul'daki Zırhlı Birlikler harekete geçti ardından da saat tam 0 3'te harp okulundan 4 ekip çıktı ilk görev Merkez komutanını teslim almaktı Merkez Komutanlığı ihtilale katılırsa büyük bir askeri güç elde edilecek Aksi halde direniş yaygınlaşan uyandırıldı durum anlatıldı Merkez komutanı direnme yerine hemen telefona sarıldı ve birlikler ihtilale katılma emri verdi en büyük güçlük aşılmıştır ancak Ordu evindeki komutanları teslim almaya giden ekip direnme ile karşılaşıp ateş açmak zorunda kalınca Ankara derin uykusundan uyanı verdi Herkes yatağından fırlayıp telefona koştu lambaları anında yanan yerlerin başında Cumhurbaşkanlığı Köşkü geliyordu Sayın cumhurbaşkanına Koşarak çıktım yukarıya giyiniyor lardı dedim Efendim böyle böyle Ateş sesleri geliyor ciddi bir şey olsa gerek tank seslerini de duyuyor Rus tanklarla beraber gürültü oluyor saat gece 31ü çeyrek geçe falan ki zihri Karanlık Her taraf şeyli vaziyette geliyorum [Müzik] dedi Bayer endişe içinde giyinirken Ankara'da Belli başlı askeri hedefler ve komutanlar ele geçirilmiş Silahlı kuvvetlerin desteği sağlanmıştı Şimdi sıra sivil hedeflerde Özellikle de radyod daydı Radyo ele geçmeden Türkiye'yi ayaklandırmak olanaksızdı saat 3.30'a Harbiye öğrencileri iki Tabur halinde şehre doğru yürüyüşe geçtiler ilk Hedef Radyo eviydi radyoyu ele geçirmekle görevli subay isi Kurmay Albay Alpaslan Türkeş'i Radyo evine geldim baktım ki Radyo evinde hiç kimse yok kapıyı vurarak içeride bulunan bir hademeyi getirmeye muvaffak oldum ve kapıyı açtı kendisine dedim ki görevliler Nerede kimse yok dedi evlerini bilmiyor musunuz işte Bazısını biliyorum dedi Bazısını bilemiyorum dedi E peki müstahdem başkaları nerede onları bulalım dedim Onları buldurdu bir iki kişi falan dedim ki hemen radyoyu çalıştıralım anasıl yapacağız falan işte orada girdik yayın odasına bildiri daha Tamamlanmamış bildirinin bir kısmını da orada tamamladım orada yazdım oradan evvela canlı yayına başladık Burası Türkiye Radyo yayın postaları Türk Silahlı Kuvvetleri Türk vatandaşlarını radyolarının başına davet Ed sevgili [Müzik] vatandaş Hava Kara Türk Silahlı Kuvvetleri el ele vererek memleketin idaresini ele almıştır Bu hareket silahlı kuvvetlerimizin müşterek işbirliği sayesinde kansız başarılmıştır sevgili Vatandaşlarımızın Sükun içinde bulunmalarını ve resmi sıfatı ne olursa olsun hiç kimsenin sokağa çıkmalarını rica ederiz [Müzik] Kurmay Albay Alpaslan Türkeş'in Tok sesiyle tane tane okuduğu bu bildiri radyoda sık sık tekrarlanır Ken dışarıda silah sesleri yoğunlaşıyor Yenişehir ve Ulus bölgelerinde çatışmalar başlamıştı Harp Okulu öğrencisi temen Ali İhsan Kalmaz Bu arada vuruldu ve öldü ihtilal bir anda kana bulanmış Ankara birbirine girmişti ihtilal başladı haberi başkenti kör karanlıkta yanardağ gibi kaynatmaya başlamıştı Ankara'da silahlar konuşurken Başbakan Menderes Eskişehir'de uykudaydı yapılan planlamaya göre sabah erkenden Konya'ya gid ile Ama kimse bu kadar erken kılacağını tahmin etmiyordu yattıktan birkaç saat sonra sabah 4'e doğru bir telefon geldi bizim başbakanlıkta özel kalemin nöbetçi memurları devamlı gece kalırlar orada nöbetçi memuru telefonda çok heyecanlı bir sesle bana beyefendi burada silahlar patlıyor başbakanlığa girdiler Ben şimdi Medeni Berk Bey'in odasındaymışım Buradan da kaçacağım Siz de kaçın dedi Bunun üzerine Ben maliye bakanı ve maliye bakanını uyandırdım Hasan Polat kan'ı ondan Başbakanın yanına gittik ve anlattım böyle böyle de başbakan uyuyordu Tabii uyandı giyinmeye başladı ama son derece serin kanlıydı hiçbir panik şeyi Eee alameti göstermedi [Müzik] benden Genelkurmay Başkanı sıkı yönetim komutanı Ankara Valisi İçişleri Bakanı Milli Savunma Bakanı filan bunları telefondan bana pahalıyı verin dedi Biz genellikle telefon için o zaman otomatik telefon yok Eee özel bir numara verirlerdi gittiğimiz yere o özel numaraya telefon ederdik anında bağlarlı telefon ettim söyledim Fakat bir tür Ankara'dan cevap [Müzik] gel Ankara o anda telefonlara cevap veremeyecek haldeydi şehrin tüm kilit noktalarına harbiyeliler yerleşmişlerdi Bu arada ihtilal karargahı da harp okulundan yeni ele geçirilen sıkı yönetim binasına taşınıyordu çıktık yukarıya Argun sıkı yönetim komutanı olarak kapısını kırdık o sırada içeride bir telefon çalıyor telefonda ben dedi PTT memuru bilmem kim dedi ne oluyor dedi orası burada dedi askerler dedi ortalığı alt üst ediyorlar dedi dedim bayım Burası sıkı yönetim binası Ama şu anda ihtilal karargahı hay ağzını öpeyim Senin dedi telefonu kapattı başkentteki Birlikler artık ihtilalin emrindeydi Şimdi sıra Anadolu'daki Ordu komutanların daydı İhtilali Anadolu'ya Onlar taşıyacakları önce Ordu komutanlarını bulun bana dedim ikinci ordu çıktı ik orduda Kumandan yok ik Ordu kumandanı Kara kuvvetlerine gürzel yerine vekalete gelmiş oradaki generalle görüştüm durumu anlattım hiç kimse karşı çıkmıyor yalnız biraz temkinli cevaplar veriyorlar 3ün ordu komutanı hazır dediler 3 ordu komutanıyla konuşuyorum çankay ii kaç dümenden sardınız diyor canım paşam dedim elimizde sıkı yönetim birlikleri var Kaç Dümen olacak çank kayıya bir Tabur zor çıkardık çank kayıya peki peki filan Bu sırada aklıma geldi Ben tüm generalim bunlar or General dedim paşam bizim başımızda dedim or General Gürsel var Onu getirttiği daha canlı çıkmaya başladı saat tam 4'te sıkı yönetim karargah Kurmay Yarbay Sezai Okan köşkün numarasını çevirdi ve karşısına çıkan Yav sert şekilde bir ultimatum okudu Bayar'ın 45 dakika içinde teslim olması isteniyordu telefonda bir ses Efendim Burası ihtilal karargahında karargahı Biz ihtilalciler sayın cumhurbaşkanı hemen teslim olsun yoksa Köşkü berhava ederiz Kimsiniz Nesiniz kim Başınızda kim var dedim şey yapar Biz ihtilal karargahı yız bu kadar dedi ve telefonu [Müzik] kapattı bu telefon görüşmesi yapıldığı sırada artık Ankara'da tüm mevziler düşmüş Geriye bir tek Cumhurbaşkanlığı Köşkü kalmıştı ihtilalcileri en çok kaygılandıran Hedef de burasıydı Bayar'ın Muhafız Alayı ile bir direnişe kalkmasından ve Çankaya'da kan dökülmesinden korkuyorlardı bu tüm rejimin kaderini değiştirebilir tanklar çankaya'yı sarmış namlular köşke çevrilmişti Bayar Pencereden camlar arasından görünen tanklara doğru baktı sonra Muhafız Alayı komutanı Osman köksal'ı yanına çağırarak Kumandan Bey dedi bu tanklar acaba niçin gelmişler kudretleri nedir bizde bu tanklardan var mı Köksal ihtilal örgütünün kökteki adamıydı bayarı korumakla değil teslim almakla görevliydi dışarıdaki tankların Ateş gücünün çok yüksek olduğunu söyledi bizde bunlardan yok dedi Oysa dışarıdaki 4 birlikte köşkün balkonuna çıktı direnme olanakları arıyordu tankların niyetini anlamak için Köşk kapısına bir üste gönderildi Üsteğmen Az sonra geldi ve şunu söyledi tankların başındaki Yüzbaşı Osman Köksal'ın emrine girdiklerini söylüyor Bayar balkonda yanı başında duran Adamın ihtilalciler biri olduğunu ancak o anda anladı hızla içeri girdi ve yukarı odasına çıktı zihninde direniş kararı almıştı yazı masasının çekmecesinden asını aldı sol cebine koydu gerekirse DT kurşunu karşısındakilere son kurşunu da kendi beynine sıkacak o sırada telaşla köşke gelmiş olan Başbakanın eşi ve oğluyla karşılaştı günceli ve belki telaşlı da diye ifade edebileceğim Eee Ama bunun yanında soğukkanlı ve emin bir hava içerisinde Eee önümüzden geçerken ve başıyla bizleri Orada oturanları selamlarken annemin ayağa kalkarak kendisine beyefendi Adnan'la görüşebiliriz mi bir temasını oldu mu sorusunu rahmetli bayar'a yönelttiğini hatırlıyorum Aynen Bu kelimelerle kendisinin de biraz duraklayıp anneme doğru yönünü çevirerek eee E artık çok geç hanımefendi dediğini ben hatırlıyorum gerçekten de artık çok geçti aylardır tüm uyarılara rağmen önlem almamakta direnen Menderes Şimdi Eskişehir'de başkentten Haber Almaya çalışıyordu o sırada ikram edilen bir kahve Durumun ne kadar ciddi olduğunu gösterdi Yurtiçi savunma Komutanlığı'nda savunma komutanı e kahve ikram etti ve gelen kahveyi Başbakana vermeden Kendi iş Çünkü orada anlaşıldı ki artık Yani bir ihtilal atmosferi var kimin kime ne yapacağı belli [Müzik] değil Eskişehir'de bir suikast endişesiyle Menderes'e gelen kahvenin zehirli olup olmadığı bu şekilde kontrol edilirken Bahçeli an hareketlilik Mali bıl ile İsmet paın evleri Harbiyeli öğrenciler tarafından kuşatılmıştı o gece yatarken ihtilal kapımızda diyen İsmet Paşa sabah İhtilali gerçekten de kapısında bulmuştu Biraz sonra tonlu ton o duym sesini ırı zaman uyandıracağız Hanımefendi onun üzerine siz gelin de öyle uyandıralım dedi Ben geçtim karşıya Paşa'ya paşayı Uyandırdık demki paşam ihtilal olmuş Ha demek oldu dedi Tabii herkes olayı böyle doğal karşılamadı yoğun bir telefon trafiği ile birbirlerinden haber almaya çalışan diler Sabahın ilk ışıklarıyla birlikte kapılarının önünde harbileri buldular tutuklamalar başlıyordu bir kum arabası gelmişti kum çekmek için kamyonet arkası açık bir kamyonet oraya aldılar bizi Namık giii rahmetli şoför yanında oturdular beni arkaya açık yerde Arkam şoför mahalline dayalı olarak giderken 3 tane haybiye talebesi var üçgen şeklinde beni muhasara altına almışlar üçünden de tabanca valter tabanca u tipi horozları kalkık tabancaların hepsi birisi bana geliyor ikide bir alıma dayıyor Tabancayı namussuz diyor Emir alsam da şu kaşın arasına şunu sıksam diyor oruz kalkır Ken sarsıntıdan R düşebilir beni eski Harbiye Mektebi denilen yedek subaylığını yaptığım yere getirdiler ve arka kapıdan büyük bir şey vardır orada selamlık girişi vardır merdiven çok geniştir Subaylar genç Subaylar iki tarafını doldurmuşlar adımın duyulduğunu işte buş hayvan da geldi alçaklar namussuzlar Hırsızlar deyisler vatan hainleri beyinleri öyle yıkanmış ki hayatta bir kere karşı karşıya gelmediğim elini sıkmadığım insanların korkunç bir husumetin hedef oldum kalbim çarpıyor ne zaman bu insanlar bu kadar bizim aleyhimize kötü hislerle dolduruldu Aslında Harekat planlamasında ilk yapılan listeye göre sadece hükümet tahkikat Komisyonu üyeleri birkaç sivri milletvekiliyle asker tutuklanacak ancak zamanla 73 kişilik Bu liste kabardıkça kabardı şehirde adeta bir Demokrat avı başladı harbiyeye getirenlerin sayısı 200'e yaklaşırken iş giderek kontrolden çıkıyordu silah sesini duyan sokağa fırlıyor atlıyor bir taksiye geliyor Herkes toplanmış ve herkes de bir iş yapmak istiyor Şurada da bir Demokrat Mebus Var Diyorlar O Demokrat mebusu dağlıyor Burada da bir tane var diyorlar burada da var diyorlar Mütemadiyen bir ben otururken önüme başladı tutuklama emirleri gelmeye bu Emirleri kim veriyor nasıl veriyor anlamadım ben imza etmek için emirleri okuyorum bakıyorum milli emniyet başkanı diyorlar peki diyorum tutuklansın işte Polis Emniyet Müdürü tutuklansın arada bir takım generaller var generalleri siliyorum böyle bir karmakarışık durum bir odada 202 General Ben Bunlar gezmeye gelmişler duruma bakmaya filan gibi y ne arıyorsunuz şimdi dedim bu telaşın içerisinde Siz filan biz tutukluyu dediler nasıl tutuklu o generalleri de artık tutuklanacak Kimse kalmayınca Bizimkiler harbiyeliler generalleri de tutuklamaya başlamışlar gün doğarken Harbiye Demokrat partilerle doldurulmuş Fakat henüz Çankaya düşmemişti korkulan başa gelmiş Bayar direnişe geçmişti şimdi ihtilalin birlikleri Çankaya'ya Bu Son Direniş noktasını kırmaya gidiyorlardı bölgeye beş tankla takviyeli bir bölük daha gönderildi iki uçak savar topu çevrede mevzileri ve Köşk binlerce askerle çepe çevre sarıldı ihtilalciler 45 dakikalık mühletin bitmesini beklemeye [Müzik] koyuldular Tabii bütün benim bu hadiseler içerisinde korkum şuydu sayın cumhurbaşkanı fevkalade hörl Eee ve karakteri bütün bir kimseydi cebinde de her zaman taşıdığı tabancası vardı bu olayın vahameti karşısında çeker intihar eder diye ödü patlıyordu dedim ki be aman sen dedim biraz göz kulak ol ver sayın cumhurbaşkanı tabancası var ne yapabilirim ben sonunda dışarıda sabırlar tükendi artık Muhafız Alayı birlikleri de ihtilalciler katılmışlardı tüm Burçak üzere bir ihtilal köşke doğru yürümeye başladılar o sırada kapıdan nöbetçi e polis memuru telefon etti Efendim dedi burada cip içinde 3 be tane şey geldi subay geldi yanlarında başlarında da bir General var onlarla beraber köşke girdiler o tarafa doğru Geliyorlar dedi E kimmiş Bunlar Oğlum niye yasak yasak dedik Efendim diler ve elimizdeki tabancalar da teslim aldılar Ben Köş merdivenine pemb köşkün merdivenlerine Çıktım baktım 81 kişi geliyorlar başlarında da bir General dedim Paşam ne oluyor kim dedim bunlar nasıl yu Burası dedim padişahlık değil Saray değil dedim şey yapacak seçimle gelmiş bir kimse içerde Silahlı kuvvetlerin orduya el koydu dinlemedi mi televizyon deyip radyodan beni iterek içeriye doğru girdiler Subaylar köşke girdiklerinde Bayar bilardo masasının yanında ayakta duruyordu sol Eli ceketinin cebinde tabancasını tutuyordu silahın namlusu karşıya dönüktü milli mücadelenin Galip hocası 40 yıl sonra bir kez daha silahına sarılmıştı General bürhan ettin Uluç odaya girince bayara millet ve Ordu sizi istemiyor buna bizi Siz mecbur ettiniz dedi İşte o an Bayar için karar anıydı onlara gayet sert ben dedi milli iradeyle Geldim seçilerek geldim ancak Milli iradenin sözüyle buradan gidebilirim hiçbir şekilde şey yapmam Gidemem beni bir yere götüremezsiniz efendim harbiyede seni misafir edeceğiz şöyle yapacağız hayır dedi Siz dedi bu işi yapamazsın gidemezsiniz o sırada çekti tabancasını şakana dayadığı sırada üzerine atıldılar tabanca şey yapmadan şey yaparak o da yürüyerek aşağı indirdiler Bayer son anda karşısındakilere Kurşun sıkmaktan vazgeçmiş silahı kendine yöneltmişti toplu tabancasının kurşunu Namlı oynamış fakat patlamadan [Müzik] alınmıştı Bayar'ın kırmızı Station bir arabayla Harbiye'ye götürülmesi le artık Ankara tamamen düşmüş oluyordu şimdi Geriye bir tek Canlı Hedef kalmıştı Adnan Menderes İhtilali haber alan Başbakan Eskişehir'den ayrılmaya karar vermişti bir an evvel oradan uzaklaşmak ve sığınabileceği daha Emin bir yere gitmek istiyordu biraz sonra dışarıda bir pickup cip Bir de cip kamyonet Hazırlandı cip kamyoneti bir Manga asker süngülü cip bir kapa da E bir iki subay Bindiler Yani bir subay için ayrılmış Önde de Başbakanın arabası özel kalem e arabası var Başbakan dedi ki ben dedi cip pikaba bineyim dedi kimse pek yanına binmek istemedi orada Ben genellikle yanına binmek için böyle yetişenler filan olurdu Eee o hali görünce ben gittim yanına binmek için bana dedi ki Siz kalın burada dedi Ercüment Bey Albay gelsin Benden dedi Kurmay Başkanı Albay da ister istemez o bindi Eee Biz de Başbakanın arabasına bindik ve hareket ettik Kütahya'ya doğru o zaman arabanın radyosundan Ankara'daki anonsların başladığını ilk defa ben orada duydum Türkeş'in sesi Eskişehir'e ulaştığında Jet Üssü garnizonunda herkes ayaklandı Albay Muhsin Batur Saatlerdir sabırsızlıkla bu sesi bekliyordu geleceğin bu ünlü Generali o günlerde eskiehir anet üü görevliydi mays kisine ihtilal hazırlığını bildirmiş ve Eskişehir'de gerekli önlemleri almasını istemişti gerekli önlem denilen şey Başbakan Menderes'in teslim almasıydı Batur radyoda dikkat anonsunu Duyar duymaz fırladı yola çıkmışlar ama ne tarafa çıktıklarını bilmiyoruz tabii onun üzerine muhtelif istikametlere yani Kütahya İstanbul Ankara istikametler uçaklar kaldırdık uçaklar Biraz sonra Kütahya'ya girerken konvoyu gördüler haber verd verdiler Eee orada bizim hava Eğer Eğitim Tugay mız vardı Kütahya'da onun komutanına telefon edildi Menderes'in Kütahya'da Ala konulması istendi bir müddet gittikten sonra jetler belirdi tepede ve jetler dalış yapmaya başladılar eğer tabii atış emri almış olsalardı Başbakan arabasında değil pikap daydı İlk roket Bizim Üstümüze gelecekti Bir müddet dolaştılar sonra döndüler döndükten sonra Kütahya'ya girdik Kütahya girişinde Eee Vali vekili Jandarma Komutanı ve oradaki zannediyorum eğitim Hava Eğitim Eee Alayı varmış onun komutanı bir iki subay karşıladılar Gayet şey bir şekilde saygılı bir şekilde vilayete gidildi vilayette Eee anlaşıldı ki tevkit edilmesi için Emir gelmiş albay'ın cebinde Emir var öyle anlaşılıyor Bir de yanında Üsteğmen var o Üsteğmen de hadi bir an evvel Yap şu işi filan diyor herhalde gidip gelip konuşuyor onunla yalnız albay'ın durumu tabi son derece güçtü anlaşı bir şekilde Ankara'da bir şey olmuş bir Emir gelmiş ama ne olmuş Ne kadar olmuş başaracak mı başarmaya mı Karşısında 10 senelik bir başbakan var E o başbakanı haps etse başarılması fena halde Yani hayatını kaybedebilir buna mukabil elinden kaçırsa başarsa yine aynı durum Aslında o albay'ın görevi sadece başbakanı oyalamak Menderesi asıl tutacak o sırada bir c47 uçağıyla Kütahya'ya doğru gelen Kurmay Albay Muhsin baturu Bu arada Menderes Kütahya'dan birkaç yere telefon ederek Haber Almaya çalıştı ama nafile Ankara ve İstanbul duvar gibi sessizdi Albay sağlama almak için herhalde yine gayet sağlık şey nazik bir şekilde Sayın Başbakanım İşte bizim oraya gidelim Orada da telefonlar var Orada devam edelim filan dedi Başbakan da anladı ve tekrar arabalara binildiği Alayına doğru yola çıkıldı eğitim alayının Nizamiye kapısından girerken ki sabahın aşağı yukarı 6.5 7'sine doğruydu bulunduğumuz yerden baktık binanın etrafı süngülü askerlerle kuşatıldı ki artık kaçma durumu olmasın diye herhalde Başbakan da gördü onu Biraz sonra bir uçak indi Muhsin Batur çıktı uçaktan Garnizon komutanı beni karşıladı nerede Başbakan dedim benim odamda dedi yukarı çıktım Yanımda da öbür Subaylar vardı kendisine selam verdim e silahlı kuvvetler Türkiye'nin yönetimine el koydu benim görevim sizi Eskişehir'e götürmek dedim E benim suçum ne dedi yani beni beni tutuklamak mı istiyorsunuz dedi Hayır dedim emniyet altında Eskişehir'e götüreceğim dedim Peki suçum ne dedim O zamanki tabirle Arapça biraz ben size suç izafe edecek durumda değilim benim görevim bu kadar Menderes yani yorgun ve sar vaziyetteydi Eee Polatkan çok yani korku eserleri gösteriyordu Mütemadiyen telefonla bir yerleri aramak istiyordu ona mani olduk Tabii bizden izin istediler yani çıkın da biz aramızda konuşalım gibi tabii odayı terk etmedik etmeyince de vazgeçtiler uçağa bineceğiniz için de Üzerinizde silah araması yapmak lazım dedim o yapıldı Buyurun gidelim dedim Uçağa bindik Uçağa binerken de makineli tabancalı genç teğmenler vardı hatta birisi böyle makineli tabancayla Başbakan girerken şey Muhsin Batur münasip şekilde indir tabancanı dedi ve uçağa girildi e muhsim Batur uçağın Ancak bunu bu uçağı bulabildik o paraşütçülerin kullandığı uçaktır biraz şey yani konforsuz bir uçak özür dileriz dedi ve hareket ettik Ankara'ya giderken Eee çok üzgün yorgun ve bitik haldeydi Menderes devamlı sigara içiyordu e sigarası bitti Sonra biz kendisine devamlı sigara ikram ettik Hasan Polatkan O çok berbat bir haldeydi Yani şoktan daha ileri bir durumdaydı e Menderes o kadar değildi Menderes uçak yolculuğu sırasında herhangi bir panik emaresi gösterm yine her zamanki gibi yanındakilere filan Herkese çok nazik davranıyordu Yani bir korku alameti bir Hiddet alameti göstermedi ama Eee bu işin olduğu artık geri dönülmez nokta olduğu kanaatine vardığını zannediyorum Çünkü bir nevi bir teslimiyet içindeydi uçakta Zannederim ya Tahsin Yazıcı ya Z Özer General bana dedi ki albayım Başınızda kim var sizin dedi bilmiyorum Ben dedim Bilmiyorum dedim ama tam Ankara'ya inerken iki uçak telsiz konuştular İzmir'den Cemal güsel Paşa'nın da bce 47 Ankara'ya gelmek üzere olduğu bildirildi o zaman Anladık ki işin başına Cemal Gürsin garip cilvesi devrilen bir rejimin lideriyle devirlerin liderini ihtilal lideri olarak dönüyordu Menderes için is Durum tam tersiydi Eskişehir'e giderken bir başbakandı şimdi Ankara Güvercinlik havaalanına bir tutuklu olarak iniyordu Az sonra Orgeneral Cemal Gürsel imzalı bir tebliğ radyoda okundu ve Başbakan Adnan Menderes ile Maliye Bakanı Hasan polatkan'ın Kütahya'da yakalandıkları duyuruldu artık [Müzik] iktidar gün harb okulunda başbakanıyla son konuşmasını şöyle anlatacaktı lavaboya gidiyordum yanımda muhafızlar vardı Adnan Bey benden önce gelmiş ellerini yıkıyordu ansızın karşılaştık yüzü birkaç gün içinde incelmiş gözleri Kederle gölgelenmiş olan olmuştur Adnan Bey dedim Metin olunuz yüzünde Mahsum bir gülümseme belirdi ellerini iki yana açarak zaten Başka çare var mı dedi daha fazla konuşamadık askerler sözümüzü kestiler 10 yıllık bir iktidar 4 saat içinde devril vermişti iktidarın doruğunda iki ismin baş başa son görüşmeleri de bu kadarla kaldı Sabahın ilk ışıklarıyla birlikte sokağa çıkma yasağına rağmen halk sokakları doldurdu bir yanda insanlar Sevinç içindeydi öte yanda ise dp'li avı yaşanıyordu Aslında demokrasi kapanması uzun yıllar sürecek bir yara almıştı O sırada bunun ne getirip ne götüreceği pek hesap edilmiyordu her şey güllük gülistanlık olacak sanılıyordu Türk siyasi tarihinde ilk gerçek Demokrasi denemesinde ilk kez asker seçimle gelmiş bir iktidara el koymuş tümüyle bir kadroyu tasfiye etmişti bu İyi de acaba devrilen yerine ne konacaktır işte darbeyi yapan subayların 26 Mayıs gününe kadar hiç düşünmedikleri bu soru 27 Mayıs günü öğle vakti karşılarına çıktı şimdi ne olacaktı ünlü bir söz vardır süngüyle iktidara gelinir ancak üstüne oturulmaz 27 Mayıs'ı gerçekleştirenler süngüyle gelmişlerdi hem de bu genç Subaylar Türk ordusunun geleneksel Emir komuta zincirini parçalayarak iktidarı delirmişler aslında hiç alışılmamış ilk anından itibaren duyarlılıkları rencide eden bir durum yaratmışlardır Türk ordusu Yarbay rütbesindeki bir komite üyesi odaya girince generalin ayağa kalkmasına hiç alışmamış her ne kadar Sokaklar coşkulu kalabalıklarla dolu ise halkın desteği elde edilmiş ise de şimdi asıl iş asıl sorumluluklar başlıyordu 27 Mayıs sabahı müdahale başarıyla bitince gerçek soru gündeme geldi Peki şimdi ne yapacağız ihtilal Ankara'da bazı evlere hüz ve gözyaşı getirirken çoğunda tam bir devrim coşkusu yarattı sabahın erken saatlerinden itibaren balkonlardan sarkıtılan bayraklar bu bayram sevincinin ilk işaretleriyle demedi önce tanklar selamlandı ardından üzerlerine tırmanıp kutlamalar başladı Hele yasağın bitmesinden sonra ortalık tam Bayram yerine döndü askerler omuzlarda taşınıyor tanklar çiçeklerle süsleniyor on binlerce insan caddelerde birbiriyle kucaklaşıyor otobüsler ve taksiler Ordu mensuplarını ü gün bedava taşıyacaklarını bildirdiler Coşku o kadar büyüktü ki ertesi gün radyodan tezahürat artık durmalı diye açıklama yapılmak zorunda kalındı toplumun bir bölümü rahatlamış adeta bir kabustan kurtulmuştu doğrusu bu kadarını ihtilalciler bile beklemiyorlardı aynı Zafer sarhoşluğu o sabah ihtilal karargahında da yaşandı ancak saatler geçtikçe çok önemli bir soru karargahı yöneten generalin beynini kemirmeye başladı darbe başarılmıştır ama şimdi Ne olacaktı ne yapacağız diyorum ya koca Devleti 5 10 subay Ken bunu nasıl bir hale yola sokacağız bütün düşünce kafamda bu düşünceyle geziniyorum adeta neşem kaçtı Madanoğlu önce bayarı istifaya zorlayarak eski rejime bir nokta koymayı planladı ve yanına yeni Ordu komutanlarını alarak Harbiye'ye Bayar'ın yanına gitti Ben getirdim generalleri dizdim dedim Efendim işte Kara ordusunun işte hava ordusunun işte Deniz ordusunun General ve amiralleri şu anda duruma hakimiz sizden istifa etmenizi istemeye geldik Cal Bayar şöyle oturduğu koltuktan bir yekindi ini parmağını uzatarak Tan anına getirdi Ben dedi irade-i Milliye ile bu devletin cumhurbaşkanıyım anıma tabanca sıksan dahi istifa etmem Bayar'ın bu net tavrı üzerine istifa planından vazgeçildi o sırada Madanoğlu daha önceden aklında olan bir formülü hatırladı üniversiteyi devreye Sokacaktı içimde bir Işık çaktı sanki Tamam dedim ben ihtilal günü profesörleri çağırırım onlara o ihtilal heyecanıyla bir kurucu meclis kurdurur hemen hatırladım dedim Laz mehmede git Bahçeli kapı Bahçeli evlere Hikmet beyi o Hikmet Bey'in arkadaşı da oralarda evleri biliyorsun onu da al ikisini buraya getir dedim O ana kadar askeri müdahale basit bir darbeden ileri gitmemişti uzun vadeli Bir siyasi planı Sosyal boyutu yoktu madan olu verdiği Bu emirle Belki de farkında olmadan 27 Mayıs darbesini 27 Mayıs devrimine dönüştürme çabasına da önayak oluyordu Az sonra güvenilir aile dostu topar getirildi kendisinden bildiği Profesör adlarını alt alta yazması istendi oluşan liste bir görevliye verildi ve sabah serinliğinde bir askeri uçak listedeki profesörleri getirmek üzere havalandı ilk kapısı çalınan lardan biri Profesör Tarık Zafer tunaya ı bir sabah evimin kapusu çalındı o zaman buradan biraz daha ötede oturuyorduk içeri evvela İsmet Giritli ondan sonra BİM başım Albay mı Ne albaydı galiba Şefik Bey onlar geldiler ve bizi Ankara'ya getirmek üzere Eee harekete geçmemizi hazırlanmam istediler gariptir Ben adeta hazırdım asker uçağına bindirdiler Ankara'ya sizi istiyorlar dediler gidiyoruz Ne yapacağız ne olacak Onu bildiğimiz yok o Hatta Uçakta bir ara rahmetli Sıdık Sami onar Benim yanımda bir boş ydi kalktı geldi hıfsı veldet Bey dedi bir semti Meçhule gidiyoruz bakalım sonu Hayırlı olur inşallah dedi aslında askeri uçaktaki bu yi profesörün Meçhule yolculuğu hayırlı bir iş içindi Sıddık Sami onar hıfsı veldet Veli Dedeoğlu Hüseyin Nail kubalı Tarık Zafer tunaya Ragıp Sarıca Naci Şensoy ve İsmet Giritli oluşan profesörler Kurulunu Ankara'da tarihi bir görev bekliyordu yeni anayasayı hazırlamak geldim profesörleri genelkurmay'da bir salona oturtmuşlar böyle sinema seyredecek gibi yan yana dizmişler onlar da oturmuşlar karşılarında bir masa var Ben masaya geldim oturmadım ayakta masada bütün o konuştuklarım konuşacaklarım kafamda düşündüklerimin Hepsi gitti başımdan dedim Sayın hocalar profesörler Biz bir iştir yaptık ağzımdan böyle çıktı bunlar hemen bağırdılar Siz Vatan kurtaran aslansınız şöyle yaptınız böyle falan dedim şimdi edebiyatın Sırası değil bu sonra şimdi beni dinleyin dedim ben şöyle düşünüyorum siz dedim profesörler heyeti Yargıtay Danıştay Askeri Şura hepinizi Millet Meclisinin önünde toplayalım kurucu meclisinizin içeriye sokalım müddet yarın saat 12'ye kadar saat 12'ye kadar hükümetiniz ilan edin kurucu meclis olarak ben askeri çekeyim işte harekatın ilk saatlerindeki tablo buydu Ordu iktidarı tasfiye etmiş ülkeyi güvendiği Ere teslim edip kışlasına çekilmeye hazırlanıyordu ancak Söz sırası profesörlere gelince durum farklılaş verdi Sıddık Sami onar ayağa kalktı dedi ki efendim biz dedi aramızda görüştük düşündük taşındık bu iş sizin dediğiniz gibi değil dedi şöyle olması lazım Nasıl dedim siz dedi teşrii salahiyetleri mücehhez bir ihtilal komitesi kuracaksınız yani yasama yetkisiyle donatılmış bir ihtilal komitesi kuracaksınız devlet reisi de sizden hükümet de sizden her şey o anda değişti Sıddık Sami onar başkanlığındaki profesörler heyeti yeni bir rejim formülüyle çıka gelmişlerdi hocalar gitmek isteyen askere kalın diyorlardı Peki ama bu ihtilal komitesi nasıl kurulacaktı komite denilen şey Dünyada eşi görülmedik bir topluluk generaller albayların emrine girmişti ortada 50'ye yakın subay vardı ama değişik örgütlerden geldikleri için kimse kimseyi tanımıyordu başlarına lider olarak getirdikleri orgen Cemal Gürsel ise hiçbirinin adını dahi bilmiyordu kamuoyunda Lider diye Gürsel tanınıyordu Ancak o sadece bir simgeyi Harekatı baştan sona bir avuç genç subay örgütlemişler en kısa sır katarına Geri dönmeleri eğilimi vardı tabii çoğu buna razı değildi beyin kadro içindeki ilk bölünmelerin temeli böylece atılmıştı asıl sıra komiteyi seçmeye gelince işler iyice karıştı herkes İhtilali Ben yaptım havasına girdi 45'i geçti hatırımda kaldığına göre milli birlik komitesi üyelerinin sayısı bunu Arkadaşlar falan konuştu Bu böyle olmayacak arkadaşlar dediler ki bir kurul teşkil edelim Bu işin ta biday etinden meselelerin üzünü bilen bir kurul bu kurul milli birlik komitesinde kalacakları gidecekleri tespit etsin gidecekler ayrılsın gitsin kalacaklar kalsın uzun tartışmalardan sonra En kıdemli örgütçü se subay bir odaya kapandılar ve ortaya harekata katılmış olanlardan 38 kişilik bir liste çıkardılar işte milli birlik komitesi hazırdı en başta ayağının tozuyla Doğruca genelkurmay'a gelen or General Cemal Gürsel'in adı yazılıydı gürser Paşa geçti başkanlık mevkine oturdu Ve bize dedi ki üniversiteye inanıyoruz dedi hatta sadece inanmıyoruz iman ediyoruz dedi sizden istediğimiz yeni bir anayasadır dedi hiçbir şey bakımından size size baskı yapmak istemiyoruz dedi yalnız iki şeyin konmasında ısrarlı yız dedi birisi Eee laikliğe karşı olan maddeler bulunsun dedi ve dini istismar eden maddeler bulunsun dedi Öteki de bir ikinci meclis bulunsun dedi profesörler heyeti yeni anayasayı hazırlamak için çekildiler Bu arada Yasama ve yürütme görevi milli birlik komitesinin üzerine kalmıştı hocalar topu askerlere attığına göre hükümeti Gürsel kuracaktı peki Ama kimle kuracaktı Zira İhtilali yapan Subaylar daha 810 saat önce hiçbir görev kabul etmeyeceklerini dair yemin etmişlerdi ben genelkurmay'a çıktım Çıktım Genelkurmay Şura salonunda uzun bir basa basanın başına Gürsel oturmuş yanında bir koltuk var boş o koltuğa ben oturdum bütün masanın etrafı Hani sandalyelerin ucundan şöyle dokunabiliyor masaya ikişer kişi ikişer kişi bütün masanın Etrafını sarmışlar Gürsel Paşa konuşuyor başka hangi bakanlıklar kaldı diyor hemen anladım güsel Paşa orada hükümet kuruyor dedim Gürsel Paşa'ya paşam Biz dedim Dün akşam harp okulunda Yemin Ettik Gürsel Paşa bu sefer döndü y dedi Madanoğlu bir yeminden söz ediyor nedir bu yemin dedi bakıyorum ben şimdi arkadaşlara kimsenin sesi çıkmıyor masanın tam gürele karşı gelen kısmında samü bu yanağında adaleler böyle böyle kalkıyor kalkıyor iniyor ben o sırada işte Nasıl Kendi kendine oluyor bunlar masaya bir yumruk attım ve attığım yumruğu da güm diye koca masa öttü Gürsel Paşa'ya karşı atmış görünmemek için döndüm arkadaşlara B köfte orlar dedim sizin hanginiz maliyeden hanginiz ticaretten hanginiz iktisattan anlarsınız menderese böyle yaptığı için bu duruma geldi dedim şimdi ben onlara böyle çıkışına masanın çevresindeki subaylara o Subaylar birkaç örgütçü var içinde öbürküler hepsi sonradan gelen durumun üstüne koşan görev almaya çalışan insanlar Gürsel Paşa bunun üzerine benim bu yumruğun üzerine e Madanoğlu ne olacak dedi Gürsel tam çaresiz kalmıştı hocalar hükümeti kurmaya yanaşmaması kendilerini Yeminle bağlamışlardır o halde ne olacaktı dedim Hocam ne olacağı yok Bunlar genç dedim siz ve ben yorgunuz gider yatarız Bunlar sabaha kadar dedim zağar gibi bu tabiri kullandım genç oldukları için dedim dolaşırlar her bakanlık için size dedim 4 be isim getirirler ve bu sivil hükümeti kurarız kurarsınız Yarın sabah ded anlaşıldı dedi tamam dedi arkadaşlar hükümet Yarın sabah kurulacak hemen telefonlar başına geçildi ve geçmişleri temiz sivillerden bir teknisyenler hükümeti kuruldu Böylece kargaşa bir kat daha artmış oluyordu şimdi elde bir profesörler heyeti bir milli birlik komitesi Bir de Bakanlar Kurulu vardı tümünün Baş [Müzik] mik ve merakla yeni yöneticilerden haber bekleyen halka hitaben şu konuşmayı yaptı türle aydan beri memlek cereyan Ed ve s korkunçlar sürükleyen hadiseleri biliyorsunuz her aklı başında vatandaş takdir ettiğine kan bu hal nereye kadar gidecek bu feci akıbete hissiz ve alakasız seyirci mi kalmak lazım işte vatandaşların bu ahvali ız içinde aylardan beri düşündüm ve bu zevata çıkar Yolları gösterdim fakat onlar kapıldıkları politika ihtirasın şuura verdiği bozukluk Dolayısıyla denediler işi zorla yürütmek Sevdasına düştüler çıkarılan kanunlar takip edilen hareketler Türk milletini Zincire vurmak kında olduklarını gösteriyor işte bu düşünceler ve mülahazalarla bu feci girişte son vermeye karar verdim ve devletin idaresine el koydum derhal bütün vatandaşlara şunu ifade etmek isterim ki asla bir Diktatör olmak hevesinde değil bütün süratle bu memlekette temiz dürüst bir demokratik Nizam kurmak ve devletin idaresini milletin iradesine terk etmektir bana inanınız ve güveniniz Gerçekten de bu sözler Türk ordusunun hiçbir zaman terk etmeyeceği bir ilkenin altını çiziyordu yönetime diktatörlük hevesiyle bir daha gitmemek için gelmemişti Hedef bir gidişi bir kargaşayı durdurmak ve Demokrasiyi tekrar rayına oturtmak kendi düşüncelerine göre en doğruyu yapmışlardı amaçları temizdi ancak iş bununla bitmiyordu Asıl sorun yapmak istediklerini nasıl gerçekleşeceği ddi deneyimsiz idiler her yönden baskılar geliyor herkes onları bir başka yöne çekmeye çalışıyordu gerçek tehlike de ülkenin en yararına olanını yapalım derken işlerin ardı ardına hatalar yapılmasıyla daha da karışmasıyla oldu Gürsel'in Radyo konuşması chp'lilere moral verdi Herkes bir anda İnönü'nün evine koşu verdi Öyle ki İsmet Paşa tandoğan'daki evinin balkonuna çıktığında gözlerine İnanamadı evinin önü miting alanı gibiydi bir yanda tezahürat yapan halk bir yanda kendisini korumakla görevli askerler ve hemen Paşa'nın yanında ziyaretine gelmiş ihtilalci bazı Subaylar dışarıda sanki ortak bir eylemin zaferi kutlanıyor gibiydi Oysa içeride İsmet Paşa tamamen farklı bir havadaydı korktuğu adeta başına geliyordu işte öğlen oldu İsmet Paşa'nın yüzünden çok ciddi bir endişe ifadesi hiç eksik olmadı di Aralık Hatta İşte o konuşmanın birini kesti yazık dedi çok çalıştım önleyemedi dedi uyarım dedi kendilerine anlatamadım dedi daha mı iyi oldu şimdi Dedi tabir bu daha mı iyi oldu dedi Şimdi ihtilal gelir askeri idare gelir Ama ne zaman gideceği ve nasıl gideceği belli olmaz Biraz ileride karşımızda Ferit Melen oturuyor Ferit Melen CHP Milletvekili fakat maliye Bakanlığından gelme maliye Bakanlığında gelirler umum müdürlüğü yapmış mekanizm biliyor baktım evinden çıkmış gidiyor Paşa derim ki Ferit Bey çıktı çağır dedi Ferit Bey geldi dedi ki Nereye gidiyorsun dedi ki baş 3 gün sonra Maaşlar verilecek Bunlar nasıl verileceğini falan bilmezler bir takım prosedürü var bunun bunları yapmak lazım Ben gidip maliye Bakanlığı'na bu işleri halledeceğim is taş dedi ki sen git evin odur bu bizim ihtilalim değil bu onların yani askerin yaptığı bir hareket Halk Partisi'nin karışmasına da lüzum yok herhalde onl da zaten istemeden gerçekten de askerler ihtilalin CHP ile birlikte yapıldığı izlenimi doğmasını istemiyorlardı ama İnönü her ne kadar bu bizim ihtilalim değil dese de kimi CHP'liler çoktan ayaklanmış Hatta bir kısmı askerlerle birlikte dpi tutuklama kampanyasına katılmışlardı bile hatta bunun üzerine inönün evine bir haberci geldi komite Paşa'nın CHP örgütünü uyarmasını istiyordu hemen bir bildiri kaleme alındı Ve bu nazik dönemde İntikam hislerinden uzak durulması istendi CHP ihtilalin ne içinde ne dışındaydı [Müzik] müdahalenin ertesi günü en önemli gelişme artık Başbakan olan Cemal Gürsel'in inönü'yü arasıydı sabah telefon çaldığında Paşanın kulakları ağır işittiği için bu görüşmeye Metin to aracılık etti toin o gün tuttuğu [Müzik] notlara hareketimizi size önceden haber vermedik fakat verseydik bizi bundan caydırmak isteyeceğinizi biliyorduk yapacak başka bir şeyimiz kalmamıştı bizi affetmenizi rica ediyoruz emirleriniz bizim için daima peygamber buyruğudur Sayın Paşa İsmet Paşa memleket ve millet için hayırlı bir iş yaptınız büyük bir iş yaptınız mutlu ve uğurlu olmasını dilerim asıl başarınız için Ben sizin Emrinizdeyim Paşa hazretleri sizleri anlıyorum ne zaman Bir arzunuz olursa emrinize amadeyim dedi telefon konuşması bitti Gürsel İsmet Paşa'nın manevi desteğini almış rahatlamıştı hemen o gün bir basın toplantısı düzenleyerek 27 Mayıs hareketinin İsmet Paşa ile en ufak bir ilgisi olmadığını açıkladı Gürsel aynı basın toplantısında dpi yargılayacağız Paşa ertesi gün gürsel'i ziyaret etti seçim sözü verilmişti ancak İnönü kuşkuluyum İsmet Paşa o kadar memnun ayrılmadı dedi ki söylediklerimi pek anlamadı gibi Paşa ona üç tavsiyede bulmuş bir ordunun birliğini muhafaza ediniz ikincisi demiş ki siz milli birlik komitesi olarak Kendi içinizde birliğinizi muhafaza ediniz İsmet başarın 3üncü basit tavsiyesi şu olmuş demiş ki derhal seçime gidiniz bir an evvel seçime gidiniz ve o meşhur lafını söylemiş bir an evime gitmekte sayılamayacak kadar çok milli menfaat vardır Gürsel bu ü öneriyi de garipsi Zira hem ordunun hem de milli birlik komitesinin tam birlik içinde olduğunu düşünüyordu 3 ay içinde seçim yapılacağını da açıkladığına göre kaygı duymaya gerek yoktu Gürsel bu konuşmayı Paşa'nın seçim için sabırsızlanmak arkadaşlarına görüşmeyi aktarırken İsmet Paşa gerye girecek bir delikanlı kadar acele ve heyecanlıydı dedi Oysa İsmet Paşa'nın kaygısı bazı ön sezilen kaynaklanıyordu Daha ilk günden itibaren hava değişmeye başlamıştı komitenin içinde seçim konusunda acele edilmemesi gerektiğine inananlar vardı Alpaslan Türkeş bunlardan biriydi erken seçime karşı çıkıyordu ki erken seçim Emri vaki halinde iktidarı olduğu gibi Cumhuriyet Halk Partisi İsmet Paşa'ya vermek demek olacak Bu da düşündüğümüz ordunun partiler üstü tarafsız hareket etmesi görünümünü yıkacaktır zaten bu müdahale Eee orduya bir Eee belirli şey getirmiştir yani Demokrat partinin üzerine yürüdü Demokrat iktidarı yıktı Dolayısıyla halkın bir bölümünün Şikayetini davet etmiştir E böyle bir seçimde Bu şekilde bir netice verince Tamam işte aldılar o tarafa verdiler denecek milli birlik komitesi içinde seçime karşı çıkan bir başka grup ise daha değişik bir gerekçe öne sürüyorlardı Onlara göre devrilen iktidarın sorumluları yargılanmadan Demokrat Parti seçime sokulmaması oluşturanlar bir rapor yazıp bu görüşü destekleyin hava daha da değişti hocalar bu raporda 27 Mayıs hareketinin bir darbe olmayıp meşruiyetini kaybetmiş bir iktidara karşı yapılmış Eylem Hatta Devrim olduğunu belirtiyor lardı komite ve Ordu içinde bir an önce seçim yapıp tekrar kışlaya dönmek isteyen askerlerin de elleri kolları Böylece bağlanmış oluyordu Tabii bu durumda da eski rejim mensuplarının ne olacağı sorunu gündeme geldi Harbiye tutuklularla dolup taşınca Madanoğlu 27 Mayıs akşamı çoğunu salı vermişti gelen profesörler şimdi Sıddık Sami onar Veli Dedeoğlu ismini unuttum 4 be Profesör Sıddık Sami onar dedi ki efendim Bu dediği Demokrat mebusların hepsi anayasa suçlusu hepsi idam kaçağı bunları dedi Gürsel Paşa salı vermiş nasıl olur dedi ben hemen anladım Gürsel Paşa'nın salı vermediğini Benim salı verdiğimi herkes biliyor üzerinden bir gün geçmiş çünkü ama komiteciler profesörler konuştular profesörler komiteciler hazırdı benden şimdi bu işten vazgeçmem isteniyor ve istenecek bunu hissettim ben Madanoğlu yerde bağdaş kurdu bizi dinledi dikkatle dikkatle dinledi ona dedik ki siz hangi yetkiyle bunları Tevkif ettiniz Bu bir ihtilal yani E peki hangi yetkiyle bırakıyorsunuz dedi ki Sıdkı yırcalı şahitliği le kimler aşırı ydı kimler aşırı değildi onları sorduk suku yırcalı da Demokrat Parti'nin üyesi ve bu suretle dedi bir kısmını bıraktık bir kısmını kaldı E o zaman Sıddık Sami Bey dedi ki Peki meclis Eee ne olacak sonunda sizleri mahkemeye verirse niçin nasıl hangi yetkiye dayanarak Tevkif ettiniz hangi yetkiye dayanarak bıraktınız mahk etmeden karar vermeden Efendim sorgulamadan bıraktınız Madanoğlu dedi ki bak ben bunu düşünmemiştim E dedim bu iş kolay Yanlış yaptıysak bunu dedim Cemal Gürsel değil Ben Cemal Madanoğlu tahliye ettim çünkü dedim böyle konuşmuştuk tutuklamalar sınırlı olacaktı bunları salıverdik gerekirse Bun konuyu komiteye getiririm karar verir tekrar içeri alırız ve öyle oldu komite toplandı karar verildi ve tüm salı verilen diler teker teker yeniden toplandılar iki gün içinde çarklar Geri dönmeye başlamıştı Bu arada dp'nin İçişleri Bakanı Namık Gedik harbiyede tutuklu olduğu odanın penceresinden anlaşılamayan bir nedenle atladı ve öldü hava birb gerginleşti da devrik rejim hakkında geniş bir kampanya başlatıldı dp'nin Harbiye'yi havaya uçurma planlarından Konya yolundaki toplu mezarlardan gençlerin cesetlerinden hayvan yemi yaptırıldığında Kars ve art B'nin Ruslara bırakıldığından söz ediliyordu Bayar'ın bankada 103 milyon lira parasının çıktığı da günün önemli söylentileri arasındaydı Hiçbiri doğrulanamayan bu iddialar kamuoyunu sert cezalara hazırlarken Ankara'da depeler saklanıp kaçmaları için için arabalar bagaj kapakları açık seyrediyorlardı Biz Eee Demokrat Parti Eee yöneticilerinin İsviçre'ye gönderilmesini Eee ve bir süre yurt dışında orada ikamet etmelerinin yeterli olacağı görüşündeyim eee söylenmişti bir kısım profesörler de efendim sizin İhtilalinin meşru olabilmesi için bunların suçluluk lının ortaya konması ve suçlu olarak ceza görmeleri icap etmektedir Siz bunları cezalandırmaz sanız gayri meşru duruma düşcek düşeceksiniz ve suçlanacak yarın Efendim eee Meşru bir iktidara karşı kanun düşü bir ihtilal yapmış olarak Cezanız da idamdan o halde Eee haklı olduğunuzun ortaya konulması lazımdır Bu da ancak bunların suçluluğunun bir mahkeme kararıyla tescil ettirilmesi ve haklarında ceza uygulanmasıyla mümkün olur telkinler Dee bulunuyorlardı şimdi Eğer bunlar muhakeme edilmeyip de bıraksalardı hepsi ne olacaktı Onu bir düşünün bakalım o zaman hemen bir punduna getirip bu zavallıları Demokrasiyi kurmak için müdahale etmiş olanları yakalayıp Hadi Divanı harbi askeri mahkeme Örfi idareye vesaire O halde gene demokrasi kurulacak mıydı yargılanmaları Aslında yargılanmaları çok daha iyidir Çünkü yargılamada Eee yargılanmama da hukuk yoktur ama yargılandığı zaman bir insan muayyen kurallara göre kanunlara göre yargılanır o bakımdan bu eee çok daha iyi olmuştur bu görüş askerleri etkiledi ilk gün yargılama olmayacağını söyleyen Gürsel fikrini değiştirdi onların suçlu olduğuna kiyiz dedi artık Demokrat partiye mahkeme kapısı görünmüştü bir akşam üzeri yağmurlu çisenti bir havada Ankara'dan ayrılıyoruz insana hüzün verici bir hava fakat şehrin dışından bizi götürüyorlar içeriden götürmüyorlar dışarıdan götürdüler Nereye gittiğimizi bilmiyoruz ama etim hava meydanına gittiğimizi anladık eti Mesut havaalanına götürüldükten sonra bize bizimle beraber vazifeli olarak olan Subaylar vardı baktık onlar kovuk giydiler kalın kovukları bir kaç tane cam açtılar dışarıdan hava giriyor yüksek zayıf arkadaşlar var üşüyorlar çünkü yaz olduğu için kimsenin üzerinde pardüsü falan yok ellerinde şeyler makineli tüfekler işte gelişim gizler arkadaşlar Hedef alıyorlar yeşil yurda geldik geldiği zaman ışıldaklar cemsin kapağı açıldı size dedi 25 baş hayvan Biraz sonra ayağım zemine değdi çöktüm fırladım ne taraftan gideceğiz Efendim dedim bu taraftan Ulan dediler o taraf baktım bir koridor koridorun sonunda bir tekne Allah'ını seven beni tutmasın 100 metre bir defar at ettim ya ileri yaşıma rağmen o zaman 51 yaşındaydım bir 100 metre koşucusu gibi fırladım arkamdan sesler vurmayın Ayıptır etmeyin agahın sesi Emin kalı atın sesi nefes nefese geldik gemiye binilen gemi devrik iktidarın tüm kadrosu Marmara'da küçük bir adaya yassa adaya götürdü o güne dek sadece bir askeri tesisi ağırlayan yassa Ada o günden itibaren Türk siyasi tarihinde bir devrin yargılandığı yer olarak alınacaktı 27 Mayıs'ı izleyen Bu iki gün içinde her şey tersine dönü vermişti 3 ay içinde seçim projesi rafa kaldırılmış onun yerine eski dosyalar raftan indirilmişti o günden itibaren tüm ülkeye büyük yolsuzlukların ortaya çıkarılacağı zannıyla radyoların başında bitmek tüen bilmez talihsiz bir Davay dinledi Yıllar yılı üzüntüyle hatırlanacak bir macera başladı Menderes 1 Haziran Gecesi yas adaya çıktığında Hayret hissi yüzünden okunuyordu iskelenin yanına sil dizilmişler nereye ve neden getirildiğini [Müzik] bilmiyordu ürkek adımlarla adanın merdivenlerini tırmanırken süngülerin arasından geçti [Müzik] şaşırdı ardından Bayar geldi Mağrur tavrından hiçbir şey kaybetmemişti sol elini ihtilal sabahı silahını tuttuğu ceket cebine sokup umursamazca [Müzik] yürüdü vuran bu iki liderin farklı yapılarını daha da ortaya çıkaran bir laboratuvar olacaktı adeta bir hafta içinde yası ad'ın merdivenlerini 400 Demokrat Partili tırmandı Cumhurbaşkanı başbakanı meclis başkanı bakanları komutanları milletvekilleri ile tüm bir iktidar O zamanki deyimiyle düşükler için bir buç yıl sürecek acı bir dönem başlıyordu Ada çok sıkı güvenlik çemberine alınmıştı çevrede emniyet muhripleri dolaşıyor kıyıda uçak savarlar bekliyordu adanın e kumandası ise elinden eksik etmediği değneğiyle ilk günden itibaren üns salan Yarbay Tarık gaydı Güray müdahalenin hemen ertesi günü Ada komutanlığına atanmış ve gelir gelmez ilk iş olarak tutukluların kalacağı odalara dinleme cihazları yerleştirmişti koğuşlar gizlice dinlenecek Tüm konuşmalar kaydedilecek ikinci dereceden Tutuklular daha önce erlerin kaldığı koğuşlara ikişer üçer yerleştirilirken Bayar ve Menderes tek kişilik odalara tecrit edilmişlerdi kimseyle görüştürülmemesi etkiledi daha birkaç hafta öncesine kadar yüz binleri coşturan bir başbakan şimdi kimseyi göremiyordu tek tesellisi eşi Berin Hanım'dan her gün aldığı 50 kelimelik [Müzik] mektuplardan yassı Ada'dan ilk sıhat haberini gece aldık Sevindik bilemezsin Kabaklı Dere Göreme Sokakta bir kat varmış görmeden tuttu gazetelerde geceyi gömlekle geçirdiğini öğrenince çok üzüldüm Neyse İhtiyacın olan Valizin arkadan gelmiş çamaşır para göndereceğim ama nasıl bilemiyorum istediğini bana hemen yaz Aydın Metin bana büyük destek oluyor Yavrucuk her an sana dua ediyoruz burada ikimiz pek yalnız kaldık ara sıra mektupta rahmetli babam benim bu evden çıksanıza diyordu biz de bir anlam veremiyordu Acaba onun bildiği bizim bilmediğimiz ne olabilirdi bu evden çıkmanın ya neden olabilecek diye de düşünüyorduk orada Annem ona hatırlattı rahatız merak etme Eee Adnan Evden de memnunuz bir sıkıntımız şikayetimiz yok dedi o vakit e Rahmetli babamın onun için değil sokağın ismini beğenmedim dediğini hatırlıyorum göremeye Göreme emi şeklinde de Anlamak mümkün yani Nevşehir'deki Göreme gibi Bir de bir tür inkisar şeklinde yani Göreme emi Eee o bizi tabii biz de bir anda irkildik Bizim hiç aklımıza [Müzik] gelmemişti Elbette yası adada bir daha yakınlarını görememe endişesi içinde olan sadece Menderes değildi diğer Tutuklular için de adada yaşam kolay sayılmazdı gelen ve giden mektuplar askeri bir heyet tarafından sıkı sıkıya denetleniyorda [Müzik] olduğundan dış dünyadan tamamen kopuk yaşıyorlardı [Müzik] Oysa dışarıda son derece önemli değişiklikler vardı ordunun artık işleri yoluna koymadan kışlasına çekilmeyeceğini kesinleşmiş Haziran ayında ihtilalin yasaları işlemeye başladı milli birlik komitesi çıkardığı ilk yasayla ha Ordu iç hizmet kanaki bir madde dayanak gösterildi Buna göre Türk Ordusu Türk cumhuriyeti' kollamak ve korumakla görevliydi ve ihtilal bu yasadan aldığı yetkiyle yapmıştı numaralı yasa ile milli birlik komitesi 1924 anayasasını askıya aldı Yasama yetkisini tümüyle üstlendi artık giğ başkanı Old aynı zamanda Başbakanlık Milli Savunma Bakanlığı ve silahlı kuvvetler baş Komutanlığı da onun uhdesinde daha bir ay önce emekliliğini bekleyen bir askerken şimdi Bayar'ın koltuğuna oturuyor ve ihtilal yemini ediyordu bir [Müzik] karşılık adalet ve sınırla bağlı olmamak iin kendini Türk milletine adadın vatanın ve milletin kumunda ve milletin egemenliğine aykırı bir ülkü Gülmeyecek demokratik Cumhuriyeti Yeni anayasaya göre düzenlemek ve iktidarı yeni meclis devretmek ülküsüne bağlılıktan ayrılmayacak bunun için Şerefi namusu ve kkat çatım üzerine anı [Alkış] milli birlik komitesi'nin tüm üyeleri bayraklarla süslenmiş meclis salonunda birer birer demokrasi yemini ederlerken anayasa Komisyonu da cumhuriyetin gördüğü en liberal en demokratik Anayasası üzerinde çalışmaya başlıyordu yeni ve genç Cumhuriyet bu yeni anayasanın üzerine kurulacaktı milli birlik komitesi'nin bir numaralı yasasının yasada tutuklularına en çok ilgilendiren maddesi bir yüksek adalet divanının kurulmasını öngörmesi divanın görevi eski iktidarı yargılamak adeta bir ihtilal Mahkemesi mahkemenin kararlarına itiraz edilemeyecek sadece idam kararlarının infazı milli birlik komitesinin onayı ile mümkün olacaktı [Müzik] yı 28T mek olduu gibi ifade edemim fakat umumi şekilde izah edeceğim Yeşil Hisar bir Hadise olmuş size bu Yeşil Hisar hadiseler kimler ne şekilde intikal ettirdiler mektubunuzda diyorsunuz ki yeşil vakı üzerinde durdum mahallinde vaziyeti gü gördüğüme göre elbette bir derecede olar der on vazifeli bir insan olarak icap ederse o Tedbiri al yani şöyle hasta yatıyordu Evet Eee hadiseyi ehemmiyetli tekki ettim ve gitmek istedim onu anlatıyorum Eğer gidebilmem de Tedbiri alırdım ama ne gak had olmuş gitmi Tabi o zaman hayır Hadise olmuş gitmiş İşte bilmiyoruz derhal gitmekten yarle gitmeyi düşünüyorum ve Hadisenin üzerine gitmeyi düşünüyorum Tayar Mahallesi çok Çünkü arkadaşların gitmesini Arzu ettim sorgulamalarda ayrıntılı inceleme Bayer ve Menderes'e yaklaşmakta olan davanın boyutları hakkında bir fikir veriyordu uzun uzun ifadeler alınıyor ve dosyalar şiştikçe şişiyordu bu sorgulamalarda genellikle Ada komutanı Gür yayda bulunuyordu bir gün bu yüzden olay çıktı adanın birkaç bayan tutuklan olan DP milletvekili Perihan arıburun bir sorgu sonrasında Ada komutanın odasına çağrılınca patladı ayakta Biz duruyoruz kendisi oturuyor ben de siz halk Partili misiniz dedim B Ama bu birdenbire hiddetlen fena halde şiddetlendi ve Çık Çık dışarı diye bağırdı ayağa kalktı ben de kendimi çıktım dışarıya Bir de baktım arkamdan geliyor ve bana yaklaşıyor elini uzattı on omzuma doğru dokundu omzuma dokundu Yarbay Dokunma Bana dedim ona bu Sanki her işe şey gibi gene elini uzattı beni itecek Yarbay Çek vur beni dedim o zaman korktu gözlerinin içinde böyle bir korku işareti oldu döndüm mehmetçiğe benimle beraber gelen tüfeği omzunda Mehmet Mehmetçik Oğlum sen vur dedi Mehmetçik de bana yürü anne yürü gidelim dedi Hazin bir hava vardı yani Demokrat Parti iktidarından Çok çekmiş olanlar bile O adamların bir kısmının hallerini orada düşürüldükten adada asıl üzüntü veren durum 14 Eylül günü yaşandı gece yarısı bütün Tutuklular aniden kaldırıldılar hemen giyinmeleri ve hazır olmaları istendi çoğu işte vakit geldi diye düşündü Oysa Tüm bu hazırlık sadece bir film çekimi içindi o günlerde halk arasında yassı adadakiler durumunun çok kötü olduğuna dair söylentiler çıkmıştı bunun üzerine de askeri yönetim hemen sinemalarda gösterilmek üzere bir film hazırlanmasını emretmişti tüm Tutuklular yeni geliyorlarmış gibi gece yarısı iskeleye götürülüp merdivenlerden yürütüldü iş bununla da bitmedi adada yaşamın ne kadar iyi olduğunu göstermek için berberde hastanede koğuşlarda çekimler yapıldı odasında kitap okuma taklidi yapan Fatin Rüştü Zorlu'nun tedirginliği yüzünden okunuyordu Refik koraltan kantinden alışveriş yaparken rahatsızdı fihan Arab burun filmde hafif aksayarak yürüyebiliyorsan yürüyemiyordu bu sağ ayak tutulmuş indik aşağıya baktık Yollar döle Temizce Şimdi biz oradan alışveriş edecekmiş efendim biz böyle film makinelere geldi Biz kol kola o dar yolda Güya şeyle Yürüyoruz gezintide yiz Halbuki bir daha o dar yolu görmedim de hiç görmedim düşükler yassı adada filmi hemen piyasaya sürüldü ve sinemalarda gösterilmeye başlandı Tabii hiç alışılmadık bir seslendirme ile yapıldı bu vatan cephesi başkumandanı Kemal Aygün barların Haraççı başı Faruk Oktay ve üniversite gençliğinin Amansız celladı Bumin Yamanoğlu [Alkış] [Müzik] işte İstanbul'un kumar Eroin ve cinayet Kollektif şirketi Daha yargılamalar başlamadan hükümler giydirilmiş gibiydi hele aylardır kamuoyunda görünmeyen Menderes'in kamera karşısında zorla yemek yemeye çalıştığı sahne izleyenleri şaşırtı [Müzik] verdi poz vermeden edemez [Müzik] sofrasında kilosu 1000 liraya satılan siyah havyar bulunmamakla beraber Bayar iştah andan bir şey kaybetmiş görülmemektedir [Müzik] ben o filmi serer etmez hemen koştum Cemal Gürsel O da orada Aman efendim bu dedim halka gösterilem niye dedi ya Ne var Ben şim şartım ya bütün duygularım ayağa kalktı ya yani Olmaz Böyle Şey Acıdım ya hani menderesin ifadesi alırken ayaklar böyle ezmesini büzmesi alttan gösteriyorlar falan acımaya başladım kamuoyunda şimdi siz al kamuoyu bizim aleyhimize mi dönsün diye katiyen dedim y uygun da değil hani küçük düşünmeye anlamını taşıyor Ama uygun değil kaldı ki aksi tesir yapacak bu filmler Bizim okulumuzda da oynatılıyor Fransız müdüre çok hoş bir insandı Bana çok büyük duyuyordu Nazlı diyordu girme bu filmlere Çünkü sen üzülürsün yok diyordum Ben gireceğim ve giriyordum filmlere filmde mesela Menderes çıkıyor orada arka planda bir ses Menderes'in aleyhinde konuşuyor Ben büyük bir Alkışla Bravo Menderes yaşa Menderes diye bağırıyordum o salonda tek başına hiç kimse tepki vermiyordu filme tepki hiç Bekik bir and yerden Celal bayan geldi Bayar 25 Eylül pazar sabahı ailesine hitaben şu satırları yazdı aileme Bayar isminden utanmayız onunla iftar edeceğiniz günler yakındır sonra elinde çantası ve çamaşırları ile adanın banyosuna gitti belindeki kemeri çıkardı boynuna doladı ve olanca gücü sıkmaya başladı O sırada içeri giren nöbetçi 77 yaşındaki devrik Cumhurbaşkanını yüzü mosm kulağından kansız erken buldu Bayar acilen tedaviye alındı son anda kurtarıldı ayıldığını çam oyuncuları gibi film çeviriler revai hak mıdır [Müzik] bu Bayar'ın bu başarısız intihar girişiminden İki gün sonra Ankara'da bir Asliye Hukuk Mahkemesi Demokrat partiyi kapatı verdi karar bir avukatın başvurusu üzerine ve partinin 5 yıldır kongresini yapmadığı gerekçesiyle alınmıştı yargılama 5 dakika bile sürmedi gazeteler bunu haberden bile saymadılar 10 yıl bütün ülkeye hükmetmiş 15 yaşındaki bir parti 5 dakika içinde tarihe karıştı yaralı Demir kat'ı öldürmekten başka bir çare kalmamıştı süvarilerinin kaderi ise yassı adada başlayacak 100 yılın davasında belli olacaktı duruşma salonunda açık olarak duruşmaya başlandı sanıklar getirildiler bağlı olmayarak yerlerine alındılar müdafiler hazır şimdi sanıkların isim ve soyadları okunarak yoklama yapılacak isim ve soyadı okunan sanık burada mevcut olduğunu göstermek için ayağa [Müzik] [Alkış] kalkacak yolun sonuna geldik ik ayı aşkın süredir bir demokrasinin kuruluş öyküsünü anlattık sizlere tek partili bir rejimin yıkılışına milli şefliğin yok oluşuna tanıklık ettik ilk serbest genel seçimlerin yapılışını demokrasinin sancılar içinde yeşertilmesi birlikte yaşadık ve Nihayet yeni bir iktidarın doğuşunu yükselişini ve inişini izlettik sizlere sonunda vardığımız yer bir askeri müdahale oldu gerekçeleri ol olsun ihtilal Fırtınası bir kez esmiş şimdi 27 Mayıs sabahı iktidara el koyan subaylara düşen o fırtınayı dizginlemek ama olmadı fırtına bir süre sonra Onları da önüne katıp sürüklemeye başladı tarihten kalma senaryo tekrarlandı ihtilal çocuklarının bir bölümünü yedi ihtilal artık kendi dilinden [Müzik] konuşuyordu [Müzik] Cumhuriyet tarihinin en büyük siyasi davası 5 ay süren bir hazırlık soruşturmasından sonra Ekim ayında başladı Dolmabahçe'de kurulan irtibat bürosu önünde mahkemeyi İzlemek isteyenler uzun bir kuyruk oluşturmuştu sanık yakınları gazeteciler milli birlik komitesi üyeleri herkes Dolmabahçe vapurunda bir aradaydı 10 yıllık bir dönem topyekün bir iktidar koca bir parti yargılanacaktır [Müzik] yargılama için yası Adadaki Kapalı Spor Salonu seçilmişti civarda olağanüstü güvenlik önlemleri alınmış yasda alarma geçirilmişti dünyada benzeri görülmemiş bir davayı 592 sanık tam 19 ayrı davadan yargılanacaktır ihtilalin havası daha sanıklar getirilmeden mahkeme salonuna yayılmıştı adeta herkes nefesini tutmuş aylardır ilk kez kamuoyu önüne çıkacak DP kadrosunu [Müzik] bekliyordu Az sonra spor salonunun kapısında Celal Bayar gözüktü hemen arkasında Menderes vardı ardından da tekli kollar halinde tüm bakanlar ve milletvekilleri salona alındılar cumhurbaşkanından genelkurmay başkanına kadar topyekün bir iktidar şimdi Sanık [Müzik] sandalyesinde ilk e duruşmayı hatırlıyorum Çok dramatik bir olaydı yani ondan kısa bir süre önce mecliste seyrettiğimiz Eee meclisin çok büyük bir kısmını teşkil eden milletvekilleri oradaydı yani neredeyse meclis oradaydı muhalefet bir kenara bırakılırsa Eee böyle galiba onar onar getiriliyor lardı salona yerlerine oturt tutuyorlardı dinleyiciler arasında tanıdık bakıyorlardı akrabalarına da bir kısmına galiba şey yapılmıştı müsaade edilmişti Yani bir hüzün duyduğumu hatırlıyorum yadırgadığını ve Keşke olmasa böyle şeyler diye düşündüğümü hatırlıyorum y numaralı sıkı oturuyordu elinde kasketi vardı son derece şık ve sakindi hemen yanında başbakanı Adnan Menderes vardı yan yana oturdukları halde Hiç konuşmuyorlar adeta bakışlarını birbirlerinden kaçırıyorlardı yassa da 15 yıllık bu birlikteliğin son durağı [Müzik] dı Birazdan salona Yüksek Adalet Divanı üyeleri girince Herkes ayağa kalktı Divan 15 Yargıç ve 9 savcıdan kuruluydu başkan KS tığı bir Yargıtay Üyesi olan baş O günden sonra yas duruşmaların Unutulmaz ismi haline gelecekti daha sonra hafızalara kazanacak sesi o Sabah ilk defa duyuldu Türk milleti adına yı hakkını kullanma yetkili yüksek adalet divanının çalışmalarını açı bu sözlerle tam a sü bir [Müzik] düe Aki her şey Radyodaki Yassı Ada saati programından anında Bütün Türkiye'ye ulaşıyordu bir olay bir aksilik her şeyi değiştirebilir bozabilir di yoklama yapılırken herkes kadar baş olda heyecanlıydı yıllar sonra yakınlarına o günü şöyle [Müzik] anlatacaktı ilk duruşmaya çıkacağız diyor çok heyecanlıyız Neden Çünkü bir dönemi yönetmiş bir döneme imzasını atmış Başbakan yargılanacak kimi ona oy vermiş kimi sempatiyle izlemiş kimi kızmış kimi sevmiş e Divan üyeler arasında da böyle düşünenler vardı bu toplumun insanlarıydı ilk duruşmada çıkıp dese ki siz ihtilal mahkemesin sizi tanımıyorum böyle söyler diye endişe ettik Ben şahsen ettim acaba böyle söylese ne derdik Ne diyebilirdim ve endişeye düştüm Başol tam Bu beklentinin gerginliği içindeyken bir avukat kürsüye geldi ve korktuğu şeyi söyledi mend hastalanmış arun eend söz istiyorlar işte beklenen an gelmişti Menderes aylardır ilk defa konuşacaktı elini kaldırdı önünü ilik Kürsü heres ağe Beyefendinin büyük Lütfi olmasa zaman zaman biraz görüşmek ve çıkarmak imkanını vermemiş olsalar şimdi huzurunuzda bulunmak imkanını dahi elde bulundurmak bulundurmaya muktedir olamayacaktı arzım şu ki bana imkan verecek beni moralimi ve asabımı rahatsızlığımı düzeltecek bir kendiniz huzurunuzda Kumandan beyefendiye şükranlarımı arz ederim y huzurunuzda bütün Gençay Beylerin nazik muam teşekkür [Müzik] ederim gücünün ve Akli yeteneklerin zayıfladığını söylüyor bu koşullarının düzeltilmesini istiyordu mahkemeyi reddetmişti her şey o anda değişiverdi devrik Başbakanın konuşmasındaki aşırı nazik üslup ihtilal mahkemesini ve izleyiciler arasındaki ihtilalci subayları rahatlı Menderes'in direnmeyi belli olmuş en önemli kuşku geride kalmıştı mahkeme için bundan sonı kolaydı kiana Eee çok dedi manen Yıkık bir duruma sokmuşlar hepsinin dedi burada dedi usul konuşuyoruz burada dedi bunu yırtıcı bir konuşmanın yapılması zorunlu dedi mutlak bir konuşma yap dedi Biz sorgular başlayacak diye bekliyoruz Halbuki bir nevi teşhir oldu sanıkların teşhiri anlamında onun üzerine Ben kalktım söz istiyorum dedi Reis beyefendi usul bakımından müsaade duyulursa Bendeniz zabıtlar zabıtlara geçmiş bulunan ve bir anayasa prensibi ile ilgili bulunan bir hususa kısaca temas etmek istiyorum Ve ben usul hakkında sözü istemle beraber mikrofona yürüdüm dünyada ilk defa olar teşri yasama organının yargı organı karşısında yargılanmak durumuna sokulmasının kuvvetler ayrılığı prensibine aykırı düştüğü hususunu ifade ettim Böylece divanın görevsiz olduğunu belirtmek [Müzik] istedim buluşma salonunda açık olarak duruşmaya başlandı sanıklar getirildiler bağlı olmayarak yerlerine alındılar müdafiler hazır şimdi sanıkların isim ve soyadları okunarak yoklama yapılacak isim ve soyadı okunan sanık burada mevcut olduğunu göstermek için ayağa kalkacak duruşmalar başolun her gün tekrarlanan bu Unutulmaz takdimi ile başladı ilk davanın konusu bir köpekti kamuoyunda köpek davası olarak adlandırılacak bu davaya konu olan köpek aslında bir Afgan tazısı dı bayara Afgan Kralı tarafından hediye edilmişti iddianameye göre Bayar en fazla 00 lira edecek tazının 20.000 liradan alınması için Atatürk Orman çiftliği' emir vermiş ve bu parayla da bir köye Çeşme yaptırmıştı bu suçtan Bayar'ın 5 yıl hapsi isteniyordu doğrusu böylesine görkemli bir mahkemenin ilk elde böyle sudan bir suçlama ile açılması yadırgan da fare doğurdu diyenler oldu hatta Bayar biraz rahatlamış göründü suçlamalar Hep böyleyse Korkacak bir şey yok demekti tazıyla ilgili görüşü sorulunca kürsüye geldi ve şöyle dedi bu kadar küçük bir meseleden dolayı böle yüksek bir mahkemenin huzuruna çıktığım için en büyük cezayı çekmiş bulunuyorum Bayar köpek davasından 4 yıl 2 ay hapse mahkum oldu Menderes'in şansına ise bebek davası düşmüştü dava konusu Başbakanın bir gayrimeşru çocuğunun doğum sırasında öldürttüğü iddiasıyla dolu bu duruşma beklenenin aksine Menderes'e ve gizli aşkına puan kazandıracak ve eski Başbakanın aklandı tek dava olacaktı mahkeme ilk duruşmalarda seçilen suçlama konularıyla itibar kaybediyor ihtilal her geçen gün biraz daha yar alıyordu bu iş cıvıtılır yani böyle büyük şey mizansen le yazsı adada Eee ve ve de suçlamalar bir garip suçlamalarla başladı Şöyle ki bebek davası köpek davası Bunlar yargıyı cıvıtılır kim bunu ihlale teşvik eden kimlerdi Bayar mı Menderes mi yoksa başkaları mı Bun lı bulacaklardır Yani hayır bebek davası köpek davasıyla başladılar ve bu surette de mahkemeler uzadıkça uzadı köpek davası bebek davası diye halkın dilinde dolaşır durur basında dolaşır durur niçin Yüksek Adalet Divanı işe bunlardan başladı der der işte arz ettiğim gibi başlama sebebi şu yüksek soruşturma kurulu bize Tam her tarafıyla tamamlanmış bir anayasayı ihlal dosyası gönderemedi gönderemeyecek Varın maddi vakalarına ait dosyaların gelmesini beklemek mecburiyetinde kaldık onların hepsi gelecekti ki hepsiyle bütünleşme yapılacaktı bunu yapamadığımız için mecbur kaldık parça parça küçük daval ın dosyasına bakmaya ve bu tabiatiyle zaman aldı ve kayıptır aslında bir zaman kaybıdır Ama bunda divanın kusuru yoktu o sıralarda ihtilal komitesi Subaylar da birbirine düşmüşler Tesadüfen bir araya gelen kadrolar arasındaki anlaşmazlıklar hemen su yüzüne çıkıvermiş komite içinde Cemal önderlik ettiği bir grup derhal seçimlere gidip kışlalara çekilmekte ısrar ederken Başbakanlık müsteşarlığına getirilen Alpaslan türkin grubu bunun iktidarı İnönü'ye teslim etmek anlamına geleceğini savunuyordu kışlalara dönmek yerine bir süre daha iktidarda kalınmalı partileşme ve seçimlere girilmeli Türkeş Başbakan baş müsteşarı kendi kendisine bir takım işler yapıyor gece gündüz çalışıyor bize oldu bittiler karşısında bırakıyor komite toplanıyor git gide de taraftar kazanıyor onun tarafından konuşanlar el kaldırıyorlar 2022 kişi oluyorlar Biz azınlıkta kalıyoruz gerginlik gittikçe arttı arttı arttı ama biz çoğunluktaydı milli birlik komitesinde herhangi bir karar almak yüc ettiği zaman bizim kararlarımız Eee aşağı yukarı 10 veya 12'ye karşı 25 26 27 oyla karar haline geliyordu veya karşı tarafın kabul ettirmek istediği herhangi bir karar herhangi bir teklif Eee oy çoğunluğu bizim tarafta olduğu için kabul edilmiyordu aramızda böyle bir gerginlik sürüyor bu gerginlik çok kısa sürede her alana yayıldı önce Ağustos ayında 235 gener ve 5000 subay emekliye sevk edildi eminsular olayı diye bilinen bu geniş tasfiye orduda bozulan Piramidi yeniden kurmayı amaçlıyordu ancak kurunun yanında yaş da yandı kimi kişisel nedenler kimi tuttuğu Grup Kimi de bir hiç uğruna çekememezlikten emekliye ayrıldı Ordu açıkça kendi kendini de yalıyordu ardından sıra geldi Tam 147 öğretim üyesi yine birbirini tutmayan gerekçelerle üniversiteden atıldı eleştiriler arttıkça da basına kısıtlamalar konmaya başlandı milli birlik komitesi adeta 10 yıl önce dp'nin yaptığı hatayı tekrarlıyor iktidarının dayanaklarını birer birer karşısına alıyordu askerlerin belirli bir eğitimi vardır askerlik yapmak için eğitilir hele son derece karışık dengeler içinde yeni bir devlet çatısı kurmak çok daha güç bir şey subayların ise bu konuda hiçbir deneyimi yoktu Nitekim kısa sürede işler giderek bozulur oldu kısa yoldan seçimlere gitmek ve Demokrasiyi tekrar işletmek yerine gruplaşmalar tasfiyeler rencide edici davalarla iş uzadıkça uzadı ihtilalci Subaylar hem zaman hem prim kaybediyordu durum gittikçe kontrolden çıkmaya başlamıştı artık Cemal Gürsel de duruma hakim değildi gürsel'i anlattık dedik bu ne kepazelik ne durum Biz bu işi şu niyetlerle yaptık şimdi birçok oldu bittiler karşısında kalıyoruz Gürsel Paşa da bizden tarafı oldu dedi ki çocuklar dedi benim her gün burada dedi bana sorulmadan Emir subaylarımız kimselerle görüşmek istiyorum onu bulun getirin diyorum benim görüşmek istemediğim adamı Getiriyorlar görüşmek istediğim Adamdan beni görüştürmüyor sizle şimdi konuşurken dedi Şu masanın altında bir dinleme aleti var mı yok mu onu da bilmiyorum emin olun dedi milli birlik komitesi içerisinde ayrılıklar meydana getirmek için ve benim Eee zayıflatılmış gerek milli birlik komitesi üyelerine böyle bir tema işleniyordu yani Türkeş de Türkiye'nin nasırı olacak Cemal nasırı olacak Cemal Gürsel Paşa da Muhammed Necip durumuna düşecek Yani yarın o bir gün Türkeş Cemal Gürsel Paşa'yı Muhammed Necip durumuna sokup onu uzaklaştıracak bir yere hapsedecek Kendisi de devlet başkanlığın da her şeyi de eline alacak o günlerde bu Propaganda çok yapıldı ve tesirli de oldu Türkeş bir süre sonra Başbakanlık müsteşarlığından istifa etmek zorunda kaldı ancak komitede ağırlığı sürüyordu müdahalenin ikinci günü İnönü'nün gürsel'e yaptığı uyarı doğru çıkmış ve komite bölünmüştü İnönü tetikteyim geciktirebilir Ken milli birlik komitesi Üyeleriyle Teke Tek bazı evlerde oturup konuşmalar yaptığı ve ben seçimle gelmiş bir iktidarın bir an önce kurulması taraftarıyım buna karşı çıkanların da karşısında olurum mesajını onlara vermiş olduğu muhakkaktır komitenin Erken seçim yanlısı Madanoğlu grubu İsmet Paşa'nın da desteğini almıştı şimdi tek yapılacak iş kanserli sayılan hücreyi yok etmekti bu işi de Gürsel ve Madanoğlu kimse duymasın diye yola çıktılar ve makam arabasında konuşarak hallettiler Gürsel Düğmeye bastı şoförle aramızda cam kalktı yani konuşmamızı şoför duyamayacak döndü bana dedim Adan oğlu ne dersin bunların dedi 7 tanesini dedi Kars kalesine kapatsak nasıl olur şimdi bunların 7 tanesini Kars kalesine kapatmak Ben başka bir hazırlık içerisindeyim ama bu çok cezri kısa yoldan hedefe gidiyor kararlı mısınız dedim kararlıyım dedi Öyleyse dedim 7 mi olur 14 mü olur onu bana bırakın dedim Peki dedi Döndüm geldim arkadaşlardan çok güvendiklerinden 56 kişiyle birleştik buluştuk karar verdik oyladı 14 kişi durduk yani rastlantı oldu yeter dedik kendimizden fazlasını Sürgüne göndermiş durumda olmayalım bir E sabah kalktık ki evimizin etrafı kuşatılmış efendim bize bir Emir tebliğ ettiler milli birlik komitesi lağv edilmiştir Efendim yeniden kurulmuştur yeni milli birlik komitesi şunlardan kuruldur diyor Biz 14'ler yokuz diğer üyelerin isimleri var ve bize de deniyor ki evinizden dışarı çıkmayın eee emekliye ordudan da emekliye sevk edildiniz Türkeş 10 gün gözaltında kaldıktan sonra Hindistan'a yeni Delhi büyükelçiliğinde Pasif bir göreve yollandı Diğer 13 arkadaşı da benzer görevlerle yurt dışına sürüldüler 14'ler dosyası böyle kapandı ihtilal evlatlarını yemeye [Müzik] başlamıştı dışarıdaki yumuşamanın y adaya ilk etkisi olanağı sağlanması oldu 6 aydır birbirinden ayrı olan aileler ilk kez bir araya geleceklerdi herkes heyecan [Müzik] içindeydi Bizi aldılar Bir yere götürdüler sonra orası yasda komutanının odası olduğunu öğrendik önce komutan bizi karşılamış oldu annem ve ben vardık eee eee bir süre sonra rahmetli babam geldi kucaklaştık Eee kaldığımız süre zannediyorum 4550 dakikalık bir süredir o süre içerisinde Biz yalnız kalamadık devamlı Ada komutanı oradaydı Onun için hep söylemeyi istediğimiz şeyleri değil de söylememiz gerekenleri orada söylüyorduk ve tabii ikide birde fotoğraflar çekiliyordu Ondan sonra ara sıra komutan Adnan Bey sen benim yanımda dur falan şeklinde sözleri oluyordu O fotoğraflar beni çok şey etmişti rahatsız etmişti şöyle rahatsız etmişti o fotoğraflar bir yerde eee bir teşhir aracı olacaktı belki de o fotoğrafları çektiren İnsan bir gün işte ben İyi muamele ettim beraberdik diyecek ama Eee o fotoğraflarda herkesin yüzündeki ifade Aslında tabi olduğu şartları yansıtıyordu Hasan geldiği zaman tabii 7 aydan beri görmemişim rengi sapsarıydı çok zayıflamıştı yarım saat nefes alamadı Ne oldu Hasan dedim bizi gördüğüne memnun olmadın mı dedim sonradan öğreniyorum ki Eee Hiçbir haber vermeden gel Polat demişler almışlar bir şeyin içerisine barakanın içerisine bizle Yüz yüze gelince artık çocuklarım Ailelerimiz de buraya geliyorlar diye heyecandan nefes alamamış Ama bu sevinci yaşayamayanlar da oldu bazıları Dolmabahçe'deki irtibat bürosu önünden geri döndüler gittim Eee oradaki işte bir subay var isim sordu bana Ben ismimi Nazlı Çavuşoğlu dedim Sen muamer Çavuşoğlu'nun nesi oluyorsun değil kızı oluyorum dedim E peki dedi Sen bu bileti nereden buldun parayla mı satın aldın dedi yok dedim Niye parayla satın alacakmışım ki E bana dedi ki senin dedi baban hapiste babanı görmek için dedi Elbette parayla satın alırsın Ben de dedim ki E madem dedim sizin için bu kadar önemli bir baba niçin Siz beni göndermiyorsun [Müzik] Neyse onlerin gidişiyle birlikte hava birden değişiverdi artık Hedef bir an önce seçim bir an önce demokrasiye dönüş idi Nitekim askerler hemen bazı yetkileri sivillere devretmeye başladı kurucu meclis Bunun ilk adımı oldu kurucu meclis hem anayasa komisyonunun aylardır üzerinde çalışıp bir türlü anlaşamadığı anayasayı tamamlayacak hem de bir seçim yasası çıkararak ülkeyi seçime götürecekti yepyeni meclis binasının siftahı yapmak kurucu meclise nasip oldu milli birlik komitesi üyeleri bir günde parlamenter oldular çeşitli baskı gruplarının temsilcilerinden de bir temsilciler meclisi kuruldu ve İnönü yeniden meclise döndü kurucu meclisin eksiği tabii Parti oldu Demokrat Parti kapatılmıştı aslına bakarsanız kurucu meclis 3 ay sonra seçim yapılabilseydi teşkil olunacak meclis tarafından yapılacak görevleri yüklendi ama o arada Demokrat Parti kapatıldığı için kurucu meclis sadece Halk Partisi ile millet partisinin y Cumhuriyet millet partisinin ve daha tarafsız diye bilinen kimselerle kuruldu Çok kaliteli bir meclis oldu bunlara 1960 öncesindeki son Cumhuriyet Halk Partisi kurultayında kabul edilmiş ilk hedefler beyannamesinin esasları öncülük etti bu ilk sivilleşme adımını hemen diğerleri izledi siyasi partiler serbest bırakıldı Şubat ayında 3 gün içinde 7 Parti birden kuruldu Adalet Partisi Türkiye İşçi Partisi yeni Türkiye Partisi o günlerde doğdular Demokrat Parti Yaslı Ada'da yargılanırken mirası Ankara'da [Müzik] [Müzik] paylaşılıyor acılarla dolu bir dönemden çıkış ümidi veriyordu Türkiye Cumhuriyeti'nin en ileri en liberal Anayasası getirilmişti ileriki yıllarda özgürlükçü diye şikayet dahi edilen 61 Anayasası 9 Temmuz 1961 günü yapılan referandumda % Evet oyu aldı Türkiye Cumhuriyeti tarihinde yeni bir sayfa açılıyordu artık ülke yeni bir dönemin heyecen yas da davalar olanca ağırlığıyla sürüp gidiyordu Üstelik güne sertleşmeye de başlamıştı İstanbul'da Yenikapı sahillerinden yası adıya tünel kazarak sanıkları kaçırma planları yapıldığı söylentisi yayıldı bunun üzerine Gürsel sert bir çıkış yaptı böyle bir girişim olursa gidenlerin orada et ve Kemik yığınından başka bir şey bulmayacak söyledi mahkemede de sanıkların yakılmasına karşılık Salim başolun Ne yapalım sizi buraya tıkan kuvvet böyle istiyor demesi yüksek adalet divanının baskı altında olduğu söylentilerini arttırdı yazsada da yerini dahdi suçlamalar dolu yenileri alıştı anayı ihlal örtülü ödenek Topkapı ve 67 Eylül Olayları türünden davalar dilere Zorlu anlar yaşatıyordu eyü kararlar İzmirde İstanbul'da Ankara'da mürettep bir şekilde başlaması hakkında Kim idar etmiş olabilir kendiliğinden olamaz Elbette bunu bir bunun bir mürettib olmak gerektir Siz o zaman cumhurbaşkanı bulunduğunu göre ve hase mahallede gelmiş olduğunuza göre ne diyebilirsiniz kim tertip etmiştir Arz Ettim Bu her milli hareketi takip etmek etliğe Hatta maddeten imkan yoktu çünkü o zaman efkarı Umumiye şu haldeydi ki en küçük köyde dahi nümayiş ve mitik yapmak Arzu ediliyordu ve bunların yakınen takip etmek benim için mümkün değildi başbakanlıkta bulunan bir yazı Bu bir kağıt malumat böyle söyled Reis beyefendi hazretleri bu tamamen aklı mantık haricinde kında bir şey müsaade buyurursanız arz edeyim Bu bir defaş savcu Beyefendinin ifadeleri tertibin vun muhakkak olduu esasına istinat ederek İrat edilmiş ve Tevcih edilmiş bir sual oluyor Halbuki biz bunun böyle bir tertibin mevcut olmadığını iddia etmekteyiz ve böyle bir tertip hakikaten ve fiilen mevcut değildir Bayar ve Menderes arasındaki üslup farkı herkesin dikkatini çekiyordu Bayar ne kadar mahkemeye yukarıdan bakar bir havadaysa menderes o kadar alttan alır görünümde eydi yargıçların oturduğu kürsüden bakıldığında bu fark daha açıkça göze çarpıyordu Adnan Menderes daha müeddep yani edepli terbiyeli bir tavır içinde oturur ve öyle konuşurdu Celal bayar'a sürekli yan otururdu tam cephesini vermezdi arkası yarı olarak Celal bayar'a daima böyle dönüktü Hiçbir gün Celal Bayar adını ifade etmemiştir yani adını ağzına almak istemiyordu adeta başına gelenlerin Celal bayar'dan geldiğinin farkında ve onun Hiddet ve hıncı içindeydi Celal Bayar adını söylemesi Gerektiği zaman hep sakıt Cumhurbaşkanı diyerek geçiştirdi bayarla Menderes arasındaki bu ilişki ve üslup farkı Elbette onlara yönelik tavırları da hemen etkiliyordu yas adaya girerken bütün hücumlar Bay araydı 2i ay sonra soruşturmalar başladıktan sonra hücumları hakaretleri hedefi Menderes'e irca ettiler Menderes'in üstüne topladılar her olayın altında Vatan cephesinden Tutun da Selanik'teki Atatürk'ün evinin bombalanması hikayesine Ekspres gazetesinin bu olayı vermesi hikayesinden 67 olaylarına işte Giz barajına İzmir tu gutlu Yeşilhisar 28 Mayıs 555k olaylarına varıncaya kadar her davada Menderes kafilenin başında gitti mahkemeye siyasal Eee Hedef Bayar değil Menderes'te davada Eee siyasal gücün halk sevgisinin Menderes'te olduğunu hesaplıyo ihtilalciler ve Cumhuriyet Halk partiler Menderes'i yıpratmak için orada çeşitli davalar açtılar Maddi manevi Güç gösterisi yaptılar fiziki etkiler yaptılar Menderes'i halkın gözünden düşürmeye uğraştılar Oysa daha birkaç ay önce Şimdi devlet başkanı olan gürser Menderes'e bir mektup yazıp millet sizi seviyor Bayer istifa etsin Siz Cumhurbaşkanı olun dememiş miydi Gürsel 27 mayıs'tan sonra bu mektubu kamuoyuna açıklamış ancak çok Hayati olan bu iki satır çıkarılmıştı Menderes'in avukatı Burhan Apaydın mektubun Aslı açıklanırsa bunun savunmaya çok yardım edeceğini düşünerek konuyu mahkemeye getirdi Menderes'ten habersiz bir dilekçe yazarak mahkemeye verdi Gürsel'in mektubunun Aslı mahkemede okunursa Menderes büyük bir Baskıdan kurtulacaktı o arada bir deyiniz mi var diye Salim başolun sesini duydum duyunca başımı kaldırdım Adan Menderes mikrofonda var dedi birden Şaşırdım çünkü Çünkü Adnan Menderes mahkeme başkanı söz vermeden gel demeden imkanı yok isken mesen kalkması mümkün değil Ve çoğu defa da söz vermezdi şimdi mahkeme başkanından söz istemeden Adnan Menderes'in kalkıp mikrofonun başına gelişi Eee dikkati çeken bir olay derh anladım her şeyi Menderes söze şöyle başladı memleketin ve devletin yüksek menfaatlerini korumanın herkes için bir görev olduğunu belirtti o arada devlet başkanın devlet başkanının isminin buç Mukaddes çatı altında geçmesini memleket menfaatlerine uygun görmüyorum dedi ve başını hafif çevirerek Sayın avukatımdan rica ediyorum dedi bana bakarak yandan talebini geri almasın dedi herkes donup kaldı Menderes bu şekilde elindeki en önemli savunma kozunu harcamıştı birkaç gün sonra avukatı Apaydın da tutuklandı ve Gürsel'in mektubu sorunu Böylece kapandı [Müzik] Başkent kaynıyordu 14'ler sürülmesine rağmen komitede bölünme giderilememesi rejim bir günde tasviye edild halde yenisi bir yılda hala kurulamamıştır ülkenin kaderi demokrasi ile askeri bir diktatörlük arasında gidip geliyordu seçimler tehlikeye girdiği gibi yası kararlarına müdahale olasılığı da artık doğmuştu Ordu hastaydı bunu 27 Mayıs'ın üzerinden daha ay geçmeden devlet başkanı Orgeneral Cemal Gürel sö hastalığın mikrobu ise politikayı Gürsel askerin siyasetle uğraştığı bir ülkede yıkılıp mahvolmak mukadderdir diyordu Oysa asker şimdi gırtlağına kadar politikanın içindeydi yavaş yavaş komutanlarla ihtilalci Subaylar arasında da güvensizlik baş gösterdiği anlaşılıyordu temel sorun harekatın Emir komuta zinciri içinde yapılmamış oluşuydu bir grup kurmay subay ülke yönetimine el koymuş Dolayısıyla komutanlar da onların emrine girmişlerdi milli birlik komitesi üyesi bir Kurmay Albay Genelkurmay başkanını çağırsa Kıyamet kopuyor ordunun alışa geldiği hiyerarşik düzen altüst oluyordu bunun üzerine silahlı kuvvetler içinde komite karşıtı bir eğilim baş gösterdi aralarında Genelkurmay Başkanı Cevdet sunaya bulunduğu komutanlar komite üyelerinin orduyla ilişkilerini kesip tamamen politikayla [Müzik] uğraşmalarının ihtilalci Subaylar da bu akıma katıldı [Müzik] buer is güçlerini destekten aldıklarını biliyor birliklerinden kopmak istemiyorlardı ordu ile komite arasındaki bu huzursuzluk 6 Haziran günü yaşanan bir olayla su yüzüne çıkıverdi Bakanlar Kurulu Hava Kuvvetleri Komutanı ir Washington tayin kınca Kıyamet [Müzik] k birkaç gün sonra tanseli görevine iade etmek zorunda kaldı komitenin artık eski gücünde olmadığı Böylece açıkça ortaya çıktı Bir Silahlı Kuvvetler birliği oluştu bu Silahlı Kuvvetler birliği oluşturunca oluştuktan sonra ben artık durumun kontrolünü elden kaçırdığımı Anladım daha Üstelik daha azdırmak için bir dilekçe verdim başkan gürsel'e bilgi olarak da komiteye istifa ettim ayrıldım O andan itibaren komiteye sarsılmaya başladı Yani bizi korumak için örgütlendi yini söylüyorlardı fakat 6 Haziran 1961'de bize Muhtara verdiler filan tayin gidecek filan tayin edilmeyecek filan emekli edilecek filan edilmeyecek diye ve o gün 21 Mayıs büyük bir tehlikeyle karşılaştı Eee çünkü 20 Mayıs amaçladığı doğrultusundan artık yapıcıların dışındaki insanlar tarafından saptırılan bize zor kullanan bazı dilekleri için zor kullanan o insanlar ileride başka şeyler için de zor kullanacaklardır ve bunların başında da yasada verilecek kararların infazı ya da infaz edilmemesi olacaktı belliydi Bu ikincisi vahimi meclis seçimlerin yapılmaması meclislerin toplanmaması [Müzik] olacaktı Ankara'da Ordu ve milli birlik komitesi kaynarken yassı adada Artık karar aşamasına yaklaşılmış sonucu hemen herkes tahmin ediyordu Öyle ki ağustos ayı sonunda sanık aileleri ikinci kez Yaslı adaya geldiklerinde hemen herkes bunun bir veda ziyareti olduğunu biliyordu sanki Ama kimse söylemeye cesaret edemedi görüşmenin çok Hazin bir tablo oluşturduğunu söyleyeyim Eee hep gözleri yaşlıydı Hatta rahmetli babamı alıyordu Annem öyle hepimiz öyleydim eee bir taraftan bir Helalleşmek bir vedalaşmak imkanı da yoktu bir başka şahıs vardı ve herhalde orada bulunan insanın nasıl bir Akıbet beklediğini biliyorlardı bilmeseler bile büyük bir ihtimal Eee ölüm cezalarının geleceği bir iki dakika bile baş başa kalamadık Eee o Hazin tablo içerisinde Rahmetli babamın anneme dönerek bir ara eee Cemal Gürsel devlet başkanı olan bir görüşme imkanı aramasının iyi olabileceği istikametinde bazı şeyler söylediğini hatırlıyorum Menderes gelecek kararı artık tahmin ediyor ve dışarıda neler olup bittiğini bilmese de bir iç güdüle Gürsel'in yardımcı olabileceğini düşünüyordu yassı adadan çıkacak idam kararlarını onaylama yetkisi komitede komitenin başkanı da güreldi ve idamlara karşıydı üzer son sözü Gürsel'in söyleyeceği sanılıyordu Oysa iş hiç de öyle değildi ipler çoktan Gürsel'in elinden çıkmıştı Cemal Aga komiteyi kontrol edemeyeceğini anlayınca mahkemeyi uyarmayı düşündü 2 ağustos günü yanına komiteden 6 üyeyi de alarak mahkeme başkanı Başol görüşmeye çağırdı Florya'daki Bu toplantıya katılanlar arasında subhi Karaman da vardı Cemal Gürsel orada Türkiye'nin o and içinde bulunduğu durumu hemen ay sonraki kurulacak Demokrasiyi yapılacak seçimleri ve o demokrasinin 61 arasıyla birlikte yaşamasını şartlarını anlatan bir güzel konuşma yaparak hakimlere bu iki Hakime şunları söyledi Biz bugüne kadar size en ufak bir etki yapmadık çok önemli bir yani kararlara varacaksınız o kararları hukuksal düşüncelerinizle vicdani kanatlarınız da o hamlar alacaksınız hiçbir etki dışarıdan bizim adımıza biz yapmıyoruz ama bizim adımıza hiçbir etkinin de yapılmasına tahammülümüz yok bildiğiniz gibi yapın ama ülkenin geleceğini de bir ölçüde düşünün hukuktan ayrılmayacak ama bir ölçüde siyasi durumu da düşünürsünüz düşünesiniz Gürsel satır arasında idam cezası verip işi zora sokmayın demek mi istiyordu yoksa komite adına mahkemeyi etkilemeye çalışanları devre dışı bırakmaya mı uğraşıyordu hangisi olursa olsun kesin olan bir şey vardı Ankara gibi yassıada'da Cemal aganın denetiminden çıkmış durumdaydı İstanbul ekibi olaya el koymuş yassı adayı kontrol altına almıştı dahası infazların yapılacağı yeri seçmiş Hatta hazırlıkları bile başlatılmıştı yass adada duruşmalar sürerken İmralı'da mezarlar kazılıyken çağrılmış idi dönüşte kendileriyle yaptığımız görüşmede infazların İmralı cezaevinde yapılacağını bunun münasip görüldüğünü söylediler dolayısıyla da infaz hazırlıklarına başlanması gerekiyordu askeriye cephane yapılıyor şeyiyle Eee o Zan içinde Eee tabut yapmaya başlanıldı bu arada infaz sehpaları Hazırlandı zeytin ağacı dikeceğiz diye bir dikkati çekmesin diye 80 küsur mezar [Müzik] kazıldı Eylül ayına girildiğinde geriye sayma başlamıştı kararların açıklanması gün meselesiydi idamlar kapıdaydı komite tam bir kargaşa içinde görün y hepsini asalım görüşünü D getirir olmu Eylül başında 22 komite üyesinden 13'ü idam kararlarının hayat boyu hapse çevrilmesinden yanaydı asalım diyenlerin ise sayısı 9d ancak Ordu öylesine kaynıyordu ki bu dengeler her an bozulabilir iş kontrolden çıkınca iki komite üyesi son bir girişim yapmaya karar verdiler İnönü'ye gittiler onlar gücü kalı İsler kullanmasını istediler kamuf etmek için eşlerimizi de bir ziyarete guruz gibi alarak Ahmet Yıldız ve ben inin evine Ayten sokaktaki evine gittik hanımlarımız aşağıda kaldı biz yukarı çalışmalan çekilerek orada durumu açıkladık evvela şunu söyledi Ben aradan 16 ay geçtikten sonra milli birlik komitesi üyeleri içerisinde hala idam düşüner olduklarını sanmıyorum dedi aklım almıyor dedi sizi hepinizi Akıllı insanlar biliyorum 17 ay sonra 16 ay sonra idam olur mu yani demek ki böyle düşünenler var hayretler içinde kaldım diye başladı idamların son derece yanlış bir şey olacağını söyledi İnönü'ye önce kamuoyuna bir açıklama yapması önerildi Ama bu devam eden bir davayı etkilemek sayılırdı bunun üzerine İsmet Paşa bizzat gürsel'e hitaben bir mektup yazmaya kar verdi 1 Eylül 1961 tarihini Taşıyan mektup sert bir dille kaleme alınmıştı İnönü ülkenin ihtilalden bir buç yıl sonra seçimlere gittiğini hatırlatıyor ordunun böyle bir idama onay vermesinin halkla Ordu arasında deva bulmaz bir kırgınlık yaratacağını söylüyor ve bu görüşlerinin milli birlik komitesine de iletilmesini istiyordu komitede idam eğiliminin ağır basmaya başladığı ortadaydı bazı anayasa profesörleri bile Mahkeme karar verirse idamların infazından yaydılar Bunlardan biri de profesör Veli Dede oğluydu inünü şuradan buradan konuşurken bana hocam idam var mı idam dedi elini böyle uzatarak o kendine özgü tavırlarıyla paşam Bunu ben bilemem dedim idam var mı veya yok mu yasalar nasıl emrediyorsa Hangi yolda ş diyorsa Eğer suçluluk o zamanın Osmanlıca sözle tebeyyün ederse yani kanıtlanırsa açığa çıksa Elbette idamda olur dedim Onun üzerine dedi ki ama dedi idam bir şeyi halletmez dedi Yahu İsmet demiş bu kadar adam astık bunların asıldık varı unutuldu bunların yedikleri kepazelik yaptıkları işler unutuldu asıldık varı unutulmadı aman dikkat madan o dedi ancak Ordu içinde kimse inönün sesine kulak kabartacak halde değildi Gürsel kabinesinin 14 Bakanı bir uyarı mektubu yazıp idam olmasın dediler ama onların da artık bir ağırlıkları kalmamıştı kararların açıklanmasına iki gün kala komite ile Ordu Komutanları ortak bir toplantı yaptı komutanlar sertlik yanlısı ydı idam etmek adeta askerin gücünü gösterecek K günü yaklaşırken rüzgarlar ters esmeye başlamıştı cevd Sunay'ın başkanlığında Kuvvet Komutanları Jandarma Genel Komutanı milli Bakanlı müsteşarı geldiler onlarla müzakere ettik onlara sunuk ne düşünüyorsunuz Siz bunun fayda ve sakıncalarını söyleyin dediler Biz iki temsilci çıkardık birisi lehinde birisi aleyhinde çok şiddetli tartışmalar oldu dinlediler bizi en sonunda Biz bir destek bulalım derken Onlar bu konuda yetki milli birik komitesine aittir cevde Sunay'ın ağzından Aynen biz yetkimiz yok eee bir işin bu tarafıyla meşgul olmak istemiyoruz bu yetki mevcut anayasamıza göre milli birlik komitesi aittir Eee silahlı kuvvetler milli birik komitesi desteklemektedir idam çıkmazsa mimsiz olacaktır olabilir Allah yardımcın olsun dedi ve başka bir şey [Müzik] söylemedi Nihayet karar günü geldi o gün yass da son sözü Salim Başol söyleyecekti ancak Menderes sözü ona bırakmadı çocukluğundan beri hep ümden korkm üm [Müzik] Ümüt uzak adada ölümün artık kapısını çaldığını duyuyordu ölüm bu kadar yaklaşınca bu kez kendini onun kollarına atmak istedi sabah saat 4te kapısındaki nöbetçiler yatağından düştüğünü duydular içeri girdiklerinde Menderes komad daydı kendisine verilen uyku ilaçlarını dilinin altına biriktirmiş saklamış ve o sabah hepsini birden yutmuştu Doktorlar yetiştiğinde O son ayların en derin uykusunu uyuyordu yasa adayı panik sardı Menderes'in hemen midesi yıkandı ve son anda kurtarıldı Menderes yass sanıkları mahkeme salonu önünde toplandılar 9 ay 20 gün süren 287 oturumluk maratonun sonuna gelinmişti öğleye doğru sanıklar gruplar halinde salona alınmaya başılar sinirler gerilmişti sinek uçsa duyulacaktır sanık Celal Bayar Türk Ceza Kanunu'nun 146 taksim 1 maddesi hükmünce ölüm cezasına çarptırılmasına oy birliği gayet vakur dinlediler idam kararların dahi fevkalade vakur dinlediler ve Eee mahkemeyi biraz da kızdırıcı bir tutum içinde Vurdum Duymaz bir tutum içinde dinleyip gittiler bilhassa bayarı hatırlıyorum Bayar gayet soğuk kalı attı şey kulaklıkla dinliyordu Kulaklığı attı gitti hiçbir şey denemedi B hüküm tebliğ ediyorlar tebliğ edilir edilmez bir resminizi çekiyorlar tahmin ediyorum ki o andaki reaksiyonunu ölçmek istiyorlar Tabii bu esnada İnsan kendi kendine de düşünmüyor değil düşünüyor kendime hazırladım bu En azından mühebbet ama idam olması da daha çok ihtimal dahilinde benden evvel Emin Kalafat vardı Emin Kalafat 1461 tatk idamına dedi Çanakkale mebusu eski bakanlardan Emin Kalafat Emin Kalafat bir sallandı bu Londra Uçak kazasında da falan arıza geçirmişti fakat kendisini dik tuttu Ama bir sallantı hissetti Ben kendi kendime sallanmam gayret edeyim dedim ben da geldi 1461 idamına dedi adam İçimden bir Gülmek geldi ve o resim çekene rahatlık ve şöyle bir poz verdim gülümseyerek kararların okunması bittiğinde başta Bayar ve Menderes olmak üzere toplam 15 idam vardı 43 sanıkta çoğu anayasayı ihlalden hayat boyu hapse mahkum olmuştu çıkışta idamlıklar mühebbet elleri ayırdılar ve ellerini kelepçelediler [Müzik] o kelepçeyle şeyler e mühebbet olanlar motora bindirdiler bir motora idamlıklar bir başka motora Eee o da bir Hazin manzara Hazin manzara tasar biliyor musunuz milletvekili olmuşsunuz bakan olmuşsunuz memnun olmuşsunuz günün birinde siyasi bir suçlama Ve mahkumiyet le kelepçelenir musunuz ve Nihayet 15 idan mahkum undan Menderes dışındaki 14'ü bir muhrip yassı adadan ayrıldılar Marmara'da bir adada başlayan dönem yine Marmara'da bir başka adada kapanacaktı İmralı'ya giderken yeminin ambarında geçen dakikalar fizik zayıf düşmüş ama moral hiçbir değişikliğe uğramamış insanlar grubunun seyahati oldu inanın pikniğe gidiyor gibi gittik yolda bir muhrib anara elleri kelepçeli son yolculuğunu yapanlar bir dönemin Cumhurbaşkanı bakanları [Müzik] milletvekilleriyle Bayar eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü zorluya döndü ve adeta bir Bakanlar Kurulu [Müzik] toplantısındayız birisisin dedi Şimdi bize dedi izah et bakalım dedi müşterek pazara girmemiz Türkiye'nin hayrına mı olur zararına mı olur Bunu anlat bakalım dedi Şimdi bu sohbeti atlayınca Fatin Rüştü zorluğu bu işi anlatmaya başladı idam Yolcuları İmralı yolunda Türkiye Ortak Pazar ilişkilerini tken kararları bütün dünyada duyulmuş bu arada Amerika'da beyaz saraya da Ankara'daki elçiliğin mesajı ulaşmıştı mesajı ilk okuyanlardan biri Türkiye'nin eski Amerikan Büyükelçisi George [Müzik] [Müzik] m and He immediately Said We must do something and uh He picked up the Phone and got Kennedy on the Phone and explained the situation Kennedy had seen the Telegram and Kennedy Said do Everything You Can Do to Help these people Go the limit and so i went out and got raymond ha Who was our ambassador on the Phone and told him that the President authorized him to take very strong measures and He Said i'm Just going [Müzik] yaki oturumdan 3 saat sonra idam kararları bir Jet kurye uçağıyla tırmandığın saat 18 olmuştu artık son sözü 22 kişilik milli birlik komitesi söyleyecekti çok gergin bir ortamda saat 18'de toplandık yasdan bir Jet kuya uçağı getirdi iki takım kararlar Eee başında o getiren bir deniz Kurmay Albay bir arkadaş Eee işte komite toplandı Cemal Gürsel'in başkanlığında başkanlık divanın teşekkür ildi iki arkadaşımız katiplik tere geçti Eee Selahattin özgür ve Rafet akayoğlu ve Cemal Gürsel yi komite üyelerinin bu müzakerelerin çok şiddetlenmesi halinde birbirlerini öldürürler gibi bir izlenme de belki düştü işi uzatmadan kısa yoldan Kurtarmak istedi Aslında Cemal Gürsel'de infazların yapılmasına tarar değildi yani Yani gergin ortamı çok dikkate alarak işi usul Hani genel konu üzerinde açmadan hep Herkes her şeyi biliyor dedi nasıl karar vereceğiz bunun usul müzakerelerini yaptırarak şeye başladı toplantı açıldıktan Biraz sonra meclisin herkes tarafından bilinen dilsiz birkaç tane müstakimi vardır onlardan bir tanesi içeri girdi yani gizli oturumlara onlar duymadık için girmeler sakınca yok dedi girdi ve bir kağıt uzattı Cemal gürsel'e Cemal Gürsel kağıdı okudu dışarıda Dışişleri Bakanı bekliyor selimer Amerikan Cumhur başkanından aldığı bir mesajı Bu konuyla ilgili mesajı bize ulaştırıyor Kennedy Şimdi aldığım bir habere göre Eee yasada ki yapılan mahkemeler de Yüksek Adalet Divanı 15 ölüm cezası vermiştir bu cezaların milli birlik komitesi tarafından uygulanacağı haberi bana yani e onaylanacak veya onaylanmaya haberinin yetkisinin milb komites olduğunu haber verdiler Eee çok acele olarak size şey yapıyorum demokratik ülkelerde demokrasilerde siyasi suçlardan idamcı asını yapılmış olması kötü etki yapar Türk devletinin iç işlerine karışmak Biz Amerikalıların görevi değildir iç işlerinizde tamamıyla şeysiniz isiniz ama Eee bunları yapmamanız daha uygun olur hatta gerekirse bu konuda sizinle bir yerde de buluşmaya hazırım o işin bu kadar çabuk satılacağını bir farkında değil böyle yaptı bu okundu ve geçti O hava içinde komitede kimse kennedy'yi kulak verecek durumda değildi bir ara İsmet Paşa'nın gürsel'e yazdığı mektubun komiteye okunması önerilmiş Ama bu da reddedilmişti mektup toplantı masasının üstüne kondu isteyen okusun dendi çoğunluk okumadı dışarıda onlarca gazeteci kararı bekliyordu imralı'daki 15 kişinin hayatı Ankara'daki 22 askerin elindeydi günlerdir evlerine asın da görelim türü tehditler geliyor Bu arada asms biz de sizi asarız diyenler de çıkıyordu komite üyelerinin bir bölümü tüm idam kararlarının hapse çevrilmesinden yanaydı Bir grup ise mahkemenin verdiği tüm idam kararlarının onaylanmasını istiyordu Bir de ara çözümü savunanlar vardı Onlar da bazılarını asalım diyorlardı hava iyiden iyiye elektrikliye silahlı harbiyelilerin Meclisi sardığı Haberi geldi herkes telaşlandı Gürsel çağrıyı bir an önce oylamaya geçmekte buldu Öncelikle komite üyelerine şu soruyu sordu tamamını müebbete mi çevirelim yoksa infaz olsun mu şimdi kalkacak Eller yaşamaya ya da ölüme karar verecekti Belki o saatlerde belki birkaç saat öncesine kadar da komitede çoğunluk onların MEV çevirmesinden yanaydı Kemal Gürsel'in başkanlığında Oylama yapıldı ve Oylamada kişinin ö tarafa kaydığı görüldü 9A 13 İnam fazı hakkında karar çıktı komite dört oy farkla idama Evet demişti Şimdi ikinci oylama geliyordu kimler idam edilecek o toplantıda nelerin konuşulduğu Bugüne dek bir sır olarak kaldı kimlerin neden idam isteyip kimlerin nasıl karşı çıktığı son anda dört üyenin neden saf değiştirdikleri hiç açıklanmadı içeride ne konuşuldu İsa konuşulmuş ve bazılarını asalım diyen görüş kazanmıştı kimlerin asılacağı belirlenirken de mahkeme kararı ölçü alını 15 idamlık 4ü hakkındaki karar yüksek adalet divanının oy birliği ile verilmişti diğerlerinde karara katılmayan üyeler de çıkmıştı işte komite bu 11 dp'nin cezasını yaşam boyu hapse çevirip diğer dördünün cezalarının infazını kararlaştırdı idamı onaylanan 4 kişi Bayer Menderes zorlu ve Polat'ı aynı toplantıda Bayar'ın cezası 65 yaşını aşmış olması nedeniyle hayat boyu hapse çevrildi 3 saatlik Toplantı 3 idam kararıyla bitmişti Saat 19 21'de Toplantı bitti şeyden çıkıyoruz toplantı salonundan hepimiz üniformalı yız aşağı merdivenlerin Mesan aşağı inerken merdiven ön kapısının O şeref kapısının önündeki aşağı düzlükte yüzlerce böyle Foto Muhabiri basın yabancı ve yerli birden Işıklar Parladı Akşam karanlık artık merdivenlerden iniyoruz ama biz karar verdik hiç kimseye bir şey söylemeyeceğiz karar bitti ama kararın ilanını yasada irtibat bürosu yapacak diye karar aldık Yani o anda toplum birden karışmasın düşüncesiyle yasada irtibat bürosu verecek dedik sonucu diyecek diyece şimdi herkes bir soru soruyor anlatıyorlar Biz hiçbir şey söylemiyoruz bir kişi Cemal gürsel'e bir soru sordu Efendim sivillerin mi dediği oldu Askerlerin mi dediği oldu Cemal Gürsel Buna cevap vermeden ben atıldım ne sivillerin dedii oldu Ne askerlerin dedii oldu vicdanımızın dediği oldu dedim o bir tehlikeli bir soru yani sivillerin değil askerlerin işe müdahale ettiğini gösteriyor yani onu da o anda kamuoyunun un durmasını istemedik komitenin kararı yine yası adadan gelen kuryeler tarafından İstanbul'a irtibat bürosuna uçuruldu büro gece yarısı basının merakla beklediği açıklamayı yaptı haber önce radyolarda ardından da gazetelerde bomba gibi patladı ü idam var o gece saat 11 Ajansı idamların tasdik edildiğini söyledi en az 20 çuval evraktır bu 20 çuval evrakı Ankara'ya götürmediler sadece karar götürdüler kararı o karar ise en az 500 sayfaydı o kararı dahi okumamıştır milli birlik komitesi tamamen bir pazarlık İşi kendi aralarında pazarlıktan [Müzik] Ankara'da haklarında verilen kararlardan haberdar olmayan 14 idam mahkumu o sırada İmralı'ya varmışlardı geldiklerinde ikindi Vaktiydi adı asker kaynıyordu elleri önden kelepçeliyim birer birer karaya çıkarıldılar ilk gelenler Celal Bayar ikinci bekliyoruz protokol sırra göre gariplik Menderes yok arkadan sırayla çıkıyorlar Refik koraltan falan filan Onların öndeki kelepçeler arkaya vurulup yukarıya benim dediğim o yukarıdaki infaz olacak yerlere hücrelere tek tek alınmaya başladılar sıralandı Biz 14 kişi Adnan Bey yok 14 kişi sıralandı öndeki Bayar olmak üzere işaret ediyorlar gidiyor gittikten sonra tam yukarıdan 15 dakika geçiyor Tamam diyor birisi arkasından öteki gidiyor Tamam diyor Ben hükümet apliği yaptım bilirim idama mahkum olan bir mahkum asılacağı zaman eli arkasına bağlanır hemen 5 dakika üzer içerisinde de infaz edilir ve iş tamam olur Bu benim bilgim malumatım dahilinde e bizi elimize arkamıza Bağlamışlar 15 dakikada bir Tamam diyor Herkes gidiyor ben zannediyorum ki giden adamı asıyorlar hadi yavrum etek gelsin diyorlar öyle zannediyor başka türlü düşünmek de mümkün değil ki Bizi aldılar sıra bize geldi Biz Tabii benden evvel benden evvel gidenlerin ne olduğundan malumatım Yok ben asıldı zannediyorum Dior onları sonra götürdüler bizi bir odanın içerisine tıktılar elleri arkadan kelepçeli olarak getirildikleri yer 1 metrekare genişliğinde bir hücreyi karanlıktı Az sonra biri gelip fotoğraflarını çekti ardından bir Onbaşı 14 nöbetçi ile kapıya dayandı nöbetçileri Taksim ettim rahmetli bayanın başındayım Fakat bu arada subay olmadığı için başımızda Yukarıdaki 10 kişi Celal Bayar Refik koraltan Hasan Polatkan Fatin Rüştü Zorlu Agah azon İbrahim Kirazoğlu Emin Kalafat şu an hatırladığım Bunlar Bunların hepsine Geçmiş olsun dedim böyle de dar bir koridoru var Hepsine Geçmiş olsun dedim rahmetli Fatin Rüştü Zorlu biraz pek konuşmak istemedi sonra artık ben biraz daha şey yapınca bir tek kızının olduğunu Şişli'de bir evinin olduğunu ve kızının nişanlı olduğunu kızının mürvetini göremeyeceğini bana söyledi İnşallah Allah her şeyden kurtarır dedik bu arada dışarıda Hummalı bir faaliyet sürüyordu henüz kararların ş memesine rağmen dar ağaçları kurulmuştu Hatta infazı gerçekleştirecek iki de Cellat bulunmuş ve cezaevi müdürünün odasına alınmıştı geldi durum izah edildi kendisine görevi yapacağını söyledi biz ona Tabii Anar memurunu çağırdık orada urgan var onun verilmesini zeytinyağı tenekesi verilmesini söyledik bu kapıdan çıktı Ç çıktı Ondan sonra birden baktım geri döndü gardian dedi ki görüşmek istiyorum gelsin falan Savcı be de öyle oturuyor dedik nedir dedi ikimize de Cellat yazmışsınız ben dedi börekçi Aliyi astım dedi benim tecrübem fazla yedi Mümkünse baş Cellat yazın bana dedi Bu arada idam kararları da özel bir Kriye ile imralıya getirilmişti adada bir dalgalanma oldu özellikle nereden ve Neden getirildikleri belli olmayan bir grup subay kıpırdanmalar içeride belki 152 tane Teymen yeni çıkmış pırıl pırıl delikanlılar thoms sonlara böyle mermi sürüyorlar şakur şukur falan filan orada mermiler çekirdek böyle uçuyor bizim odanın içi yerlerde çekirdek alıp da tekrar koyan yok devletin malın NASA vermiş Ordu falan bunlar e şeye Eee bu olayı duyup niye üç tane idamlık niye diğerleri müebbete çevrilmiş gerekirse Biz infaz ederiz diye İmralı'ya gelen şahıslar durum Cemal turala aksetti Cemal Tural geldi o müdahale etti olaya dedi ki görüştüm Paşa böyle istiyor bu böyle olmuş kati surette burada herhangi bir olay çıkartmayın Buna müsaade edilmeyecektir dedi vakit gece yarasını geçtiğinde İmralı cezaevinin 14 hücresinde ölümü bekleyenler için belirsizlik hala bitmemişti 9 saattir elleri arkadan kelepçeli olduğu halde bekliyorlardı Bayar son anda kendisine verilen Yassı Ada kararları kitabını sırtına destek yapmış uyuyordu saat 3E doğru dar koridorda ayak sesleri duyuldu be Agah Bey Yolculuk başladı gidiyoruz şehadet kelimesi getirin dedi şeyden hücreden bir ses bir ayetül kürsü duası hücrenin birinden yükseldi ayet kürsü duasından sonra ayak sesleri başladı geldiler gelenler yasada Başsavcısı Ömer ist sacs [Müzik] h' mal Bakanı Polat çoktan yakalarına iliştirilmiş olan kararları yeniden okudular sehpalar hazırlanmış idi ben şeyi rahmetli fath Rüştü Zorlu aldılar ilk önce aşağıya indirdiler e aşağıda kendisine hüküm tefhim edildi tekrar zaten yüzüne karşı yapılmıştı orada abdest almak unu hissettiğini söyledi müsaade etti abdest aldı ve bir karısına kızına annesine hitaben mektup yazdı bunun verilmesini istedi anneciğim [Müzik] emelcik huzuruna çıkıyorum sakinim huzur içindeyim Benim için Üzülmeyin Sizlerin de sakin ve huzur içinde yaşamanız beni daima Müsterih edecektir bir ve beraber olun Allah'ın takdiri böyleymiş hizmet ettim ve şerefimi daima muhafaza ettim anne siz sevdiklerimi muhafaza edin ve Allah'ın inayetiyle onların huzurunu temin edin hepinizi Allah'a emanet eder tekrar üzülmemi ve hayatta berdevam olarak beni huzur içinde bırakmanızı Rica ederim Allah memleketi korusun Fatin Rüştü Zorlu kravatını çıkarmak istememiş bir defa Tamam Son ana kadar Diplomat harici olmaz demişler Peki demiş o zaman sesini çıkarmamış ve iskemi kendi tekmelemiş yani hiç gözünü kırpmam şey olarak yani son onu maç da yazmıştı yaşadığı gibi büyük bir senyör olarak öldü kan alındı odasından beyaz gömlek giydirildi hüküm özeti boynuna asıldı bitkin görünüyordu erimişti biraz gecikmiş olsaydık bilmiyorum kalp var mı yok mu belki de ölürdü yani onu aldılar onu da kapıdan çıktıktan sonra aynı dini Telkin ona da yapıldı Ama halsiz bu bina ile onun arkasında bulunan hamam olarak kullanılan bir yer var önü de çorap atölyesidir onun o ikisinin arasında bir yol var çepa Oraya konulmuştu Onun da infazı orada yapıldı sabah olduğunda İmralı'da ayak sesleri dinmişti ayrı hücrelerde kalan mahkumlar birbirlerine seslenerek kimin gidip kimin kaldığını saptamaya çalışıyorlardı yalnız iki çağrı yanıtsız kaldı Az sonra yasağ komutanı Tarık yür geldi ve tek hepsine idamdan kurtulduklarını bildirdi Bu arada kravatını e Bayer döşen altına sokmuş bir de yeşil kalem şöyle sokmuş unutmuş orada kim nasıl vermiş lers Tarık güye vermişler kravatı salona çıktık aşağı inmek üzere paltosunu cebinden çıkardı Tarık Güya bu ne Bayar bu dedi 2627 Eylül'de yaptığın gibi mi yapacaktın yine dedi şöyle kafasını ters kaldırdı 26 27 Eylül'de bana yapmış olduğunuz hakareti izzeti Nefsim kabul etmedi Ve yaptım Şimdi ise maalesef Ben ölümden korkan erkek değilim Buyurun beni de çekin ipe dedi Tarık Gür o zaman eliyle omuzuna vurdu Aslansın dedi Aslan ve aşağıya indik odada toplandığı zaman hep biz bize kalınca o yasada savcısı da gittikten sonra sayın Bayar dedi ki arkadaşlar Bakın [Müzik] bakalım Hasan beyle Polat K'dan başka bir de Adnan Bey'den başka aramızda olmayan kimse var mı dedi dediler ki Maalesef bu iki arkadaşımız var Adan Bey'in de zaten gelmediğini biliyoruz ama ne olduğunu bilmiyoruz yok dediler o zaman dedi ki beyler metanetini kaybetmeyin sükunetini ve itidalin ii muhafaza edin bu dedi siyasettir bizim hapishanede kalmamız uzun sürmez dedi O konuşma Ben dahil hepimize büyük bir moral gücü verdi Celal Bayar'ın bu gözlerinden İki Damla Yaş böyle Aktığını gördük herkes gördü bunu milli birlik komitesi sağ olsun dedi o kadar bir şey diyor çıkarttı gözlüklerini gözlerini şey yapacak yaşlarını silecek Tabii camlar kalınca camlar baktığım zaman bir derin boşluk var bir şey göz diye bir şey görmek mümkün deyil tekrar taktı 27 mayıs'tan O ana kadar her an direnmeyi Başaran Bayar o gün ilk kez gözyaşı döktü 10 yıl boyunca birlikte çalıştığı iki arkadaşı asılmıştı Şimdi sıra başbakanı Adnan Menderes'te ydi Menderes'le tüm yasda duruşmaları boyunca yan yana oturmuşlar ve tek kelime konuşmamış lardı yalnızca bir gün Menderes mahkemede not tutarken kalemi bitmiş Bayar kendi kalemi uzatmış o kalemle not tutup İşini bitirdikten sonra da Teşekkür ederim deyip iade etmişti Bayar'ın Menderes'ten duyduğu son söz bu oldu o kalemi ölene dek [Müzik] [Alkış] [Müzik] sakladı Cumartesi sabahı gazeteler komitenin idam cezalarından üçünü onayladığı haberiyle çıktı birinci sayfaların bir başka konusu da Menderes'in hasta yatağında ol oluşuydu inf fazlardan henüz kimsenin haberi yoktu karar sabahı ailem ble saklamaya çalıştı uzaklaştırdılar gazeteleri vermediler fakat eee bir yakınım kendine hakim olamadı bu imkansız bir şey yapamazlar Olmaz böyle bir şey diye bağırdığı zaman hissetmeye başladım israrla sordum bir arkadaşım Nihayet daha ben Ümit edebilir miyim Daha ben Ümit edebilir miyim diye vurduğum zaman gözlerinden böyle hayır dedi 16 Eylül sabahı kalktığımız vakit Eee gazetelerde hem ölüm cezaları hem Rahmetli babamın serum takılmış Eee gözleri kapalı yatakta yatarken ki resmi Diğer tarafta da Eee fa üçlü ve Hasan polatkan'ın if fazlarının yapıldığı belirten fotoğraflar varı hemen hemen yapacak bir şey kalmamıştı Öyle gözüküyordu Eee Bu arada Eee sağlık haberini de tam olarak almış değildik acaba ilaç mı verilmişti kamuoyunun tepkisi mi Böylece ölçülecek acaba Dar ağacına götürmeye cesaret edemeyecekleri de intihar süsü içerisinde mi bir tür ölüm olayı tertiplenmek bütün bu düşünceler kafamızdan geçiyordu sağlık durumunu öğrenmeye çalışıyorduk ama herhalde dünyada en zor şeylerden birisi ölüme mahkum edilmiş bir insanın sağlık durumunu öğrenmektir Çünkü iyileşirse iyileşirse bir ümit vardı ama iyileşirse belki o ankinden daha kötü şartlar içerisinde ölüme gitmiş olacaktı Berin Menderes O Gün Son bir umutla önce Osman bölükbaşı'nı aradı Bölükbaşı üzgündü yapacak pek bir şey görünmüyor dedi Geriye bir tek çare kalıyordu İsmet İnönü'ye gitmek daha bir yıl önce meclis kürsüsünde sizi ben bile kurtaramam diyen İsmet Paşa acaba şimdi Menderes'i kurtarabilir miydi Annem görüşürken Ben de dikkatle İsmet Paşa'ya bakıyordum isfet Paşa'nın gözleri buğulanmış tı gözleri yaşlıydı son derece de üzüntülü gözüküyordu Eee annemin söylediklerine bu tür girişimlerde bulundum Ama çılgın vaziyetteler kelimeler Aynen aklımda kalmıştır bir türlü söz dinlemiyorlar söz dinletemiyorum dediğini hatırlıyorum ve annemin birkaç cümlesinden sonra aynı doğrultuda üspet Paşa'nın tekrar anneme dönerek Bana da bakarak Tabii ben de kötü bir şey olmasını istemiyorum Bunu diliyorum ama neticenin ne olacağını bilemeyiz Fakat o veya bu istikamette ne olursa olsun ailesi olarak başta Hanımefendi siz hepiniz biliniz ki akıbeti ne olursa olsun Menderes'ten size ilzam edecek bir şey kalmayacaktır İnönü bu görüşmeden sonra Sabahın ilk saatlerinde gürsel'i ziyaret etmiş ve idamları durdurmasını istemişti zorlu ve polatkan'ın asıldık da orada öğrenmişti hiç ola Menderes kurtarılabilir Gürel buu değild artık onun elinden çıkmıştı İmralı tamamen silahlı kuvvetler Birliği'nin denetiminde Gürsel inenü ile görüştükten sonra önce İstanbul 2 ordu komutanı Celal Turalı aradı bulamadı sonra silahlı kuvvetler Birliği'nin bir başka güçlü ismini 66 tümen komutanı Faruk Güventürk arattı O da ortada yoktu telefona eşi çıktı oğlum Güventürk istiyorum dedi Söyle hanımefendi oğlum Güventürk konuşmak istiyorum dedi O zaman yok güven yerini biliyor musunuz ısrarla Efendim bilmiyorum diyor bilir Gürsel diyor ki bilir sorun bilmesi lazım bilmiyorum Efendim dedim katiyetle yani bilsem haber vereceğim hemen bir araba istedim tümene gittim Dedim ki galiba şey yapacaklar idamları durduracaklar e paşayı arıyorlar hiç kimse şey yapmadı Eee Talip olmadı durdurmak için yani bulmak için boşver yenge Ne bilelim şimdi nerede bulalım falan yani arkadaşlar Talip olmadılar an menderesin idamını şey yapmadı yani Ordu Tasvip etti Gürsel'in artık yapabileceği bir şey kalmamıştı İnönü öğleden sonra da Dışişleri Bakanı Sarper ve Genelkurmay Başkanı Sunay ile görüştü Sunay infazdan yanaydı Belki de şu ana kadar asmış lardır bile diyordu komitenin kararını durdurabilecek hiçbir otorite yoktu Ankara ayaktaydı Gürsel dört partinin lideriyle Zirve yapıyor ve ortamı yumuşatmaya Çalışıyordu bu arada yurt dışından Amerika Birleşik Devletleri başkanı Kennedy İngiliz kraliçesi Elizabeth Fransız devlet başkanı degol Pakistan Devlet Başkanı Eyüp Han infazların durdurulması için birbiri peşi sıra mesajlar yolluyor lardı ama nafile milli birlik komitesi son sözünü [Müzik] söylemişti adn Menderes'in son günü Pazardı nispeten iyileşmiş olarak uyandı odasına Ada komutanı Tarık gay ve çocukluk arkadaşı eem Menderes geldiler gay Menderes'in intihar girişiminin ileride başına iş açmasından kuşkuyu Adnan Menderes'ten intihardan kimsenin sorumlu olmadığına dair bir yazı yazmasını istediler Menderes odadaki teyp çalışırken Aslında ölmeye çoktan kararlıydım dayanmaktan katlanmaktan yorulup usanmışım dedi Nasıl intihar ettiğini anlattı Ayrıca bir de kağıda yazıp imzaladı Az önce döndüğü Ölüm Yolculuğu Az sonra yeniden başlayacaktı pijaması içinde bitkin görünüyordu mahkeme kararlarından bile haberi yoktu Son görüşmesini Ethem Menderes'te yaptı Ethem onun ilk ve son dostuydu çocukluktan başlayan bir arkadaşlık yarım Asır sürmüş ve işte sonuna gelmişti iki dost o gün çocukluklarına döndüler Aydın'ı çakırbeyli çiftliğini Çine çayını konuştular doğada demiş ki ah demiş Etem Bizim de bize gerek politika serbest fırkasına girdik yüzümüzü gözüme bulaştırdık Aydınlara çok istia sebep olduk Demokrat partiye girdik bütün gayretimiz bütün samimiyetimizle memlekete hizmet ettik hizmet etmek istedik Bak ne hale getirdik memleketi Anam avradım olsun Tövbeler olsun bir daha çiftlikten Aydın'a gelirsem deil politika Aydın'a gelirsem oturacağım Çine çayının kenarındaki Söğüt ağaçların dibinde oturacağım başımı göğe çevireceğim Söğüt ağaçlarının yapraklarının Yüzümde dolaşmasının bana getireceği saadetle yetineceğim hiçbir şeye karışmayacağım Oysa artık Aydın'da Çine Çayı da bir daha görülemeyecek kadar uzaktaydı Az sonra Menderes giydirildi iskeleye götürüldü nereye diye sordu Ada komutanı Deniz hastanesine gideceksin işittiği son yalan olacaktı ayrıl ne olen mekt geldiğ bana utı g Menderesi İmralı yolcu ETK son makamın döndü az son telefonı arayan Cemal GS hemen [Müzik] sö denem İstem ama Menderes yola çıkmıştı bile gay bir emriniz varsa hemen imralıya ileteyim dedi Gürsel emrinin İmralı'da uygulanıp uygulanmayacağı pek emin değildi hayır dedi Yapacak bir şey yok olan olmuş telefon kapandığında Menderes'i kurtarabilecek son kapıda kapanmış oluyordu Az sonra devrik başbakanı ölüme Taşıyan feribot imralıya yanaştı hemen arkasından başsavcının feribotu geliyordu iskelede subay koluna girdiler getirip iki Gardiyana teslim ettiler Menderes geldiği yerin hastane olmadığını orada anladı 3 tane hücum bot geldi ortadaki hücum bottan bir kişi lacivet elbiseli işte saat Yarım falan da olmamıştır Tahmin ederim o cam gibi açık olan hava fırtına Rüzgar toz toz çok hafif de bir yağmur yağdı rahmetli kordan indi iskelenin az berisinde bir bina y aldılar orada Menderes'in elleri önden kelepçelendi yakasına infaz kararı eriştir boş bir odada koltuğa oturtuldu Hüzün yüzünden okunuyordu gayet halsiz bitkin böyle Şaşkın bak Yani şunu söylemek istiyorum yanlış anlaşılmasın tam uyanıklık durumu yok belli değil geldi orada oturdu hatta bir ara ben içeri girdiğim zaman ayağa kalkıyor Yani bir tedirginlik var Ben Buyurun oturun dediğimde bana hiç unutmam Siz ayaktayken ben nasıl otururum Yani artık bu saygının bu kadarı da biraz fazla Bu bir korku gibi bir şey var yani insanda odadaki bekleyiş sırasında menderese bir hoca getirdiler hoc la baş başa kalmak istedi buna izin verilmedi son sözleri soruldu şunları yazdırdı hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler delelim Bu arada Karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum elleri arkadan kelepçelendi üzerine beyaz infaz gömleği giydirildi binadan çıkarıldı yanında iki gardiyan olduğu halde İmralı cezaevinin bahçesine doğru yürümeye başladı yolun iki yanına 20'şer adım arayla askerler [Müzik] dizilmişler son yolculuğuna çıkarken sonz dünyaya baktı ve ağzından şu iki cümle duyuldu hiç Küskün değilim Hiçbir dargınlık duymuyorum işte hikayemizin sonu bütün bu olayların üzerinden Çok zaman geçti ancak dün gibi tazeler o 27 Mayıs sabahı sokakları dolduran üniversiteli liseli gençlerin arasında Bizler de vardık bizim kuşağımı da vardı gençtik heyecan içindeydik göstericilere yiyecek taşımış onlarla birlikte olur mu Böyle Olur Mu şarkısını söylemiştik ülkenin yararına bir şeyler yaptığımıza inanıyorduk bugün geriye dönüp bakıyorum ve içimde bir burukluk hissediyorum İnsan kendi kendine bu şekilde olmamalıydı böyle bitmemeliydi diyor işte o zaman gerçek demokrasiye olan Tutku Daha da artıyor Peki bütün bu olaylardan kim sorumlu Aslında hepimiz sorumluyuz [Müzik] h [Alkış] [Müzik] [Alkış] [Müzik] h [Müzik] ah [Müzik] fore