Sa harap ng restoran, maraming nakaparadang kotse sa bangketa. Nang dapit hapong iyon, punong-puno ang restoran. Dumating ang isang kadilang na pulang-pula ang kulay. Nagahanap ng mapaparadahan, ngunit akupado ang mga paradahan sa bangketa, kaya sa wakas, pumarada ito na ang dalawang gulong sa kaliwa ay nakasampa sa alispaltong gilid ng kalsada.
Si Raden Caslan ang nagmamaneo kasama ang asawa si Fatma. Kung pagmamastan ang kadilak, ang magarang damit ni Fatma, ang panyang kulay gintong step-in, ang buhok nakakaayos lang sa parlor, makikita ang yaman at luho ng dalawa. Pati na rin ang pagkakangiti ni Fatma kay Raden Caslan. Sa maaliwalas na dapit hapong ngayon, si Naraden Caslan at Fatma, nakakikitaan ng yaman at rangya, ay bumaba sa kanilang magarang kotse na kumikinang sa sikat ng papalubog na araw at nakaparada na bahagyang nakaharang sa lansangan. Naupo sila sa may hardin sa harap ng restoran sa isang mesang nakahiwalay sa karamihan at nang makaupo ay nag-usap tungkol sa mga mamahalin at malulung bagay.
Mula sa loudspeaker sa likod ng bar ng restoran, may maririnig na masiglang musika sa mga mesa. Umakain ang mga tao, umiinom, nag-uusap at naghahalakhakan. Umorder ng pagkain si Raden Caslan at ni Hindi muna tumingin sa presyong nakalista sa menu sa tapat ng pangalan ng mga pagkain at inumin.
Pagkaraan, binalikan nito ang usapan tungkol sa pamahalin at maluhong ideya na tinugon ni Fatma ng maluhong ngiti. Kaaya-aya ang dapit hapong iyon, maaliwalas ang kapaligiran, matatanaw ang dumidilim ng asul na langit at malalanghap ang sariwang hangin. Isang lumang kalesa na walang sakay at hila ng isang payat na kabayo ang dumaan sa harap ng restoran, sakay ang natutulog na kutsero, si Pak Ejo. Maraming taon nang nasanay ang kabayo sa paghila ng kalesa sa malaking syudad. Kahit tulog ang kutsyero na madalas mangyari kung mainit ang sikat ng araw.
At sa araw na ito, wala pang pasahero si Pak Ijo buong maghapon hanggang sa makatulog na siya sa gutom. Patuloy na hinihila ng kabayo ang kalesa kahit tulog ang kutsyero. Kusang humihinto ito kapag may pumaparang pasahero at magigising ang kutsyero sa biglang paghinto.
O kaya kapag pinapatigil ng pulis trapiko ang mga sasakyan, itigil din ang matandang kabayo na nakalikit halos ang busal sa gilid ng katabing kotse o truck. Sa ganitong paraan, hinila ng kabayo ang kalesang namamasyal sa lansangan Sa maaliwalas na dapit hapong iyon, mula sa bakod ng bahay sa kabilang kalye na malapit sa restoran, isang malaking asong nang hahabol ng pusa ang biglang tumalon habang malakas na tumatahol. Nagulat ang kabayo, humalma sa asot pusa at biglang nadapa. Tumama sa pulang kadilak ang kaliwang poste ng kalesa.
At ang dulo ng poste na gawa sa pinaitin na tanso ay sumira sa klo. at pintura, samantalang ang nakausling bakal sa bubungan ng kalesa ay tumama sa bintana, kaya nabasag ang salamin. Naalimpungatan ang natutulog na si Pak Ijo.
Bumaba siya at tinulungang tumayo ang matandang kabayo, at pagkaraay, tumayo na lamang doon, nakatanga habang hinihimas ang tuhod at ulo ng kabayo. Nagulat sa ingay ng banggaan ang mga kumakain at nag-iinuman at nagtatawanan sa restoran. Biglang tumayo si Raden Gaslan at sumugod sa kalin.
Galit na galit siya nang makita ang nasirang chromium at pintura ng kanyang kotse at ang napasag na silamin. Hoy! Wala ka mong mata! Tingnan mo!
Winasak mong kotse ko! Aaminin mo o hindi? Papayaran mo to!
Sikaw ni Raden Gaslan na galit na galit. Namumutla, nangangatog ang buong katawan at nanginginig ang boses, si Pak Ijo ay walang iniwan sa isang taong inaatake ng malaria. Ang totoo'y may sakit nga siyang talaga. Parang nakasabit lamang ang tagpi-tagpi at maruming damit sa napakanipis niyang katawan at nakalubog sa humpak niyang pisni ang kanyang namumula at nagluluhang mata. Magsasalita sana siya pero hindi lumabas sa kanyang nangangatpong na mga lapi ang boses niyang nangininig sa takot sa pagdurusa.
Patuloy lamang ang mga... ang kamay niya sa paghimas sa ulo ng kabayo. Galit na galit na pinagmasdan siya ni Raden Gaslan bago ito nagpaling ng tingin kay Fatma na mamahalin at marangya ang ayos saka tumingin muli sa nawasak na kotse at lalo pang tumindi ang kanyang galit.
Ipapupulis kita! Idedimanda kita! Pabayaran mong lahat ang nawasak na ito.
Tingnan mo! At padarag na itinuro ang chromium sa pinto ng kotse. At ito! Sabay-turo sa bahaging nabakpak ang pintura. At ito pa!
At sinipa ang isang pirasong basag na salamin. Babayaran mong lahat ito! Di kukulangin isa, 2,000 rupiya. Inangilan ni Raden Caslan si Pac Ito na halos himatayin nang marinig ang isa, 2,000 rupiya.
Pero salit lamang at nagkabosa sa steam ito. Paiyak itong magsabi ng, Alam ko pong ako ang may kasalanan, tuwan, pero patayin niyo man ako. Ala akong ibabayad!
Pobre po ako! Mabuti pang ang patayin niyo na lang ako! Matuloy ang kamay sa paghimas sa ulo ng kapayo. Dinilaan ng kabayo ang kamay ni Pak Ejo parang humihini ng tawad sa kanyang pagkakasala.
Nang marinig ang sinabi ni Pak Ejo, Lalong nagalit si Raden Gaslan. Tumaligod itong walang kibo, saka bumalik sa restoran at doon tumelepono sa pulistrapiko. Maraming nag-uusyoso sa kalye.
Patuloy si Pak Ejo sa paghimas sa ulo ng kabayo. At nang bumalik si Raden Caslan at sinabing, Huwag kang tatakas! Tumawag ako ng pulis!
Siya, kasama ang kabayo, ay libong beses na namatay at humarap na sa lahat ng apoy sa impyerno. Hanggang sa dumating ang mga pulis, sakay ng kanilang umaangin na motorsiklo tulad ng tunog ng mga baril na pumapatay. Nang sandaling iyon, nagbalik sa isip ng matanda ang kanyang nayon. Ang tunog ng baril at ang lumulusob ng mga tulisan na siyang dahilan kung bakit napilitan silang tumakas at magkanlong sa syudad.
Samantala, bumalik na sa kanika nilang mga mesa ang mga parukyano ng rastoran at itinuloy nila ang kanilang kainan, inuman at tawanan. Pang-araw-araw lamang napangyayari ang banggaan. Pagdating ng mga pulis, bahala na ang mga itong mag-ayos ng gulo. Sinalubong ni Raden Gaslan ang mga polis.
Nagpakilala siya sabay turo sa kutsero at nagsabing, Siya! Siya ang may kasalanan! Sa gilid nakaparada ang kotse ko at ang kalahati ay nasa bangketa na pero binangga pa rin niya. Daang ulit nang nakapag-ayos ng banggaan ang bata pang pulis. Pang-araw-araw na lamang sa kanya ang ganitong pangyayari, na badali namang ayusin.
Maliwanag naman kung sino ang may kasalanan. Dapat akong bayaran! Ulit ni Raden Kaslan.
Nang marinig ito, Biglang nagsalita si Pak Ejo sabay iyak. Patayin niyo na lang ako, tuwan. Sabi nitong nakayoko sa harap ng pulis at magkasalikop ang mga kamay.
Mahirap lang ako. Wala akong ibabayad. Inaamin niyo bang kasalanan niyo, Bapak? Inaamin ko, Tuan.
Patayin niyo na lang ako, Tuan. Wala akong ibabayad. Mahirap lang ako.
Bakit mo binangga ang kotse kong nakaparada sa gilid ng kalye? Galit na galit na sinaming ni Raden Kaslan. Nakatulog po ako, Tuan.
Nanginginig na tugon ng kutsero. Nakatulog! Anong klase kang kutsero?
Nakatulog! Nakakainis talaga ang sagot ni Pak Ejo. Kung gusto mong matulog, sa bahay ka matulog.
Huwag sa kalesa. At kung makaaksidente ka, bakit ka natulog? Ang kanyang angin. May sakit po ako, Tuan.
Tugon ni Pak Ejo na lalo pang nanginig. Ha! Ang uuyam ni Raden Kaslan.
Nakatulog? May sakit? Isakit ka pala?
Bakit lumabas ka pa? Sa bahay ka na lang sana. Uminom ka ng gamot. Maaksidente ka pa. Paano kung makasagasa ka ng munting bata at makapatay?
Aver? Lalong nanginig si Pak Ejo. Sinabi niya, Pero nagugutom ako, tuwan. At ang aking asawa at ang mga anak ay nagugutom, tuwan. Kahapon pa kami hindi kumakain, tuwan.
Saglit na nawalan ng kibo si Raden Kaslan. Bago sumigaw. Sinungalan! Anong sakit mo?
Umiiyak at nanginginig na binuksan ni Pak Ejo ang kanyang damit at ipinakita ang kanyang likod. Kaya, tuwan, tingnan niyo! At itinuro niya ang mga pigsa na sinalaki ng kamao, mapupula at namamaga.
Pagkaraan, itinaas niya ang kanyang sarong at ipinakita ang isang malaking pigsa sa hita. Mapupula at namamaga ang buong hita. Nakakakilabutingan. Parang naubos ang lahat ng lakas ng matanda pagkaraan.
Nito, naniminig ang bawat himay-may ng kanyang katawan, nangangatog ang kanyang mga ngipin at patuloy ang pagtulo ng luha sa kanyang mga mata. Nagpalipat-lipat ang tingin ng pulis sa kanya, kay Raden Gaslan at kay Fatma na mukhang napakarangya. Binalingan ni Raden Caslan ang pulis, itinaas ang isang kamay at nagsalitang parang mawawalan ng bait. Anong gagawin mo sa ganitong kaso, inspektor?
Sinong magbabahid sa akin? Sinong may kasalanan? Sinong may kasalanan?
Ulit niya. Patuloy na nanginginig at iniginaw si Pak Ijo. Patuloy niyang hinihimas-simas ang ulo ng kanyang matanda at payat na kagayo at habang hinihintay ang sagot sa tanong ni Radiel.
Ang dengaslan parang pahaba ng pahaba ang anino ng kutsero at ng kanyang kabayo sa papalubog na araw. At ang kutsero at ang kabayo ay namatay at muling napuhay ng laandaang beses. Muling minura ni Raden Caslan si Pac Ejo hanggang sa maisip niya sa wakas na imposible talagang mabayaran siya ng matanda at pobring kutyerong ito.
Hayaan niyo na nga! Sabi ni Raden Caslan sa pulis. Pena! Inakbayan niya si Fatma, pabalik sa restoran.
Tuluyin ng nasira ang kasiyahan niya ng gabi ngayon. Ang bisit na yon, kulong ni Raden Gaslan. Bagong bago ang kotse, kabibili lang.