Dabing dalawa ang kanyang mga alaga. Sa isang munting dampa sa Tondo, Maynila, halos tabi-tabi na silang naninirahan. Pero hindi lamang espasyo ang kanilang pinagsasaluhan. Sa gilid ng kalsada, binulatlat ni Tatay Ben ang isang plastik ng basura na naglalaman ng tinakaiingatang premyo.
Pagpag, tiratirang pagkain mula sa mga kainan. Ang pagkain ng aso, pagkain na rin ng tao. Ito sa aso.
Ito sa amin. Hindi pa po mabunok yan? Hindi ho. Dahil kuwan pa lang.
Dumating pa lang yan kanina. Kinakain niyo pa po yan? Meron.
Doon nga. Pinalutok po nga. Kamusta po yung lasa?
Masarap para sa akin. Walang hindi masarap sa akin. Isang pambihirang krisis bunsod ng pandemia ang lalong nagpahirap sa mga Pilipinong matagal nang nagdaraho. Kung anong makita nila sa loob ng bahay, o toyo man, o asin, o kape, yung poong pinakaulang po nila.
Milyon-milyong Pilipino ang nadagdag sa bilang ng mga nagugutob. Mahiya po. Parang bumaba na akong masyadong.
Ito po ang huli namin talaga po wala kami inani. Hindi po nakalabas ang produkto, nabulok po lahat sa puno. Talaga, sayang. Ang katagang hanap buhay, nagkaroon ng mas madilim na kahulugan. Araw-araw at oras-oras na pakikibaka para magkalaman ang sigmura.
Wala na ang isda talaga dito. May mga tumutulog. Every now and then, nagluluto rin kami sa kitchen namin ng mga take-home food rations. At isang programa ang inulunsad ng pamahalaan para harapin ang problema. Everybody understood that there's a problem.
Everybody understood na kailangan may gawin at immediate yung kailangan gawin. Pero, may sustansya nga ba ang mga proyektong ito? Kasi naniniwala ako atong isang malaking kasalanan eh, pag may isang Pilipinong guto.
Maganda pakinggan, maganda basahin, pero in the end, if you're not giving a budget para sa mga bagay na yan, laway lang siya. Music Ito ang aroma sa Tondo. Kilala itong lugar na ito dahil sa dito binabagsak yung mga nakukuhang pagpag.
Music Noon, tabi-tabi ang mga junk shop dito kung saan dinadala ang pagpag mula sa mga kainan. Pero iba na ang kwento ngayon. Saan po yung pagpagan dito?
Pagpagan po? Ay walang deliver. Walang deliver nga yun? Wala po eh.
Pero saan po dinadala? Ano ang pinagpipilian ng pagpagan? Dito lang din? Oo po, pero yung nagpipili wala pa eh.
Nahanap namin ang isang bagsakan ng pagpag na minsan ko nang nabisita bago ng pandemia. Mula nung nagkaroon ng pandemia, napalitan rin daw silang magsara. So kahit yung isang business na nabubuhay sa tapo ng iba, hindi pa rin nakasurvive dun sa lockdown.
Hindi man nagsara ang ibang junk shop, naging patago naman ang operasyon ng mga ito. Ang pagtangkilik kasi sa pagpag, posibleng maging mitsa ng pagkalat ng COVID-19. Pero sa dyang hindi mapipigilan ang kabig ng kumakalam na sikmura. Wow, bagong ligo si Nanay.
Yes niya. Marami tayong nanabuhay. Magliripak ako ng pagpag. Ang pagluluto at pagbebenta ng pagpag ang tangi ika na bubuhay ni Nanay Rosita, isang senior citizen na matagal nang naninirahan dito.
Ngayon pa lang ulit lumalabas. Buti nga nakakuha kami ngayon. Kahirapan nito.
Mahirap na ang siyempre yung mga kumakain. Mahirap na yung pera alam na. Ngayon nakakakuha pa rin kami pero pa kunti-kunti. Kaya hinahanap pa ng mga tao eh.
Pagka edad po nung nakukuha niyong pagpag ngayon, mas konti po ba yung mga may laman na natitira? Oo, konti na lang. Kuminsan nga halos kain na lang ng aso.
Pwede po ba makita yung luto niyo ngayon? May natira pa ba? Meron, meron.
Isang isang pack na ganito, magkano? 35. 35. Ito? Ayan.
Kaya lang ito parang halos buto. Buto-buto na lang ito. Ito yung sinasabi niyong medyo mahirap na yung... Si Tatay Ben, pinagbubukod-bukod na ang pagpagnanakuha sa pangangalakal ngayong araw. Hi Benjamin, kamusta po kayo?
Opo opo O ito, sa aso, second class, genuine para sa boss Para sa boss? Ikaw ang boss? Ikaw ang boss Kinakain niyo po ito na hindi nalinali Kung talagang grabe na pwedeng hugasan ko na lang yan, kakainin ko na lang. Ito yung napagpilihan ni Tatay Ben na pagpag sa araw na ito.
Mostly manok, mukhang galing ito sa isang inasal restaurant. Sabi ni Tatay Ben, madalas daw, manok ang kanilang nakukuha. So dito na nanggagaling yung kanilang protina sa kanilang diet. Malakas yung amoy kasi halo-halo na kasi yung pinanggalingan niya.
At ang kapansin-pansin, pinaghihiwalay ni tatay yung pang-aso at yung pang-tao. Pero ang totoo sin, halos wala namang pagkakaiba. Ang pagkakaiba lang yung mas may laman. Ano tay? Mas may laman yung natitira para sa tao.
Ang pinagpili ang pagpag, uhugasan, at pakukuloan lamang ni Tatay Ben. Ito na ang pagkain niya sa maghapon. Magandang araw. Music Hindi po ba kayo nagdalawang isip na gawin yun? Dahil, syempre, sa pananaw ng iba, basura na yun.
Na delikado na yun sa kalusugan. Hindi. Dahil niluluto naman.
Basta dumahan sa apoy at saka malinis. Hindi ako matatakot. Lalo ng pinakangay ng aso yung niluluto. Ako pa na, linilinisan ko. Kaya hindi niyo po ba kayang bumili ng ulam?
Mahal pa. Mahal masyadong? Mahal pa.
Ang manok ngayon, dito, 35. Isang kita na isang pakpak na mali. Hindi, huwag na lang video. Puntinto pa.
Dito, dito, dito! Pagkatapos man ang halian, mga aso naman ni Tatay Ben ang kanyang pinakain. Ah! Nangbebe!
Okay na muna sila ngayon. Saka naisipin ang pangbukas. Nabubuhay talaga kayo sa didispatchan ng iba, yung mga tinatapon na ng iba. Oo, hindi ako naya. Isang marangal na trabaho sapagat hindi ako nagnanakaw.
Nakaranas ng record hunger o gutom at maliit. ang mga Pilipino noong nakaraang taon dahil sa pandemya. Patay sa survey ng social weather stations noong September 2020, isa sa tatong pamilya o 7.6 million households ang nagsabing hindi sapat ang kanilang pagkain.
Sa bilang na ito, 2.2 million families ang nakaranas raw ng severe hunger o sukdulang utok. Ito ang pinakamalala sa kasaysayan ng survey. Batay naman sa 2020 Rapid Nutrition Assessment Survey, higit tatlo sa bawat lima o 15.5 million households ang nagsabing nag-aalala sila sa pagkain.
Kung ano-anong diskarte tuloy ang ginagawa ng mga kinakapos para lang magkaroon ng laman at magsigura. Paano mo hinirap yun? Yung desisyon na magpunta sa kalsada kung hindi mo pa siya nararanasan dati.
Sa simula, ano yung naramdaman mo na... Nahiya po. Sabi na parang bumaba na ako masyado.
Sa Pangarap Village, Caloocan City, nagtungo sa Sapa ang pamilya ni Tatay Benjamin at Nanay Jocelyn para mangisda gamit ang kanilang kulambo. Ano nanggagawin niyo tayo? Nanguhuli ng tipon maliliit. Ano yung ibibenta niyo o pagkain? Ang ula muna namin.
Rambalik Tilapia at saka yung durame. Nakahuli ko yung tilapia. Maliliit lang, ano? Pwede na ba yan?
Naiulim na yung ganyan? Oo. Sinasahogan na lang po ng gabi.
Para medyo dumami naman siya. Para maka asya lang po sa amin. Sa kanilang bahay, hindi pa pwedeng magpahinga ang mag-asawa.
Para makadagdag sa kanilang kakainin, nagtatanim sila ng gulay sa kanilang bakuran. Anong klaseng halaman po ito? Talong.
Talong. Ito yung pinagkakaabalahan po namin. Dito lang po kami sa bahay. Pagtatanim-tanim ang anong magawa po namin.
Pagka, pang ano man lang sa hirapan, panlibre. Oo. Construction worker si Tatay Benjamin. Pero maliit ang sweldo at madalang ang trabaho. Kung hindi raw sa paghalaman at pangingisda, wala silang makakain.
Makarabaho man ako isang buwan, tapos matitigil naman ang mga limampan. Bago pa po magpandemi, gano'n na yung sitwasyon? Opo, gano'n na. Lalo na siguro nung nag-lockdown, ano? Opo, lalo na po nung nawalan na pong trabaho, lockdown na, baon na mag-alis-alis ang bahay.
Ang laging hirap pong naranasan po namin. Pagdating ng tanghali, niluto na ni Nanay Jocelyn ang isdang nahuli sa sapa. Nakuling gusto. Pagkain sa hapag, pagsasaluhan ng labing tatlong tao. Binsan, buong isang araw po hindi kami nakakakain pagdating ng lockdown.
Isang araw at talahati, puro lugaw-lugaw na lang pag mayroon. Tutulong nyo po kami walang kain-kain. Halimbawa ngayon araw hindi kami kumain, bukas pa kami kakain ng tanghalian.
Ano po yung pakiramdam ng ganong klaseng kagutuman? Matamblay po, mahina, pag medyo nahihilo, iinom na lang po ng tubig. Ano po ang dumaraan sa isip nyo kapag, punyari, humihingi sila ng pagkain tapos wala kayong maibigay?
Napapaiyak po ako. Hindi ko kayang tanggapin yung sinasabi nga. Nakugutom na ako kung may magagawa po.
Baka nga ako nababagal. Ang bigyan ko si Arcaso, wala talaga. Kaya sabi ko, sige anak mamaya baka magkapira tayo.
Mamaya na lang kakain tayo. Lalo na pag may dumadating na pagkain dyan sa kalsada. Pag-ibig na ako, hindi na ako makapag-ibig. Inaakot ko na lang ang anak ko. Sabi ko, bukas bibili na lang tayo.
Baka bukas may pera tayo pang-ibig. Ganito ang sinasabi ko sa anak ko. Kasi naawa po ako sa kanila. Pag wala talaga namin, wala akong may bigay sa kanila. Lalo na tanimig ng pagkain.
Maaari po ako sa kanila. Kapayang. Hindi pala isipan kung bakit lumalala ang gutom sa bansa sa nakaraang taon. Bumagsak ang ekonomiya ng Pilipinas noong 2020 dahil sa maigpit at mahabang lockdown na ipinatupad bilang tugon sa pagkalat ng sakit.
Bumulusok ng 9.5% ang Gross Domestic Product o GDP ng Pilipinas, isang sukat na mga serbisyo at produktong nilikha sa bansa buong taon. Ito ang pinakamalubhang pagliit ng ekonomiya mula pa noong katapusan ng World War II at isa sa pinakamalubhang economic performance sa buong Asia. Ang resulta, milyon-milyong Pilipino ang nawalan o nabawasan ng trabaho sa Fairview, Quezon City.
Sa pandilimos na uwi si Aimee, matapos magsara ang bar na kanyang pinagtatrabahuan. Wala raw makuhang trabaho si Aimee ngayon. At madalang lang din makapaghanap buhay ang asawa niyang laborer. Sinubukan daw nilang mga labo. ...lakal noong simula ng lockdown.
Pero napakaliit lamang ng kanilang kinikita. Bago ba nito, nakaranas ka ng mamalimos dati? O ito ang unang... Ito lang po.
Nung ano lang po, March. Hanggang ngayon po. Kasi unang po talaga, sir, yung uwi ng asawa ko po.
Paano mo hinirap yun? Yung desisyon na magpunta sa kalsada? Kung hindi mo pa siya nararanasan dati eh.
Sa simula, ano yung naramdaman mo na... Nahiya po. Sobrang...
parang bumabala ako masyado. Sobrang babala po ako nun. Kaya nasanay na rin.
Nahiya. Wala po akong magagawa eh. Yun lang po yung alam ko. Para po kumita po ng medyo sapat. Kwento ni Aimee, kahit mahirap ang buhay nila noon, hindi naman sila nakararanas ng gutom.
Minsan, nakakakain pa nga raw sila sa mga fast food restaurant kapag may espesyal na okasyon. So kung may araw na 40 lang ang nakuha mo. 40, 70. Tapos hindi ka nakakain pag gano'n? Hindi na po, uwi na lang ako.
So bibili ko po ng ano, datas na lang tsaka diaper. So buong araw wala kang kinakain? Hindi, kasi hindi naman po lahat ng sasakyan nagbibigay po talaga. Nagbibigay po yung iba, may bulyaw pa. Bakit nga daw hindi ako magtrabaho?
kasi malakas pa naman daw po ako. Bandang hapon, pumunta ng palengke si Ainee. Sapat ang naipon niya ngayong araw para bumili ng konting ulam para sa pamilya. Ang problema, napakamahal na rin ngayon ang mga bilihin.
Anong bibili na? Anong bibili na? Ito po, 50,500.
Isang kilo po, isang daan. Maybe. Isang kilo po, para po marami. Bangus ito, bangus ng manilitan. Bakit ko ito ang binibili?
Ito lang sir, yung kaya ng pera natin eh. Pagkano ang isang kilo ng bangus dati? Sabis for two, so talaga. Oo.
40 sa kilo. Ngayon, magkano na? 80. 80 to move, eh?
Wow. Paano yung pagkain ng mga maliliit, lalo na yung anak mo na isa, isang taon pa lang, di ba? Sa datas po, sarina asa.
Dalawa? Dalawang haba. Tapos ano lang, pre?
Ano pa? Dayaper. Dayaper.
Gano'n pre? Ito. 146. Ito po.
Araw-araw po siya. Umabot naman ang pera? Opo.
Nagkakasa ko po yan. Basta kahit na hindi ka makakain, basta may pilingganan? Opo.
Madilim na nang makauwi si Aimee. Hinihintay na siya ng pitong mga anak. Sino nag-aalaga sa mga bata pag walang? Sa lang po. Sa kato.
Aba, kayo ba ang mga ate? Opo. Sampung taon tsaka eleven.
Nine. Nine. Ikaw na yung nagtitimpla ng gatas. Ingat ka, mainit yan ha. Nagay ulit ng mainit na tubig.
Ako na lang. Pwedeng kita ako rin. Ilan daw ko na daw tong?
Ikaapat na kaarawan pala ngayon ng pangalawa sa bunso ni Aimee, si Almy. Meron ba kayong espesyal na gagawin ngayon, kahit pa pano? Wala po. Hindi na po yung uso sa amin kasi wala po kami pera.
Kumakain. Wala mang selebrasyon, ang mahalaga, may laman ang kanilang mga sigura, kahit ngayong gabi. Pero anumang hirap ang nararanasan.
Nasaan ang mga kababayan natin sa lungsod, ganun rin katindi ang utom sa kanayunan. Ang mga sakahan, at pangisdaan sa kanayunan ang nagpapakain sa buong bansa. Kung gayon, bakit nga ba hindi na lamang bumalik sa mga lalawigan ang mga nagugutom sa lungsod? May dahilan kung bakit marami sa mga kababayan natin dito hindi na rin makatiis sa buhay probinsya. Ang Camarines Norte ang isa sa top producers ng piña sa Pilipinas.
Mahigit 2,000 hektarya ng kabuoang land area ng Lalawigan nakalaan sa pagtatanim ng piña. Ang mag-asawang Erlinda at Miguel, mahigit isang dekada nang nagtatanim ng piña sa bayan ng San Vicente. Kayong dalawa lang talaga ang responsable mula, pagtanim hanggang pag-ani.
Mula at mula na po. Umpisa po sa pag- sa pagkatabas, bago taniman, kami pong mag-asawa. Wow! Gano'ng katagal po yung buong proseso noon hanggang sa meron ng ani?
Sa pag-harvest po. Mga ano po, 18 months. 18 months? So mahigit 18 months? Isang taon?
Mahigit po isang taon pagpipin niya. Wow! E di sa buong panahon na yan wala pang maani? Ay wala pa po.
Paano yung kita ninyo? Pagka ganito na pong nakatanim na pwede na po kami magtrabaho. Sa labas, magtabas yung asawa para magpaupa. Para kami may ekstra trabaho.
Katulad ng karamihan sa mga magsasaka sa Pilipinas, nakikisa ka lamang sila, Erlinda, sa lupa ng iba. 50-50 daw ang hatian ng kita sa may-ari ng lupa. Noong 2018, 10,000 piso raw ang kanilang naiuwi sa isa't kalahating taon ng pagpipinya. Pero noong 2020, ang maliit na ngang kita na uwi pa sa wala.
Ito pong huli namin talaga pong wala kaming inani. Kasi po yung dapat po harvest and pang-deliver, inabot po ng pandemya. Hindi po nakalabas ang produkto, nabulok po lahat sa puno. Talaga? Sayang.
Dapa, hindi nyo na nabawi yan? Ay wala na pong bawi yun. Pinamigay na lang po namin doon sa mga gustong kumain.
Huwag lang masayang. Hindi po kayo nakakaipon yan? Ay wala pong ipon-ipon. Talaga pong butas na butas ang bulsa.
Kung noon pong panahon na walang pandemya, medyo nakakatabi-tabi paunti-unti. Pero ngayon talagang walang-walang. Bago umuwi sa kanilang bahay, Dumadaan muna sila nanay Erlinda sa tabing ilog para mamitas ng pako.
Nakapagpuntar pa sila nanay Erlinda ng maliit na tindahan noon. Pero nalugi na rin ito matapos silang maubusan ng kapital. Sa nakaraang mga buwan, sa gulay muna nabubuhay ang kanilang pamilya. Kaya minsan nga napag-uusapan namin ng kasawa, sabi ng kasawa ko, hanggang kailan kanya ito? Sabi ko naman, may awa naman ang tos.
Siguro na darating ang panahon na tayo ay nakatayo pa rin kahit may hihirap. Lalo pang salat ang sitwasyon ng mga nabubuhay sa biyaya ng dagat. Sa barangay Kinapagian, bayan ng Mercedes, mag-isang nangangawil si Tatay Juvito gamit ang bangka na hiram lamang niya. Pag-ibig tayo. Muli.
Walang isda. Ilang ulit sumubok si Tatay Jovito. Pero lahat ng mga pangisdaan malapit sa pampang, sa itna.
Paayin. Sa wakas, may huli rin si tatay. Tatlong maliliit na isda.
Kabansak. Malalaking isda dito. Ang kapiranggot na isda. Sinamahan na lamang ng gabundok na gulay para sa tanghalian ng pamilya. Ang tanghalian po, mga longgay, patola, tigisa, tatlong isda na kahati-hatihan ng mga anak po.
Pagkakataon sa mga Para kumita ng pera, sumasama rin si Tatay Jovito sa mas malalaking bangka na nangingisda sa malalayong lugar. Nasa 150 pesos ang kanyang kikitain sa dalawa o tatlong araw na trabaho. Pero madalang daw ang mga biyahe, lalo na sa panahon ng amihan. Yung tanghali po kung saan, nakapin na lang kami. Kung saan po nga ako ay nainom na lang po ng tubig.
Wala pong nakikita ko mga anak kung kakaunti ang kinakain. Halawat po ako kaya. Kung saan, tubig lang ang tanghalian ko.
Naiyak na lang po ako pag nalaot na walang nahuhuli. Si Jovito at ang kanyang asawa, kayang tiisin ang kakulangan ng pagkain sa hapag. Pero mas matindi ang epekto ng gutom sa mga bata.
11 lang mamang timbang, so si Berley underweight. Then ang height niya, 88.6, si Berley 11. Noong araw na iyon, nag-iikot ang mga opisyal ng lokal na pamahalaan upang suriin ang laki at timbang ng mga kabataang edad lima pababa. So nanay oh, tinimbang po namin ngayon ang anak mo, 12.9 kilos siya, lumalabas po na kulang sa timbang. At ang isa pa pong problema ay yung taas pa niya.
Kulang pa din sa kanyang edad. So, lumanabas po na, bansot po ito si Maricel. Pinakailangan po talaga yan ang tutok tayo sa pagpapakain, lalo na po sa mga ganyang edad. Timing po, may dala po kami para sa inyo.
So ayan po, alam na po ninyo ito kung paano kainin, paano ibigay sa mga bata. Pinigyan ng dagdag na pagkain si Maricel para makatulong sa kanyang tangkad at timbang. 11.8. Hindi mo makapag-iisip.
Okay na? Hindi na. 93? 95. Severally stunted. O ito po.
Bago magpaka. kain, pakihugas ng kamay yung ating mga anak. Ilan taon ka na?
4 years old. Pakain ka mabuti ha? Kain ka ng kain para lumaki ka. 11 po at 11. 11 lang mam ang timbang, so si Burley underweight.
Then ang height niya, 88.6, si Burley 17. Matagal ng problema ang malnutrition sa bayan ng Mercedes. Unti-unti nila itong nilalabanan sa nakaraang mga taon sa pamamagitan ng feeding program. Nabawasan ang bilang ng mga kabataang malnourished sa bayan. Pero dahil sa pandemia, nanguna uli sila sa bilang ng mga kabataang underweight o kulang sa timbang, at stunted o bansot sa buong lalawigan.
Yung edad niya, yung height niya sa timbang, sa edad niya. Ngayon lang daw nakabalik sa barangay, ang municipal nutritionist, wala nang pumutok ang pandemia. Medyo nakakalungkot sa validation, talagang ganun pa rin, talagang medyo mababa ang timbang. Lalong-lalo na dito sa Island Barangay, itong barangay kinapagian.
Talagang mahirap. Seasonal ang hanap buhay. Pag panahon ng amihan, wala na. Wala nang hanap buhay.
Wala nang makain. Bandang hapon, Nagtimpla na ng kape ang pamilya ni Tatay Jovito. Ito lang muna ang hapuna ng pamilya ngayong gabi. Nakapagtataka pa ba kung bakit problema ang malnutrition sa mga lugar gaya nito? Sa buong Pilipinas, halos tatlo sa sampung bata edad lima pa baba ang bansot, at dalawa sa bawat sampu naman ang kulang sa timbang.
Datos pa ito bagong magpandemia. Sa pag-aaral ng UNICEF noong 2013, Pilipinas ang pangsyam sa may pinakamaraming stunted o bansot na bata sa mundo. Ayon sa WHO, posibleng lumalapa ang sitwasyon dahil sa pandemia. Based estimates, 95 children die from malnutrition due to causes of malnutrition every day, which is actually higher pa nga than COVID-19. Ayon sa National Nutrition Council, malnutrition ang isang dahilan kung bakit maliit o mahina ang pangangatawa ng maraming Pilipino hanggang sa pagtanda.
means to eat. And pag tumagal yun, nangyayari na madalas kang hindi nakakakain ng tama, that can lead to malnutrition. And its impact is mostly on children.
Yung maliit, yun yung physical appearance, akita na, ah maliit, parang normal lang yan kasi sanay tayong mga Pinoy na maliit yan, nasa lahi yan. Pero sa totoo lang, hindi yan namamana. Pero higit sa physical na epekto ng malnutrition, mas Mas matindi ang dagok nito sa isip at pag-uugali ng bata. Isang bagay na dadalhin nila habang buhay.
Apektado kasi ang brain development ng mga batang malnourished. Sa isang pag-aala ng University of Southern California, natagpuan na mas mababa ang kanilang IQ o intellectual quotient, isang sukatan ng talino. Ang mababang IQ naman daw ang sanhi ng antisocial at agresibong ugali. So, yun may impact na yun at this early age doon sa...
emotional and mental abilities ng bata. So nakikita na even the stunted children, hindi lang yung katalinuhan, pati even sa pag-uugali, sa development. Ang isang henerasyon na lumaking malnourished, magiging balakit din sa kaunara ng bansa. Ano po yung long-term effects ng pagkakaroon ng isang generation ng mga stunted na children? Yung labor force natin, pag tumuntong na sila sa edad na 16 to 20, hirap na sila maghanap ng trabaho.
At pag nakahanap man sila ng trabaho, hindi yun yung magiging very productive sila. Parang vicious cycle, kasi yung kahirapan ang dahilan kung ba't nagkakaroon ng malnutrition, pero ang malnutrition ay nagiging dahilan din ng kahirapan. So unless mag-invest tayo in nutrition, we cannot break that cycle. Sa gitna ng malalang problema sa kagutuman at malnutrition, kumikilos ang iba't ibang grupo upang tugunan ang problema. Sa kalunsuran.
Nagiging waste lang yun, pag tinatapon na sa landfill. So, ginagawa namin, nire-rescue namin sila bago maging food waste sila. At sa kanayunan? I think lahat ng tao, lalo na tayo na kumakain, ay dapat tanungin natin yan.
Kung ang mga tao ba na nagbibigay ng pagkain sa ating mesa, ay mayroong pagkain sa mesa nila. Nasa Tondo, Maynila uli kami. Isa sa mga lugar na may pinakamataas na kaso ng gutom at manutrisyon sa Metro Manila batay sa datos ng pamahalaan.
Ilan taon na kayo? Ilan taon ka na? Pero ako, nabibigay na kayo.
15? 15 ka na? Oo.
Ikaw, ilan taon ka na? 15. Ten, nandito ka na. At isang mabilis na ikot dito sa tundo, makikita mo na...
Talagang kapansin-pansin na yung mga bata parang wala sa hustong laki. So ito, si Toto, 15 years old na ito pero kung titin mo, parang maliit siya para sa edad niya. At ganoon din yung iba.
Isa ang komunidad na ito sa mga tinututukan ng Rice Against Hunger, isang non-government organization na nagtayo ng kauna-unahang mga food bank sa bansa. Linggo-linggo, namimigay ng pagkain ng Rice Against Hunger sa komunidad mula sa kanilang warehouse na pahiram ng isang malaking food manufacturing company. Every week, iba-iba yung nakukuha nila kasi depende ito sa mga makukuha namin doon.
Okay. And dito? Meron kami rito ng Nutriban. Pakita mo nga yung Nutriban natin. Wow.
What's so special about the Nutriban? Tanggal ako ng mask, ha? Yes.
It's fortified with micronutrients. Micronutrients? Yes. Ano siya?
Parang very, very dense yung tinapay. Parang feeling ko makakain ka lang ng isa-dalawa nito. Saan na kung bata ka lang, mabubusog ka talaga.
Matagal ng ginagamit na solusyon sa gutom ang mga food bank sa ibang bansa. Pero dito sa Pilipinas, 2015 pa lamang nagsimulang mag-operate ang Rice Against Hunger. Ayon sa UN Food and Agricultural Organization, 30% ng pagkain sa mundo ang nasasayang lamang.
Mula sa produksyon hanggang sa mga pamilihan. Sapat na raw sana ito para mapakain ang 690 million na nagugutom sa buong mundo. Ito po yung lahat ng mga donations. Since last year, actually nag-quadruple yung aming donation ng food products.
Dahil nga maraming nag-close the restaurants, mga malls, maraming silang excess supply yung mga food manufacturing companies. May malaking kusina rin dito ang organisasyon. Bago tumama ang pandemia, regular daw silang nagpapakain ng mga kabataan sa komunidad.
So normally this kitchen is very busy. May mga volunteers kami na mga nanay rin, na mga bata. Nagluluto sila. And ang niluluto nila, yung mga donation rin. Ano yung nagiging balakid kung bakit hindi dumami pa yung mga food banks sa Pilipinas?
Sa palagay ko, nung nag-umpisa kami, marami sa mga food manufacturers ang hindi pa bukas ng isipan tungkol sa partnership sa food bank. Kasi ang kanilang framework kapag excess surplus food or nag-expire na yung pagkain, itatapon na lamang. So ang gusto namin, mailagay kami doon sa value chain ng kanilang processes.
At nakita na nila ang mga resulta. 250 families o 1.5 million individuals na raw ang natutulungan ng Rise Against Hunger sa siyabnapung komunidad sa buong Pilipinas. Sa isang lugar na kanilang tinututukan, dagdag siyam na porsyento raw ng mga bata ang naiangat mula sa bingit ng malnutrisyon base sa pag-aaral ng Food and Nutrition Research Institute. Pwede bang magtayo ng food bank sa buong bansa?
Ito nga sana ang plano ng Rise Against Hunger. Pero ang food banks, mas efektibo raw sa lungsod dahil densely populated ito. Ibig sabihin, mas madaling maaabot ang mas maraming tao.
At yun ang problema. Aminado sila Jomar na mas mahalagang tutukan ang sitwasyon sa mga probinsya, kung saan mas matindi pa ang nararanasang gutom. Yung mga nasa city, mas maraming silang opportunities para kubinta ng pera. Katulad dito sa Tondo, maaari silang mga lakal na mga basura at nabibenta nila dito. Sa probinsya...
Mas mahirap sila kasi yung merkado malalayo. Wala silang halos earning capacity doon. Paanong iaangat sa gutom ang mga kababayan natin sa kanayunan?
Minsan, simple at napapanahong tulong lamang ang kailangan ng mga magsasaka para hindi sila magutom. Nang biglang magpatupad ng lockdown noong nakaraang taon, muntik na rin mabulok ang mga pinya ni Tatay Sunny sa Taytay Rizal. Inutang pa naman niya ang puhunan para rito. Sa kanyang desperasyon, kinontak niya ang entrepreneur na si Cherry Atilano sa Facebook.
He's my farmer hero. Kasi alam mo ba, Atom, nung pandemic, siya talaga yung first farmer na tumawag sa akin non-stop. Kasi wala daw siyang mabentahan ng kanyang pineapples.
At that time, 15,000 yung pineapple niya na kailangan ibenta. Nakahanap ng truck sila Cherry at tumawid ng labing tatlong checkpoint para madala ang mga produkto ni Tatay Sunny sa Makati. Kasi po dati sanay kami sa palayin kayo nagbababa ng pinya o produkto namin. Sa Makati kami nagbaba.
Sa loob mismo ng Makati. Sa mismong napakatataas na building sa kanya pong lugar. Ano pong naisip nyo noon na doon kayo napadpad?
Siyempre una, hindi naman ako sanay pumasok sa ganyan lugar. Medyo awa naman ng Diyos, sir. Nakuha niya yung 15,000 po na...
Naubot! Napaninta ang pinya po namin. Simpleng ganong tulong na may transport yung inyong produkto.
At yung pagbili naman, sasabihin mo lang mukhang maraming ang gusto bumili. Na iwasan na mabulok yung mga pinya. At nabayarin mo yung utang mo. At ang tissue ng anak niya.
Si Cherry ang CEO ng kumpanyang Agrea. Layon daw nilang gawing maunlad, likas kaya o sustainable at makatarungan ang agribusiness para maiangat din ang dignidad ng mga magsasaka. It's such a crime against humanity that the producers of the food in the food chain are the poorest and hungriest. Diba pag nakita mo, dapat hindi sila yung nagugutom, hindi sila yung naghihirap. At isang araw sa problema ng mga magsasaka, ang kawalan ng suporta sa cold storage at transportation ng kanilang mga produkto papunta sa mga merkado.
Isa ito sa mga dahilan kung bakit tumaabot ng 42% ng ani ng mga magsasaka na sasayang lamang kahit maraming nagugutong. It's because walang malang masakyan. Walang, you know, parang ibang magsasaka natin, parang nagkakabayo pa, nagkakalabaw, just to bring their produce to the market. Marami pang obserbasyon at mungkai si Cherry para paunla rin ang sektor ng agrikultura batay sa kanyang karanasan at pakikipag-usap sa mga magsasaka.
Halimbawa, mga farm inputs natin sa farmers, dapat matulungan na yung mga buto, yung mga binhe, hindi ganun kamahal, yung kaya lang nila. Second one is yung teknolohiya. Let's always develop technologies that are farmers-friendly. Yung mga farmers natin, alam mo yung hindi sila mai-intimidate when they see the technology?
At teknolohiya na hindi mahal. Dapat yung kayang-kaya nila at kaya nilang implement sa kanilang kapasidad. Pero hindi naman daw sekreto ang mga solusyon na ito. Sa huli, kailangan lang talaga bigyan ng pagpapahalaga at higit na suporta ang mga magsasaka para hindi sila magutom at lalong marami pa ang mapakain.
So if you have these smallholder farmers na walang access to capital, no access to market, no access to training, no access to farm inputs, talagang hirap na hirap sila. Yung intervention talaga on financial support and investment sa ating magsasaka. Kung nagpapakain ka ng 110 million people at yung national budget ng DE is only 1% of the national budget, the math is so wrong.
You know, dapat. Aakyatin yung ataasan yung budget ng agrikultura. Kasi paano ka makakatulong kung ang liit-liit ng budget mo? If we unlock the financial support of our farmers, yayabong talaga yung ating sakahan sa Pilipinas. Hindi sapatang pagkilos ng iilang mga individual, NGO, at mga pribadong kumpanya sa laban kontra gutom.
Kailangan ng iisang kumpas at suporta mula sa pamahalaan. Dito pumapasok ang isang ambisyosong programa na layong wakasin ang gutom sa Pilipinas sa loob ng siyam na taon. Pag tingnan mo yung problema ng gutom, parang malululakad.
Talagang isipin mo, hindi kaya ito. Pero pag hatihatiin mo yan into several key result areas, maaaring sabihin mo, ay pwede pala. I am placing the entire mainland of Luzon under quarantine. Isang taon mula nang ipatupad ang mga lockdown sa iba't ibang bahagi ng Pilipinas, tumitindi uli ang laban kontra COVID-19.
Sa bagal ng pagbabakuna dito sa ating bansa, baka raw sa... 2033 pa natin makuha ang ika nga i-Hertz Immunity. Pero kahit papano, may pag-aasang dulot ang pangako ng mga bakuna na unti-unti na raw matatanggap ng mga Pilipino sa mga susunod na buwan at taon. They could see from themselves na lahat naman ang binakunahan mula noong day one hanggang ngayon, wala namang kaming nagigit ang serious adverse reaction talaga. Ngunit kahit magtagumpay na tayo laban sa virus, ang krisis ng Sikmura, posibleng harapin sa mas mahabang panahon, lalo na kung hindi tayo kikilos.
Before we start, I would like to acknowledge the presence of our government leaders joining us this morning, members of the Task Force on Zero Hunger. Kamakailan inilunsad ang Pilipinas Kontra Gutom o PKG, isang malawak na pagtitipo ng gobyerno, pribadong sektor at mga NGO para wakasan ang gutom sa bansa pagdating ng 2030, alinsunod sa Sustainable Development Goals o SDGs ng United Nations. Siyam na taon na lang yun.
Si Cabinet Secretary Carlo Nograles ang representante ng pamahalaan sa inisyatibang ito. Hi sir! Magandang araw po. Kinausap namin siya sa kanyang opisina sa Malacanang.
Pag tingnan mo yung problema ng gutom, parang malulula ka. Talagang isipin mo, hindi kaya ito. Pero pag hati-hatiin mo yan into several key result areas, maaring sabihin mo, ay pwede pala. Apat na estrategiya o work streams ang tututukan ng PKG.
Farmer assistance para pataasin ang income ng mga magsasaka. Sustainable nutrition program para labanan ng malnutrition sa mga kabataan. Food banking para mapakinabangan ang food surplus ng mga nagugutom. At disaster response para mabilis na makatugon sa panahon ng sakuna.
Ano ba yung bago sa approach na ito kumpara sa mga naging approach dati? Dahil ang problema naman sa gutom hindi lang yan ngayon na nasa ng Pilipinas. Una kong talagang napansin is, yung hindi coordinated and synchronized ng efforts.
And this is something that we want to be able to address. Pag sinabi mo gutom, kanino ba yan? Is it DSWD?
Yes, but no, not entirely. Is it agriculture? Yes, but not entirely. Is it DAR?
Is it DTI? Is it DNR? Is it DILG? It's the LGU.
It's all of them. Kaya yung Task Force Zero Hunger synchronizes all efforts in government. But we also have to accept na, again, hindi pwede gobyerno lamang. Kailangan mo ng support ng academe, civil society, NGOs, people's organizations, media.
Higit pitumpung organisasyon ang kabilang sa Pilipinas kontra gutom, mula sa mga malalaking negosyo hanggang sa mga cost-oriented groups. Kabilang rin sa mga miyembro ng PKG ang Rise Against Hunger na nangunguna sa food banking stream at Agreya na nasa farmer assistance stream naman. What makes you optimistic that this will actually make an impact at maabot natin yung very ambitious but necessary goals na ma-eliminate ng hunger by 2030?
When I saw the response ng private sector and it was immediate, Pagsabi na gutom, everybody understood. Everybody understood that there's a problem. Everybody understood na kailangan may gawin at immediate yung kailangan gawin. Kung kami may regular na trabaho, nahihirapan kami. Talagang, just imagine, mas hirap na hirap talaga yung mga Pilipino na walang trabaho.
Pero ang ekonomist ng CISANI Africa, hindi pa rin kumbinsido na seryoso ang pamahalaan sa lahat. habang kontra guto. Unang-una, nasaan na raw ang pera para sa lahat ng ito? Halimbawa, kung gustong tulungan ng gobyerno ang mga walang makain, bakit daw hindi sila bigyan ng dagdag na financial assistance o ayuda ngayong hindi pa rin natatanggap? matatapos ng lockdown.
Nung tumama yung pandemia at ang sobrang bagsik na lockdown, na hanggang ngayon nga, naka-lockdown pa tayo, yung tigilhan na buhay ng milyon-milyon Pilipino, yung talaga yung tumulak ng kagutuman. Kasi may sapat na pagkain naman. Kung pumunta mga tao sa palayin kami, may pagkain naman. Ang wala nila, pambili. Nauna nang sinabi ng Malacanang na hindi na magbibigay ng karagdagang cash assistance, matapos ang dalawang bulto ng perang ipinamahagi noong 2020. Ito ba ay usapin ng...
walang pera o merong ibang dapat paggasto sa luna ng pera? Well, sa amin sinasabi nila walang pera, pero hirap paniwalaan eh. Hirap paniwalaan kasi sa harap ng pandemya, pininindigan nila yung bill, bill, bill. So may 1.1 trillion pesos para sa bill, bill, bill.
Malaking bahagi niyan, pambayad ng aangkat ng materyales, kagamitan, makinarya, kontraktor. Sinisip namin, priorities. Sa pano ng pandemya, yan bang magarabong infrastructure projects ang kailangan?
O tutulungan mo, ano ang gutom na Pilipino? Napunari ni Sunny na napakaliit ng dagdag sa budget ng DSWD para sa supplemental fees. program nito. Gayun din ang mababang pondo para sa sektor ng agrikultura sa 2021. Kailangan talaga makailangang goberno at kailangan na gumastos para tulungan ang karaniwang Pilipino at ang karaniwang magsaka, magang isda.
Maganda pakinggan. maganda basahin, maraming involved na mga ahensya ng gobyerno, magiging private sector nandyan, mga civil society nandyan. Pero in the end, you put your money where your mouth is.
If you're not giving a budget para sa mga bagay na yan, laway lang siya. Yes, kailangan natin pataasin ang budget, which is happening naman. But more than that, siguro ang most sustainable solution din is to get local government unit to also increase...
increase their budgets para sa mga nutrition-specific at nutrition-sensitive programs. Sa huli, hindi naman mahirap pakainin ng isang araw ang mga kumakalamang sikmura. Ang mas malaking hamon, tugunan ng ugat, nang tila hindi mawala-walang problema. We have a lot of water, we have a lot of rain, we have the best sunshine.
How do we utilize our land? Paano natin asikasuhin yung napakarami nating lupa? sa Pilipinas na maging produktibo.
Kasi naniniwala ako, Atom, isang malaking kasalanan eh pag may isang Pilipinong gutom. Bago kami umalis ng barangay Kinapagian sa Mercedes Camarines Norte, nakilala namin si Nanay Erlinda. Hello, Nay!
Kamusta po kayo? Dalawa sa kanyang anak ang umalis ng isla para makipagsapadaran sa ibang lugar. Gutom lang daw kasi ang inaabot nila doon.
Wala kasing... Yung ano dito, hanap buhay, no? Opo, sobrang hirap talaga. Oo.
Sa Orion Bataan namin nahanap ang magkapatid. Tindero na sila sa palengke doon. Hindi man masasabing nakaalpas na sa kahirapan dahil may maaasahang trabaho, dahil papaano'y hindi na raw sila nagugutom. Makakain dito ng maayos. Tapos yung nandun naman.
Hindi namin alam kung ano eh. Minsan tatawag lang sila, sasabihin nila okay. Ay kung sabihin po nila na hindi okay, di... Mahirap po yung ganun eh.
Baka ayaw din nila kayong mag-alala. Oo, baka po ganun. At iyon na nga ang isa pang dagok ng walang kataposang pakikibakan ng mga may hirap para lamang matakasan ng gutom. Mga pamilyang napipilitang mawalay sa piling ng isa't isa. Muntik na ba kayo umuwi ng Bicol?
Oo ako, gusto kong gusto kong umuwi. Siya po? Wala din, walang masakyan. Bakit gusto mo umuwi? Nami-miss ko rin sila.
Wala lang gusto, gusto. Ayasay ko na lang sa kanila, ika-quarantine. Ika-quarantine kang for 10 days.
Wala rin. Ika-quarantine ka, parang isang buwang ka na rin ng ganun nun. Sayang din yung araw mo dito, di itrabaho na lang natin.
Yun po, kasi yung pinanginayangan namin, yung kita namin araw. Araw-araw. Araw-araw. Kala ko mas gandawang aldaw lamang makahihiligta ka mo. Ngayong kwarta!
Kala ko naghahambog lang na dahil kami kaybahan. Kala ko magkakaiba kami sa hindi. Magtipo na lang kami dyan para makauli kami hindi. Kamu na lang, pirmaya, pinag-ayaw kong isip. Mas kaya na kami pinag-ayaw, takaw mo pang isip.
Gusto ko mas kaya pa paano nagtitiri os kita, yao mangyari kita nagtitiri pong tipon. Hindi na nga bagong problema ang gutom. Ang kailangan natin ay bagong pananaw at determinasyon na tugunan ito. Magandang hapon.
Ako si Atom Maraulio.