Części Zdania w Języku Polskim

Wprowadzenie

• Zdanie składa się z części, które pełnią różne funkcje.
• Podstawowe części zdania to: podmiot i orzeczenie.
• Elementy drugorzędne to: przydawka, dopełnienie, okolicznik.

Orzeczenie

• Definicja: Nazywa czynność lub stan podmiotu.
• Forma: Najczęściej czasownik w formie osobowej.
• Rodzaje:
  • Czasownikowe: Tylko czasownik w formie osobowej lub bezosobowej (np. pisze, wykonalność).
  • Imienne: Składa się z łącznika (być, stać się, zostać) i orzecznika (np. jest piłkarzem).

Podmiot

• Definicja: Kto/co wykonuje czynność, ulega stanowi.
• Formy:
  • Gramatyczny: Rzeczownik lub zaimek w mianowniku (np. Mikołaj gra na gitarze).
  • Logiczny: Rzeczownik w dopełniaczu w specyficznych sytuacjach (np. nauczyciela nie ma).
  • Domyślny: Rozpoznawany z kontekstu (np. zjadłem sernik).
  • Szeregowy: Kilka wyrazów w stosunku współrzędnym (np. babcia i dziadziuś).
  • Towarzyszący: Dwa rzeczowniki połączone przyimkiem "z" (np. mama z synem).
  • Zbiorowy: Rzeczownik w liczbie pojedynczej oznaczający grupę (np. nasza armia).

Przydawka

• Definicja: Określenie podmiotu lub innej części zdania wyrażonej rzeczownikiem.
• Pytania: Jaki? Który? Czyj? Ile?
• Przykłady: piękny, drugi, mój.

Dopełnienie

• Definicja: Uzupełnia treść przekazywaną przez orzeczenie.
• Pytania: Kogo? Czego? Komu? Czemu?
• Przykłady: Jaś podał mamie szklankę soku.

Okolicznik

• Definicja: Określenie orzeczenia, informuje o miejscu, czasie, przyczynie itp.
• Rodzaje:
  • Miejsca: Gdzie? Skąd?
  • Czasu: Kiedy? Jak długo?
  • Sposobu: Jak? W jaki sposób?
  • Celu: Po co? Na co?
  • Przyczyny: Dlaczego? Z jakiej przyczyny?
  • Warunku: Pod jakim warunkiem?
  • Przyzwolenia: Mimo czego? Pomimo czego?

Przykłady Analizy Zdania

1. Mój przyjaciel Maciek pojechał do pięknego Gdańska:

   • Podmiot: przyjaciel
   • Orzeczenie: pojechał
   • Przydawka: Maciek, mój
   • Okolicznik: do Gdańska
   • Przydawka: pięknego

2. Mały Krzyś przygotowuje gazetkę klasową:

   • Podmiot: Krzyś
   • Orzeczenie: przygotowuje
   • Przydawka: mały
   • Dopełnienie: gazetkę
   • Przydawka: klasową

Podsumowanie

• Podmiot: Kto/co? (wykonawca czynności)
• Orzeczenie: Co robi? Co się dzieje?
• Przydawka: Jaki? Który?
• Dopełnienie: Kogo? Czego?
• Okolicznik: Jak? Gdzie? Kiedy? Po co? Dlaczego?