Overview
Powstanie listopadowe (1830–1831) było polskim zrywem niepodległościowym przeciwko Imperium Rosyjskiemu, zakończonym klęską i utratą autonomii Królestwa Polskiego.
Przyczyny powstania
- Powodem było łamanie konstytucji Królestwa Polskiego przez carat, likwidacja wolności prasy i zgromadzeń oraz represje i rusyfikacja.
- Inspiracją dla powstańców były rewolucje w Belgii i Francji w 1830 roku.
- Bezpośrednią przyczyną była groźba mobilizacji wojsk polskich przeciw zachodnim rewolucjom.
Przebieg powstania
- Powstanie rozpoczęło się nocą z 29 na 30 listopada 1830 w Warszawie, inicjatywę podjęli podchorążowie pod wodzą Piotra Wysockiego.
- Po nieudanej próbie zamachu na wielkiego księcia Konstantego zdobyto Arsenał i opanowano Warszawę.
- Powołano Tymczasowy Rząd Narodowy, dyktatorem został gen. Józef Chłopicki.
- Powstanie ogarnęło Królestwo Polskie, Litwę i część ziem zabranych.
- 25 stycznia 1831 sejm zdetronizował cara Mikołaja I, co oznaczało zerwanie unii z Rosją.
Najważniejsze bitwy i wydarzenia
- Zwycięstwa: Stoczek, Wawer, Dębe Wielkie, Igani.
- Przełomowa, przegrana bitwa pod Ostrołęką (26 maja 1831) osłabiła morale powstańców.
- Po upadku Warszawy (wrzesień 1831) powstanie zaczęło gasnąć.
- Ostatni punkt oporu, twierdza Zamość, poddał się 21 października 1831.
Skutki powstania
- Zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego, wprowadzono Statut Organiczny.
- Zniesiono sejm, samorządy i polskie wojsko wcielono do rosyjskiego.
- Nasilenie rusyfikacji, represje, konfiskaty majątków, zsyłki na Syberię.
- Wielka Emigracja – ok. 11 tys. osób opuściło kraj.
- Brak wsparcia ze strony Zachodu, kluczowa była przewaga militarna Rosji.
Kluczowi dowódcy i bohaterowie
- Po stronie polskiej m.in.: Józef Chłopicki, Jan Skrzynecki, Ignacy Prądzyński, Maciej Rybiński, Emilia Plater.
- Po stronie rosyjskiej: Konstanty Romanow, Iwan Dybicz, Iwan Paskiewicz.
Walki partyzanckie i sytuacja na ziemiach zabranych
- Organizowano liczne oddziały partyzanckie na Mazowszu, Litwie i Żmudzi.
- Powstanie na Litwie i Żmudzi wywołało walki z udziałem m.in. Emilii Plater.
Polityka międzynarodowa
- Wielka Brytania i Francja nie udzieliły wsparcia powstańcom.
- Prusy i Austria prowadziły politykę nieprzychylną powstaniu, blokowały dostawy broni.
Key Terms & Definitions
- Powstanie listopadowe — zbrojne powstanie Polaków przeciw Rosji 1830–1831.
- Detronizacja — akt pozbawienia cara Mikołaja I tronu Królestwa Polskiego.
- Statut Organiczny — akt prawny ograniczający autonomię Królestwa Polskiego po powstaniu.
- Wielka Emigracja — fala uchodźców politycznych po upadku powstania.
- Rusyfikacja — przymusowe narzucanie języka i kultury rosyjskiej.
Action Items / Next Steps
- Przeczytaj szczegółowe opisy najważniejszych bitew powstania listopadowego.
- Zapoznaj się z biografiami głównych dowódców: Chłopicki, Skrzynecki, Rybiński.
- Przygotuj krótką prezentację o skutkach powstania dla społeczeństwa polskiego.