Overview
Tematem wykładu było rozbicie dzielnicowe w Polsce – jego geneza, przebieg oraz skutki polityczne i społeczne.
Testament Bolesława III Krzywoustego
- Testament Krzywoustego z 1138 r. miał zabezpieczyć państwo przed wewnętrznym kryzysem i rozpadem.
- Wprowadzono zasady sukcesji: pryncypat (władza seniora) i seniorat (najstarszy z rodu jako władca zwierzchni).
- Powstała niepodzielna dzielnica senioralna przekazywana najstarszemu Piastowi.
- Dzielnice dziedziczne otrzymali synowie: Władysław II Wygnaniec (Śląsk i senioralna), Bolesław IV Kędzierzawy (Mazowsze, część Kujaw), Mieszko III Stary (Wielkopolska), Henryk Sandomierski (ziemia sandomierska).
- Salomea dostała ziemię łęczycką, a Kazimierz II Sprawiedliwy został pominięty.
Upadek senioratu i walki o władzę
- Konflikty między seniorem a juniorami, m.in. o ziemię sieradzką i samowolne działania Salomei i juniorów.
- Władysław II Wygnaniec został wygnany po klęsce w walce o władzę.
- Interwencje obcych władców (cesarz Konrad III, Fryderyk I Barbarossa), hołdy polskich książąt wobec cesarzy.
- Dzielnica śląska została później zwrócona synom Władysława II.
- Zniesienie senioratu po wygnaniu Mieszka III Starego i objęciu rządów przez Kazimierza II Sprawiedliwego.
- Zjazd w Łęczycy 1180 r. – ograniczenie praw monarszych na rzecz duchowieństwa i możnych, zniesienie prawa przepadku.
- Stałe walki o tron krakowski, kulminacja bitwą pod Mozgawą w 1195 r.
Apogeum rozbicia dzielnicowego
- Po śmierci Mieszka III Starego (1202 r.) Małopolska traci status dzielnicy senioralnej.
- Pomorze Gdańskie uniezależnia się.
- Zjazd w Gąsawie i śmierć Leszka Białego (1227 r.) pogłębia rozbicie.
- Monarchia Henryków śląskich próbowała jednoczyć ziemie polskie, lecz rozpadła się po klęsce pod Legnicą z Tatarami (1241 r.) i śmierci Henryka II Pobożnego.
Key Terms & Definitions
- Sukcesja — dziedziczenie tronu lub władzy według określonych zasad.
- Pryncypat — zasada nadrzędnej władzy seniora nad całością państwa.
- Seniorat — zwierzchnia władza najstarszego członka dynastii.
- Partykularyzm — dążenie książąt do uniezależnienia się i samodzielności swoich dzielnic.
- Interdykt — zakaz sprawowania obrzędów kościelnych jako kara kościelna.
- Hołd lenny — akt poddaństwa wasala względem suwerena.
- Prawo przepadku — przejęcie majątku zmarłego biskupa przez władcę.
Action Items / Next Steps
- Zapoznać się z tematem procesu decentralizacji państwa polskiego i wzrostu zagrożenia zewnętrznego.
- Utrwalić podział dzielnic po 1138 r. oraz kluczowe postacie okresu rozbicia dzielnicowego.