Cześć, witaj w pierwszym odcinku dotyczącym genetyki klasycznej, którą zapoczątkował czeski zakonnik Grzegorz Mendel. W tym odcinku wytłumaczę potrzebne pojęcia, wyjaśnię podstawy szachownicy Panetta, dzięki czemu później szybciej zrozumiesz m.in. pierwsze i drugie prawo Mendla.
Nauczysz się też krzyżówek genetycznych. Te podstawy są naprawdę bardzo, bardzo ważne. Zaczynamy więc od genu.
Gen jest... podstawową jednostką dziedziczenia. Jest on oczywiście pewną sekwencją nukleotydów w DNA danego organizmu. Wiadomo, taki gen znajduje się na chromosomie w odpowiednim dla siebie miejscu zwanym lokus.
Przykładowo na obrazku widzisz lokus genu A i genu D na jakimś tam wybranym chromosomie. Organizmy diploidalne mają podwójny zestaw chromosomów. Jeden z nich pochodzi od ojca, a drugi od matki. Odpowiadające sobie chromosomy z takich zestawów nazywamy chromosomami homologicznymi. Wersje genów, które się na nich znajdują, nazywamy allelami i na chromosomach homologicznych mogą znajdować się takie same allele danego genu, jak na przykład u mnie tutaj w przykładzie zaznaczonym na żółto i widzicie, że one zapisane są takimi samymi literami, małymi literami.
Zamiast tych małych mogły być też... Dużo litery. Wiadomo, muszą być one tak samo zapisane, no bo się nie różnią, to są te same allele. Ale wiecie, allele też mogą być różne.
I te różne allele, u mnie akurat przykład zaznaczony na niebiesko, różnią się sekwencją nukleotydów. I dzięki temu niosą różne cechy, na przykład różny kolor kwiatów, czy różny kolor nasion. Dlatego też allele zapisujemy. Tą samą literą, bo to ten sam gen, ale tę różnicę w wersji genu uwidaczniamy pisząc albo małą, albo dużą literę.
Ok, teraz posłuchajcie o co chodzi z tymi małymi i dużymi literami. Allele mogą być dominujące albo recesywne. Allel dominujący, jak sama nazwa wskazuje, dominuje nad drugim w swojej parze. Zapisujemy go właśnie dużą literą, na przykład dużym A. Recesywny jest, mówiąc kolokwialnie, słabszy i ustępuje temu dominującemu i zapisujemy go małą literą A.
Jeśli organizm jest diploidalny, jak np. groch zwyczajny, o którym będziemy jeszcze dużo mówić w innych odcinkach, ma dwa różne allele genu, to jest heterozygotą, a ten, który ma dwa takie same allele danego genu, to jest wtedy homozygotą. Jeśli ma dwa dominujące allele, to mówimy, że jest homozygotą dominującą, a jeśli ma dwa recesywne, to jest homozygotą recesywną. W tej tabeli widzicie, które z cech są dominującymi, a które recesywnymi u grochu.
Możecie spróbować je tak mniej więcej zapamiętać, dlatego że będziemy właśnie mówić o grochu w kontekście pierwszego i drugiego prawa Mendla. Zbiór genów. Zbiór genów to genotyp.
ale tego słowa genotyp używa się też jako węższego pojęcia zbiór alleli danego genu. Geny ujawniają się jako cechy organizmu, np. kolor kwiatów, barwa nasion czy ich powierzchnia. Cecha lub zbiór takich cech, które powstały w oparciu o genotyp, ale też wpływ środowiska, który może sprzyjać albo nie sprzyjać rozwojowi danej cechy, to fenotyp. Warto jeszcze zapamiętać jedną definicję.
Linia czysta. Linią czystą nazywamy zbiór organizmów, które są homozygotami względem jakiejś cechy bądź też cech. I warto zapamiętać tę definicję, ponieważ będziemy trochę o niej mówić, znaczy będziemy używać tej definicji w innych filmach. Taką nieodłączną częścią genetyki klasycznej, a w szczególności krzyżówek genetycznych, które są po prostu umiłowane przez wszystkich, jest szachownica Panetta.
inaczej nazwana kwadratem Panetta, jest to rodzaj takiej tabeli, w której przedstawia się możliwe kombinacje gamet. Jak prawidłowo rozpisać allele genów w gametach, to dowiesz się w następnych filmach. Teraz skupimy się na samej szachownicy i powiem o tym, po co ona jest. Litery, które reprezentują allele w gametach, wpisujemy w każdej kratce pierwszego wiersza.
Tutaj od... jednego osobnika rodzicielskiego i w każdej kratce pierwszej kolumny. I tutaj od drugiego osobnika rodzicielskiego. Jeśli to zrobimy, to po uzupełnieniu jej środka dostajemy genotypy osobników potomnych.
Dzięki wiedzy na temat tego, która cecha jest dominująca, a która recesywna, możemy określić fenotypy osobników oraz ich stosunek. Oczywiście genotypy też tutaj możemy jakoś skalkulować i popatrzeć na te... Stosunki.
Zobaczcie na jakąś taką przykładową szachownicę. Stosunek genotypów tutaj wynosi 1 do 2 do 1, natomiast fenotypów 3 do 1. Jak widać, określenie stosunków nie jest trudne. Problem czasem może się pojawić z prawdopodobieństwem.
Załóżmy, że chcemy określić prawdopodobieństwo wystąpienia genotypu małe a, małe a, czyli homozygoty recesywnej. Patrzymy. W ilu kratkach jest dany genotyp i dzielimy to przez sumaryczną liczbę kratek. Genotyp AA jest tutaj akurat w jednej kratce, a wszystkich kratek jest cztery. Dzielimy więc 1 przez 4 i wychodzi 0,25, czyli 25%.
I tak samo robimy na przykład, jeśli chcemy obliczyć prawdopodobieństwo jakiegoś fenotypu. Wiem, dobra. Tutaj większość z Was pewnie powie, że można to na oko powiedzieć, ile to jest. bo to jest mała tabela, nie jest to trudne, ale jeśli będziecie mieć większą tabelę, no to tutaj może być problem i jeśli zastosujecie tę metodę, to na pewno się nie pomylicie. W tym wstępnym odcinku to już wszystko.
W następnym będę omawiał pierwsze prawo Mendla, będzie też oczywiście omówione drugie prawo Mendla i jeszcze inne jakieś tematy. Zresztą zobaczycie. Polecam się subskrybowaniu, więc subskrybujcie mój kanał, polecajcie go też młodszym kolegom i popatrzcie też na inne filmy, bo nie wszystkie filmy, które robię są edukacyjnymi, są też popularnonaukowe. I zapraszam Was na profil facebookowy.
Zlewka totalna. Jeśli to wpiszecie, to na pewno się pojawi. Albo pojawi się właśnie zlewka. Cześć i do zobaczenia.