Lieve mensen, kerst wordt dit jaar anders. Dat weten we allemaal. We nemen u daarom graag mee naar Schunk.
Daar is op dit moment een tentoonstelling van A.T. Haas. En het leek ons een heel leuk idee om dit voor u ook open te stellen, zodat u met ons mee op stap kunt gaan.
Zo kunt u vanuit uw warme huiskamer toch de mooie en unieke plekken van Heerlen bekijken. Ik wens u dan ook heel veel kijkplezier. Welkom dames en heren.
100 jaar geleden is hij geboren. Het is al bijna 50 jaar geleden dat hij is overleden. Het verhaal van A. de Haas brengt ons dan ook terug naar een wereld die al een hele tijd terug ligt. Ik denk dat de...
de ouderen onder ons zich die wereld nog behoorlijk goed kunnen herinneren. Maar ik denk dat het ook een verhaal is dat voor iedereen toch wel heel interessant is, omdat het ons ook brengt naar een van de meest dramatische perioden uit onze geschiedenis. De tijd rond de Tweede Wereldoorlog.
Een tijd waar hij als kunstenaar bij betrokken is geweest. Waar hij van getuigd op een uiterst persoonlijke manier. En waarvan je dan ook nog moet zeggen, hij was daarna die Tweede Wereldoorlog in Limburg actief. En is wellicht ook de kunstenaar die ons als Limburgers meegenomen heeft ook in dat verhaal van de moderne kunst. Zoals hij na de Tweede Wereldoorlog ook het grote verhaal van de kunst werd.
Het verhaal van onze wereld. dus ook. Ik ga dat nu vertellen, we gaan dadelijk rondlopen. Mijn naam is Ko van Dunn overigens en welkom dus hier in Tjunk.
De tentoonstelling heet Tegen Draads. Dat is een goede titel lijkt me, want als je iets van ADH's kan zeggen is het dat wel, dat hij inderdaad helemaal zijn eigen weg ging en zich fel verzette ook tegen het gezag, tegen de hoge heren. We gaan het er dadelijk uitgebreid over hebben, hoe je dat moet duiden en inderdaad het hele oeuvre, je ziet de man hier ook naast me, het hele oeuvre is...
toch iets wat vooral ook getuigt van een zeer persoonlijk engagement, een religieus engagement, een maatschappelijk engagement en ook een politiek engagement. En dat maakt het toch tot een heel groot verhaal. ADH's, dat gaan we doen. Ja, we beginnen met een werkje van niks, althans zeker als het om het formaat gaat.
Het is ook een werkje dat ons helemaal brengt naar het begin van het verhaal van A. de Haas. De katholieke jongen uit Rotterdam die dan de kunst is inge... gegaan, maar die toch vooral ook via die kunst getuigd van zijn persoonlijke opvattingen, van zijn persoonlijke geloof ook. En dat onder andere doet met een werkje als dit.
Lidwina van Schiedam is het onderwerp. Het is ook een heilige Heiligen die vereerd worden in Nederland al vanaf de late middeleeuwen. En die natuurlijk ook in de wereld daar, in de buurt van Rotterdam, een grote naam heeft.
Persoonlijke betrokkenheid speelt dan een grote rol ook. Plaatselijke heiligen, dat zijn diegenen die ons voorgegaan zijn. Het is dat soort geloof dat je er ook in moet ervaren. A. de Haas, als de man die dus, eigenlijk aansluit ook bij een hele lange traditie in de kunst.
Als hij met een werkje als dit, eigenlijk een soort altaarstukje maakt. Zo is hij een soort... misschien het beste kunnen zien.
Het soort kunst dat ook in de middeleeuwen werd gemaakt. Als mensen op reis gingen en dan een klein alterstukje, draagbaar alterstuk meenamen om s'nachts als ze in een herberg overnachten om dat op hun nachtkastje te kunnen zetten en zich veilig te warnen in de aanwezigheid ook van die heiligen die ze vereerden of ook om gebed op te wekken, iets dergelijks. En als dat dan gebeurt, dan gebeurt dat met een kunst die toen al, maar evengoed ook hier bij A.D.H.S. volledig erop gereed is om ... ...de vergeestelijkte kant van het bestaan aan te spreken.
Het is devotiekunst. Je wordt als kijker er volledig van weerhouden... ...om hier iets te ervaren van schoonheid. Althans, puur esthetische schoonheid.
De figuren zijn volledig onlichamelijk gemaakt. Volledig vergeestelijk. Licht tamponerend. En zachte tinten brengt hij bij elkaar.
En dan zie je zo'n hele fragiele engel. En er nog veel fragielere liedwinnen daar op haar bed liggen. En dan is...
En is alles erop gericht om het verhaal over te brengen. De boodschap, de idee. En daarbij iets op te wekken dus ook van devotie. Van een religieuze ervaring bij de toeschouwer ook. Wij kunnen ons moeilijk meer voorstellen, maar met dit soort werken dus, geldt ook voor de Ludwina die we net zagen, kwam die in de problemen.
Wist je de burgerij de kast op te jagen, om het zo te zeggen. Iets wat wij ons inderdaad moeilijk kunnen voorstellen, maar we moeten ons dan verplaatsen dus naar de jaren van de Tweede Wereld. als Aad de Haas inderdaad ook letterlijk in de problemen komt met de autoriteiten, de Duitse bezitter, als hij een tentoonstelling heeft gehad in Rotterdam en hij dan wordt aangemerkt als een een entaartete kunstenaar. Ja, wat moet je je daarbij voorstellen? In die tijd is dat iemand die eigenlijk in zijn kunst uitdrukking geeft aan zijn eigen psychische leven, zijn instabiele psychische bestaan ook.
Want zo werd het dan gezien vanuit het gezag en kerk. En overheid stonden eigenlijk daarbij aan dezelfde kant. Ze wilden juist een kunst ook die gezag niet gelden, die groots was en indrukwekkend. En ADH stelde daar dus dit soort hele kleine werken tegenover, geschilderd in een hele minimale stijl.
In een hele persoonlijke stijl. En dat dan ook nog eens een keer met figuren die bijna helemaal niet te herkennen zijn. Die bijna oplossen in de ruimte.
En dan is het ook nog het verhaal van de figuur zelf die hij hier schildert, Franciscus. En hij... die in deze tijd bij katholieken zeker heel populair was.
De reden daarvoor is ook, Franciscus was de man die al in de middeleeuwen, in zijn eigen tijd dus, zich tamelijk fel en radicaal opstelde tegen het kerkelijke gezag. Ook iemand die daarbij een voorbeeldig leven leidde, die zich terugstrok uit de wereld. En die dan met een hele persoonlijke geloofsbeleving zich rechtstreeks richtte tot God, zonder bemiddeling van een instituut.
En dat was het. typisch iets wat heel veel progressieve katholieken in die tijd rond de tweede wereldoorlog ook ervoerde behoefte om op die manier met het geloof om te gaan en je daarbij ook af te zetten tegen alles wat te maken heeft met met gezag aan de haas was daar de uitstek ook een voorbeeld van en dit soort werk getuigd ervan heel mooi om nou al was het bruggetje te maken naar het volgende week moet je even kijken dit is de a de huis van de jaren 40 begin jaren 50 en dan op een Eens komt er een hele grote omslag. Wat er dan gebeurd is, is dit. Met dit soort werk zal hij ook in Limburg bekend worden.
Er zal ook een hele ruil om hem heen ontstaan. Als hij in deze stijl het kerkje van Waalwieler ook beschildert. En dan ook hier in Limburg in conflict komt met de kerkelijke autoriteiten.
En hem dan als nog een keer hetzelfde gebeurt als waar hij in Rotterdam voor gevlucht is. Hij heeft daar in het gevangenis gezeten. Toen hij eruit kwam is hij meteen naar Limburg gevlucht. En hier krijg je eigenlijk ook weer te maken met dezelfde soort beschuldiging.
Hij is een entaartete kunstenaar. Het verschil kan niet groter zijn. Wat is er gebeurd? We weten het niet precies.
We hebben allerlei verhalen die de ronde doen. We hebben zinbrieven. We weten ook van die affaire, die Waalwieler-affaire. Die slijpte heel lang nog en dat moet voor hem toch ook heel innerverend gebeuren.
geweest zijn. We weten ook dat hij er op een gegeven moment genoeg van had. Van heel dat gedoe.
Maar ja, als je dan wat meer ingaat op het werk en het leven van A. de Haas is het toch vooral ook de man die bezig is met een innerlijke strijd. En ik denk dat er geen werk is...
Dat dat treffender een beeld brengt. Sterker laat zien dan deze bekoring van Franciscus. Dezelfde figuur als waar we het net over hadden.
Hetzelfde onderwerp dus. Maar wat een verschil. Kijk ook naar het formaat alleen al. Maar kijk vooral ook naar de manier waarop het geschilderd is.
Heel die zachte, poëtische, verstilde en vergeestelijke stijl. Laat je in één keer radicaal los. En daarvoor in de plaats komt dit soort rauw expressionisme. Dat moet voor hem toch een geweldige stap geweest zijn. Ook heel bevrijdend.
Verderend veronderstel ik. Maar tegelijkertijd ook iets wat vanuit een sterke innerlijke nood gebeurd is. Dat kun je toch ook wel weer afleiden uit het thema.
En vooral ook de manier waarop hij dat thema dan behandelt. Het gaat toch ook nog altijd over dat grote verhaal van het geloof. Wat dat geloof voor ons, voor hem persoonlijk betekent. De grote thema's ook van het geloof. Dan gaat het toch ook altijd over verleiding en lust.
En wat de duivel allemaal met ons doet. Al die verhalen die erbij horen. De boek.
...de bekoringsverhalen van Antonius. Die heeft hij ook heel veel voor beeld. Maar met name dan ook dit beeld van Franciscus.
De man die, en zo staat het ook in zijn verhalen opgetekend... ...die ooit een keer zichzelf in de donen struiken wierp... ...om zichzelf te pijnigen, te straffen... ...ook voor de bekoring waar hij ook aan ten prooi was gevallen.
De begeerte die in hem wakker geworden was. Die strijd, die innerlijke strijd. De ouderen van ons denk ik... ook wel heel goed kennen als een strijd die werd ingegeven door dat geloof ook, maar die ook natuurlijk alles te maken had met die burgerlijke moraal, die burgerlijke wereld die toen nog heerste. Dat is een strijd die hij hier ook voerde.
Dan moet je eens even kijken wat je hier ziet. Een grote zon, maar daarop een wellustige naakt. En dan is dat het beelden, een oerbeelden, een dringend oerbeelden ook van de verleiding.
En dan de heilige zon. die zichzelf in de doornen heeft geworpen. Maar dat dan vooral ook als een boetedoening...
die vooral tot uitdrukking komt in de wijze waarop het geschilderd is. Het is nog steeds geen kunst die voor mooi gaat. In tegendeel, je zou kunnen zeggen...
Het rauwe van zijn stijl nou en het desonant, het akelige eigenlijk ook van zijn kleuren. De directheid waarmee het neergezet is. Dat is een kunst die we het hebben over het oproepen van een gevoel, van een emotie. En dan is het toch ook de kijker die nou, kijkend naar dit werk, inderdaad ervaart van de kracht waarmee iedere penseelstreek is neergezet. En dat over hele schilderij heen, getuigend van één en dezelfde gedachte, één en dezelfde emotie.
ook. Dat maakt het dan heel overtuigend. Het is niet iets dat gaat over mooi, het gaat over iets dat dat over roeltje zou kunnen zeggen. Zeggingskracht komt in de plaats van het mooie.
Dit is hem, dames en heren. Ik zie hier in een zelfportret A. de Haas. De hypochonderheid beeld. En ik denk dat dit wel een heel belangrijk werk ook is in het oor van een sleutelwerk.
Ik heb al een paar dingen zo verteld over hoe hij zich ontwikkeld heeft. En dan zeg je, eigenlijk komt het dan toch hier wel heel goed samen. Zo midden jaren 50. Een hele heftige periode in zijn leven ook. En het moment ook waarop hij triomf verviert. Ja, triomf.
Hij heeft een tentoonstelling in het Bonafante Museum. Een groot overzicht daar. Dat is ook zeker een grote stap geweest voor hem. En tegelijkertijd is het ook de man die zichzelf nog altijd aan het bevrijden is innerlijk.
De hypochonder heet het. De man die aan het leven ook leidt. Die leidt aan het lijden zou je kunnen zeggen.
Die alsmaar ook, dat is ook bekend van hem. Die alsmaar ook bezig was met zijn eigen gezondheid. Hier zie je hem, hoe hij zichzelf de pols voelt. Dat is een beeld dat heel mooi past bij het geheel van het schilderij. Wat zien we op de achterkant?
achtergrond. De duivel in de gedaante van een geraamte, zo moet ik zeggen, niet de duivel, maar de dood in de gedaante van een geraamte, loert om die boom. Die is altijd op zoek naar iets van zijn gading, zullen we maar zeggen.
Terwijl aan de achterkant daar een luid lachende dame naakt staat. Het verhaal is dat van weer aan de ene kant de verleiding, aan de andere kant de dood, begeerte en dood als de twee grote thema's, twee oerkrachten. En dat brengt hij hier ook in beeld.
Maar dan herinner ik u er nog even aan. Dat zijn natuurlijk ook verhalen die weer sterk verbonden zijn met die christelijke traditie. En dan is dat iets wat hier samenkomt.
Die moderniteit. Dat denken in termen van veel meer innerlijke persoonlijke bevrijding. En daarbij ook seksuele bevrijding. Dat zal ook als thema steeds belangrijker worden.
En dan tegelijkertijd ook het je bevrijden uit die ketenen van dat toch beklemmende geloof. Waar hij uit voortgekomen is. En dan is dit ook weer in zijn expressieve, rauwe gedaante.
En wat hij in zijn eigen gezicht tot uitdrukking brengt. Ook aan iets van wat je misschien maar het beste existentiële huiver kan noemen. Dan is dit een werk dat toch nog altijd wel geweldig binnenkomt.
En dat is de haas die dus ook vecht tegen zijn eigen demonen. Tegen zijn eigen angst. En we zullen ook zien daar ook nog meer grote stappen verder in gaat zetten.
Het verhaal sluit meteen aan. Het volgende werk brengt ons een paar jaar later. We zitten nu intussen halverwege de jaren zestig. We zitten bijna tien jaar tussen toch wel.
Maar het verschil is wel heel groot. In eerste plaats het verschil in stijl. Kijk mij, als je hier naar kijkt, dan zeg je, dit zijn hele lichte, ook wel levendige, vrolijke kleuren zelfs. En die dissonante, wat verwrongen kleuren van de jaren 50, daar komt nou iets van. iets achteraan dat toch al getuigt van een zekere levenslust veel meer bevrijding, zou je dus ook kunnen zeggen, niet te min het thema is nog altijd verwand en dat zal ook altijd zo wel blijven, je ziet nog altijd A.
de Haas die grote thema's uit dat oeuvre telkens weer opnieuw laten terugkeren, we zien ook hier weer de dood op de achtergrond maar mooi is nou dat als je het nou zou vertellen, het verhaal van wat je feitelijk ziet, dan moet je wat preciezer kijken denk ik, en dan moet je vooral zien dat de dame in kwestie, een beetje opgedirkte dame, Ook wel, die is bezig met zichzelf mooi te maken. Die heeft dat make-up doosje voor zich. En die is daar bezig met zichzelf te poederen of wat dan ook.
Hoe dan ook, ze heeft haar nagels al gelakt, dat zien we allemaal. En dan is het toch vooral dit beeld. Wat wij hier zien is wat zij ziet in die spiegel. Zij is zichzelf op het maken in die spiegel. En opeens verschijnt aan haar het beeld van haar eigen sterfelijkheid.
Dat is natuurlijk een beeld ook dat gaat over het feit... dat ze dat zelf heeft uitvergroot met dat mooi maken. De verleiding vergroot ook mee uit de vergankelijkheid.
Dat is een thema dat je heel veel tegenkomt. Dat ook typisch natuurlijk in die traditie van A. de Haas past. Dat het past in de traditie van het christelijke geloof. Maar ook weer een modern thema is.
Hier heel mooi uitgewerkt toch ook. Die schrik die dat teweeg brengt. Dat is ook een plotseling openbaring die ze dan heeft.
En dan de grima's ook van die... De dood die haar dan in die spiegel tegemoet kijkt. Dat is ook weer toch heel confronterend.
Maar nu met veel meer mildheid. Ook veel meer humor in beeld gebracht. En dan zie je toch dat Ada Zewel die diezelfde thema's nu altijd blijft behandelen. Wat eigenlijk ook grote stappen gezet heeft in zijn persoonlijke leven.
En ik denk dat dat ook wel heel mooi is om dat zo te kunnen zien. Nog eventjes als je je voorstelt. Eerst die hele verstilde, vergeestelijke religieus.
dan dat rauwe expressionisme en nu dan opeens een soort meer algemeen modernisme zou je kunnen zeggen, met een heel warm en rijk palet, toch een heel ander levensgevoel weer tot uitdrukking brengend. Lust, verleiding, begeerte, het zijn grote thema's in het werk van A. de Haas en die komen we ook tegen in dit werk. Een werk uit het midden van de jaren zestig, net als het vorige werk, waar ik net zei dat hij toch een wat lichter is. en energiekere en vrolijkere toon Koos zo in het latere deel van zijn oeuvre, moeten we hier weer toch constateren dat de grote thema's en ook de demonen die hem bezoeken, dat die er ook nog altijd zijn en dat die die ook toch wel op heel indringende manier ook in die jaren 60 nog altijd in beeld brengen.
Het werk heet KZ en het thema is heel duidelijk. We zien een massagraf op de achtergrond, we zien een man aan de galgen hangen. Maar we zien vervolgens ook heel belangrijk, we zien de soldaat of de generaal, in ieder geval het staatsgeweld. En we zien hier ook het kerkelijke gezag.
Toch is het, zou ik zeggen, een heel complex werk. Waar je niet zomaar een eenduidige verklaring of een eenduidig verhaal aan kan toevoegen. Want hoe moeten we het dan lezen?
Wat we nog verder zien, de voorgrond, een man die kennelijk niet in staat is om zijn begeerte te... te beheersen, die zich vergrijpt aan die vrouw die met grote angstogen ook in beeld komt, dan is dat niet de suggestie hier toch ook dat die begeerte, die lust, die verleiding, dat dat ook op zichzelf weer een bron is van onrust en ook van geweld. En dan is uiteindelijk het hele verhaal van dit schilderij, is een verhaal dat misschien ook juist dieper probeert te raken aan iets als het mysterie van het bestaan, de grote...
contrasten die daarin werkzaam zijn. Het ongrijpbare daarvan. Het totale geweld ook waar het leven in is ondergedompeld. En dan is dat niet bepaald een vrolijk werk dus. Maar ik denk wel een werk dat helemaal staat, nog een keer voor de grote thema's in het werk van A.
de Haas. En dan ook nog eens een keer samengebald in één werk dus, waarbij we nog een keer ook die zon die we al in het werk van Franciscus tegenkwamen zien. En eigenlijk dus ...
een aantal grote thema's samengebald zien in een voor mij toch ook zeer fascinerend werk, maar misschien des te fascinerender omdat het ook niet zich zomaar leent voor een verklaring We eindigen met een vrolijk werk. Nou ja, dat ligt er natuurlijk een beetje aan hoe je er naar kijkt. Maar wel een mooi werk om mee af te sluiten.
En dat doen we kort. Maar dan toch even ook één. Om redenen van het feit dat we dan...
kans hebben om ook naar een lino te kijken en dan ook iets te laten zien van het grafische werk van A. de Haas, dat een groot deel ook van het oeuvre uitmaakt en ook een bijzonder mooi deel van het oeuvre, een groot graficus met een groot gevoel dus ook voor hoe je zo'n lino snijdt, hoe je dan met dat spel van zwart en wit zo'n tekening ook met heel eenvoudige vormen ...toch tot een groot en helder geheel maakt, maar u kijkt er al wat langer naar. Het gaat natuurlijk ook over het onderwerp. Wat zien we hier? We zien een van de late erotische werken van Aad Haas.
En dat is mooi om mee af te sluiten, omdat daarmee... Het verhaal zoals ik het heb verteld. Toch ook denk ik wel een mooi einde krijgt.
En als we dan nou even kijken naar deze Lino. Ja dan is toch op zijn minste suggestie. Dat hij zich toch bevrijd heeft ook van dat. Dat drukkende van het geloof.
Wat zien we hier? We zien Aad met Nel in de weer. En dat voor een open venster. Ook belangrijk.
Dat is natuurlijk ook als idee sterk. Je laat de blik van buiten ook naar binnen. Iedereen mag zien wat er hier gebeurt.
Dan heeft Nel ook nog een mooi hoedje opgezet. Dat maakt het helemaal feestelijk. En dan om het nog meer te betrekken op het ons weer.
Dan doen ze dat ook nog met het landschap. Het Limburgse landschap. door het venster. We zien de heuvels van Limburg en we zien ook de mijn in het centrum en dan wordt dat dus ook nog eens een keer betrokken op zijn bestaan hier en dan is dat toch ook een soort beeld van hoe misschien ook in Limburg wij allemaal een soortgelijke ontwikkeling hebben doorgemaakt. En dat verhaal dat hij dan verbeeld van hoe hij vanuit de jaren 40 over de jaren 50 heen ons naar de jaren 60 heeft gevoerd, dat ook een verhaal is dat eigenlijk veel groter dan alleen de autobiografie of de biografie van A.
de Haas. Het is iets wat ook het verhaal van de tijd was, zou ik zeggen. Zo zorgen we samen voor elkaar in Heerlen.
Ben jij eenzaam of ken jij iemand die eenzaam is? Bel ons dan gerust op 045-560-4004.