Sa pagsusulat ng kasaysayan, napakahalaga ang magtanong, nasaan na tayo? Maayos na ba ang buhay sa Pilipinas? Ano ang itataya mo para sa ating kalayaan?
Panoorin ang kwento ng mga bayani sa bayanan daloy ng kanilang buhay. At makasakali, makahanap tayo ng mga sagot sa nakaraan. Mga sagot sa hamon ng kasalukuyan. Hibig namin.
Halina at tayo'y manandatang lahat. Itanghal ang dangal nitong Pilipinas sa alinmang nasyon. At huwag ipayag na mapagharihan tayong mga anak. Ang pagsasarili ating ipaglaban hanggang may isa pang sa atin may buhay. At dito'y wala na silang pagharian kung hindi ang ating mga tukot bangkay.
Well, sa kasaysayan, ang una at pinakamahalagang yugto o hakbang ay ang tanong. Mali ang tanong, wala ng sagot. Mali rin ang sagot. Kung mabasahin mo halimbawa ang kasaysayan ng Pilipinas, makikilala natin na yung mga lalaking bayani, kagaya ni Narizal, ni Nabonifacio, ni Namabini.
At kung tatanungin ko halimbawa yung aking mga estudyante, sino ba mga kilala niyo na babaeng bayani? Ang sasabihin lang nila ng pangalan, Melchor Aquino, Gabriela Silang. Because it's always men, no? Since it's a state and men are the leaders in government, so they really will become the ones who will be. in the forefront of everything.
Wala namang research na walang politika. So yung research minsan ay nananamindi nito ng kung ano yung pagtingin mo, kung ano yung worldview mo, kung baga. Ngayon kung naniniwala kang hindi naman maaaring maging bayani ang mga babae, or you take for granted na ang bayani ay kailangan ng lalaki, hindi mo mai-include talaga ang mga babae sa diskurso ng kabayanihan. May impormasyon tungkol sa babae, at least tungkol sa imahen ng babae o yung itinuturing na narapat na papel ng babae sa lipunan noong panahon iyon.
Sa panahon ng kolonyalismong Espanyol, bagamat... Pilit silang hinuhulma doon sa gender ideology kung saan ang mga babae ay dapat nasa tahanan lamang o kung lalabas man ng bahay, dapat sa simbahan lamang ang punta. Kung mag-aaral man, iba yung natututunan nilang. mga subjects sa paaralan kaysa sa mga paaralan pang kalalakihan, ay pinatunayan naman ng mga kababaihan na hindi lahat sila nagpakahon sa ganitong uri ng sistema.
So one day, I was taking a look at the military archives because they had a lot of plans, maps and all that, which were useful for me. But when I moved to the National Archives, that was when I stumbled. on a folder which was entitled Alboroto de Cigareras de Manila. So I said, what is this all about?
Of course, 19th century. And when I opened the folder, it was actually a strike staged by the Cigareras. So for me that was really a turning point.
It's a watershed in my interest on women because I was thinking that women in the 19th century were like Maria Clara. shy, meek, prone to fainting, etc. But these were women I found so refreshing that they were able to stage a strike.
In other words, they did not report to work. The male who was recording this was downplaying it because they felt a huelga was only an activity that men could do. Yung istorya nila nakadikit sa istorya ng mga lalaki.
So, mapapalaganap yung notion na ang success ng babae lagi dahil sa lalaki. Manipestasyon nito ng mababang pagtingin sa mga kababainhan. Noong na ang mga babae, wala naman silang sariling pag-iisip para ipaglaban kung ano sa tingin nila yung dapat ipaglaban. Very scanty an information kay Gabriela except for the fact that she was the wife of Diego. When Diego Silang died, ang namobilize na yung mga kapwa niyang tingyan.
So they were the ones who faced the Spanish authorities. May mga historiador na nagsasabi na si Gabriela Silang, kumilos lang siya para ipaghigante yung kanyang napatay na asawa. Ito ay isa sa mga nagiging issue natin doon sa kabayanihan ni Gabriela Silang.
Tinitingnan na hindi naman kikilos siya, hindi naman pinatay yung asawa niya. Exceptional for a woman to take the place of a husband, as a leader. Probably because the conception of women is that you're not supposed to be riding a horse or fighting.
So she really broke a particular kind of template of a woman. Yun ang traditional na pagtingin sa kasaysayan, yung focus sa what they call big story, big leaders. But sa totoo, ang kasaysayan, buhay ng tao. Buhay ng karaniwang tao.
It's a unique devotion compared to countries which are also Catholic. So parang dahil doon, parang naging mas ano tayo, kakaiba yung ano rin natin pagtingin sa ina, no? Hindi rin maganda na i-essentialize mo yung, i-attach mo yung sakripisyo.
Sa ina, bakit? Sa tuwing may batang napupulot halimbawa sa basurahan ngayon, sino ang sinisise? Lagi ina.
Lagi na lang ba ang nanay ang magsasakripisyo, hindi ba? As an old woman, she was arrested. I mean, patawad naman ito mga Kastila.
She was arrested. Walang description. Sinabi lang, eh, isang babae.
Ang tawag sa kanya ay Sora. Anggap natin na mapag-aruga, mapagmahal, mapagkupkop si Tantang Sora, mga katangian na taglay ng isang butihing ina. Pero dapat din natin bigyan ng tiit ang kanyang ibang mga katangian, kagaya ng katapangan. Music Music Sa kasaysayan ay kadalasan na ang mga matatapang na mga babae para ilagay sila sa dapat na paglagyan nila sa lipunan ay dinidimonize sila o sinasalarawan sila bilang mga nakakatakot na mga nila lang, mga nila lang na dapat iwasan, mga nila lang na hindi dapat tularan. Alimbawa, yung mga sinaunang mga babaylan, sila ay tinawag ng mga praile bilang mga ruha, mga mangkukulang.
Dahil maaaring na gulat ang mga praile doon sa kapangyarihan na ipinamalas ng mga babaylan. Kapangyarihan nila manggamot, makipag-usap sa mga kaluluwa, ng mga patay, magtumawag ng mga espiritu. Ang mga kababaihan na nagpapamalas ng katapangan ay tinitingnan bilang mga kakaibang nila lang dahil hindi sila nagko-conform doon sa gender ideology na kung saan ang mga babae ay dapat mahihinhin, sumusunod lamang sa mga kalalakihan. Though we've had two pre- presidents who are women and the entire world usually congratulates us for that. Kailangan pa rin nilang gampanan yung kanilang role bilang presidente by mimicking how men behave.
Kasi alam nila ultimately susukatin pa rin yung kanilang pagiging presidente kung paano sinusukat yung pagiging presidente ng mga lalaki. Tingin ko kailangan magkaroon ng sukat ng leadership na maaaring mas hindi nakatoon o hindi imahe ang lalaki. Pero magandang pag-isipan yung paano mo ba susukati ng isang leader.
When the documentation of the Philippine Revolution came out, medyo dyan na lumalabas ang mga baba. Kapag may nagpupulong ng mga kalalakihan sa loob ng isang bahay, ang mga babaeng katipunera ay nasa puran, nagwawali, sagamantahan para iligaw yung atensyon ng mga gwardiya sivil sa mga katipunero. But in between, yung other end, yung mga hindi siguro ganoong kadramatik, ngunit mahalaga sa pagumpay ng kilusan.
Ano-ano ang mga ito? Una, yung paglilipat, pag-aalaga at paglilipat ng mga dokumento. Music Kadalasan, pagka binabanggit yung mga kababaihan, ay pinuportray sila na mga taga-aliw. So, meron pa nga isang pagtingin, no? Na kaya alam daw pinayagan ang mga kababaihan na sumalis sa katipunan ay para magsilbin taga-aliw.
Music Hindi ako natatawa dito. Ako humahanga ako dun sa naging mabilis na pag-iisip at reaksyon ni Patrocinio Gamboa kasi alam niya na kapag nahuli siya, napakalaki na magiging kaparosan sa kanya. So yung bilis ng pag-iisip niya ang nakita ko doon. Sabi nga, doon sa mga dokumento, nung naihatid na niya, nakalagpas na sila doon sa Guardia Civil, at nitanataas na yung bandila, ay talagang proud na proud si Matro Senyo Gamboa na nakatayo doon sa tabi ng bandila kasi nagawa ko yung mission ko. They were set aside, they were not important, considered important, but they remain there.
They're just not integrated into the national narrative. Pag-apag ang mga halimbawa, Oo, ang mga historiador in particular ay nakaka-encounter ng mga babae na nagpamalas ng katapangan. Ay nabibigyan nila ito ng kakaibang pagsasalarawan. Halimbawa, yung makabandag na tapang o kakaibang lakas na yung kadalasan di naman nila ginagamit para isalarawan ang mga kalalakihan. So kapag meron tayong nakikita ang babae na medyo wala dito sa ganitong binary descriptions, parang naano tayo, na nabibigla tayo, so parang tingin natin sa kanya eccentric, weird, or lalo na kung babae, sasabi.
sabihin natin tomboy. So yung emphasis na yun dun sa kanyang mga hilig na ito ay tila nagpapahiwating na si Teresa Magbanua ay hindi isang pangkaraniwang babae. Siya ay isang babae na nagpapakalalaki.
Ang tinitingnan natin yung mga bagay na ito, pakit yung paglaban sa gera, paghawak ng itang, paghawak ng baril, na ito ay teritoryo o gawaing panlalaki. So parang pag lalaki ay nagpamalas ng katapangan, normal yun, pero pagka ang babae na Ang pamahala sa katapangan, may kakaiba doon. Ituring sila o ang kanilang katapangan na normal para sa isang individual, na ang katapangan ay hindi nakabatay sa kasarihan ng isang tao. She was espousing a cause which was so far out from the minds of men and women at the time in the Philippines. Ang impression ko talagang may sarili siyang isip, determinado siya.
Sa Pilipina na, at noong panahon na iyon, mababa ang tingin ng mga Amerikano sa mga Pilipino. Diba, mga ano nga tayo, mga savage daw tayo, sabi nila, no? Ibabay pa. She went to the United States at age of 26 to be able to request that her brothers who have been arrested be freed.
Mismo yung pagpunta niya sa US, pero ilang taon lang siya, di marunong mag-Ingles, nag-testify sa US Senate. Puntas siya bilang... Sarili niya.
She has the reputation of having talked to the President Roosevelt, I think, at the time. And she was able to meet also American suffragettes. Maganda yan, ilagay din natin na heroine or hero, yung mga tao na nakipaglaban sa isang cause. Di ba? Na intangible, kumbaga.
Nais ang patunayan sa mga Amerikano. na hindi totoo na ang mga Pilipino ay mga barbaro. Na ang mga Pilipino ay edukado, sibilisado, may kakayahan na mamuno sa sariling pamahalaan. Hindi siya tinatuloy na bayani in the sense na hindi naman siya sumapi sa revolusyon.
Hindi naman siya nag-lead ng banda ng tropa. Walang ganon. But, ang galing niya sumulat. Mentalmente, socialmente, y en todas las cosas en la vida, nuestras mujeres son consideradas iguales a nuestros hombres.
Dahil hinarap niya yung mga suffragettes, conscious din siya sa kalagahan ng pagiging isang bansa. Usted puede hacer mucho para poner fin a los horrores y las crueldades que están en Filipinas de hoy e insisten en una forma más humana. Lumalaban kami upang magkaroon ng isang pambansang buhay. Kayo lumalaban para makalaho. O, sa pambansang buhay, e kami wala ngang pambansang buhay, yun ang gusto naming buuhin.
At gusto rin niyang patunayan na ang mga babae, no, ay may kakayahan din, kagaya ng mga kalalakihan. May kakayahan sila sa political articulation, may kakayahan sila, no, sa kung ano man yung kakayahan na maaaring taglayin ng mga kalalakihan. So, kung baka, doble yung laban ni Glemencia Lopez. Music Thank you for watching! Ako personally, ang paniniwala ko, ang dahilan ni Oriang bakit na sinulat yung mga tala ng aking buhay ay para kausapin ang mga susunod na henerasyon.
Oriang's life is very interesting and she was able to record it through her autobiography. Yung memoir niya, parang yun ang naging kanyang reflection ng mga experiences niya na napakayaman. DILA RAO Sa isang tulang, medyo mahaba pero ang ganda kung paano niya hinanap yung asawa niya. Walang nagsabi kung nasaan, kung buhay, kung saan ginala, kung ilang bundok ang inakyat niya. Kaya mag-isa siya.
Sino-sino ang tinanong niya? Nasaan? Walang nagsasabi sa kanya. Until yun na nga nalaman na lang niya na pinatay yung kanyang asawa.
Pero yung kanyang tribute, hindi lang sa asawa niya eh. Tingin ko, although hindi yun ang kanyang layon. Para sa akin, ang tribute din sa sarili niya eh. Kung paano siya nagmahal sa bayan at paano siya nagmahal kay Andres.
Ang ganda. I really admire her because what she went through nowadays of 18, parang walang maturity, no? We will still, ah, mag-ahilig pa sa K-pop, ganyan.
Wala yung seriousness, ba? But I think because of the times also, she was forced to mature early and to be serious. Mutual din siya lumaba, sinabi niya yan sa kanyang mga tala. Tutunan niya kung paano mga bayo at mamaril at nagamit din niya ito sa ilang pagkakataon. At ang laging inuulit niya na pangungusap ko sa mga tala niya, napansin ko lang.
Sabi niya, sa lahat ng mga pinagdaanan ko, hindi ko mawari na buhay pa rin ako hanggang ngayon. Lagi niyang binabanggit niya. Kung titignan natin apat ng dekalogo na mababasa sa panahon ng revolusyon, yung kay Andres na sinantabi niya dahil sa tingin niya, mas nagustuhan niya yung sinulat ni Emilio Jacinto.
Tapos later on, may sumulat din si Apolinario Mabini at saka si Oryang. Isang paborito pa rin mula dito, yung sinabi niya na igalang ang mga guro dahil sila ang inyong pangalawang magulang. Dahil kung utang natin sa mga magulang ang paligid tao, ay utang natin sa mga guro ang pagpapakatao.
Ang pagsusulat, hindi lamang ito pagsusulat, hindi ito ay, well, it shapes the public opinion, the opinion of the next generation of men and women in society. So napaka-powerful nito. So napakarami niya mga magagandang sinabi na na, siguro kung di niya sinulat na wala na lang ito naglaho lang na parang bulak pero dahil sinulat niya ito, nakarating sa generation natin makakarating sa mga susunod na generation You know there's two ways of really including women in history It's either you mainstream them or you have totally exclusively a course on women Unang-una, bibigyan natin ng justisya yung mga Yung efforts nila, valiant efforts nila noong panahon, yung mga ginawa nila noong panahon, hindi yun acceptable.
I'm very sure it took a tremendous amount of courage on their part to actually make their place in society. Sa kagustuhan natin maintindihan ang buhay ng mga babae sa revolusyon, lalo na yung mga detaily. Huwag sana din tayong mahulog doon sa trap na kailangan pang patunayan ng mga babae. Kasi para sa akin... Mahalaga na may papel sila.
At yung kahalagaan yun ay hindi lang kahalagaan binibigay ko ngayon bilang istoryador sa 21st century. Makikita yan mismo sa mga kasulatan ng 19th century. Malinaw na doon sa mga sinulat ng isang langkatipunan yung papel ng mga babae.
So sana hindi dumating sa punto na kailangang pangpatunayan yan. Music