Zaczynamy nowy dział, dział trzeci w klasie maturalnej uwarunkowania przyrodnicze gospodarczej działalności człowieka. Co nas tu czeka? Nie będzie to długi dział i dosyć dobra informacja, będzie sporo wiadomości, które... będą powtórzeniem już rzeczy, które uczyliście się od klasy pierwszej do klasy trzeciej, więc myślę, że sporo rzeczy się tu przypomni, a przy okazji fajnie, bo będzie to fajna powtórka przed maturą. I tak będzie właśnie w temacie pierwszym.
wpływ środowiska przyrodniczego na rolnictwo, bo mamy sobie opowiedzieć jak pewne czynniki właśnie przyrodnicze sprawiają, że ten rozwój rolnictwa jest możliwy. Wymienimy te czynniki powiem, które są korzystne, w których miejscach na świecie wyjdą nam z tego wszystkiego takie najlepsze regiony dla rolnictwa i przypomnę Wam, które główne uprawy mają jakie wymagania. W slajdzie pierwszym zestawiam Wam na początek dwie grupy czynników rozwoju rolnictwa. Dzisiaj zajmujemy się przyrodniczymi, ale na wstępie już chcę powiedzieć, że to nie jest tak, że skoro omawiam czynniki przyrodnicze, to te drugie... są mniej ważne.
Akurat jestem w dziale, kiedy będę mówiła właśnie, jak te warunki przyrodnicze wpływają na nasze życie gospodarcze, a tymczasem to te drugie czynniki dzisiaj pełnią bardzo ważną rolę, bo bo popatrzcie, będą takie miejsca, które wcale nie będą miały dobrych warunków rolniczych, a tymczasem zdarzy się tak, że tam rolnictwo będzie się też dobrze rozwijać, bo popatrzcie, kiedy mamy dobry poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, czyli mamy kraj wysoko rozwinięty, to on może sobie na przykład dużo nawozić, poziom kultury rolnej będzie wysoki, sporo będzie nawozów. Dziękuję. Jeśli kraj ma dużą powierzchnię, może sobie pozwolić na korzystną strukturę agrarną. Przypominajka, duże pola są bardziej korzystne niż małe pola, bo możemy mieć tam plantacje. W konsekwencji będzie potrzebne nieduże zatrudnienie rolników, co obniża koszty produkcji żywności.
No i jeszcze polityka państwa może wspierać takich rolników w danym kraju, na przykład obniżając im podatki. I teraz... Nie powiedziałabym, że te czynniki są mniej ważne, ale tak jak mówiłam, dzisiaj nie o nich.
Idziemy do czynników przyrodniczych. Pierwszy z nich to klimat. Mamy pięć stref klimatycznych i teraz odpowiedzmy sobie na pytanie... które z nich tak naprawdę są dobre. Idę od równika.
Na równiku wydawałoby się, że jest cały rok ciepło, więc może sobie rosnąć i rosnąć dana uprawa. Tymczasem pamiętajcie o drugim elemencie. czyli o opadach. W strefie równikowej pada tak dużo, że wypłukiwane są wszystkie z warstwy powierzchniowej elementy i nie może stworzyć się próchnica, więc tutaj niestety warunków dobrych nie będzie. W strefie zwrotnikowej klimat suchy odpada całkowicie na pustyni.
Nie mamy upraw, znaczy mamy, ale przy tych czynnikach pozaprzyrodniczych mamy sztuczne nawadnianie, ale dziś nie o tym. Warunki naturalne słabe, ale zostaje nam klimat wilgotny. Popatrzcie ten rejon, bardzo ważny, czemu?
Bo tu chociaż powinnam mieć klimat suchy, mam monsuny, mam bardzo wysokie opady przez pół roku, mam uprawy, które rosną wręcz w wodzie, czyli mówię o ryżu. I dzięki monsunowi letniemu są to najlepsze warunki właśnie do tej uprawy. Klimat podzwrotnikowy w porządku z ciepłym latem, ale nie dla każdej uprawy, bo w lato jest ciepło i nie pada, więc z powodzeniem mamy owoce, winorośle, oliwki, wszystko co Wam się kojarzy z basenem Morza Śródziemnego. Klimat umiarkowany, ciepły nasz jak najbardziej, tutaj cała gama upraw kolory jasnozielone, chociaż jedna obawa, tu zaczynają się już przymrosy.
zwłaszcza w klimacie kontynentalnym i one mogą być zagrożeniem dla upraw. Klimat umiarkowany, chłodny, za zimno, biegunowy zdecydowanie za zimno. Przy klimacie najważniejszym hasłem, jakie chcę tutaj przypomnieć, to jest długość okresu wegetacyjnego. Stawiam wykrzyknik, wykrzyknik.
Długość okresu wegetacyjnego to liczba... Liczba dni, to jest ważne. Liczba dni, które mają temperaturę plus 5 stopni i więcej. No i teraz nie jest to takie proste, bo uwaga, 365 dni to jest wegetarność.
Wegetacja na równiku. No nie ma dnia na równiku, żeby nie było 5 stopni. I proszę bardzo, czy to są najlepsze warunki dla rolnictwa? No wcale nie.
Czyli absolutnie nie mogę mówić, że tylko okres wegetacyjny sieli. bo jeśli inne czynniki będą przeszkadzać w rozwoju rolnictwa, to i okres wegetacyjny nic nam nie da. Poza tym w klimacie ważne nasłonecznienie, opady, przymrozki, kierunek i prędkość wiatru.
Przypomnijmy sobie jak to jest w Polsce z tym długością okresu wegetacyjnego. Uprzywilejowana mamy tutaj Polskę Zachodnią, Nizina Śląska zwłaszcza, najdłuższy okres wegetacyjny. wegetacyjny, 220 dni, a pojezierze suwalskie, część Mazur słabo, 190 dni. Zobaczcie, to jest miesiąc różnicy.
W Polsce zachodniej mogą przez miesiąc mieć dłużej uprawy niż na pojezierzach, czyli różnica jest spora i kiedy będziecie wybierać regiony rolnicze albo oceniać, kto ma lepsze w Polsce warunki, to... Tutaj ten ciemnozielony przez nizinę śląską jeszcze się ciągnie kawałeczek w kotlinach. Musicie kojarzyć, tu okres wegetacyjny najlepszy.
Ukształtowanie powierzchni. No i teraz wcale nie taki teren całkiem płaski, choć oczywiście powiedziałabym, że najlepsze dla rolnictwa są niziny, jak najbardziej niziny, ale pamiętajmy o tym, że pewne nachylenie jest też jak najbardziej korzystne. I przypominam Wam to zadanie maturalne.
Wybraliśmy, robiąc je kiedyś, że najlepsze warunki dla uprawy winorośli ma rysunek numer 1. I teraz popatrz. Lekkie nachylenie to jest też bardzo pożądane ukształtowanie powierzchni i na dodatek w dobrym kierunku. Spójrzmy na szerokość geograficzną. Szerokość wzrasta na północ w związku z tym, że w tym miejscu jest szerokość geograficzna.
Z tym narysuję po południowej stronie nieba, tak jak to jest u nas, słoneczko. Ekspozycja tego stoku ma zatem nachylenie na południe i jest to na naszej półkuli najlepsza ekspozycja stoku. Napisz sobie ekspozycja południowa. To jest najlepsza ekspozycja na naszej półkuli. Poza ekspozycją patrzymy na szerokość geograficzną.
No, jeśli jakieś... miejsce ma szerokość blisko 60, to zbliża się do koła podbiegunowego, no to tam, słuchajcie, na pewno już dobrych warunków dla uprawy nie ma. Punkt trzeci, gleby. No i teraz nie chodzi o to, żebyśmy przypominali sobie wszystkie gleby świata, ale myślę, że kluczową rzecz sobie przypomnijmy, które gleby są glebami bardzo dobrymi dla rolnictwa i one z pewnością naszą...
rzucą nam występowanie pewnych regionów rolniczych na świecie. Przypominam Wam profile glebotwórcze, które musicie rozpoznawać, znać. No to ponumerujmy sobie.
Czyli tak, najlepszą glebą na świecie, miejsce pierwsze przyznaję czarnoziemom zdecydowanie. Czarnoziemy, słowa kluczowe, gleba na lesach, musicie to pamiętać, wykrzyknik. W klimacie umiarkowanym, przypomnę Wam, powstawała... przyroślinności trawiastej, kojarzymy ją zatem z stepami i na świecie gleby czarnoziemy kolor szary.
Popatrzcie, pas od Ukrainy w stronę Azji Wschodniej, wielkie równiny wewnątrz Ameryki, to są nasze czarnoziemy, najlepsze regiony z najlepszą glebą. Miejsce drugie z tych gleb, przyznam, Madzie Rzecznej, bardzo... Bardzo żyzna gleba znowu, która jest w Dolinach Rzecznych. Pamiętacie o tych paskach w profilu, które pozwolą Wam zawsze madę rzeczną rozpoznać.
Mada rzeczna w Dolinach Rzecznych, w Delcie Nilu, w Delcie Gangesu i w Dolinie Amazonki, tam gdzie duże rzeki, gdzie jeszcze na nizinie chińskiej mam. Też duży udział mat. Miejsce trzecie przyznam komu? Przyznam Rędzinie. Miejsce trzecie.
Rędzina. Bardzo ciekawa gleba żyzna. Słowo kluczowe wapień, skały wapienne. Na tych miękkich skałach właśnie wytwarza się ładny poziom próchniczny. Jeszcze raz Wam przypomnę, popatrzcie, jak jest gruby ten ciemny poziom, to świadczy o żyzności gleby.
Takie są tutaj poziomy w tych trzech właśnie glebach. Gleba na... Na wapieniach w skali świata ma mały udział.
Muszę przypomnieć o tej glebie może w przypadku mapy Polski. Przepraszam, przeskoczę sobie na chwilę do niej. Rędziny, kolor fioletowy, pamiętacie na wyrzynach. Uczyliśmy się tak, niecka, nidziańska, na wyrzynie lubelskiej i wyrzynie krakowsko-częstochowskiej. Troszkę tych rędzin na wapieniach właśnie mamy.
Ok, skończyłam pod... I teraz oreszcie gleb opowiem. No to tak, glebę górską skreślam, ona nie ma praktycznie poziomu próchnicznego. Skreślam glebę bagienną, która w warunkach torfowych także nie będzie rosła, czyli jest tam zbyt dużo wilgoci, brak tlenu i nie będzie tutaj jak uprawiać tej gleby. No i zostają mi trzy gleby, z którym mam taką wątpliwość.
Co Wam o nich powiecie? powiedzieć, bo tych gleb jest najwięcej w Polsce i my na nich jak najbardziej prowadzimy uprawy, ale no, robimy to z trudem. Z tych trzech jeszcze jako taka jest gleba brunatna, która jest średniej żyzności, więc dam jej miejsce czwarte, ale ten poziom próchniczny już jest taki nie za duży.
Glebę trzeba nawozić i przypominam Wam słowa kluczowe. Te gleby, zresztą brunatna i płowa są bardzo podobne, występują tam, gdzie mamy gliny, a przecież po zlodowaceniach mamy ich bardzo dużo i lasy liściaste. Więc przy nawożeniu jest jako tako, popatrzcie, ich mamy 52% w Polsce, więc jest to nasza główna gleba.
No i teraz tą glebę bielicową jednak chyba skreślę, no jest to gleba słaba, chociaż mów powiem, my na niej prowadzimy... Ale ten jasny poziom wymywania, to co macie zawsze rozpoznać na profilu, to piaszczyste podłoże, bo gleba jest na piaskach i na lasach iglastych, sprawia, że faktycznie tutaj nie jest najlepiej. I udział gruntów ornych w powierzchni kraju i widzimy, kto pod względem gleb ma jako takie warunki do upraw i ma.
Ten udział gleb powyżej 30%, tutaj Polska i Indie, zwróćcie uwagę. No i czynnik czwarty, jeszcze mamy wodę w tych czynnikach. Wodę, czyli jaką wodę? Dostępność wód powierzchniowych, tu chodzi o rzeki, więc widzieliśmy w dolinach rzek jak najbardziej dobre gleby, ale mamy też głębokość zalegania wód gruntowych.
I tu pokazuję Wam jeszcze jedną glebę. Glebę, która na pewno by była... na podium i miałaby takie miejsce 1b, zaraz za czarnoziemami, bo jest to czarna ziemia. Tylko dlaczego o niej nie mówiłam wcześniej? No dlatego, że jest to gleba niestrefowa, nie występuje w strefie, bo ona zależy od wody.
I teraz jest to gleba, która ma dobry bardzo poziom wód gruntowych, czyli może sobie spokojnie z wód gruntowych czerpać składniki. W takim odpowiednim poziomie wód gruntowych, położonych wysoko, właśnie tworzy się ta dobra gleba, czarna ziemia, o tym Wam przypominam. No to rędziny się nauczyliśmy, czarne ziemie bardzo ładnie możemy pokazać w Polsce, kolor brunatny, zobaczcie, Kujawy, Kotlina, Warszawska i Nizina Śląska pod Wrocławiem, to mam takie duże place właśnie. tych czarnych ziem.
Jeszcze wrócę do tej mapy, bo zakreśliłam Wam rędziny, czarne ziemie, to jeszcze sobie przypomnijmy czarnoziemy, najlepsza gleba w Polsce, czyli ta na lesie, lesie przywianym w Polsce sprzed lądolodu, przypominam, i mamy na wyżynie lubelskiej troszkę tych tutaj. lesów i na wyrzynach troszkę właśnie czarnoziemów. No dobra, ale tak, będą kraje, które będą pomagać sobie poprawiać te warunki wodne, nawadne.
I faktycznie przy nawadnianiu da radę lepsze plony uzyskiwać, a inne kraje będą radzić sobie w taki sposób, że będą wybierać takie zboża i takie zwierzęta, które wody nie potrzebują. Tak jak proso i sorgo, zboża, które są wykorzystywane właśnie w krajach niezbyt zasobnych w wodę i ze słabą glebą oraz jak zwierzęta, wielbłądy, których hodowla jest możliwa także w krajach suchych. I teraz przypomnę Wam kilka upraw i chciałabym, żebyście po miejscu ich występowania sami potrafili mi powiedzieć, czy właściwie ta uprawa... To ma wysokie wymagania przyrodnicze, tak? Czy potrzebuje dobrych warunków gleby, wody, klimatu?
Czy zajmuje te obszary korzystne? Czy wychodzi na to, że rośnie w całkiem innych miejscach? Pierwszą chcę przypomnieć pszenicę.
No to tak, klimat dobry, gleby proszę bardzo tu na czarnoziemach, tu na madach rzecznych. Klimat dobry, gleby dobre, pszenica wymagająca zdecydowanie daje jej... plus ma duże wymagania. Kukurydza znowu w klimacie takim dobrym, na glebach dobrych znowu ma duże wymagania, albo może będę strzałkę w górę, duże wymagania. Ryż, bardzo specyficzne wymagania, bo wcale nie na czarnoziemach, tylko o co innego chodzi.
Ten rejon świata z tym monsunem letnim, bardzo duże zapotrzebowanie na opad, wodę i... I dlatego w tym rejonie świata, czyli przede wszystkim wymaga dużych opadów. Popatrzcie jak pięknie ta bariera górska odcina tutaj kraniec występowania ryżu. A teraz całkiem inne uprawy, używki. I teraz wcale ani niedobra gleba, ani niedobry klimat w takim pojmowaniu korzystny dla rolnictwa, bo zbliżamy się do strefy tropikalnej.
Używki potrzebują ciepła. I teraz... Ich głównym wymaganiem jest temperatura. I popatrzcie, kawa, kraj numer jeden, Brazylia, herbaty, kraj numer jeden, Chiny i kakao, kraj numer jeden, wybrzeże kości słoniowej.
Klimat, klimat ciepły, klimat dla tych upraw. Rośliny cukrodajne. I one się dopiero fajnie podzieliły ze względu na warunki przyrodnicze. Burak cukrowy w klimatach chłodniejszych, umiarkowych. i dzięki temu ta strefa żyje z cukru z buraka cukrowego, a ci, którzy mają cieplej, żyją z cukru z trzciny cukrowej.
Numer jeden w buraku cukrowym Rosja, numer jeden w trzcinie cukrowej Brazylia. Proso, proso, zboże i zwracam Wam uwagę, jeśli się pojawia zboże w Afryce, to właśnie musi być to zboże, które potrafi... rosnąć na słabszych glebach także. I jeszcze o hodowli zwierząt.
Ona przecież też się wiąże z czynnikami przyrodniczymi. Jeśli mam bydło, to bydło potrzebuje pastwisk. Jeśli jest hodowane w warunkach ekstensywnych, czyli w naturalnych wybiegach. Dzięki temu Brazylia ma bardzo dużo bydła i jest krajem numer jeden, choć oczywiście nie zapominam o Indiach. w którym mamy święte krowy i tutaj to bydło nie jest przeznaczone na spożycie.
Inaczej ma się sytuacja z trzodą chlewną, bo tu nie są potrzebne dla świn warunki przyrodnicze. Tu w ogóle czynnik przyrodniczy nie ma racji bydłu. Popatrzcie, Chiny mają gigantyczną dominację w trzodzie chlewnej.
Wynika to z ogromnego zapotrzebowania na wyżywienie ludności tego. kraju, a trzoda chlewna jest zwierzęciem, które ma nieduże wymagania. No a inne zupełnie warunki potrzebują owce i kozy, owce i kozy, które lubią trochę warunków górskich, więc sobie świetnie radzą i w Chinach i popatrzcie w Australii na wyższych terenach i na suchszych terenach. No i niestety tutaj jak widzę te uprawy kus i owiec to taki inny poruszany przez nas temat, mi się przypomina, temat pustynienia w tym pasie, sahelu i teraz popatrzcie na tą liczbę osobników, trochę Wam to teraz tłumaczy, czemu ten wypas zwierząt w tej strefie robi taką krzywdę w środowisku.
No to wypisałam tutaj właśnie te krainy, które ze względu na warunki przyrodnicze są korzystne, więc mamy pas nizin w Ejszach. W Europie fajna gleba, fajny klimat. Azja, tam gdzie są fajne warunki wodne przede wszystkim. Afryka, też delta Nilu przez wodę. Ameryka, wielkie równiny, dobra gleba.
Nizina Laplaty, Ameryka Południowa. No to takie główne regiony rolnicze. Z tego tematu popatrzcie jak brzmią wymagania maturalne.
Macie znać kierunki produkcji rolnej. strukturę upraw i chow zwierząt i łączyć to wszystko z klimatem, ukształtowaniem powierzchni, żyznością gleb i zasobami wodnymi, co starałam się Wam dzisiaj wyjaśnić. Dziękuję.