Idee en oorsprong van de rechtsstaat

Definitie van een totalitaire staat

• Staat met één partij en ideologie.
• Doordringt alle terreinen van samenleving.
• Vaak een politiestaat met geheime politie die diep in persoonlijke leven van burgers ingrijpt.

Wat is een rechtsstaat?

• Staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid.
• Nederland is een democratische en sociale rechtsstaat:
  • Bevordert welvaart en welzijn van burgers.
  • Voordelen: sociale vrede, cohesie, vertrouwen en wederkerigheid, rechtszekerheid.

Ontstaan van de rechtsstaat

• Tot de 18e eeuw: periode van godsdiensttwisten en onbegrensde macht van koningen.
• 18e eeuw: Verlangen naar maatschappelijk geluk en Verlichting.
  • Druk van armen, arbeiders, burgerij en adel om macht van vorsten in te perken.
  • Nieuwe kennis verspreid door drukpers.
  • Oorlog en ellende gezien als gevolg van menselijke heerszucht.
• Burgerij geloofde in kracht van de rede:
  • Vrijheid als belangrijke voorwaarde voor samenleving.
  • Sociaal contract tussen burgers en bestuurders, waarin overheid geweldsmonopolie heeft maar gebonden is aan afspraken.
• Staat is meester en knecht tegelijk:
  • Burgers bepalen macht van de staat.
  • Scheiding der machten voorkomt overhand van de staat.

Grondbeginselen van de rechtsstaat

• Beginselen van de grondrechten: vrijheid en gelijkheid van alle mensen.
• Soevereiniteits- en democratiebeginsel: sociaal contract tussen mensen.
• Legaliteitsbeginsel: staat moet zich aan wetten houden.
• Trias politica: interne scheiding van staatsmacht.