At the age of 35, he became the youngest officer in history of the Armed Forces of the Philippines to be promoted to full colonel during his service. His recognitions in the military include three distinguished conduct stars, gold cross medals, and wounded personal medals sustained in combat. And became the first independent candidate in Philippine history to win a seat in the Senate in 1995. And we have with us today the former Secretary of the United States, of the Department of Information and Communications Technology, we have Sir Gringo Honasan. Hi po, sir. Hello, Tony.
Salamat for this opportunity, this privilege, and I consider it a blessing. It's a blessing din po na personally makakausap po na kayo. Kasi yung huli po nating pagsasama, kung matatandaan nyo, The Voice Auditions Panikay. Kayo nag-guide sa amin, no?
Yes, opo. Pero syempre, nung na-meet ko po kayo sa The Voice, may star-struck factor po pag nakikita kayo. Kasi yung pangalan nyo po nababasa lang namin sa history books. Alam mo, Tony, pag itinabay mo ako sa love of your life, no?
Si Paul. Magmumukha akong basahan, kaya kalimutan mo na yung story. I'm so struck.
Hindi, grabe po kasi. Di ba, 17 years po kayong sundalo? 17 years, oo.
Bakit po kayo nagsundalo? Nung una gusto ko magpare. Opo.
Di sana, kausap mo yun si Monsignor. Kaya nga po. Sabi ko, pwede naman palang, hindi kailangan magpare para magservisyo. Sabi ko, sige, baka pwedeng magdoktor. Sabi sa akin nung tatay ko, who was also in the military, alam mo anak, ikaw ang panganay.
Pag nagdoktor ka sa mahal ng tuisyon, hindi na mag-aaral. ang mga kapatid mo. So, ano gagawin ko?
So, alam mo na, UP, three semesters, economics, hanggang AS lang ako noon. At nasabi niya, at hindi ka kumuha na exam dito sa PMA? Kasi ako, PMA?
Nag-fratman ako by the time. Sabi ko, I tried. So, exam. Naka-pasta naman sa awa ng Diyos. Well, I'm not, wala namang yabangan dito.
So, I topped the exam. Yes. Yes, opo.
Ilang taon po kayo nung naging official na sundalo kayo? 19 years old ako nung masok. So one year, sulat ako ng sulat sa tatay ko noon. Sabi ko, normal ba na mag-isip kang hindi siguro ito yung calling ko? Sabi niya, subukan mo lang, tapusin mo yung one year.
Pag after one year, ayaw mo talaga, di, sige, walang samaan ng loob. So pagkatapos po ng isang taon, ano nangyayari? In love na ako sa military. Okay, so then our class.
Class 71. That's the class of Senator Lacson and other. Kasabay niyo po si Senator Lacson? The notorious PMA Class of 71. That's in the history books.
Ano pong minahal niyo sa pagiging sundano? Servisyo. Alam mo yung napakalinaw na pinaglalaban mo, yung sinasabi ng gobyerno palagi, no?
Yung mahirap, yung inaapi, yung pinagkait yung ustisya. Can I? yung pananim.
17 years po kayo naging sundalo, pero 7 taon din po kayo naging rebelde. Oo. Sabi namin kasi, by the way, it was not against any person.
Akala nila it was anti, ganun. It was for something. What was it for? Reform.
Pagbabago. Yung laging sinasabi ng eleksyon, pagbabago, pagbabago. So, nung naging rebelde po kayo, ano pong pagbabago? Ang hinahanap nyo nun? Pagbabago saan?
Sa sistema. Ano pong gusto niyong palitan sa sistema nun? Bakit kayo nag-rebel din? Yung opportunity, di ba? Ang concern ko, if you relate it to yung pagbabago sa sistema, is a possible breakdown in order.
You've been a part of two ends of revolutions. You've been a part of the one, and you were also part of the second one. Well, actually, ang tawag ng iba ro, no?
Depending on where you sit, is, di ba, mga uprising, mga kundeta. Abunado na ako nun. Naging part of the one.
Nag-need mo kayo ng kudeta. Nag-need mo kayo ng kudeta. So, aminado ako. 86. Kasama kami noon. Ang superstar talaga nun, people power.
Kung wala yung tao, ano mo naman. Ang paliwanag doon, mabilis lang, di ba? Kahit na mag-rally ka sa kalsada, gusto mo ng pagbabago, walang mangyayari dahil yung gobyerno may hawak.
ng coercive powers, police, military, anti-riot. So, ang ginawa namin noon, tumiwalag kami para yung nasa kalsada, meron din silang army. May magpo-protect sa kanila.
May magpo-protect at may gigit na para mag-referi. na hindi magkasakitan. Yun ang role namin nun. Ang reason po, bakit kayo tumiwalag nung panahon na yun?
Again, pagbabago. Pero by the way, Tony, we did not expect overnight reforms. After 86, nag-uwian eh. Di ba?
Nag-uwian. Happy, euphoric. Di ba? Nakalimutan natin na the revolution, the bloodless people power revolution was the easy part.
The harder part is rebuilding our nation, re-engineering. the system. Yun ang nakaligtan.
Kaya ngayon, kasama kayo sa, eto, kasama kayo doon sa nagpaalis, doon sa nakaupo. But ngayon, nasa... Nasa slate po kayo ni BBM. Inampun ako, ha? Hindi ako nag...
Bakit nga po? Dahil sabi nila, unity. Sabi ni BBM.
Sabi rin na Sen. Lacson, corruption, anti-corruption. Sabi ni Sen. Pacquiao. Bibigyan ko ng pabahay. Ngayon, Ray Sanz, sino ayaw ng unity?
Ray Sanz. Ang nangyayari kasi, tinitingnan muna natin sino nagsasalita. Ang dapat natanong niya, ano ba sinasabi niya?
So pag sabi ni BBM, sarang unity, love your country, abay, sama ko dyan. Kaya inampun ako, independent ako eh. Nung nagkaroon po ng snap election noong 1986 between President Corrie and noong time na yung President Marcos, bumutupo kayo. kayo nun? Hmm?
Bumoto po kami? Yes. Sino po binoto nyo nun?
Si President Marcos. In fact, nagpunta kami, pinapunta kami ni Minister Enrile, suggestion din namin, kay Mrs. Aquino. Hmm.
Nag-meet kami. Hmm. Yung RAM, core group. Sabi namin, ma'am, pinapunta kami rito para protectionan kayo. Hmm.
Dahil ang essence ng tunay na demokrasa isang buhay at malakas na oposisyon para yung tao may pagpipilian. Hmm. Hmm. Ang sagot sa amin ni Ms. Aquino, ba't hindi nyo na lang ako iboto rin? Sabi namin, mamahirap po.
Dahil ang nagbigay ng ranggo ko, ang kinikilala namin, sundalo kami, na Pangulo, ay si President Marcos. So binoto nyo po noon ay si President Marcos. Pero kayo rin po, ang mga sundalo rin, ang naging key factor. Yes. Naging key factor kung bakit natanggal po si President Marcos.
So ibig sabihin, hindi kami mapipintasan na personal. personality-oriented. Basta for reform kami.
Ang ginawa ng militar noon, hindi kami nag-away, nag-barilan. Dahil ang mai... Yun ang fear namin, Tony. Pagtawid namin from Aguinaldo to Crame.
I have never been so nervous in my life. Biruin mo, tatawid kami kasama namin si Minister Enrile para mag-join forces with then-General Ramos, no? Tatawid kami sa million-million.
Eh kung kuyogin kami ron, di ba? So kakabaka po eh. Alam mo, pagtawid namin, nag-iyakan, nag-yakapan, nagpalakpakan. Sabi ko, panalo yung reform dito. Hindi yung panalo yung reformist o yung people power.
Hindi ganun. Of course, maraming nasabi, mga masasakit, maanghang na salita. Eh siyempre, emotion na lahat nun. Pero ang totoong pangyayari nun, kaya milagro talaga yun eh. Ito sa Mirakel, di ba?
Sabi ko. Pag nagbabalik tanaw ako, worth it ba yun? Natinaya namin yung buhay namin. By the way, alam mo na, ang original plan noon is lulusogin yung... Malacanang.
Pero idadawnplay ko yun. Dahil hindi para saktan yung occupants, kundi para to take control of the situation. Para maging peaceful nga. Walang away, walang civil war.
Nung pumasok kami noon, yung mga security, yung mga members ng presid... presidential security. Iyon, panibagong iyakan na naman.
Dahil akala nila, sasaktan sila. Dahil ay, mga sundalo lang kami, Tony, no? Kung saan kami, in-assign ako kay Minister Enrile. In-assign sila kay President Parcos.
So, nung nagkita po kayo, magkakaklase, magkakabats, upper class, lower class, tinginan na gano'n. Tapos iyakan. Battle-hardened combat veterans nag-iiyakan. Nag-iiyakan pa.
Yun ang mga hindi makapture sa mga telenovela. But before that, yung RAM, no? Di ba yung papano?
You might be wondering, paano nabuo yung plan? Reform Armed Forces. Reform Armed Forces Movement.
Nagtinginan kami, Red. Sabi niya, oh, mista, mista ang tawagin ng classmates eh. Ano itataya natin dito? Sabi ko, di mahirap tapatan.
Di ba, parang pumupusta. Sabi niya, ano yun, buhay. Itataya natin ito, yun nga, all in. Diba?
Buhay, pamilya, karangalan, karir, lahat, all in. Eh, kung mahuli tayo, patay tayo. How many professional soldiers, Sonny, are given the opportunity to choose the time and the place and the circumstances where you die? Ganoon naman ang description ng sundalo, diba? Gawin mo, mamatay ka, o gawin mo yung nararapat to defend democracy and the people.
O sige, pag nag-meeting kami at sinasabi yun, Antaya... Buhay, ha? All in, ha? Yun, panibagong iyakan na naman. Tinginan kami mamaya, combat veterans.
Tumutulo yung luha. Can you imagine capturing that on? Yeah.
Naiiyak kayo nung time na yun? Naiiyak dahil alam namin yung risk. But we were also proud. Alam mo yung tears of joy, tears of pride, tears of worry. Di ba?
May konting nervous pa. Nung umalis po si President Marcos, President Cory Aquino was declared as the elected president. 11th President of the Republic of the Philippines.
After that peaceful revolution, yung naging administration po ni President Cory, hindi rin po naging peaceful yung Philippines nung time na yun dahil ang dami pong kudeta. Well, bakit? Ang tanong is, ang pinakamahirap itanong at sagutin, bakit?
Bakit nga po ang daming kudeta nung panahon? Masyadong galit yung gobyernong pumalit. Lahat ng may kinalaman, remotely, with the... the previous administration, masama. Di ba?
Di ba? Presidente ka na ng lahat ng Pilipino, kasama yung mga kalaban mo sa politika. Kasama na siguro yung mga pinagdududahan mo na pumaslang sa sa sa-sa mo, no? Di ba? Which has never been resolved.
So, pag ganun siguro, you rise to the level of a statesperson, no? Hindi ko hinusigan si Ms. Aquino. Sinasabi ko lang na pag presidente ka na. Parang sa South Africa. Di ba?
Majority si Mandela. Mandela. Di ba?
Pareho silang Nobel Peace Prize. Minority si the clerk. Bakit nag-Peace Prize sila?
Paano nabuo nila yung South Africa? The same problems. Black majority. Naging global statesmen yung dalawa.
Ganon siguro ang inaasahan namin. You will rise above your anger. Personal ang galit mo.
Pero pangulo ka na. Good. Nagdobierno ka na ng lahat ng Pilipino, kasama yung mga kalaban mo sa politika. Ba't hindi nangyari yun?
So, bakit nga po ang daming kudeta noong time na yan? Dahil doon, imbis na babuo yung Pilipino people, dinahati-hati lalo. Ang daming, hindi ko dina-justify yung, di ba?
Kaya lang, sundalo lang kami, di ba? Ibig sabihin, tinaya namin yung buhay namin at lahat for this kind of disunity. The same, di ba? Ipak, ganun yung history natin, di ba? Pagbaba ng...
na karang presidente, walang habas na habulan. Di ba? Kaso, kaliwat-kanan. Is yun, break that cycle.
Tigil na tayo dyan. Di ba? Pero nakulong din po kayo, hindi yun ba? Medyo. Nakulong po kayo ng ilang taon?
Hindi, buwan. Buwan? Nakukuha kong, well, toon yun, nakukuha kong tumakas.
Di ba? In fact, yung nakulong ako after the 87 ko, tumakas. kasama ko yung mga gwardiya ko. Di ba? Kaya ko, kinulong ko sa barko eh.
Dahil army ako, akala nila, hindi naiintindihan ng mga navy yung mga hinaing ng reform mode, no? So kinausap ko yung team leader ng gwardiya ko, mga special forces din yun, di ba? Sabi ko, okay, bala kong bumalik sa pakikiba ka. So three choices kayo.
Pagtakas ko at nakitinan nyo ako, di barilin nyo ako. No hard feelings. Sinong order ninyo, ha?
Second is, hayaan nyo akong tumakas. Iko-court-martial kayo, pero you'll survive that. Ang pinakamahirap yung pangatlo, sumama kayo sa akin.
Eh, sumama. Kaya sana namin kunin yung barko nun. Kaya lang hindi ko alam kung saan ko ipaparade.
Laki nun. Ano po kinatatakutan nyo? Ako? Opo, kayo.
Kinatatakutan ko yung magiging kinabukasan nung... ng ating bansa. Dahil baka wala na ako sa mundong ito.
Yan, sinasabi ko. Yung mga apo ko, baka hindi patas ang laban dahil sa apelido nila. Siguro, baka pag-initan sila.
Yun ang disunity. Nagsisimula yan sa at family level. magiging personal. Tapos, siyempre, may influence ka rin. May influence din ako, di ba?
Mula po sa pagiging sundalo, paano po kayo napasok sa politika? Noong kasi, di pa na nga ang... 1995. O, pa na yung pag-aalsa, no? sabi sa amin ni the late Heidi Urak, chairman ng National Unification Commission.
Inutusan siya ni President Ramos, nahanapin ako. Siya po ang nag-grant ng amnesty sa inyo noong 1992. Si FBR. Okay.
Inanap ako. Escort niya noon si Red, kapuna, nag-surface na si Red. So, nagkita kami sa isang safe house, no? Sabi sa akin, alam mo, Colonel, sabi niya, una-una, ganito pala kayo.
Sabi niya, sabi ko, oo. Sabi niya, alam mo, Colonel, sabi ni FBR, you have to stop it. trying to unsuccessfully overthrow the government.
Tuwing sumasablay kasi kayo, nahihirapan yung ekonomiya. Sabi ko, oo nga, no? So why don't you come in?
Diba? And help from within. Reform mode, diba? Tapos sabi nung Kilusan, anong gagawin natin? Alam tayo, alam na, di takbo ka.
Sabi ko, ano, barangay captain? Hindi, senador. Independent.
Sabi ng Namprel noon, di ba, ng Komilek, paano ka tatakbo? Galing ka sa... pag-rebelde. Diba? Ikaw yung ang pananaw ng iba yung nanggulo ka.
Diba? Wala kang pera. Wala kang partido. So, nag-organize ako ng one million young volunteers. So, yan.
Lapan sila. Yung time na yun, 1995. 95. Kayo po yung first ever in the history of Philippine politics na tumakbo. At nanalo. At nasyonal. Yung tunay na independent.
Tawa lang. Munti po nga ako i-declare nun na no-sans candidate. So, nung nanalo kayong senador, ano na ho yung naramdaman nyo nun? Kasi, Siyempre, bilang isang sundalo, naging senador kayo.
Sa loob at labas ng government service, well, government service ko, 17 years sundalo. Isama mo ng government service yung pagiging rebelde. Seven years. 21 years senado. Two and a half years.
Almost half a century. Almost 50 years of public service. So naramdaman ko na patutuhanan ko na ang problema, hindi tao. Pati yung terrorism, di ba? Sabi, one month.
terrorist is another man's freedom fighter. Hindi problema ang tao. Ano po ang problema?
Sistema. Yun ang work in progress. We have to exert a lot of effort. Ang hirap gawin, diba? Baguhin yung kultura, yung pag-iisip, diba?
Meron po kayo isang interview na sinabi nyo, mas gusto nyo maging sundalo kaysa maging politiko. Dahil mas simple ang buhay ng sundalo. Pag sundalo ka, ikaw yung referee. Pag may napikon, may armadong grupo, illegal, kriminal, rebelde, pag sinabi ng chain of one ng presidente, habulin nyo.
Bring them to justice. Ganon kasimple ang problema ang trabaho namin. Ano po yung pinakaayaw nyo bilang isang politiko na nararanasan nyo?
Ayaw nyo sa politika, ayaw? Iyong Juan, forgive the word, no? Siguro sa politics ay bumak.
Yung pamisan-misan na kaplastikan. Ayaw niyo po yun sa politics. Environmentalist din ako, pero hirap na hirap ako mag-recycle ng plastic.
Pero ano naman po ang nagustuhan niyo? Sa pagiging politiko? Yung freedom to talk to the people directly. Patututuhanan mo kasi yung mga sinabi mo nung kampanya.
Kaya sa kampanya, kahit anong indok, hindi ako nangangako eh. Actually, Tony, yung mga gusto kong sabihin, ginawa ko na eh. Dahil nakapagpatupad na po.
kayo ng 100 na batas. Medyo. Or more.
Pero hindi ko credit yun, ha? Because the Senate is a collegial consensual body. 24 kayo dyan.
Sa mga critics po, no, it's very hard for them to reconcile the idea that you were once part and one of the key characters sa EDSA Revolution who ousted President Ferdinand Marcos noong time na yun. Hindi nila ma-reconcile yung fact na ngayon you are supporting Bongbong Marcos, the son of President Marcos. Tutulungan ko sila. I reconciled.
Tinatanong ako, who was our best president? I'm on record. I said, our best president, except President Duterte, hindi pa tapos yung term niya, was President Marcos.
Before, he had health issues and there was a diminution of control. He was the best president for you because? Because, all the orders emanating, life and death, nasa front line kami.
Pag inutos ng Commandery Chief, we never looked back. back to check. Baka masama lang gising nito.
So we went straight for the mission. Over time, medyo palingun. Ba't ganito ang order?
Diba? Over time, hindi namin alam na not in control na pala si Presidente. Dahil may karamdaman. So, nadevelop around him another layer of decision makers who maybe did not share his vision, his intellect, and of course his heart.
In fact, going back to Edson, it was present. President Marcos who said, wag, let's not fire on the so-called rebels who are holed up in Krame or Aguinaldo. Actually, hindi rin yung totoo. Dahil habang umiikot si Secretary Henry Lennon at si John Ramos, kinakausap mga gobernur, mga sikat, mga bossing, mga general, kinakausap namin yung junior officers. By 86, di ba?
We had about... At least one-third of the officer corps. Pwersa na yun all over the country.
So ang fear namin is si Civil War. But it was never the fault of President Marcos. I'm not justifying or rationalizing for him.
So going back to your question, because of the call for unity. The call for unity was present in 86. Diba? It was present in 87. Hindi kami, diba?
Straight line kami ito niya. Hindi kami nagbago. Hindi.
Hindi namin problema kung nagbago yung iba. Kailangan ang bansa natin ng pagkakaisa dahil po? Dahil, how do we?
Ang problema kasi, akala mo yung kalaban, yung kalaban mo sa politika. Yung opposing candidate. Ang problema natin na permanente at lumalakas pa by the day, food, clothing, shelter, health, education, access to data. Employment. So ano yung masasabi nyo dun sa mga kapwa nating Pilipino na nag-aaway-away para sa mga kandidato?
Abay, simpli. Pag-iisip lang, magtulungan tayo. Konting respeto, konting pagtingin, konting konsiderasyon, konting pagpapatawad.
Diba? Kahit na anong sabihin, ang unang tanong, sino ba nagsasalita? Anak ba nino yan? Diba? Diba yung tatay niyan?
Ganun ang mode natin. Abay, ano sinasabing itong taong ito? Kahit na sino pa siya? Diba? Eh, kung sabihin, eh, may...
kaya nga medyo process. Di ba? Article 3 of the Constitution, no person shall be deprived of life, liberty, and property without due process. Di ba? Kung ayaw natin ang due process dahil maubusan tayo ng pasensya, di every issue, sino i-coconvict, sino walang sala, ipon-ipon tayo sa MOA o sa luneta.
O sino ang ayaw nito? Resurrants. Paramihan na lang. Pero burahin na natin yung mga korte. Baka makatipid ba tayo?
Kung yun ang gusto natin. O kung tuwing maubusan, Gusto na tayong punta tayo sa kalsada, people power. Which has become a, not a very good habit. Itong bansa natin, Tony, natural ang boundaries.
Di ba? Kaya tinatamaan tayo ng COVID, pero hindi ganun katindi. And if you look at the map, tayo, Tony, ang may hawak ng traffic light. Doon dumadaan yung aeroplano, yung barko, yung submarine.
Eh kung tuwing dadaan sa atin, maningil tayo ng toll. No. Hindi kumikita na tayo kung ready tayo.
Kung hindi tayo ready dahil ang gugulo natin, away tayo ng away, abay, lilipat. Diba? Pupunta sa Vietnam. So what do you stand for po?
Heroism. Heroes by ancient definition are ordinary people, young or old, men or women, who together, together, importante yung word niyan, together build for the next generation. Ayun po, sino ang hero niyo?
My father, di ba, who told me. Alam mo, anak, in the branches, you'll be judged by two things, di ba? Integrity. Di ba?
Integrity, di ba? Being true to yourself. And, of course, your equanimity, your composure. Okay, I will be judged by...
the causes I've been identified with. My children, the people I love. Okay? Sasabihin, ano ka ba ni ganito?
Ni unasan? Siguro ang sagot eh, pag sinabi mo, oo, kaibigan ko siya, tatay ko siya, o lolo ko siya, di ba? O, husband ko siya, di ba? Ah, kaya pala.
Association. Double-bladed yun, ha? Kaya pala, mabuting tao ka. O kaya pala, may factory defect ka.
O, parang, Judgment by association. Tony, naranasan mo yan. Opo, opo. Ngayon. And how about the haters?
The critics? The naysayers? How do you handle them? How do you handle them?
The critical variable we are managing now is only one time. I have no time to attend to the buzzers and the haters. I have better things to do.
Di ba? Like sleep. Recover from the rigors of the...
Campaign. Diba? Yes. Talk to you. Diba?
Better things do. Ah, si Kasoyan mo yung haters, yung bashers. Hindi naman ako iboboto nun eh. Diba?
Ba't ko pag-aaksaya ng panahon? Diba? Pero yung boboto sa akin, I mean, Karin J. You choose wisely. I've been bashed all my life for better or for worse. Ba't naman ako magbabago pa ngayon?
Yun lang. Yun pa ang karakter ko eh. My threshold, my tolerance for pain, including self-implicated pain, is very high. Pero pag kinanti mo yung mga importante sa buhay ko, may problema ka.
It'll give you a problem you cannot solve. Oo nga. Ako, patay sila. What for you is important in life?
Family. Well, before family, country. Country, in family, derivative yan, di ba?
The people around you, the people whose friendship, whose love you value, is sama-sama na yan. It's simple and complex at the same time, no? And I'm saying this for your benefit, no? To be given this opportunity to talk to a broader audience, which I cannot reach through your show, is big deal sa akin to.