Overview
Tinalakay sa araling ito ang punto at paraan ng artikulasyon ng mga ponemang katinig sa Filipino na bahagi ng ponolohiya.
Ponolohiya at Ponema
- Ang ponolohiya ay makaagham na pag-aaral ng makabuluhang tunog na tinatawag na ponema.
- Ponema ay tunog na nagbabago ng kahulugan ng salita kapag binago o inalis.
- Kapag isinusulat, ang ponema ay nilalagyan ng pahilis (virgules).
Bahagi ng Pagsasalita
- Tatlong salik sa pagsasalita: pinagmumulan ng lakas, artikulador, resonador.
- Bahagi ng bibig na sangkot: baga, babagtingang tinig, laringhe, epeglotis, paringhe, ubula, guwang ng bibig, velum, guwang ng ilong, palate, alveoli, labi, ngipin, dila.
Punto ng Artikulasyon
- Tumutukoy kung aling bahagi ng bibig ginagamit sa pagbigkas ng katinig.
- Panlabi: ibabang labi at itaas na labi (hal. P, B, M).
- Pangngipin: dulo ng dila at loob ng pang-itaas na ngipin (hal. T, D, N).
- Panggilagid: dulo ng dila at punong gilagid (hal. L, R).
- Velar/Pangngalangala: ibabaw ng dila at malambot na ngalangala (hal. K, G).
- Glotal: babagtingang tinig humaharang sa hangin (hal. H).
Paraan ng Artikulasyon
- Tumutukoy kung paano nililikha ang tunog gamit ang bahagi ng bibig.
- Pasara: daanan ng hangin ay harang-naharang (hal. P, T, K, B, D, G).
- Pailong: hangin ay lumalabas sa ilong (hal. M, N).
- Pasutsot: hangin dumadaan sa makipot na pagitan (hal. S, H).
- Panggilid: hangin lumalabas sa gilid ng dila (hal. L).
- Pakatal: dila ay pumapalag nang paulit-ulit (hal. R).
- Malapatinig: galaw mula isang posisyon ng labi/dila patungo sa iba pa (hal. W, Y).
Key Terms & Definitions
- Ponema — makabuluhang tunog na bumabago ng kahulugan ng salita.
- Punto ng Artikulasyon — bahagi ng bibig na ginagamit para sa tunog.
- Paraan ng Artikulasyon — paraan kung paano nililikha ang tunog gamit ang bibig.
Action Items / Next Steps
- Balikan at isaulo ang limang punto at anim na paraan ng artikulasyon.
- Pag-aralan ang mga halimbawang ponema para sa bawat uri ng punto at paraan.