Hindi niyo inilibing ang aking anak. Iyong nombre? Si Josef Brutacio Rizal.
Intro Music Music Pag-aaralan na si B, tanan na. Dr. Ocerizal, Soy Capitan Ricardo Garnicero, el comandante politico-militar aqui. Encantado. Maligayang pagdating sa dapitan.
Gracias, Kapitan. Ito na po. Gracias.
Hindi ko akalain magkakaroon ako ng famosong bisita. Hindi ako bisita, senyor. Aling Gloria, asan si Dr. Jose Rizal?
Nandiyan si Stel de Schero? Ay, Padre Obak. Pinatapon ako dito ng gobyerno sa madaling salita preso Ah, ang ating cura paro ko Padre, tengo el placer de presentarle al estimado Dr. Jose Rizar ang autor ng mga subersibong nobelas ang Noli Metangere at el Filibusterismo, ang dakilang Ereje at Filibustero, mortal na kaaway ng Espanya at ng Iglesia Katolika sa Pilipinas.
Kilala ko na siya. Ah, Senyor Rizal, ayon dito sa sulat ng Gobernador General, pwede kang pumili ng titirahan. Pwede kang tumira dito sa aking kumandansya o sa kumbento ng simbahan.
Sa kumbento? Sa lalim ng aking bubong? Papayag lang ako sa ilang kondisyon.
Kung si Senyor Rizal ay magpabalik loob sa simbahang katoliko, kung kanyang ikukumpisal ang lahat ng kanyang kasalanan, kung babawiin niya ang pagbabatikos niya sa aming mga religyoso, Ito na yata ang pinakamalungkot na lugar na nakita ko sa buong buhay ko, Kapitan. Hindi kalungkutan ang nakikita ko dito, kundi katahimikan at kapayapan. Sobrang katahimikan.
Kahit ang mga ibon na hindi yata humuhuni. Sa mga bay-bay, wala kang narinig na tawanan. Kundi ang walang tigilang pagdarasal na rosaryo.
San Miguel, senyor! Encantado! Depobresito, hombre. Dati siyang isang seminarista.
Sira ang ulo niya nang alaman niya ang tunay niyang ama ay isang fraile. Maraming kanyang sa islas Pilipinas. Music Mina mahal kong nanay. Sana'y nasa mabuti kayong kalagayan niya sa mga ko. Music Mabuti naman ang kalagay ako dito para lamang akong nagpapakasya.
Kaya lamang ay hindi ko kapiling ng aking pamilya at wala akong kalayaan. Ligtas ka na sa Hong Kong. Bakit bumalik ka pa sa Pilipinas? Para sa Pilipinas ang mapinaglalabang kong reforma, Kapitan.
Nari rito ang laban. Wala siyang mabansa. Anong reforma ang gusto mong mangyari?
Ang Pilipinas ay kailangan magkaroon diputado sa Puntes. Isang kinatawa na magpapaabot sa Espanya ng mga hinain ng mga Pilipino. Hindi masamang reform. Kung form na, pwede yan. Kailangan din matigil ang pakikilan ng mga prailong.
Amigo, yan ang mahirap. Masyadong malakas ang influensya nila. Sobra na ang paghimasok na sa buhay. Dahil sa mga praele, pinalayas ang pamilya mula sa Calamba.
Dahil sa mga praele, nagkawataw katakang pamilya. Iba pinatapong sa hulo. Iba nakatira sa Hong Kong. Ano pang iba niyong kahilingan, Deputado Rizal?
Kalayaan sa reliyon. Kalayaan sa periodismo. Mawalang galang na!
Kayo ba ang pinag-uusapan sa bayan? Ang bagong dating, si Dr. Oliman. Oliman? Nag-aaral ako sa Alimania, pero hindi ako Alimania. Doktor kayo, gusto ko magpagamot, pero wala akong ibabayad.
Pero kung may maitutulong ako sa inyong saan mga bagay, makakaasa kayo sa akin. Doktor, may galing na. Opo. Kailangan ko ng pahinga.
Salamat po. Doktor, pwede mo bang ayusin ang aking mga mata? May asawa ka na ba? Mayroon na po, doktor.
Nakapag-asawa ko pala ng ganyan ang iyong mga mata. Ba't kailangan pang pa-opera? Upang, ah...
makatitiyak daw siya na hindi ako makakatingin sa ibang babae. Sige. Kagawin natin ang paraan niyan.
Salamat. Magpapagamot din ba kayo, padre, kahit erehe ang doktor? Hindi mo na ba ako nakikilala, Pepe? Si Pepe ang paborito kong estudyante noon sa Ateneo. Nawawalang tupa, sabi nila.
Posibleng nawaglit, pero hindi tuluyang nawala. Naniniwala ka pa ba sa Diyos, Pepe? Paano ako pagdudahan ng eksistensya ng Diyos kung naniniwala ako sa sarili kong eksistensya? Kung kinikilalang epekto, kailangan kailalanin ang dahilan. Pero ang gabi ko sa aking paniniwala ay ang aking konsensya, hindi ang simbahan.
Nasyado na yatang lumalalim ang diskusyon. Si Padre Sanchez, ah, Senyor Canizaro. Si Padre Francisco Paula de Sanchez.
Ang una kong naging gabay sa pagsusulat ng tula. Shave para ko ng ama. Hehehe. Patawari ka sana ng Diyos, Pepe. Kasalanan para sa isang pare.
ang maging ama. Nemo iudex in causa propria. Hindi ako pwedeng maging huwes sa sarili kong kaso. At bakit hindi?
Sino ang mas makakilala sa akin, kundi ang sarili kong hindi ba? Sinasabi ng mga kasamahan kong Jesuita, tigilan mo na raw ang iyong mga mahaderia. Mahaderia? Iyan ba ang tawag nila sa aking pangatwiran?
Sahayang daw kasi at hindi mo ibinukos ang iyong talino para sa mas mabuting mga layunin. Posible nga may mga layunin mas mabuti. Pero ang layunin ko naman ang mabuti. Tama na yun para sa akin.
Nakakita na ako ng konting liwanan. At ito'y gusto ko lamang ipakita sa aking mga kababayan. Oo, bakit dyan mo inlalagay ang bundok ng Apo? Iurong mo yan sa gawing sur.
Matanda na aking ina, Don Ricardo. Gusto ko sana makasama siya rito sa tapit hapon ng kanyang buhay. Sa ngayon, nilasa hongkong siya. Isang distyerong katulad ko. Kasama ang makapatid kong babae.
Sana'y payagan silang tumira dito sa tapitan. Wala sa akin ng desisyon. Pero ipaabot ko sa gobernador general ang iyong kahilingan.
Ipinapangako ko sa gobyerno na hindi ko abusuhin ang anumang kalayaan na magkakaloob sa akin. Buenos dias, Pepe. Padre Sanchez, buenos dias. Napasyal kayo, ito pala ang iyong talisay, Miritiro.
Ang aking pahinga, labing ayem na ektarya, nabili ko sa halagang 18 pesos na panunong ko mula sa loteria. Dati na rito ang malalaking punong kahoy. Ngunit, yung mga puno ron, lansones, bangga, papaya, kape at kakao, ako lang ang tanim niyan. Hindi ka lamang pala makata, pintor, skultor, manggagamot, isa ka rin labrador, tagabungkal at tagalinang ng lupa. At ito, itong pinagduktong-duktong na biyak na kawayan, itong daloy ng tubig mula sa sapa para pandilig ng aking lupa.
Ginawa ko rin ito. Inhiniyero ka rin pala. Negosyante pa. Kasama ang ilang kapitanos ay bumuo ko ng kumpanya upang magbenta at bumili ng abaka.
Sa una pa lamang ay kumita na kami ng 200 pesos sa unang bilihan. Dalisay na tubig. Sariwang hangin, malilim na mga punong kahoy.
Nasa paraiso ka rito, Pepe. Kung paraiso man, ito ang paraisong bilanggoan. Ito ang iyong kapalaran.
Tanggapin mo na maluwag sa loob. Maging matiising ka tulad ni Kristo. Kaya ka ba pinadala dito, Padre?
Pare, turu sa akin ng pagditiis? Isa akong misyonero na iisa ang pakay. May kayat kang magbalik loob sa simbahan.
Pero, bigo daw ako sa aking misyon. Meron kang ibig paywating, padre. Pabalik na ako sa Manila, Pepe. Inauwi na nila ako.
Padre, magiging mas malungkot ang dapitan sa pag-alis mo. Magbabalik, Klob, ka na ba para lang mapanatili ako rito? Ako na rin ang unang magsasabi. Ang isang mabuting pastol ay hindi nagkukulong o bumabansot sa kanyang alala.
Hinahayaan niyang bukas ang pintu ng kwadra. Sa gayon ay malayang nakalalabas ang tupa at kusang loob din ang pagbabalik. Patawarin mo ko, padre.
Hindi ako nangyumabotong pa. Gaya ng sinabi ko na, Pepe. Kasalanan para sa isang alagad ng Diyos ang maging ama.
Pero sasabihin ko sa iyo ang totoo. Para na rin kita ang anak. Nalulungkot ko, Don Pepe.
Hindi ka pinagbigyan ni Tisbuhol. Ano pa ba ang kailangan niyo sa akin? Ginawa kong lahat para maging mabuting mamamayan.
Narinig mo ba akong nanusul sa mga taong bayan? Bukod sa iyo at kay Padre Sanchez. May pagsabihan ba ako sa pang-aabuso ng mga praile?
Nagsalita ba ako tungkol sa mga pagkukulang ng Espanya sa kanyang kolonya? Uminahong ka, Don Pepe. Alam ko may mga espya, Don Ricardo.
Masabi nila sa iyo sa pag-ipag-usap ko sa mga tapitanos. Niminsan, niminsan ay hindi ko binanggit ang Nole Mitangere at El Filobusturismo. Nakaanda na nga ako man nila ng panghabang buhay dito sa tapitan.
Kung pagbibigay niyo aking kahilingan na makapiling ko ang aking pamilya. Pero kahit yan... Hindi niyo mapagbigyan.
Don Pepe, gusto ko ipalala sa iyo ang iyong estado. Hindi ko i-nalilimutan. Ako'y sanggestero. Magpreso.
Para sa akin, hindi ka preso. Kundi kaibigal. Magkaiba tayo ng paniniwala. Pero inirespeto natin ang isa't isa.
Amigo, maniwala ka sa akin. Ginawa ko lahat para matulungan ka. Pero wala na akong magagawa ngayon. Wala na sa aking kamay ang iyong kapalaran.
Balikad, dito tayo. Oh, anong ginagawa niyo mga bata dito? At saka, ba't wala kayo sa eskwela?
Mahirap lang kami. Di kaya ng mga magulang namin na kapag-araling kami sa kabayanan. Senyor Don Fernando Blumenthal, mahal kong kaibigan. Hindi mabura sa isipan ng masasayang araw ko dyan sa Europa. Wala na ang mga araw na iyon.
Ang mga pakpak ng parparo ay nasunod sa ningning ng liwanag. At ngayon ay lupay-pay sa lupa ang parparo. Iniisip ang mga bulaklak.
Pero mula sa kasamaan ng kasalukuyan, ay maraming makupulot na kabutihan sa hinaharap. Sa mabahong tae ay sumisibol ang mga pulaklak. Binabalaan ko kayo, mga kapatid, sa pananampalataya.
Lalo na kayo mga magulang. Huwag naman sana kayong padadala sa mga matatamis na pangako ng mga ere. Sinasabi sa atin ng ating Panginoon, Mabuti pang talian kayo ng mabigat na bato sa lieg, at ihulog kayo sa dagat, kaysa ipariwaranin nyo ang mga batang paslit. Kung ang isang pera sa mangga ay nagkakalaga ng tatlong pera, magkakaroon sa isang ang dalawat kalahating dosena. Fernando, huwag kang magbilang ang daliri mo.
Ang dalawat kalahating dosena ay tatlong po. Kung tatlong pera ang bawat isa, ang dapat kong bayaran ay 90 centimos. Magaling. Taw po. Taw po.
Tuloy po. Ano pong may paglilingkod ko sa inyo? Magandang hapon po.
Ito pong aking asawa. Ang aming anak, Joselito po. Ito kayo. Nandito po kami para ipasok sa inyong eskwelahan.
Alam niyo ba ang mga reglamentos? Walang bayad ang pag-aral dito. Pero kailangan mga bata yung magtrabaho.
At kailangan dito sila matulog. Dahil masyadong malayong talisay sa kabayanan. Alam na po namin ang patakaran. Ganon din pong aming anak ni Joselito.
Hindi ba kayo tatakot para sa anak niyo na... mapariwara? Baka hindi siya mukharating sa langit.
Ginoong Rizal, ako po'y miyembro ng Legionaras de Maria at ako po'y kinausap ni Padre Obak. Baka raw po ako i-excommunicado kung papapasukin ko sa inyong paaralan si Joselito. Mahirap lang po kami. Wala akong pwedeng ibigay naman na sa aking anak kundi ganyang pag-aaral.
Magalit akong magalit na po si Padre Obac. Basta nga lang po namin, hindi magagalit namin ng Diyos. Ikaw si Lito. Hindi ka ba natatakot sa mga pare?
Wala naman akong ginagawang masama eh. Eh sa mga kapre tiyanak, takot ka ba? Ang balita ko eh, maraming maligno sa gubat na ito. Tignan mo yung balide na yun. Meron doon lumalabas na kapre.
Nag-aapoy ang kanyang mga mata. At napakabaho ng kanyang hihihitin na tabako. Music Ang baston ko. Sinong kumuha ng baston ko?
Hindi po namin alam, Maestro. Maestro, daladala po nyo kanina nung nangang-hike ni Joselito. Naku, dahil napagka pala sa ilalim ng malite.
Joselito? Ano po yun, Maestro? Bumalik ka sa balita at kunin mo yung baston ko.
Ah! Ito na po yung baston nyo, Maestro. Oh!
Bakit paano nakakita ka ng multo? Hindi po. Wala po. Maestro, maestro, maestro.
Salawan ng bata. Adlo ka, no? Adlo.
Bakit ka, no? Kaya kala mo, kapre kami, no? Duwag!
Bas-bas siyang nagbaga na itong nakita niya itong sulu. Duwag siya sa dito, maestro. Duwag!
Duwag! Di ba hindi pwede dito ang duwag? Hindi ako duwag!
O inaamin ko, natakot ako. Pero kahit natakot ako, nagwa ko yung pinapagwa sa akin. Natupad ko yung mission ko, hindi ba?
Naibalik ko yung baston ni Maestro. Tama si Joselito. Ang importante, napang ibabawin niya ang kanyang takot.
Yan ang tunay na katapangan. Nakapasa ka sa unang mong eksamen. Ikinararangal kong tanggapin ka.
bilang isang estudyante. Pinakamamahal kong nanay. Pagkatapos ng mahigit sa isang taong ng kapepetisyon at pakikiusap, sa wakas ay pumayag din ang Gobernador General na makapiling ko kayo.
Kalakay pampamasahe para sa inyo at sa aking mga kapatid. ang asahagaw ang inyong putating. Inay, napagod po ako sa biyahe?
Hindi naman. Chicos, ipinakikilala ko sa inyo aking mahal na ina, Chodora Alonso. At aking mga kapatid, si Trining, Maria, Narcisa.
Good afternoon, ladies. We hope you had a happy trip. Alam nilang umi-English kayo sa Hong Kong, kaya iniinsayan nila ang kanilang English. Yes, we had a pleasant trip. Thank you.
Maraming salamat, mga iho. Naku, nag-abala pa kayo. Upo tayo, Maria. Mapuno na kayo.
Naku, paborito ko ito, ha. Ba't to? Pasensya na kayo dyan, nanay. Matayos ba ang manga? Itong paborito mo, Maria.
Nanay, kamusta na po ang buhay? Mabuti. Ang tatay at si Pashana.
Mahina na ang tatay mo, Pepe. At ang kapatid mo si Paciano, naroon pa rin sa hulo. Nagsasaka.
Kami nga ay matagal na rin namin siyang hindi nakikita. Si Lenor, ang aking mahal na pinsan. Kamusta na siya?
Bakit bigla kayong natahimik? Pepe, wag kang magbibigla. Si Leonor, pinili siya ipakasal ng kanyang mga magulong sa ibang lalaki.
Pero alam mo yun, hindi ba Pepe? Pero kahit kailan na hindi siya naging maligaya. Naaalala pa ba niya ako?
Ah, Pepe. Patay na si Leonor. Pardon me. Pepe, malamig ng pagkain. Music Sariwa ang simoy na hangin dito, Pepe.
Ito ba ang tinatawag na talisay? Maganda. Music Napakaganda ng lugar na ito, Pepe. Pagkatapos kong operanin yung mga mata, mas malinaw niyong makikita kang gandahan ito. At makikita niyo yung mga ginawa kong pagbabago.
Yun ang aking klinika at hospital. Yun naman ang dormitoryo. At doon naman ang aking manukan.
Aba, marami kang pinagkakabalahanan dito, Pepe. Ano pa ang magagawa ko? Kaysa maubos ang panoko sa paghihimotok.
Kawawa ka naman. Mas naawak sa inyo, nanay. Dahil sa akin, pati kayo, at ang buong pamilya natin.
Dumadaas ngayon ang katakot-takot na hiram. Inilantad mo sa hagdan ng templo ang kanser na umiiral sa lipunang ito. Ipinala mo sa buong mundo ang pagmamalabis ng mga prayle at gwardya sibil dito.
May kanyang reforma. Hindi naman kasalanan sa Diyos ang ginawa mo, Pepe. Pero kahit walang sala, pinururusan ako. Kataratan lumalambong sa kanyang mga mata.
Malabo na kanyang paningin. At kung di siya maoperan kagad, malamang eh, mabubulong. Pag-aaral siya. Handa na ba kayo magpo-opera, nanay? Espesyalidad mo, mata iho.
Gawin mo ang nararapat. Pepe! Narcisa!
Maria! Nasaan pa mga tao rito? O, nanay! Ano ba itong ginagawa ninyo?
Nakababagod naman kasi. Paano kayo gagaling yan? Mabuti naman ang pakiramdam ko.
Kailangan nyo ipahingayin yung mga mata. Ito na nga ba ang sinasabi ko eh. Mahirap sa isang doktor ang gumutang sariling kamag-anak.
Malubahan ang kalagayan ng iyong ama, Pepe. Naniniwala siya na hindi na siya magtatagal. Kailangan niya ako sa kanyang piling hanggang sa huling sandali ng kanyang buhay. Ihalik niyo ako sa kamay ng tatay at sabihin sa kanyang gustong-gusto ko siyang makita.
Pero... Naiintindihan niya. Huwag ka mag-alala. Trineng, handa ka na ba? Opo, nanay.
Maria, nasisa. Maalagaan ninyong mabuti ang inyong kapatid. Hindi ko malaman, anak. Magpapasalamat ako sa'yo dahil inoperahan mo ang aking mga mata.
Malinaw ako nakakakita ngayon. Pero malinaw na malinaw rin nakikita ko ang mga pagdurusa mo. Paalam po nanay.
Parang ganito rin araw, nang dumating ako sa lugar na ito. Ang lahat ay tahimik. Malungkot.
Mapanglaw. Tumingin ako sa aking paligid. Wala akong nakita kundi... Kundi tilin, busikit na karimlan.
Pakarandam ko yung nag-iisa ako dito. Abandonado. Akala ko yung binagsakan na ako ng langit.
We are looking for Dr. Jose Rizal. Larga na. Adios, senyor. Adios.
Maestro, may mga bisita po kayo. Dr. Rizal, ako po si Manuela Orlac. Por favor. At siya po si Josephine Bracken. Dr. Rizal, I'm George Taufer.
Nagkakilala kami sa Maynila. Akala nila nandoon ang klinika ninyo, kaya't nagmagandang loob akong samaan sila dito. I'm very pleased to meet you, Mr. Topher.
As you can see, Doctor, I'm blind. I once could see, but now I'm blind. I was hoping to avail of your services. is Joselito pakisamahan sila so your name is Josephine we have the same name, three of us I'm Joselito The little Jose. And you are Josephine, the woman Jose.
And our maestro, he is the big man Jose. So we are Tukayo. Tukayo?
It means we have the same name. Ah, Tukayo. We heard of your fame as an eye surgeon back in Hong Kong. We were neighbors there when you lived there.
But I don't think we ever met. When my eyes started to go, I sold everything I had in Hong Kong and came looking for you here in the Philippines. I will need to keep you here for a few days, under observation. We have a Nipah house next door for patients coming from outside of the Pitan.
As you wish, Doctor. Josephine? Yes, Papa. Josephine, my darling Josephine.
She's always at my side. She's my eyes in this, my tight dress. The winter in Brussels was very cold. I was trying to finish my second novel. And all I had to eat was a tin of biscuits.
So I rationed myself one biscuit per meal per day. And did you finish your novel? I almost burned it.
Because I needed the fire to keep me warm. But I did finish it. And when it was published, it caused me so much trouble that I ended up here in the Pitan. An exile. Poor Dr. Rizal.
I used to see you in Hong Kong. Really? Then?
I must have seen you too. Perhaps. But that was three years ago. If you saw me then, you must have seen a child.
You, on the other hand, many people knew you and pointed you out to me. You were that famous Asian doctor who could work miracles with eyes. I remember seeing you walking to your flat one day with your bowler hat and cane.
You were ever so handsome then. Ito, ke guapa eres. You must teach me Spanish.
What did you say just now? How beautiful you are. You're much too kind, sir.
Just being honest. You are a man of the world, Dr. Rizal. You certainly know how to turn a young girl's head. Well, here we are. Good day to you, Dr. Rizal.
A good day to you, too. Hasta mañana. And what does that mean? I'll see you tomorrow.
Hasta mañana. Here, let me help you. You frightened me. I'm sorry.
I got it. How's your father? He's not really my father, you know. My mom died when I was very young and my real father gave me a foredaption. Do you know your father?
Private James Bracken of the 28th Regiment of Foot. He's deceased now so I guess it makes me an orphan. It was Mr. Topher who took me in and raised me.
That was a very kind of you. Thank you. Josephine?
I have to go now. Josephine? I asked for water, where is it? Here's your water, Papa. Sit beside me.
Drink. Drink your water, Papa. You've grown, my darling.
You've grown so much. You used to hug and kiss me ever so often. Have you no kiss for your Papa now?
Josephine? Josephine? Josephine? Josephine?
Yes? Something the matter? Why are you so quiet?
I've been thinking how lucky you are. Even in exile, you have family and many friends that care for you. All I have is a sick old man that I must care for.
Will you be operating on Mr. Toffer? No, Miss Josephine. I cannot. It is too late. He is completely blind.
Nothing I do can change that. I'm sorry. Then, it is time for us to go. Thank you. Wait.
No, you must not go. I love you, Josephine. Dr. Rizal, what are you saying?
Why we've only known each other for a short while? It is long enough. I fear it is your loneliness here that makes you say this.
Your loneliness. And my distress. No, Josephine. No. Believe me.
Speak for yourself, Dr. Rizal. I would like to ask for your daughter's hand, Mr. Topher. You know how young she is.
She's 18, she's just a child. She's a woman, sir. You can't restore my sight.
Now you want to take away from me the only eyes I have. This is my death you're asking for, doctor. My death. So be it. Papa, no!
I love you. I love you. I love you. I love you. I can't leave him.
I'm sorry, but I can't. He took care of me when I had no one. I must see him back to Hong Kong.
Are you coming back? I don't know. I really don't know. Everything will be alright. Go ahead.
Go with him to Hong Kong. Everything will be alright. I have a letter for my mother. If you need a place to stay in Manila, go to her.
She will take care of you. Josefina, no te olvides que estas payas. Date por ti un corazón. Don't forget, on these shores, there is a heart that beats for you. Taw po!
Magandang gabi po, Ma'am Pepe. Tagalog kayo? Tagalamba po. Magkamag-anak ako tayo eh. Malayo magkamag-anak, pero magkamag-anak.
Pablo Mercado po. Pag-utusan po ninyo. Pablo Mercado. Wala akong kilalang Pablo Mercado.
Magpepe, matagal kayong nawala sa Pilipinas. At ako naman hindi na permis sa kalamba. Eh, lagi po akong lagalag.
Hindi ba ganyan ako patutuloyin? Halika, tumalika. Maraming salamat po. Ibao po kayo.
Salamat po. Siya nga pala. Nakapag-apuna na ba kayo? Ay, katapos lang po. Busog pa po ako.
Eh, Ma'am Pepe, hindi po inaitatanong eh. Kaisan niyo ako sa layunin ninyo tungkol sa ating bayan. At handang-handa po ang inyong lingkod upang magsilbi sa inyo. humahalik pa sa inyong mga kamay. May ibig ka bang ipahihwating?
Ah, nais ko lang sanang malaman na kung anong gusto nyo iparating sa ating mga kababayan, eh handa-handa po akong ipuslit ang mga ito mula rito. Wala na akong panahon sa mga bagay na ganyan. Mang Pepe naman oh, inyong mapaniwala. Na isang katulad ninyo, malam binabarak tungkol sa kaputihan ng hanting bayan.
Magkakaalis na kayo at wala akong panahon para sa inyo. Mang Pepe, maraming salamat po. Walang anuman. Mang Pepe, baka may gusto kayo ipadala o baka gusto nyo mapasabi sa kanilang...
Ang tulad na sinabi ko sa inyo, Senyor Mercado. Huwag na lang. Sino ka talaga? Sino ka? Florescion naman po.
Sino patrasyo dito? Sino patrasyo? Ang mga... mga... mga...
Pryley po. Iyarap po ako ng mga Pryley para... patayin kayo.
Nabali yata ang kamay ko. Maestro, totoo bang masong kayo? Hindi ko iyang kinakailang.
Totoo bang kayong mga mason ay naglalagay ng krusipiho sa loob ng inyong sapatos na parang nyo laging tinatapakan si Yeso Cristo? Saan mo narinig yan? Yun po ang sabi ng mga pare sa mga magulang ko. Sinubukan mo na bang maglagay ng buti na may isa sa loob ng inyong sapatos?
Masakit, hindi ba? Hindi ka makalakan. Bakit ngayon ako maglalagay ng haspiyo sa loob ng aking sapatos?
Nakahandaan mo ba kayo? Opo, maestro. Tignan natin kung matutinay n'yong damit ng inyong makalaman. Engarde! Atake!
Huwag yung panghinaan na loob. Ganyan talaga sa opisah. Balang araw ay matututulong kayo. Bahagi sa ating leksyon. Ang pag-aaral ng...
Arnis? Eskrimah. At boxing.
At talong importante sa... Chugchitso. Angga.
Ipipipipi How's Mr. Topher? I found a companion for him. By now, he should be back in Hong Kong.
He was a pitiful sight when I last saw him, weeping and raging. But he could not stop me from coming back to you. Ano ang may paglilingkod ko sa inyo? Padre, gusto sana naming pagsal.
Hindi ako nagkakasal ng ere. Padre Obak. Wala kaming problema sa babaeng gusto mong pakasalan.
Alam naming, isa siyang katoliko. Ang problema ay ikaw. Magbalik loob ka muna sa Iglesia Katolika. Do you, Josephine Brackett, accept me as your husband? I do.
And to you, Jose Rosal, take me as your wife. In sickness and in health, for richer for poorer. With God as our witness, with earth and sky and sea, as witness of our love, we hereby declare ourselves husband and wife. Love, I will love you ever.
Love, I will leave thee never. Ever to me, so precious to thee. Never to part, heart bound to heart.
Never to say goodbye. Sinasabi sa banal na kasulatan, Huwag makikiapid sa di mo asawa. Ang sino mang nagsasama bilang mag-asawa sa labas ng sakramento ng matrimonyo ay nagkakasala sa ating Panginoon.
Ang apoy ng impyerno ang naghihintay sa kanila. Mga kapatid, alam ninyo kung sino ang tinutuwi ko. Alam ninyo kung sino ang nagsasama sa banig ng kasalanan. Kaya mga kabatid, huwag ninyong papabayaan ang inyong mga anak ay mapariwara. Sinasabi ko sa inyo, ilay na sila ngayon sa tukso.
I have no wish to get married to anyone else. But you don't understand. I keep thinking I'm only adding problems.
Till you hear, perhaps I should go. This is a lonely place for a city girl like you. Everything is lacking here. I can understand if you wish to leave me.
Alone, with my patients. And the boys. It's not what I meant.
Don't you know what a Jew I worry about? The people thought so highly of you before I came. Now, they say we are living in sin. My mother says, it's better to live this way, in the grace of God, than to be married in mortal sin. Your mother speaks beautifully.
In fact, I can almost forget what that horrid priest said about you in church. But other people, they're frightened by what that priest says. They're afraid.
They're afraid of being excommunicated. Even the parents of your students. Do you hear something? Anong ginagawa nyo dito?
Anong ginagawa namin dito? Ano daw ang ginagawa natin dito? Pasokan na po bukas, Maestro. Nandito po kami dahil pasokan na bukas.
Hindi ba kayo natatakot sa impyerno? Hindi ho, Maestro. Maestro, kayo na rin po nagsabi na ang karunungan ay walang silbi sa isang duwag.
Oo nga! Oo nga! Hindi yata kami duwag, maestro. At kayo namang mga magulang?
Aba, senyor, isang malaking karangalan para sa amin na maturuan ang aming mga anak na isang pantas na katulad nyo. Hindi ba? Oo!
Hindi ba? At arito po kami ngayon, sama-samang dumulog dito. Totoo po yun, senyor.
Totoo po yun. Hinahabili namin sa inyong mga kamay ang pag-aaral at edukasyon ng aming mga anak. Hindi ba?
Pabuhay si Sigur! Pabuhay! Orsera Medesteno Ano ang aking pagiging kapalaran? Piyan Tu vida no será más que una lucha continuada.
Alegrate pues que en la lucha se perpesiona el hombre. Ang buhay mo ay isang patuloy na pakikibaka. Maging masaya ka sapagkat sa pakikibaka ay ganap na mahuhubog ang tao. Muy bien.
Bravo! Music Gusto Sige. Gusto mo bang lansones, iho? Ayaw niya raw ng lansones. Ang gusto niya raw ay santol.
Santol. Joe, bitas ka ng santol. Por favor. Orami... Sisa, naalala mo ba si Manuel Orlac yung kasama ni Josephine ang una siya pumarito sa Dapitan?
Oo, bakit? Alam mo bang kalaguyo pala siya ng isang praile sa Maynila? Saan mo yung manasagap ang sisa na yan?
May tenga ang lupa, may pakpak ang balita. Kalaguyo ng isang praile. Hindi ko lang lubos na maintindihan kung paano yung naging kaibigan ni Josephine.
Si Josephine na naman nakikita mo? Hindi lang ako ang magtabaytan. Si Josephine mo ang nakikita. Bakit? Hindi mo naman siya itinatago, hindi ba?
Katulad ngayon, talaga mo siya mamalaki sa kabayanan ngayon alam mong kapagsimpansin na kanya kung di siya riyang may naangka. Hindi mo malang inisip sa sabihin ng ibang tao. Sasabihin ng ibang tao, ang importante ay maayos sa aming pagsasama.
Para sa akin, sapat na yun! At palinan sa'yo, kahit kami mga kapatid mo, kahit kami at aming mga anak, kaya tingin, usap-usapan na sa buong tapitan at skandaloso ang pagkasama ninyo! Skandaloso? Skandaloso! Scandaloso para sa marami dahil maganda yung pagsasama.
Scandaloso para sa iba dahil maayos ang aming buhay. Kung para sa mga isang udyan na kasanggap. Pero palagi managang angay.
Sabi ng galing ang Josephine na yan. Isang istangera. Isang yagit na lang galing sa Hong Kong na panpantin. dito ang siluwete makasilo ng iho ng buhay na pamilya. Maria, ba't ganyan ka magsalita?
Ekstanghera man si Josephine. Mabait siya. Mabait. Malalahanin at masunurin.
Ang ginagawa niya sa aking pag-alaga, ang ginagawa niya pagsunsun sa akin, hindi ang magagawa niya sa Pilipina. Masunurin? Hindi ba yun ang gusto mo, Pepe?
Isang taong hindi makikipag-away sa'yo? Maria, ano ka ba? Kahit eh! Hindi ka ba natataka, Pepe, ha?
Hindi ka ba natataka? Ang hikpit-hikpit ng otordade sa'yo. Ang hikpit-hikpit yan ay sa mga bisita mo. Kami ng salili mong dugot lamang ay hihirapan humigin ang permiso para pumarito. Ano?
Ano naman ang pagtasabi mo? Josephine mo, walang ka problema. Problema mo nakakabal sa dapitan.
Hindi ka ba natataka? Hindi ka ba natuspet siya? Si Manuela Orlac, ang kaibigan ni Josephine. Hindi lang siya kalaguyo ng mga prayle.
Espesyo ng mga prayle. Pag-iisipin mo sa Dapid ay parang pag-ispiya sa'yo. Tama na. At alam mo ba?
Mabuti na malaman mo. Nung nasa mandi si Josephine, madras siya lumalabas tuwing hapon kasama si Manuelo Orlan. At alam mo ba kung saan nagpupunta?
Ha? Hindi mo manaligit. At alam mo?
Alam mo ba kung saan nagpupunta? Palasyo ng aso bispo. Nakita sila. Kipag-uusap sa mga praile. Tama na, Maria.
Tama na. You're hurting me. Tell me the truth. Joe, you're hurting me.
Who are you really? What are you doing here? Joe, listen to me. Listen to me. The best!
I sent you! You are a spy! You're here to deceive me and betray me!
Chau! Chau! Chau! Listen to me!
Please let me explain. Don't you see? I did this all for you. I went to the archbishop's palace. That's why I spoke with the friars.
I pleaded with them. I asked them to pardon you. You lied to me. Liar!
Joe! Joe! I said...
I said forgive him! I said... I said... Please let him leave and his exile!
I pleaded and I pleaded. Joe, is that a... Tama na!
Titihan mo na ako! Joe. Joe. Joe, I love you, Joe.
I love you, Joe. Please don't leave me. Please don't leave me.
Ah! Jove! Jove! Jove! Joe!
Kapitalik! Si Josephine! Si Josephine!
Ang bata! Pepe! Ang alam mo si Jesus, sa Santa Maria na na Diyos, panalangin mo kami mong kasalan. Ang alam mo si Jesus, sa Santa Maria na na Diyos, panalangin mo kami mong kasalan. Ngayon, alam mo kami mamamadali.
Isa na ba? Nang pupunuhan ng grasya, ang Panginoon Diyos ay sumasayo. Bukod kang pinagpahala sa mga pahing lahat, at pinagpahala din ang anak mo, Jesus.
Santa Maria, nang Diyos, pagdala mo ang mga sanan, ngayon kung kami mamumatay, siya naman. Ang Panginoon Diyos ay pupunuhan ng grasya, at ang Diyos ay sumasayo. Bukod kang pinagpahala sa mga pahing lahat. Ipinibigay ko sa iyo ang pangalan ng aking ama.
Francisco, paalam anak. Patungo ko ka na sa isang lugar na walang mga mapangapi. Don Fernando Blumenfried, mahal kong kaibigan. May hangin, amihan na dumaraan dito. At sinasabing, ito'y damdala.
Pala. Pag-ibig na akong lumaya, pero dudo ako sa kinagal-tagal ng aking testiyaro na wala na ako ng pag-asa, makikita ko pa ang aking kalayaan. Maybe it's better this way, Joe.
If you go to Spain, and you find someone you fancy, you better marry her. Don't say that. Listen to me, Joe. Your sister Maria's right. Forget Maria.
She's back in Manila anyway. No, she's right. Better for you to marry someone else than to live like what we've been doing.
Hindi pa rin sumusukang ang iyon, Destiero. Mag-aapat na taon na siya dito sa Dapitan ay hindi pa rin siya tumitigil sa kanyang mga pakana. Maging doktor ng mga tropang Espanyol, maniniwala ka ba sa sinseridad ng ganyang alok? Bakit hindi? Itinakita na niya ang kanyang sinseridad dito sa dapitan.
Malinaw ang kanyang mga intensyones. Gusto niyang umugnay sa mga revolusyonaro ng Cuba. Gusto niya pumunta sa Cuba para pag-aralan ang revolusyon doon, para pagkatapos ay dadalhin niya ang revolusyon dito sa islas Filipinas!
Lo siento mucho, Don Pepe. Tungkol sa iyong kahilingan. Sumulat na ako sa gobernador general sa Manila.
Ngunit hanggang ngayon, wala pang kasagutan. Salamat sa iyong pagmalasakit, Don Ricardo. Huwag ka na magabala. Kaya limutan ko niyo mga bagay na yan.
Masaya na ako dito sa tapitan. Maraming dapat gawin dito. Senyor Mata, may ginawa akong riseta para sa Quiroz.
Pero tatapatin ko kayo. Hindi ko na may babalik niyang paningin. Kinalulungkot kong bumikay kayo ng malayo para marinig lang ito.
Salamat na rin, Doktor. At ikinararangal ko na nagsabi sa akin yan. Ayang mabunyeng si Doktor Ceresal.
Magpahinga muna kayo. Mayroon kaming kubo para sa mga tigang may nila. At mamayang gabi, panauhin ko kayo sa hapunan.
Maaari ka bang makausap pagkatapos ng hapunan? Sa'yo, Ployo. Ang tunay kong pangalan ay Pio Valenzuela.
Ako'y doktor din katulad mo. Kinala kita, Don Pio. Ang kaibigan natin bulagay, dinala ko rito para lamang hindi magsuspecha mga autoridades.
Ang talagang mission namin ay hindi ang kanya mga bulag na mga mata, kundi ang iyong mga... Matalas na paningin. Matalinghaga kong mong salita. Malinaw ang iyong mga mata, Dr. Rizal. Malinaw mong nakikita ang mga nangyayari sa ating bayan.
Gusto sana naming hingin ang iyong payo. Handa ako makinig. Naaalala mo ba nung ipatapon ka?
May apat na taon na nakalilipas. Mahirap makalimutan. Nung araw na lumabas ang balita, may apat na taon na nakararaan.
Nung araw na yun. Itinatag ang isang lihim na samahan. Ang kataas-taasang kagalang-galangang katipunan ng mga anak ng bayan.
Itinayo ito sa layuning may paglaban ng sambayanan ang kanilang kalayaan sa pamamagitan ng armadong revolusyon. Kami? At hinahamin kong ako'y miyembro din ito. Kami ang bunga ng iyong mga libro. Ikaw ang kinikilala naming inspirasyon.
Hindi ko yan hinangad. Dr. Rizal, pinapunta ako rito ni Ginuong Bonifacio para sabihin sa'yo na handang sumiklab ang himagsikan sa kahit na anumang oras. Tigilan ninyo ang kabaliwang ito.
Hindi pa handa ang Pilipinas sa revolusyon. Hindi pa hinugang sitwasyon. Saan kayo kukuha ng armas? Sa mga kaaway.
Sa loob ng apat ng taon. Kano karami ang armas ang naipon nyo sa ganyang paraan? Inaaming ko hindi sapat.
Inuulit ko sa iyo, Dompio. Sabihin mo sa iyo yung supremo. Natigilan na niya kabaliw ito.
Paano mo mapipigil ang pagsabog ng bulkan? Hindi na makatitiis ang taong bayan sa kanilang buhay alipin. Hindi na marerendahan ang kanilang galit. Handa na silang lumaban. Sa ayaw man natin o gusto, may armas man o wala, hisiklab ang himagsigan.
Dinadalan niyo ang taong... Bayan sa bangin. Satiyak na kamatayan. Kung ayaw mo silang mahulog sa bangin, bakit hindi mo kami bigyan ng lambat?
Ang payo mo, Dr. Rizal. Kawsapin ninyo may yaman, dahil kaya nilang bumili na ramas. Kawsapin nyo kaya may pinaganalan dahil may konti silang kalaman sa esensya militar. Matutulungan din nila kayo.
Umuho, pagsanay, na isang disiplina na mukbo. Yan lang ang may papayaw ko sa iyo. Paano ka, Dr. Rizal?
Nananahimik na ako dito. Hindi ka patatay. Ipimiki ng mga hinahin ng bayan.
May plano ang katipunan. Ipupusit ka namin mula rito. Itatakas ka namin sa Japon o sa Hong Kong. Tompio, kung gugustuhin ko, anumang oras ay makakatakas ako rito.
Pero ipinigay ko sa gobyerno ang aking palabad, Eonor, na hindi ako tatakas. Kung alis man ako, ang gusto ko ay sa marangal na paraan. Sa ayaw mo't sa gusto, ay idadamay ka ng mga praile sa mangyayaring kaguluhan.
Baka kung anong gawin sa'yo sa sandaling mag-alsahang sambayanan. Huwag ninyo ko lalahanin. Kung talagang puputo kong himagsikan, huwag na kayo nungin pa para lamang sa isang tao.
Don Pepe, Don Pepe, narito na, narito na ang sulat mula sa Gobernador General. Bumayag na ang gobyerno ng Espanya na manilipihan ka bilang doktor sa Cuba. Ito na amigo, ang pinakahintay mo. Noong isang taong ko pa ito hinihintay.
Pwes, nakuha mo rin. Ang gusto mo. Alam mong buo na ang loob ko na permanente na ako magdinaralit sa tapitan.
Ngayon ito. Akala ko pa naman matutuwa ka. Kung dumating ito noon, oo. Pero ngayon, para akong hinainan ang pagkain gusto ko.
Pero busog na ako. Don Pepe, pwede ka pa umatras. Ano na lang ang sasabihin ng gobyerno?
Humingi ako ng pabor. Pagkatapos inayawan ko. Nagbitiw ako ng palago de honor, Don Ricardo.
Pangangatawanan ko yan. Maghahandaan ako. Estabian. Sa isang buwan pagbalik ng vapor, naghihintay na ako sa daungan.
Pepe! Pepe! Salamat sa Diyos. Natapos ang inyong dya-siyero.
Matutuwang nanay dito. Malaya na siya, Josephine. Malaya na ang inyong Diyo. Pero bakit ka pa maghihintay na isang buwan?
Bakit kailangan pa hintayin ang susunod na barko? Malaya pa akong asikasuhin. May mapautang pa akong sisinilin.
Maghanap pa ako ng bibili ng lupang ito. Baka kung ano pang isipin ng mga otoridades. Baka kung ano pang isipin nila kung maglagay ka pa dito na isang buwan.
Baka magbagong isip nila. Pepe, bukas ay may aalis na pabor. Bukas ay may aalis na pabor. Huwag ka na maghintay ng isa pang puwan.
Kailangan pag-alis nun. Nakasagay ka na rin, Ton. Salve Talista y Bebe, tu salve, tu salve, adelante, tu marcharás, tu victorioso, todo elemento, marcha! Where did my tender childhood pass? In your valley where the flowers are painted It is a man who is a brutal tree Our mind is formed and remains With the body, our soul at the same time Salve Talisa, permanent and constant Always ahead, you will march Tu victorioso todo elemento, mar, tierra y viento, dominarás.
Ven a picar la playa de los años. Maestro Music Thank you for watching! Intro Music