Overview
Tinalakay sa lektura ang iba't ibang sistemang pang-ekonomiya at kung paano nila sinasagot ang pangunahing suliraning pang-ekonomiya ng alokasyon ng limitadong yaman.
Pangunahing Suliraning Pang-ekonomiya
- Lahat ng lipunan ay may suliranin sa tamang pamamahagi ng limitadong yaman.
- Apat na pangunahing tanong: Ano ang gagawin? Paano gagawin? Para kanino? Gaano karami?
Kahulugan ng Sistemang Pang-ekonomiya
- Institusyonal na paraan upang isaayos ang produksyon, pagmamay-ari, at paggamit ng yaman sa lipunan.
- Layunin nito ang pagiging episyente sa paggamit ng yaman at pagtugon sa kakapusan.
Mga Uri ng Sistemang Pang-ekonomiya
Traditional Economy
- Batay sa tradisyon, kultura, at paniniwala ng komunidad ang pagsagot sa tanong pang-ekonomiya.
- Pangunahing pangangailangan lamang (damit, pagkain, tirahan) ang tinitugunan.
- Ang produksyon ay ayon sa nakasanayan at simpleng pamamaraan.
- Halimbawa: Inuit, Aboriginal Australians, Bushmen.
Command Economy
- Sentralisado at kontrolado ng pamahalaan lahat ng desisyon sa ekonomiya.
- Pamahalaan ang nagtatakda ng produksyon, distribusyon, presyo, at sahod.
- Halimbawa: Dating Soviet Union, Cuba, North Korea.
Market Economy
- Malaya ang pamilihan; consumer at producer ang nagtatakda ng galaw ng ekonomiya.
- Presyo ang nagbabalanse ng supply at demand.
- Pribadong pagmamay-ari at malayang pagpili sa trabaho o produksyon ang umiiral.
- Pamahalaan ay hindi direktang nakikialam, kundi nagbibigay proteksyon sa karapatan at kontrata.
- Walang bansang may purong market economy.
Mixed Economy
- Pinagsamang katangian ng command at market economy.
- May malayang pamilihan, ngunit may kontrol ang pamahalaan sa ilang sektor.
- Pribadong pagmamay-ari at desisyon ay pinapayagan ngunit ginagabayan ng pamahalaan.
- Halimbawa: Estados Unidos, Australia, Pransiya, South Korea, Pilipinas.
Key Terms & Definitions
- Sistemang Pang-ekonomiya — Paraan at kaayusan sa pag-aayos ng produksyon, paggamit, at pamamahagi ng yaman.
- Traditional Economy — Ekonomiya batay sa tradisyon at paniniwala.
- Command Economy — Pamahalaan ang may kontrol sa lahat ng gawaing pang-ekonomiya.
- Market Economy — Malayang galaw ng pribadong sektor at pamilihan ang umiiral.
- Mixed Economy — Pinagsamang sistema ng market at command economy.
Action Items / Next Steps
- Basahin at suriin ang mga halimbawa ng bawat sistemang pang-ekonomiya.
- Alamin kung anong sistema ang umiiral sa Pilipinas at bakit.