Rond 1500 begint er een nieuwe periode in de westerse geschiedenis, de vroegmoderne tijd. En het eerste tijdvak daarvan is tijdvak 5, de tijd van ontdekkers en hervormers. En in deze video gaan we kijken naar een kenmerkend aspect dat te maken heeft met die ontdekkers, het begin van de Europese overzeese expansie, oftewel de ontdekkingsreizen.
Want ja, tot 1500 of tot ver in die 15e eeuw was het wereldbeeld van de West-Europeanen behoorlijk beperkt en dat zie je bijvoorbeeld op deze kaart hier uit 1459. Dit is de bekende wereld voor de Europeanen op dat moment. En je ziet al, dat lijkt nog niet echt op de wereldkaart zoals wij die kennen. Wat zijn dan de voor de Europeanen bekende gebieden?
Nou ja, Europa herken je, alhoewel Scandinavië misschien ook niet helemaal klopt. Noord-Afrika, tot aan de Sahara was bekend. En het Midden-Oosten, daar kwamen de Europeanen ook veel.
Denk terug aan tijdvak 4, die uitbreiding buiten Europa in de vorm van die kruistochten. Maar je ziet dus, hoe verder je naar het zuiden of naar het oosten gaat op deze kaart, hoe minder ervan klopt. Sterker nog, er ontbreken ook gewoon continenten zoals Amerika en Australië.
De Europeanen hadden dus een beperkt wereldbeeld, zo rond 1459. Maar dan pakken we een kaart bij van iets meer dan 40 jaar later. En dan zien we dus dat dat wereldbeeld behoorlijk al is veranderd. Want dan klopt Afrika ineens, India zien we op de kaart goed verschijnen. En we zien links op de kaart ook al een nieuw continent opdoen, de kustlijnen van Amerika.
Nou ja, hoe kan dat? Wat gebeurt er precies? Dat heeft alles te maken met die Europese overzeesexpansie die dus in deze periode plaatsvindt.
En die is eigenlijk het gevolg van twee ontwikkelingen. Want in Europa waren specerijen en ook andere producten zoals Seide uit Zuidoost-Azië, die waren zeer gewild. Maar er waren twee dingen die in die 15e en 16e eeuw plaatsvonden.
En het eerste is dat de landroutes vanuit Zuidoost-Azië minder toegankelijk werden voor Europeanen. Die producten die kwamen dus over land in de middeleeuwen en die gingen dan door dat grote Mogolse Rijk, wat je daar op die kaart ziet. Maar ja, dat Rijk valt uit elkaar en daarom wordt het lastiger om daar te reizen. En bovendien ging het via Arabische tussenhandelaren. En ja, die Arabieren die gingen steeds hogere belastingen vragen aan die christelijke West-Europeanen.
En daardoor werd het dus ook lastiger om op die manier te handelen. En tegelijkertijd kwam er uit die Arabische wereld allerlei... kennis over nieuwe instrumenten die je kon gebruiken om te varen.
En er werden betere schepen gebouwd. En die nieuwe technologieën die maakten de zeevaart veiliger en sneller. Schepen werden zeewaardiger.
Nou en deze twee dingen samen, die zorgden er eigenlijk voor dat de Europeanen zeggen van ja, als we niet over land kunnen en we hebben nu betere manieren om over zee te gaan, dan gaan we zelf op zoek naar nieuwe routes om in Azië te komen, om daar die producten te gaan halen. En dat is het begin. Van de Europese overzeese expansie. En expansie betekent uitbreiding. En dat zie je hier op deze kaart ook.
Hier zie je eigenlijk die beginperiode. En dan zie je dat er twee landen mee beginnen. Ten eerste Portugal.
Die beginnen vanaf het begin van die 15e eeuw. Langzamerhand die kust van Afrika te verkennen. Steeds verder naar beneden toe.
En dat zie je ook op dat kaartje. Die groene gebieden met die jaartal erbij. Wanneer de Portugezen eraan komen.
En er een kleine handelspost stichten. En we zien dus ook dat de Spanjaarden. Aan de andere kant van de wereld, in Amerika uiteindelijk een groot rijk stichten. Van Mid-Amerika helemaal tot in Zuid-Amerika.
Deze twee landen beginnen er dus mee met die overzeese expansie. En de vraag is natuurlijk waarom gaan zij dat dan precies doen? Wat zijn daar de motieven voor? Nou dat is ten eerste natuurlijk een economisch motief. Het ging al over die handel in die specerijen en andere producten.
Dus dat was iets waarom die, dat wilden die Europeanen graag zelf gaan halen. Want er was heel veel geld mee te verdienen. Er was veel vraag naar in Europa. En in bijvoorbeeld Amerika werden al snel goud- en zilvermijnen ontdekt.
En dat was natuurlijk ook wel heel erg lucratief. En eigenlijk alles waar geld mee verdiend kon worden, dat was wel een reden om die dure en toch ook wel gevaarlijke en onzekere ontdekkingsreizen aan te gaan. Maar dat was niet de enige reden.
Er was ook een politieke reden. Je zag het al op dat kaartje net. Die Spanjaarden die veroveren een groot rijk. Je kon op deze manier je macht, je rijk uitbreiden.
Maar het waren christenen. En ze wilden ook graag het christelijk geloof verder verspreiden over de wereld. Dus dat is ook een belangrijk motief voor die Europese overzeese expansie. En deze motieven zie je bijvoorbeeld ook terug bij die eerste reis van Columbus, die dan zogenaamd Amerika ontdekt.
Ja, daar wonen natuurlijk al lang mensen, maar hij komt er als eerste westerling in een paar honderd jaar komt hij daar weer aan. En dan zien we hier een gravure van eind 19e eeuw, behoorlijk geromantiseerd. Maar dan zie je dus dat Columbus daar zit. knielend met het fanel van de Spaanse koning erbij, van zo, dit stuk land dit is nu voor de koning van Spanje. Dus zo zie je dat politieke motief.
En als je goed kijkt, zie je achter dat fanel, zie je daar een monnik staan met de Bijbel in zijn hand. En daar zien ze ook dat culturele motief, die verspreiding van het christelijk geloof terugkomen. Nou, dit alles zorgt ervoor dat de Europese macht en invloed in de wereld verder uitgebreid wordt.
Als we die kaarten weer bijpakken, dan zie je dat heel duidelijk. Maar dan zie je ook wel grote verschillen op de wereld. In Amerika zien we dat de Europeanen grote gebieden veroveren.
En dan nemen ze dus oude rijken, zoals het Aztekse Rijk of het Inka Rijk nemen ze in. Dat wordt eigenlijk gewoon vernietigd. En in Afrika en in Azië, dan zie je dat ze veel meer aan de kustgebieden blijven.
En dan blijft het... beperkt is tot factorijen, handelsposten aan de kust. En dan zijn het ook vooral handelscontacten. Ook daar wordt er regelmatig wel gevochten om die handel af te dwingen...
en om zo'n kustgebied in handen te krijgen. Maar je ziet dan niet die grote rijken die je in Amerika wel ziet. Wat zijn dan de gevolgen verder nog van die Europese overzeesexpansie? Want we zagen dus al die rijken ontstaan. Ten eerste zien we dus dat de handel heel erg toeneemt.
Ten tweede zien we dat de Europeanen... over de hele wereld gaan handelen en deel gaan nemen aan de handelsnetwerken die er bijvoorbeeld in Azië al waren. En zo ontstaat er langzamerhand een wereldeconomie. En al heel snel gaan de Spanjaarden allerlei plantages aanleggen in Amerika om daar zelf gewassen te verbouwen die dan weer naar Europa vervoerd kunnen worden.
In eerste instantie gebruiken ze daar de Indeemse bevolking voor, de Indianen, die worden gedwongen om daar te werken, dat zie je hier op deze grafuren bijvoorbeeld. Maar al snel blijkt dat die niet goed bestand zijn tegen dat harde werk. En dan beginnen de Europeanen op grote schaal Afrikaanse slaven te vervoeren naar Amerika.
Om daar op die plantages te gaan werken. Komen we in een later tijdvak nog uitgebreid op terug. Maar dat begint dus hier, aan het begin van die 16e eeuw al.
Wat zien we verder? Nou ja, dat is de sociale verhouding echt al op zijn kop gezet worden. Eigenlijk op een wereldschaal.
Want die inheemse volkeren in Amerika, maar ook in Afrika en Azië. Die worden echt met geweld ondergeschikt gemaakt aan de Europeanen. En er worden dus grote aantallen Afrikanen die tot slaaf gemaakt zijn naar Amerika verscheept. Verder zie je dus dat dat wereldbeeld van de Europeanen gaat veranderen.
Dat zagen we al in een van die eerste dingen van de video. De kennis van de wereld, hoe de kaart eruit zag, maar ook wat voor mensen en wat voor dieren en planten daar leefden. Die wordt veel uitgebreider.
Dus ze krijgen echt een ander beeld van de wereld. En dat christendom dat groeit dus uit. tot echt een wereldreligie.
En hier zien we bijvoorbeeld de allereerste kerk die in Amerika ooit gebouwd is, in Santa Domingo, de hoofdstad van de Dominicaanse Republiek. Hij staat er nog steeds, maar ja, daarmee, door die Europese overzeese expansie, wordt dus een groot deel van de wereld bekeerd tot het christendom. Ja, en ik hint er al een paar keer op en je ziet dat hier ook op deze dia eigenlijk ook al wel staan.
Dit is niet iets wat even plaatsvindt en daarna geen gevolgen meer heeft. Nee, dit staat in eigenlijk een langer verhaal. Laten we dus kijken wat de verbanden zijn van dit kenmerkende aspect, het begin van de Europese overzeese expansie, met andere kenmerkende aspecten.
Ten eerste zien we dus dat in dat tijdvak zelf, in die 16e eeuw zelf, dat die Europese expansie dus bijdraagt aan een nieuw wereldbeeld dat verandert. En ook zien we dat die Europese overzeese expansie bijdraagt aan dat begin van die nieuwe wetenschappelijke belangstelling. Want mensen zijn behoorlijk nieuwsgierig en ze doen allerlei nieuwe kennis op over de rest van de wereld. Maar tegelijkertijd is het ook iets wat door de tijd heen heel erg speelt.
En de lange lijn van de geschiedenis. Want we zagen in tijdvak 4 al in de late middeleeuwen. Dat je daar dat kenmerk en respect had dat te maken had met die kruistochten.
Voor het eerst ging Europa in lange tijd weer buiten de grens van het eigen continent kijken. Al waren het dan wel zeg maar net over de grens. En nu gaan ze dus in tijdvak 5 een stap verder door ook over zee te gaan varen.
En dat leidt er dus uiteindelijk toe. En ik noemde het begrip net ook al. Dat er in die 17e eeuw echt sprake zal zijn van een wereldeconomie met wereldwijde handelscontacten.
Waar niet alleen Spanje en Portugal aan meedoen, maar waar ook allerlei andere Europese landen aan meedoen. Maar goed, daar komen we later nog op. De links van al deze video's, die vind je in de beschrijving onder deze video. Dus dan kun je die ook nog eens terugkijken als je het als één geheel wil zien.
Onder de video vind je ook de beschrijving van een paar goede doelen. Ik help jou nou met deze video, maar samen kunnen wij ook anderen helpen. Dus als je af en toe een keer een leuke donatie wil doen om mij te bedanken, doe dat dan aan die goede doelen die hieronder staan.
Ze zijn hartstikke tof. En voor de rest, let goed op bij je geschiedenis. Verwerk de informatie uit deze video lekker actief. Ben lief voor je leraar en tot de volgende keer.