Overview
Deze les behandelt de regels en werkwijze voor de systematische naamgeving van organische verbindingen volgens IUPAC, inclusief stamvorming, hoofdgroepen, nummering en uitzonderingen.
Soorten Namen
- Er zijn triviale (traditionele), semi-systematische en systematische namen voor stoffen.
- De systematische naam is gebaseerd op de structuurformule van de stof.
Regels voor Systematische Naamgeving
- De hoofdnaam komt van de langste niet-vertakte koolstofketen met de belangrijkste functionele groep.
- Zonder functionele groep krijgt de langste keten de alkaannaam (methaan, ethaan, propaan, etc.).
- Dubbele bindingen worden aangegeven met -een, drievoudige bindingen met -yn.
- Cyclische verbindingen krijgen het voorvoegsel cyclo- (bijv. cyclohexaan).
- Aromaten en polycyclische verbindingen hebben eigen stamnamen, zoals benzeen of naftaleen.
- Vertakkingen worden als substituent met -yl aangeduid (bijv. methyl, ethyl).
Functionele Groepen en Nummering
- De langste keten met functionele groep bepaalt de stam.
- Functionele groepen die als hoofdgroep gelden, krijgen een uitgang (bijv. -ol, -al, -zuur).
- Het plaatsnummer van de functionele groep komt vlak voor de uitgang (bijv. butaan-2-ol).
- Bij meerdere functionele groepen en bindingen zo laag mogelijke plaatsnummers kiezen.
- Sommige groepen (zoals halogenen en nitro) worden alleen als voorvoegsel genoemd.
Naamopbouw en Notatie
- Complete naam: zijketens, functionele groepen -- stamnaam -- dubbele/drievoudige binding -- hoofdgroep-uitgang.
- Nummers worden met komma's aangegeven: 2,3,4-
- Voorvoegsels (zoals di-, tri-, cyclo-) worden met streepjes geschreven.
- Overbodige plaatsnummers worden weggelaten (bijv. propanon ipv propaan-2-on).
Werkwijze Naamgeving
-
- Bepaal de stam (langste keten met meeste groepen en bindingen).
-
- Bepaal welke functionele groepen uitgang, voorvoegsel of tussenvoegsel krijgen.
-
- Ken plaatsnummers toe aan alle groepen en bindingen.
Voorkeursnamen en Uitzonderingen
- Soms wordt de triviale naam als PIN (Preferred IUPAC Name) gebruikt.
- Er zijn uitzonderingen waarbij niet-systematische namen de voorkeur krijgen (zoals acetaat voor ethanoaat).
Key Terms & Definitions
- Triviale naam — traditionele veelgebruikte naam voor een stof
- Systematische naam — naam afgeleid van de structuurformule volgens IUPAC-regels
- Stamnaam — basisnaam van de langste koolstofketen
- Functionele groep — groep in een molecuul die de chemische eigenschappen bepaalt
- Substituent — zijketen of groep die aan de hoofdketen vastzit
- PIN (Preferred IUPAC Name) — officiële IUPAC-voorkeursnaam
Action Items / Next Steps
- Maak oefeningen met het systematisch benoemen van verbindingen volgens de stappen.
- Bestudeer de tabel met prioriteiten voor hoofdgroep-uitgangen en herken deze in voorbeelden.