Buhay ni Heneral Luna

General, ako Ben Hernando po. Ben, anak ka ng komandante. Ipagpumanhin mo at pinaghintay kita. Walang anuman po. Kinararangal ko po makapanayam kayo. Para saan na nga ulit ito? Balak po namin gumawa ng periyodiko. Tulad ng ginawa niya sa ala. La Independencia. Opo. Gusto po namin kasing tapusin ang nasimulan ninyo. Naisip po namin gawing paksa ang buhay nyo para sa unang artikulo. Baka maging nobela yan, Iho. Sige, maupo ka na. Ano sa tingin mo? Si Juan, yung kapatid ko, ang nag-isip ng tabas. Ako mismo ang nagbayad nito. Kakaunti ang salapi ng hukbong sandatahan, pero... kailangang ipakita natin sa mga Amerikano na kagalang-galang tayo. Anay! Saan ang galing to? Mga bagong unuporme po, galing kay Henera Luna. Anong bagong unuporme? May unuporma na tayo. Pinag-isa po ni Henera Luna ang disenyo para magkaisa po ang kilusan. Ang makikinig sambog na yun. Pinag-utos din po ito ni Presidente Aguinaldo. Buti naman po iisa lang po itsura ng mga sundalo natin. Malaking trabaho ang pagkaisahin ang bansang Watapotakoven. May balita nga daw pong magpapasyahang gabinete tungkol sa mga Amerikano. Mas madali mo pong pagkasundoyin ang langit at lupa, Hoven, kaysa dalawang Pilipino tungkol sa alinmang bagay. Senyor Presidente! Walang pupuntahan ito! Habang nagtatalo tayo dito, lalo lamang lumalakas ang pwersa ng mga Amerikano! Lusubin na natin sila habang kakaunti pa lamang sila, kahit ikamatay ng karamihan sa atin, mapapalayas natin sila sa Maynila at mapapasakamayin natin ang Intramuro! Tawag na natin mga katatig bayan! Meron tayong 40,000 kataw! 20,000 lamang ang mga Amerikano. Madali natin silang mapapatal si Sam. Baya na ito! Ay padala ko na sa Tawag, Tuerias at Bueng Camino para makipag-uusap ng kapayapaan kay General Otis. Tinaglalaroan lang nila tayo. Ang balita ay may paparating pang 7,000 sundalo na magpapalakas sa kanilang puwersa. Sir! Tingnan nyo, tama si General Luna. Kailangan na tayong kumilos. Kaya't e! Kaaway din ng Espanya ang Amerika. Ang kaaway ng aking mga kaaway, tuturing kong kaibigan. Inalaban ng Amerika ang Espanya sa Cuba. Sinakot ba nila ang Cuba? Hindi. Tinulungan pa nila ang mga Cubano na sipain ng Espanyol. Wala tayong dapat ikatakot. At pagbigyan naman natin na magkakaroon tayo ng kapayapaan. Es un maricon. Uy, Ben, sanyor paterno. Walang umiiral na mag-isa, Ben. Lahat ng mga naona sa atin, inialay nila ang buhay nila para sa kalayaan. Kung Spanya talaga ang alaban ng mga Amerikan, bakit hindi silang makiisa sa atin? Bakit pinipigilan niya tayong pumasok sa Intramuros? Sa't-ayon ako kay Senyor Paterno. Pinipili ko ang kapayapaan. Bulag! Sa halip na nandito tayo ngayon mga nakaupo, nandun sana tayo sa labas nangangalap ng armas. Humuhukay ng trinsera. Tinuturoan ng ating mga kababayan para lumaban. Huwag kayong maniwala sa matatamis na salita ng mga Amerikano! Walang puwang ang bulag sa gabinete na ito! Paano ang aming mga negosyo? Kapag nakapaglaban kami, babagsak ang ekonomiya. Paano namin mapapakain ang aming mga pamilya? Negosyo o kalayaan, bayan o sarili, pumili ka! Kilala kita! Kasali ka sa gobyerno sibil ng Kastila at ng manganib ang Espanya, lumipat ka agad ng Bakod at ngayong tayo naman ang manganib, makikisipin ka naman sa bandila ng Amerika! Hahaha! Tigil ka na! Lahat tayo yung may interes. Tao lamang tayo. Uy! Paano ninyo nasisikmurang pag-usapan ng negosyo kung mangalipin tayo sa sarili nating bayan? Minamahal ko yun ang ating bayan. Hindi! Hadas! Sa ngayon ay kakampi natin ang Amerika. Nangako sila sa akin sa Hong Kong. Gagawin ang Amerika ang lahat. Maunahan lamang niya ang ibang mga bansa na may pagnanasa sa Pilipinas. Get ready! We'll begin in an hour. Fall in! Hintay na lang natin matapos ang Treaty of Paris. May delegado ba tayo sa Paris? O kahit nagpagbasid man lamang. Para kayong mga birhen na naniniwala sa pag-ibig ng isang puta! Sabihin mo sa ating mga kababayan na hindi nakakamit ang kalayaan sa pag-aaruga sa kanilang mga mahal sa buhay. Kailangan nilang magbaya. Ano pong kabayaran? Dugo at pawis. Kailangan nilang tumalon sa kawalan. Senyor Presidente, ipagpamanhin po ninyo ang pagtataas ko ng boses. Aaminin ko na may batayan ang pagdududan ng lahat. Hindi masama maghintayin, ngunit hindi rin masama kung palalakasin ni General Luna ang ating puwersa militar. Mga ginoo, ipagdasal natin ang kapayapaan. Ngunit pagandaan natin ang digmaan. Welcome to Manila, man! She's ours! Take a rest. Man, look alert! Up! I said up! Ako! Ako! Mga gino, pinaputokan ang mga Amerikano ang ating mga tauhan sa Santa Mesa. Nilusog na rin nila ang sanuan, pako at pandakan at iba pang karating bayan. May kasunduan na rin sila sa mga Espanyol sa loob ng Intramuros. Tuyo'y camino! Marquelles! Kung magsak na ang Maynila, nasa kamay na ng mga Amerikano ang lungsod. General Luna, ikaw na ang bahala. Sa mga kamay mo na ang labanan. Paano akong lalaban? Kakagating ko sila? Matutulungan ba ako ng mga makabayan na katulad nila? Vamanos! Ben Camino! Paano may nangyari to? Ano gagawa natin? Hindi natin sila kinangusap muna, maman. Isang malaking karangalan ng ipaglaban ng ating inang bayan. Huwag tayo magdadalawang isip. Adelante, compatriotas. Ang magtagumpay o mamatay. America is destined for better deeds. It is our unparalleled glory that we have no reminiscences of battlefields, but in defense of humanity and the oppressed of all nations, of the rights of conscience, the rights of personal enfranchisement. Now Reynolds described no scenes of horrid carnage where men were led on by hundreds of thousands to slay one another. Nor have the American people ever suffered themselves to be led on by wicked ambition. to spread desolation far and wide that a human being might be placed on a seat of supremacy. We are the nation of human progress, and who will, what can, set limits to our onward march? It is surely the manifest destiny of the United States to lead in the attempt to make this spirit prevail. Pagkakataon ang mga Sa sabangan mo, Kaliwang Hanay! Nagpadala ka ng mensahe sa mga tagakawit at sabihan mo si Captain Julino na agapan niyang Kaliwang Hanay. Walang dapat makalusot na kaaway. Sabay-sabay ang pagpaputok! Huwag kayong banghihinan, Alok! General, mas madali po siguro yun kung mas maraming pambuhay sa paligid namin. Itatawag ko ng mga taga-kawit. Naku po! Saan mo punta? Mga duwag bumalik kayo! Mas matapang pa yung mga babae dito! Magsibalik kayo dito! Ikaw! Ikaw! Ano ka ba ni Ben Camino? Ha? Lumama ka! Lumama ka! Iyos ni puta! Lumaman kayo! Huwag mawalan na loob! Hanggang sa mamatayan! Huwag kang gagalaw! Huwag kang gagalaw! Pagpagmanin niyo po! Huwag ka muna magsasalita! Bruce ka! Bruce ka! Dali niyo ito sa likod! Huwag ka! Peli ko! Peli ko! Uy, bis! Pag-iiyan na siya! Tenyente, para sa katapangan sa larangan ng tigmaan, itinataas kita sa ranggo ng Korolel sa ngalan ng hukubog sandatahan ng Republika ng Pilipinas. General... Pag-iiyan niyo na siya. Salamat po. Sadali! Anong balita? Colonel, ayaw sumulod ni Anolino. Colonel! Ano ba si Berto? Anong balita sa Kawit? General, ayaw po sumunod ang brigada ng Kawit. Ayaw po kay Kapatid Hanun Lino. Wala daw siya natatanggap ng mensahe mula sa Presidente. Sabo! Punin mo ang kabayo ko. D'roska, mayaw mo ka dito. Ipagtanggol mo ang linya ito! Kaya mo yan, Kapatid! General! Siya pa parating! Please! Manay! Please! Tingnan mo itong mga tangang ito. Nasaan si Anolino? Nagsisimatayan ang mga kasamahan ninyo. Naglalaro pa kayo baraha? Nasaan ang kapitan ninyo? Tumayo kayo na maayos pag kinakausap kayo ng general! Nandun po si kapitan. Ramon. General. Bawayan mo ng mga armas itong mga dog na ito. Tanggalan mo ng ranggo, Tigapos. Magandang hapon, Kapitan. Kamusta ang siyesta? General. Nakakaintindi ka naman ng Tagalog o Espanyol, di ba? Oo po. Ay putang ina mo! Bakit hindi mo sinunod ang utos ko, Odido? Alam mo ba? Kung ilan ang taong patay at sugatan ngayon dahil sa katangahan mo? Si Presidente, aginado lang po ako. Susunod na utos. Alam mo ba ang unang artikulo ng patakaran natin? Hindi po. Hindi po. Artikulo 1. Ang hindi sumunod sa utos ng punong Heneral ng Digmaan ay tatanggalan ng ranggo at ipapapatay ng walang pagliliti sa husgado militar. Ikaw yun, kapatid. Ah! Kahawaaw ang mga sundalo ng Kawit. Nasa maling ulo ang utak ng inyong pinuno. At hindi naman gano'n kalaki ang utak niya. Pumalik na nga tayo sa laban. Get these men to the other flank! Right sir! I need five men! Cut! Larry, you're way off range! And you cross-eyed? I'll get a fix on those threats! Alright, General! Ready! Aim! Fire! Bah! Ag-ubusta ang mga bala nyo! Pumataan dito pag-uubog ikaw mga puting itlog nyo! Hindi sila kaya! Tumahin ka nga! Hoy! Bapak mo yun mo! Ipag pa- Putang ina! Hoy! Bumalik kayo dito mga litet! Ina! Bumalik kayo doon! Bilisan nyo! Bilisan nyo! Puli nga mas! Buti nga! Huwag panghihinaan ang loob! Ibaan ang jindet! Bagal! Bagal! Please help! HINAL! Pagyong pabayaan na general! Sugod! Sugod mga kapabayaan! I'll be damned. Have your men concentrate their fire on that man. Let's have as a general for dinner tonight. Fire at will! Fire at will! Enough! Aaaaaah! Oh, fuck! Fire! Fire! Did we get him? Not sure, General. Bakit mo ko pinigilan? Hindi ko pala kikita! Mga Amerikans! Looks like he's still alive, sir. Goddammit! Nandito niyo po. Para sa inyong bayan! Luso! Help! Can we engage them, General? Nah. We'll lose too many men. Let's give them this one. Besides, it'll be dinnertime soon. Go! Hahaha! Umakadras na sila! Mabuhay ang Pilipinas! Mabuhay! Hindi tayo nanalo pa ako. Alam ko, General. Pero tingnan mo sila. Ganap na sundalo na sila at kailangan kanila. He must be the bravest man I've ever seen or the looniest lunatic this side of Frisco. His men were hightailing it back until he started his suicide charge. Goddamn! Should have picked him off. Yeah. Well, no matter. We've seen him in action. We cannot afford to underestimate the enemy. It's been days now. His position's still holding up? To this day, well planned and executed. He must have read the same books we did. Hell Arthur, you should have picked them off. Yeah! Damn skeeters, they're bigger than hummingbirds. Men are falling like flies. Dysentery, cholera, malaria, heat stroke, 200 and counting. And the food, we've got to do something about the food. That'll come with reinforcements. Then, we'll get that Aguinaldo. We've got to get that Luna first, once we get him. Their military will fall like a house of cards. We're being courted, you know. Some of the leaders in the Philippine Army, the malcontents, they want to sit down and talk to us. Pinahiyaan niya ang kapitan ko sa harap ng mga tauhan niya. Sabi niyo kayo lang susundin namin, Senyor Presidente. Hindi na nating kayang mawalampan ang tao. Huwag kang mag-alala, Tomas. Ibabalik ko ang kanilang mga ranggo. Maraming salamat, Senyor Presidente. Kailangan magkawin tayo sa baliw na lunang yun. Pinahiyaan niya tayo, mga kabitenyo. We should take this malcontent to its logical conclusion. Little nudge here, big smile there. What's he talking about? Business, Arthur, business. The leaders of this here island are businessmen. They need what we have to offer. You saying they would sell out their own kind? There's only one kind of interest. The bottom line, it's a carrot on a stick. Divide and conquer. All this trick in the book. Mga kasama ko sila. Mga tauhan sa kawit. Alam kong kailangan ng disiplina, pero kung paano niya ginawa ang pagpapahiyaan. Kahit ano pang sabihin natin, may nagagawa si Luna. Hindi ko siya maintindihan. Anong gagawin natin sa kanya? Tulungan siya. Pareho pa rin naman ang ating layunin. Maiba ba pa tayo magagawa? Paanong kayabangan niya? Nasubukan mo na bang hulihin ang hangin? Pag sinasabi ng iba, hinahanap niyo daw po ay digmaan. Pero ba't hindi po kayo magkompromiso? Hindi po ba mas madali yun? Isinusuka ko ang digmaan, Hoven. Pero ang kompromiso, magbubulag-bulagan ba tayo sa kalaban? Hindi titigil ang pagdagsa ng mga Amerikano, Papo. Unti-unti tayo maubusan ang pwersa. Kaya kailangan paghandaan na natin tong huling laban na ito. Malino po ang plano, General. Sapat naman po ang binabalak ng trinsera sa hilaga ng ilog ng bagbag. At lalong mas mahalaga itong hukay magmula Kaloocan hanggang Novaliches. Habang natataranta ang mga Amerikano, aatras tayo papuntang norte. General. Ano? Una po sa lahat, wala po tayong sapat na tao para maghukay ng ganito kalawak. Kailangan po natin ng mga dalawang libong taong may kanya-kanyang pala, pikot, aserol para lang matupad ang unang bahagi ng plano. Pangalawa po, sa tingin ko hindi sasangayon ng presidente. Lalo na sa hukay mula, kaloocan, hanggang nabaliches. Tatlong araw. Po? Bigyan niya ako ng tatlong araw. Kapandante! Kapitan! Alam ng mga Amerikano kung bakit natin ipinaglalaban ang ating kasarinlan dahil buong tapang at buong bangis din nilang ipinaglaban sa kanila. Iba ba tayo sa kanila? Wala ba tayong karapatang magpungay ng malayan? Kaya hindi ko mapapatawad ang ginagawa nilang pananakong. Umalang na! Artikulo 1. Ang hindi sumunod sa utos ng punong Heneral ng Tigmaan ay tatanggalan ang ranggo at ipapapatay ng walang pagliliti sa husgado militar. Nakapagpahinga ka na ba? Pasensya na po General. Pauwi na po tayo? May tatlong kampo pa tayong pupuntahan. Mahulang galang na po. Ayakating gabi na. Kaya bilisan mo kapatid. General! General! Magandang umaga pa ako. Mukhang nanggaling kayo sa labanan. Albusal. Meron po. Meron po nakahanda dyan. Hindi para sa akin. Para sa kanila. Dalawang libo? Apat. Apat? Kapitan, salamat sa tulong. Hindi naman po kami pwedeng tumanggi. Pag di daw po kami samama sa kanya, apatayin daw niya kaming lahat. Ang tawag nga po ng iba sa kanya, Heneral Articulo Uno. General, kailangan po magpadala ng tauhan at gamit sa bataan. Meron akong tatlong pulutong na reserba sa Bulacan. Pwede na silang umalis bukas. Walang galang na, pero kailangang umabot sila bago maglinggo. Walang pakpak ang ating mga sundalo, Paco. Gawin ang bahala rito, General. Anong gagawin mo? Kukuha kami ng tren. No, no! Over there! The copper goes there! How many times you started to beat me? Naran, marunong ba kayo mag-Ingles? Excusez-moi? Ah, yes, what is it? Allez-vous froncer, monsieur? Ah, un peu, oui. Bonjour, je suis le General Antonio Luna, Commandant General de l'Armée des Ch- Oui, oui, que puis-je faire pour vous? Oh, damn it to hell, I said it right there! Allez, do-en-dien! Il faut... It's necessary to have extreme patience with the ambulance. So, yes, what is it? That train. Sequestered by the Americans, yes. I'm not quite sure. You're quite not sure? That's quite correct, sir. I am quite sequestering that train. You're what? Don't be absurd, sir. I mean sequestered. Biliw do'yo, Henry. Absurd! Absurd! Commandant General of the Philippines absurd! Arrest him! Huh? Wait, wait, wait. See here. My passport. Read the signature on that document. Oh my goodness! Signed by Secretary of State, Lord Salisbury. None other. So my dear chap, if you'd just release me... Nauubusan na ako ng ingles. Arestuhin niyo na, tangin na naman, oh! Sige na! Ramilo! Ingles, ingles, imaw ko sa bayang kopunyata! Para mas masarap pa rin ng ensaymada dito. General, ano, handa na lahat? May problema po tayo. Ano, mga Amerikano? Hindi po, mga opisyal po natin. Inibitaan po nila mga pamilya at kamag-aanak nila na sumakay ng tren. Wala na pong masasakyan ng mga tauhan natin. Ay, pinyeta! Mas bagay yan si Imada dyan. Dabe! Dabe! Dabe! Inutil! Hindi tayo mga mamasyal! Baba! Baba! Baba! Baba! Baba! Baba! Maala-ala ko lang ngayon, sumasakit ang ulo ko. Ganun naman po ang mga Pilipino. Laging inuuna ang pamilya. At yun din ang sakit natin. Kaya nating magbuwis ng buhay para sa pamilya, pero sa isang prinsipyong makabayan. Mabibilang ko lang ang sundalong na kilala kong tunay na makabayan. Minsan sa isang labanan sa Malabon, pansamantala tumigil ang putukan para maghaponan ang dalawang kampo. May isang Amerikanong koronel na kumakain sa loob ng isang bahay. Good God! What is this? I don't know, sir. The locals seem to love it. Break out the rations, Private. Yes, sir. This stuff smells atrocious. Tingnan natin kung sino matapang sa mga tawahan natin. Ngayon, may pagkakataon tayong patunayan ng galing ng ating hukbo. Sinong gustong sumugod sa kalaban? Naghahaponan sila ngayon. May isang koronel sa loob ng bahay sa dahong kanlura ng bayan na pwede nating takutin. Sinong gustong sumugod? Wala ba sa inyong mga kabayan? Wala ba sa inyong nagnanasang ialay ang kanyang buhay para sa Pilipinas? Pangalan? Garcia po, General. Bihira ang katulad ni Teniente Garcia. Ang Pilipinong handang gawin ang lahat para sa bayan. PLEASE SUBSCRIBE! Where is this coming from? Yes, sir! General, bakit hindi mo nalang pinapatay kay Garcia yung opisyal? Sapat nang malaman ng mga Amerikano na hindi tayo natatakot sa kanila! Oya Pilipinas! Oya! Ipasok na yan si Garcia sa mga tiradores. Pasado yan! Oya! Ganun lang bang lahat ng mga Pilipino? Marami naman po ang katulad niya. Hindi sapat ang bilang nila, Ven. Adelante! Neral, oras na po. Ah, magpatuloy na lamang natin ito bukas, Ven. Salamat po, Neral. May mga lasing ho kagabing nang gulo sa bayan. Nagkasuntukan ho, e kailangan ho silang arestuhin. Yun, isa nga po pala dun kapatid po ninyo. Sino? Si Joaquin po. Bastaan tayo tungkol sa babae. Marka ho na isang luna. Alam mo bang munting na kami magkabarilan ni Dr. Rizal dahil sa babae? Nakikwento nga ako sa akin ni Paco yan eh. Nasa kulungan ngayon si Joaquin. Oo, nagsisigaw pa nga akong kapatid niya kayo. Hayaan mo siya doon. General. Mag-iingat po kayo. Mukhang matindi ang haharapin niyo ngayon. Alam ko. Bakit ngayon ka lang? Nahalata ka ba? Naging maigat naman ako. Huwag kang tatawa. Mas maraming mawawala sa akin. Babae ako na nasa edad ng pagpapakasalan. At galing sa isang kilalang pamilya, umibig sa isang hindiw. Di ka kaya hindiw? Ang yaman ng pamilya ninyo. Pero tama akong... Umiibig ka. Unitero! Aho, aho. Hindi pa ba ako sapat para sa ulo mo? Diyos miyo, anong nangyari? Trabaho. Nabaril ka? Bakit ba sa tuwing natatapos ang pagtatalik, bigla kang nagiging nanay? Maldito, tinamaan ka ng bala. Galos lang. Demonyo, hindi galos yan. Kaya naman bigla kang naging isang talakerang asawa. Antonio, kera ang asawa mo, ako ang kapit. Hoy, malamig. Magdusa ka dyan. Araw-araw akong nagdudusa. Pag wala ka. Sinungaling. Sa tingin mo ba, nasisiyahan ako sa pakikipagdib, ma'am? Oo, nasa lista ka. Hindi ko asawang gera. Gross ko siya. Totoo ba ang sinabi mo na hanggang dito na lang ito? Isabel... Hindi na tayo maaring magkita ng ganito. Ganun ba? Tama. Wala na tayong panahon para sa mga bagay na hindi natin kain panintikan. Mas malaki ang responsibilidad natin sa gerang ito kaysa damdamin natin para sa isa't isa. Sa susunod na magkita tayo, isa kang sundalo, isang pagkakrusroha. Isabel. General. Senyor Presidente! Senyor Presidente! Nais makipag-usap ng Sherman Commission tungkol sa mga kondisyon. Kondisyon? walang kondisyon. Ano ba ba, walang kondisyon? Lalamang tayo. Hindi na lang, hindi na lang. Pusin muna tayo. Sandali, pabayaan natin siya magsalita. Nais nilang isulong ang autonomia para sa Pilipinas. Nagawin nilang ng itong protektorado sa ilalim ng Amerika. Pero kataksilan yan! Anong nangyayari yun? Kataksilan! Ayon sa saligang batas, nasa kamay lamang ng mga Filipino, ang soberenya. Tridor ka sa pagmumungkahi ng aneksasyon. Hindi ko na ba iminumungkahi? Ibinabalita ko lang. Paano napapagkatiwalaan ng taong katulad nito? Dati niyang kasabwat ang Espanya. Kung may ganito na tayo sa pangkat natin, hindi na natin kailangan ng kaaway. Ang Amerika ang pinakamalakas na bansa sa buong mundo. Mapapalawak natin ang ating ekonomiya kung makikipagkalakal tayo sa kanila. Hanggang kailan tayo makikipaglaban? Andami nang namatay. At kulang tayo sa pera, sa armas, sa kagamitan. Hindi sa lakas ng loob. Buo ang tiwala ng mga tauhan ko. Kahit si Dr. Jose Rizal... Nasisikmura ba ng gabinete ang ganitong kataksilan? Tinatawag mo ba akong traidor? At duwag! Naaalala ko na nakasama akong anak mo sa labanan. At iniwan niya ang kanyang mga kasamahan na namamatay. Wala akong anak ng duwag. At kailanman, hindi mo nakakasama ang anak ko sa labanan. Kaya wala kang karapatang laiti ng pamilya ko, Antonio. Hindi pang lalait ang totoo. Talagang nasa lahi ninyo ang traidor at duwag. Magkapareho lang kayo ng kapatid mong si Juan. Kung nasa Pilipinas lang siya... Binitay na siya dahil sa pagpatay niya sa kanyang asawa. Kaya, totoo din ang pangalan niyo. Luna. Luna Tico! Tama Sa ngalan ng Malayang Republika ng Pilipinas, pinag-uutos ko na restuhin ang tridor na ito. At ikaw din. Bakit pati ako? Kasa kapangyarihan niya naman ito. Kapitan, Kumandante! Arestuin si Buen Camino. Colonel! Roman! Tumama kayo sa akin, kapatid! Hindi ako trahektor! Labangin niyo sa konstitusyon! Tumama ka na! Para kami kapansat. Sat! Kung magiging isang bansa man tayo, kailangan natin ng isang radikal na pagbabago. Mga kapatid, mayroon tayong mas malaking kaaway kaysa mga Amerikano. ang ating sarili. Pagkakalaw! Pagkakalaw! Pagkakalaw! General, gusto niyo bang bumili ng manok? Pagkakalaw! Manong, wag ko kayong gagalaw kahit anong mangyari. Senyor, ano pong kasalanan ko? Tumahimik na lang po kayo. Eh kung gusto niyo po, kalahati na lang ang ibayad ninyo sa mga manong... Sabihin mo sa kanya, tumahimik siya. Kahit wag niyo na lang mong pumbayaran sa inyo... Yan ang gagawin ko sa mga traidor at hindi ako magdadalawang isip! Walang nakaangat sa batas, kahit na presidente. General, baka may makadinig. E di makinig sila! Maawa po kayo, Senyor. Huwag niyo po kong sasaktan, Senyor. Maawa po kayo, Senyor. Tana, pamanin po. Para sa abala, gawin niyo na pong hapunan ng manok. Salamat po sa niya. Salamat po. Ang tunay na anak ng kalayaan. ay hindi pumapayag na magpagapos na parang aso sa mga dayon. Mas masahol pa sa mga Amerikano ang mga taong inilalagay ang pangsariling entres. Ang sumusumpa ng katapatan para lamang sa sariling rehyon at tribo. Yan ang pagpapatunay na hindi pa tayo handang pamunuan ng ating sarili. Espero que acabe ya esta puta guerra. Estoy de acuerdo. El tema, a mi no me importa que los americanos ganen la guerra o no. En tal de que vaya bien para el negocio, no? Exactamente. No, gracias. Mi prometido me ha invitado a París. Si? Te vas a vivir allí? Si. Después de la boda. Que suerte tienes. Todos se quieren marchar. Ilan pang mga sundalo ang dumating? Isang libut kalahati mula Pangasinan na Tilocus. May dalang apat na daang tauhan mula Tayabas si Teniente Manuel Quezon. Sa inyo na sila, lahat pupunta ngayong wala na si Bonifacio. Pagod niyo! Presidente, magpapaalam na po ako. Saan ka pupunta? Sa Arayat po. May pista lang po akong sasaluhan. Iniisip mo pa rin ba si Andres Bonifacio? Nangangamba lang akong may kasinig pa yan. Sapat na po ang depensa sa tatlong kampo. Dito sa atin sa Bagbag, sa Pulilan, At sa hanay ni Heneral Dal Pilar sa Kinga. Pero kinakailangan po po natin ng karagdagan tawag. Magpadala ka nga ng telegrama kay Heneral Mascardo. Sabihin mo sa kanya, magsama ka ako siya ng dagdag na pwersa, mga kawal para sa Kinga at dito sa Bagbag. Ah, Heneral. Nagpunta po ng Arayat sa Heneral Mascardo. Bakit? Wala po siyang sinabi. Pero ang alam ko po, may pista po sa Arayap. General Mascardo, telegrama po mula kay General Luna. Anong sabi? Kinababalik po kayo sa Bagbag sa madaling panahon. Kailangan daw po magpadala ng mga tauhan. Nararating ko lang dito, alis na naman ako. At saka, wala na daw pong panahon para sa pistahan. Tingnan mo ang yabang ng luna na yan. Kung maka-auto, sakala mo hindi kapuahin nila ng kausap eh. Sabihin mo sa kanya, hindi lang pistan dinayo ko dito. Kailangan ko rin magsiyasat ng mga sundalo dito sa Arayat. Babalik akong bagbag kapag tapos ng trabaho ko dito. Sa pagsulong ng mga Amerikano, unti-unting nga atras ang buong pwersa natin habang nagtatayo ng isang malawak na kuta sa Cordillera. At pagdating ng mga kalaban sa Norte. Buo na ang depensa. Hindi man natin sila malalamangan sa bilang o sa teknolohiya, tatalunin natin sila sa taktika. Kailangan pa nating maghukay ng mga trinserang magmula sa Kaluokan hanggang Sonobaliches. Galing po, Arayat. Hinihintay ko na lang ang pahintulot ng presidente para maipatpat dito. Ang gulo to. Sana po ipumayag sila. Dapat. General. Pakitan mo nga kay Mascardo kung nakakaintindi siya ng Tagalog. Baka naman daw po mas nakakaintindi kayo ng Espanyol kasi malinaw naman daw po... Nakakaintindi ako ng Tagalog! Babalikan ako ng bagbag pagkatapos ko dito. Sabihin mo sa kanya, wala siyang kapangyarihan sa akin dahil ako ang komandante ng Pampanga. Binigyan nga siya ng otoridad ni Presidente Aguinaldo sa mga sundalo pero sa mga... Opesyala katulad niya, wala kayong karapatang magbigay utos. Ah, ganun ba? Cross ka! Tumakbo ka sa rayak at sabi mo sa mukha ng maskard na niyan na pwede ko siyang... ...anong pareso dahil sa katigasan ng inyong ulo. Inahamon ba niya ako? General, ang mahalagaw dito ay makabalik ko kayo ng bagbag upang sige makpagpadala ng mga tauan bago humatake ang mga Amerikano. Iaalis na dapat ako kung di dahil sa kayabangan ng Luna na yan eh. Sino ba siya para utusan ako? Habay kung naghahamon siya hindi akong atras! Roman! Magpadala ka ng telegrama sa lahat ng mga opisyalis sa ilalim ni General Mascardo at sabihin mo sa kanila na inuutusan ko silang magpulong sa punong himpila ng Pampanga ngayong gabi. Lahat sila ay nasa ilalim ng kapangyarihan ko kaya walang dapat na tumutol. Ruska! Pumunta ka sa opisina ni Presidente Hinaldo at sabihin mo sa kanya na malakdohong arestohin ni General Luna si General Mascardo pag hindi pa daw siya sumunod sa utos. Hindi maganda to. Baka namang isipin ng mga Amerikano na nagkakagulo tayo sa sarili nating ranggo. Totoo naman, di ba? Yeta! Kung naghahanap ng away yung hype na yun, away ang bibigay ko sa kanya! Sabi! Tingnan niyo yan! Bawal! Huwag niyong susundin ang utos ni Luna. Kunin niyo ang mga armas niyo! Ano pang iniintay niyo? Tawagin mo si Kapitan Hanolino. Sabihin mo sa kanya, itipon niya lahat ng mga sundalo papuntang Bagbag. Sumama sila lahat sa akin. Sabihin mo kay Luna, mas mabuti pang... Ikulong mo na lang daw siya sa kabawang dahil habang buhay siya sa presidente o kapwa kabitenyo lang daw siya makikinig. Pendeo! Ano bang iniisip niya? Ibang bansa na ang kabite. Tinipon na po ni Mascardo ang sundalo topesyales niya. Pupunta niya sa Guagua. Anong ginagawa niya sa Guagua? Kung gusto mo daw siya makausap sa Guagua, siya maghihintay. Ilan ang mga tao natin ngayon? Andito po si Jose at Manuel Bernal. Kapitan, Komandante Rall. Huwag kayong maglalah, General. Dapat po kami sa inyo. May mga ilang sundalong nagbabantay sa tulay. Si Kapitan Rusia di pa po nakakabalik. Jose, General. May iwang ka dito kasama ang ilang mga tenyente. Bantayan niyo ang tulay. Lahat ng mga natitira sumama sa akin sa Gokwa! Magpadala ko ng telegrama kay Alejandro at sabihin mo sa kanya, kailangan ko ng teritory sa Gokwa. Opo. At magdala na rin tayo ng kabahong. Mga magkakaroon po ng malaking kaguluhan sa may guagwa. Nag-aabang na po si General Mascardo kasama mga sundalo niya sa pagdating ni General Luna. Kailangan mo na magpa siya. General Luna. Humihingi po kami ng paumanhin sa ngalan ni General Mascardo. Mga takakurus roha. Alam ko. General, hindi humaari magkaroon ng gantong gulo sa pagitan ng kapa-Pilipino. May punto siya, General. Hindi ko ginusto to, Komandante. Binibini? General. Sabihin mo kay General Mascardo na binibigyan ko pa siya ng isang pagkakataon para sumuko ng mapayapa. Nasa mga kamay niya ang lahat. Naiintindihan ko kayo mga binibini. Pero huli na ang lahat. Sa presidente lang ako susunod at hindi sa mga taong katulad ni Luna. Ano ba talaga ang pinag-aawayan ninyo? Isabel... Pahala kayo ng Antonio Tomas. Para kayong mga bata. General. Paco. Bakit po? Magpadala nga ng telegrama sa Bagbag. Alamin naman ang sitwasyon nila doon. May bilin po ba kayo? Kamusahin mo na lang sila. Amerikano! Amerikano! Nandiyan na ang mga Amerikano! Sige! Barilin ninyo! Ito na ko! Bilis! General Tomas Mascardo! Nandito ako para arestuhin ka sa ngala ng hukbong sandatahan ng Republika ng Pilipinas. Magpakita ka! Magandang gabi, General Luna. Magandang gabi rin. Umaasa akong nasusuko ka ng mapayapa. Sinabi ko na sa'yo. Kung gusto mo ko ipakulong, magdala ka ng kabaong. Baliw ka talaga, Luna. Sinusunod ko lang ang gusto mo. Papaligay na ka ng mga tauhang ko. Ilan ba kayo? Labing lima? Dalawang po? Tomas, ikaw lang ang kailangan naming barilin. At eto ka na sa harap ko. Lahan-lahan. Isipin mong mabuti ang gagawin mo. Alam nyo na ang gagawin niyo! Kayang-kaya natin lubusin... General, Teretor de Peña. Ano na? Walang hiya ka talaga! Pantala! Naral! General Tomas Mascardo, Saotos ni Presidente Emilio Ginaldo, Salamat Tomas. Buti na lang, Ruska. General, nag-abotoh ko kami ng ipakaw may masamahong balita. Nilusubo na mga Amerikanong, Bagbag at Kinga, kaya nangangalib na ho ang dalawang kampo. NGETA! Asan ang mga dagdag na kawal? Ubin! Ubin! Doon lang! Balde! Uy, traga! Sige ba mga tao? May malasim sa lalakingga para tulungan si Goyong. Hoven. Yan, Ran. Nakakainis ka pa ba? Ready ka dito! General, kuha na po ng mga Amerikano ang Kinga. Sina, General Del Pilar po, matras na po sa San Fernando. Ganito ba talaga ang tadhana nating pakot? Kalaban ang kalaban. Kalaban ang kakanti. Nakakampagod. Hindi naapigilan ni Luna ang pag-abante ng mga kalaban. Kailangan humingi tayo ng tigil putukan para makipag-usap sa mga Amerikano. Sabihin na natin na mas marami ang mawawala sa atin. Pero hanggang saan ang kaya ng Amerika? Alam niyo ba kung gaano kalaki ang ginagastos nila sa gerang ito? Senyera Luna po. Saglit lang ka mo. Mga ginoo. Dali nyo mga baso nyo. Ang bilis pala ng 24 oras na pagkabilanggo. Kaya nga sumukuha ko ng mapayapa eh. Alak. Senyor Presidente, nais kong bumitiw bilang puno ng hukbong sandatahan. Bakit? Imposibleng matupad ang tungkulin ko sa sitwasyon na ito. Lalo pat nabalitaan ko na nakalaya na rin ang dalawang traidor na sina Paterno at Bueng Camino. Kagalanggalang silang mga mamamayan. Nagambag sila ng pera at kagamitan sa ating... Isinusulong nila ang aneksasyon sa ilalim ng Amerika. Habang ako at ang ating mga sundalo ay nakapain na nakikipagdigma sa bansang kinakaibigan nila. Hindi ko matatanggap ang kataksilan na yan hanggat buhay ako. Henera Luna, isa kang henyo pagdating sa labanan. Pero wala kang alam sa politika. Kung pagpapalaya sa mga traidorang pakikipolitika, ayoko maging bahagi niyan. Asensya ka na, Henera Luna. Hindi ko matatanggap ang iyong pagbibitiw. Pero hindi yan ang nakikip... Ikaw lang ang maaaring mamuno ng ating hukbo. Kailangan ka ng inang bayan. Kung ganun, pabayaan mo akong mamuno! Pabayaan mo akong magturo ng tamang disiplina! Pagpasyahan na ninyo, ang plano kong magtayo ng Kuta sa Norte. Ito lang ang pag-asa natin laban sa mga Amerikano. Anong masasabi niyo kay Henera Luna? maliban sa mga bagay na alam na natin. May pagtatapat po kami sa inyo. Napagalaman namin na may masama siyang balak. Naghanap ito kamakailan lang. Nag-init ang ulo ni General Luna sa harap ng lahat ng tao sa plaza. Anong bago doon? Sabi niya, hindi raw siya magdadalawang isip na barili ng sino mang traitor sa bansa. Kahit na po kayo, Senyor Presidente. At may bali-balita na binabalak ng iluklok ang kanya sa rila bilang diktador kapalit ninyo. Sino nagsabi? Ako mismo ang nakasaksi sa pagbabantaan niya sa plaza. Narinig po namin mula sa mga ibang opisyalis ang tungkol sa pagbabalak niyang maging diktador. Hindi totoo yan. Kilala niyo naman si Luna. Hindi yan makapagtimpi kahit na puro hangin lang ang salita niya. Maaring hangin nga ito sa pandilig natin. Pero para kay Luna, totoo lahat yun. At alam natin na nabubulag siya sa kanyang galit. Parang baliw na toro. Si Luna ang pinakamahusay kong general. Larihan naman si Goyong. At si Ricarte. At nandito rin ako. Huwag nating kalilimutan na iniwan ni Luna ang kanyang pwesto sa bagbag. Kaya nasa akupito ng mga Amerikano. Kawawa naman ang ating bayan kung nag-iisa siyang puno ng militar. Walang magandang idudulot ang pamumuno ni Luna. Kailangan natin siyang palitan sa ikabubuti natin lahat. Pwede lang. Salamat mga ginawa. Kailangan ko muna ng panahon para mag-isip. Lintig ka rin kanina pa ako katok na katok! Nay, napadayo po kayo. Eh, ni Antonito. Patingin nga. Mabubuhay ka pa naman. Pinakulong mo daw si... Masgardo ho. Eh... Oo, pagkatapos... Hindi. Si Kenito, ang kuya mo. Nakipag-away daw dahil sa isang babae. Ah, oo. Lasing. Nakalaya na. Dalawang gabi lang naman siyang nakulong. Mabuti. Walang nakakaangat sa batas. Apo? Mukhang hapong habu ka. Namayat ka rin. Nakakatulog ka pa ba? Nanasagit na tayo ng digmahan, inay. Alam ko. Binigyan ka namin ng ama mo ng magandang edukasyon. Sa kabila ng lahat, pinili mong sumabak sa ganitong gulo. Ito ang tadhana ko, inay. Ito nga ba? Pupo ka. Pikit mo ang iyong mga mata. Pikit. Naaalala mo pa ba ang mga Pasko natin sa Binondo? Ate mo? Ariana. Ang mga maragalo sa Belen. Musika sa bahay. Ang biyuli ni Kaya Manuel. Ang napakasarap na pagkain siya na Kuya Jose at Joaquin na palaging hindi makapaghintay Ang mahal kong si Itay na lagi nakangiti hawak kanyang tabako at si Juan Kung pwede ko lang sana silang makasama muli. Punong-puno ng kasayahan ang pagsalubong natin sa umaga. Naalala mo ang lahat na yun? Opo. At hinayaan namin kayo ni Juana makapaglakbay sa Europa. Kung saan namulat ang aming isipan tungkol sa kalagayan ng Pilipinas. Nagsimula sa isang hangarin na makamit ang karapatang pangtao sa ilalim ng Espanya. Hanggang sa namulat sa katotohanan, dala ng walang tigil na pangalipusta ng mga Kastila sa kayong mungging palat. Ang pinagkaiba sa kanila. Ngunit lahat ng mga pangarap ay nabasag sa pagpatay nila kay Dr. Jose Rizal. Nalulungkot ako tuwing naaalala ko siya at ang kanyang pag-aalay ng buhay. Bayang iniirog, sakit na yaring hirap. Katagulugan ko, pinakaliliag. Dinggin mo ang aking pagpapahimakas diya iiwan ko sa iyong lahat. Pilas ng aking kanalo at dibdib. Mga kaibigan bata pang maliit. Sa aking tahanan din ang masisilap. Pagpasasalamat at napahinga rin. Paalam, Estrangherang Kasuyo Katalik. Paalam sa inyo, mga ginigilio. Mamatay ay siyang pagkakagupining. Ito ang pinakamalaking sakribisyo sa lahat. Ngunit hindi lang iyon ang paraan para ipakita ang pagmamahal sa bayan. Alam yan ang kapatid mong si Juan. Pero alam din ni Juan ang ugali ng mga Pilipino. Tayo'y watakotak at walang malay sa kaisipang bansa. Alam niya na hindi mamumulat ang diwa ng Pilipino kung walang magsasakripisyo para sa bayan. Sa paglibot namin sa Europa, naging malinaw kung gaano kalaki ang pagkukulang nating lahat. Alam ko ang sinasabi mo, Ijo. Ito ang bunga ng inyong pagmamahal sa amin, inay. Kami ni Juan, aming alik. Kayong dalawa ang naging pinakamalapit sa mga magkapatid. Ang totoo, senay. Kami ang nagkalapit ng landas. Landas, Antonito? Tadhana ba talaga ito o sinadya mo? Isa ka ng mahusay na doktor. May mapayapang buhay na naghihintay sa'yo sa isang banda. Pero heto ka't nakikipaglaban. Gusto ng ilang politiko at negosyante ang iyong pamamalakan. Masyado ka daw mayabang, marahas. Nababaliw ka na sa hawak mong kapangyarihan. Mga paninira lang yan. Minsan may kailangang masangasaan para matupad ang trabaho ko. Nari ni Kukay Kinito, posibleng ang presidente ay kasabot sa mga nagbabalak. Hindi ganun ka ta nga si Aguinaldo, inay. Ginagalang namin ang isa't isa. Pareho kaming mason. Tulad ni Andres Bonifacio. Eto, suutin mo din to. Wala na ang iyong itay. Pati na ang kuya mong si Manuel. Ayokong may mangyari sa mga anak kong kasangkot sa digmaang ito. Sa inyo ni Juan. Nagwakas na ang magagandang araw ng mga rosas. Nagsimula na ang busilak ng mga gamit ng ating matinig na pakikipamuhay sa ating bahayan. Ang lupang tinubuan, ang asol na kalangitan, lunting kaparangan isang lupain ng sining at ang dami. Nakaalis na ba ang karamihan sa mga tauhan? Opo, ang brigada na lang ng kahawit ang maiwan. Hindi magtatagal para sa pag-ibig sa inang bayan. Iskartar! Huwaring dalang isang lihim na mensaheng. Dinagit tayo ng isang nakakubling kamay at itinapon na parang mga daon sa gitna ng sigwa. Umihingi ako ng katiyakan ng katapatan ninyo. Maasahan ko ba kayo? Opo, Senyora Ostezete! Music Hindi magtatagal. Discount! At magiging nag-aalim po yung mga labok na lamang tayo. Hindi ko na maalala kung kailan ko silulat ang to lang yan. General, may tanong po ako sa inyo. Madalas niyo po bang iniisip na lagi nasa panganib ang buhay ninyo? Dahil sa gera? Dahil sa prinsipyo? Araw-araw. Dalhin mo ang linya mo dito sa kabilang pampang ng ilog. General, dalhin mo ang mga tawahan mo dito. Sen. Adalante. Mula po kay Pasadete Adinaldo Ana. Hahaha! Mga ginagawa, magandang balita! Magtatayo ng bagong gabinete ang presidente at pinapapunta ako sa kabanatuan para pamunuan ito. May nangyayari na... Magiging baging! Magiging baging! Magpapalitayin naman! Buhay! Teniente Manuel Quezon, nagkita rin tayo. Senyor Presidente. Natanggap mo ba mga biling ko? Opo. Papunta na kami na sa Nesidro kasama ang pangkat ko. May iiwan po ba ang mga sundano niyo? General, handa na po kami. Agad! Koronel, hindi po ba kayo napapagod sa pakikipaglaban? Sa lahat ng dugong na sayang? Handang magtapon ng dugo ang totoong makabayan. Hindi pagdurusa ang pagdaan sa matinding pasakit. Para kang tumanggap ng basbas, parang pag-ibig. Sa palagay niyo po ba yung magtatagumpay tayo? Yan ang hindi ko matitiyak. Kung mangyari man yun, isa siyang pagbibinyag sa apoy. Parang nag-aalim po yung naipo-ipo. Makata din po pala kayo, tulad ni Heneral. Nahawa lang. General! General! Oo? Hindi sila makatawid. Mukhang pinipigilan yata tayo ng tadhana, General. Oo baka naman galing kawit ang mga karipelang yan. Ramad, Ruska, mauna na muna tayo. Manuel, sumunod na lang kayo sa kabanatuan. Opo, General. Kayo nang bahala mag-alaga sa Minata. At kuya, dapat hinintay nila tayo. Asan ang mga tao? Baka nanananghalian sila. Di bala, nandito na tayo. Magpahinga na muna kayo ah. Antayin niyo ako dito. Magpapalain kayo, General. Ay, Sandalo. Bakit napakarami ng uniforme mo? Hindi ka marunong sa maludo? Ano bang alam niyo? Mga pingin pa kayo! Ha? Odaan! Buhay na buhay na naman na, Heneral. Magbaba ako mamaya. Dapat nakapagpag-upit ka na, ha? Kung hindi, babariling kita! Senyor Presidente! God! Mierda! Anong ginagawa mo rito? Yan din ang gusto kong itanong sa'yo. Pinadalhan ako ng telegrama ng Presidente. Nasaan siya? Umalis na! Kanina pang umaga. Umalis! Bakit niya ako pinatawag? Anong klaseng pamahalaan ito? Baka nakalimot lang. Imposible! At ikaw bakit ka nakaupo sa lamesa ng presidente? Bakit hindi mo pinapakintab ang mga bota ng mga Amerikano? Talagang wala sa lugar yung yabang mo, no? Akala mo ba ikaw lang may malasakit sa bayan? Sa kwartong ito, ako lang. Mahal ko ang Pilipinas. Pero hindi sapat para ipaglaban siya o mamatay para sa kanya! Kung may dangal ka lang, hinamon sana kita ng duelo. Tumukan mo! Di ako atras! Punong-puno na ako sa mga marikas na iyon. May kago, Enelios! Mabalikan kita. Sino ang tangang nagpaputok? Bunjata! Sino? Di ba pinakulong na kita? Bakit pinalaya ka rin? Pag-aaral! Raid time! Pati lang! Kumusok ko na ako! Pagka-iin nyo na! Lahat ng bubuga yan. Ah! Thank you for Matawag. Mamamatay tao. Narap niya sila ng mag-isa. Di wala akong may ibigay na tulong. Ang hindi ko maintindihan, kung bakit kailangan patayin ang kapwa Pilipino ang Pilipino. Pinatayin na rin nila ang pag-asa para sa kasarinlan ng Pilipinas. Ano? Nagaloko ba yan? Tama, Ma'am General. Ang totoong kaaway ng mga Pilipino ay ang sarili niya. Kaya tayo ang pumatay sa kanya. Isinusumpa ko sa Diyos sa ngalan ng aking ama at mga anak na wala akong kinalaman sa mga pangyayari. Wala akong kinalaman sa pagkamatay ni Antonio Luna. Kasalanan ni Luna ang lahat. Kinalaban niya ang brigada ng kawit. Inabuso niya ang kanyang katangyarihan. Lumabi siya sa kanyang ambisyon. Binalak niya na agawin ang pinakamataas na posisyon sa buong kapuluan. Akin yan! Puro kasinulian ang lahat ng sinabi ni Antonio nung natungkos sa akin. Mahal ko ang Pilipinas. Tignan ninyo ang aking servisyo pang publiko. Lahat ng pagpapakasakit, dinadas ko para sa aking bayan. Magkaaway nga kami, pero hindi ko siya pinapatay. Magpupulong! Ikaw! Tayo! Ako na ako! Ay! Ay! Ang kamatayan ni Antonio Luna ay isang paglilinis sa buong kasaysayan. Dali! Habi naman! Si Antonio Luna ay malupit, abusado, mayabang. Hindi ko ginusto ang kanyang pagkamatay. Pero inaamin ko. Naniniwala ako na makatarungan ang nangyari. Sandali! Hindi dyan, ipuntyo dito. Here, here. General Luna was a brave soldier. A most worthy adversary. Had we met under different circumstances... I'm sure we would have been the best of friends. And yet, you killed the only real general you had. Oh, Christ. Hindi ako nagpadala ng kahit anong telegrama sa kanya. Siya ang nagpadala sa akin ng telegrama na pupunta siya ng kabanatuan para kausapin ako. Wala nga lang ako doon nang dumating siya. Mas para! Noong mga panahon na nangyayari ang krimen, nasa Bulacan at Pampanga kami. Tinitignan ang mga kawal sa ilalim ni General del Pilar, nagsisiyas at nangarmas. Malaking dagok ang kamatayan ni Heneral Luna. Siya lamang ang may kakayahang gabayan tayo patungong sa kalayaan. Siya ang pinakamatalino kong Heneral. Bakit ko siya papatayin? HINDAI! Hindi. Walang sabuatan. Walang nagbanta. Si Luna ang pinakamahusay kong general. Talo lang ako sa digmaan. Natalo tayong lahat. Hinahangad ng Pilipinas ang kasarinlan at pananatilihin kong buhay ang adhikain ng aking bayan hanggang sa katapusan. Mas magandang mamatay sa digmaan kesa tanggapin ang paumunan ng dayuhan. Kung panaginip lamang ang umasa sa pagunlan, panaginip tayo hanggang sa kamatayan. Hindi magtatagal para sa pag-ibig sa inang bayan. Waring dalang isang lihit na minsahe. Dinagit tayo ng isang nakakubling kamay at itinapon na parang mga dahon sa gitna ng sigwa. Hindi magtatagal. Tayo'y magiging nag-aalip po yung alabok na lamang. Intro Music General, ito na ang natitira sa mga tauhan ni Luna. Anong gagawin natin sa kanila? Kumuha ka ng sesenta. Muso, mingunang dulo At umibig ng payahan Papukay sa butong itong lintas Sa takot at bulo at pakita kang alam Ang nangyisang panata Yayakapin Mamahalin kita Hanggang wala ng bukas Magdagumpay man ko Ikaw matay Magpindili sa dahas, ngunit kong kailangan Buhay ko may kabayaran Para makita kang malaya At umibig ng bayangan Mapuhay sa... Pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag- Mahalil kita hanggang wala na bukas Hanggang sa kuli, ako'y nasa iyo tatig Hanggang sa kuli, pangalan mo pa rin sa aking manalapit PAMIBIG NANG PAYAPA Mabukay sa mundong itong Ligtas sa tapon at ulo at magkita kang malaya At magiging isang panata, Kayakapin, Kamahalin kita, Hanggang wala ng bukas. Hanggang wala ng bukas Hanggang wala ng bukas

General, ako Ben Hernando po. Ben, anak ka ng komandante. Ipagpumanhin mo at pinaghintay kita. Walang anuman po. Kinararangal ko po makapanayam kayo.

Para saan na nga ulit ito? Balak po namin gumawa ng periyodiko. Tulad ng ginawa niya sa ala.

La Independencia. Opo. Gusto po namin kasing tapusin ang nasimulan ninyo.

Naisip po namin gawing paksa ang buhay nyo para sa unang artikulo. Baka maging nobela yan, Iho. Sige, maupo ka na. Ano sa tingin mo? Si Juan, yung kapatid ko, ang nag-isip ng tabas.

Ako mismo ang nagbayad nito. Kakaunti ang salapi ng hukbong sandatahan, pero... kailangang ipakita natin sa mga Amerikano na kagalang-galang tayo. Anay!

Saan ang galing to? Mga bagong unuporme po, galing kay Henera Luna. Anong bagong unuporme? May unuporma na tayo.

Pinag-isa po ni Henera Luna ang disenyo para magkaisa po ang kilusan. Ang makikinig sambog na yun. Pinag-utos din po ito ni Presidente Aguinaldo. Buti naman po iisa lang po itsura ng mga sundalo natin. Malaking trabaho ang pagkaisahin ang bansang Watapotakoven.

May balita nga daw pong magpapasyahang gabinete tungkol sa mga Amerikano. Mas madali mo pong pagkasundoyin ang langit at lupa, Hoven, kaysa dalawang Pilipino tungkol sa alinmang bagay. Senyor Presidente!

Walang pupuntahan ito! Habang nagtatalo tayo dito, lalo lamang lumalakas ang pwersa ng mga Amerikano! Lusubin na natin sila habang kakaunti pa lamang sila, kahit ikamatay ng karamihan sa atin, mapapalayas natin sila sa Maynila at mapapasakamayin natin ang Intramuro! Tawag na natin mga katatig bayan! Meron tayong 40,000 kataw!

20,000 lamang ang mga Amerikano. Madali natin silang mapapatal si Sam. Baya na ito!

Ay padala ko na sa Tawag, Tuerias at Bueng Camino para makipag-uusap ng kapayapaan kay General Otis. Tinaglalaroan lang nila tayo. Ang balita ay may paparating pang 7,000 sundalo na magpapalakas sa kanilang puwersa. Sir!

Tingnan nyo, tama si General Luna. Kailangan na tayong kumilos. Kaya't e!

Kaaway din ng Espanya ang Amerika. Ang kaaway ng aking mga kaaway, tuturing kong kaibigan. Inalaban ng Amerika ang Espanya sa Cuba. Sinakot ba nila ang Cuba? Hindi.

Tinulungan pa nila ang mga Cubano na sipain ng Espanyol. Wala tayong dapat ikatakot. At pagbigyan naman natin na magkakaroon tayo ng kapayapaan.

Es un maricon. Uy, Ben, sanyor paterno. Walang umiiral na mag-isa, Ben. Lahat ng mga naona sa atin, inialay nila ang buhay nila para sa kalayaan.

Kung Spanya talaga ang alaban ng mga Amerikan, bakit hindi silang makiisa sa atin? Bakit pinipigilan niya tayong pumasok sa Intramuros? Sa't-ayon ako kay Senyor Paterno.

Pinipili ko ang kapayapaan. Bulag! Sa halip na nandito tayo ngayon mga nakaupo, nandun sana tayo sa labas nangangalap ng armas. Humuhukay ng trinsera.

Tinuturoan ng ating mga kababayan para lumaban. Huwag kayong maniwala sa matatamis na salita ng mga Amerikano! Walang puwang ang bulag sa gabinete na ito! Paano ang aming mga negosyo? Kapag nakapaglaban kami, babagsak ang ekonomiya.

Paano namin mapapakain ang aming mga pamilya? Negosyo o kalayaan, bayan o sarili, pumili ka! Kilala kita! Kasali ka sa gobyerno sibil ng Kastila at ng manganib ang Espanya, lumipat ka agad ng Bakod at ngayong tayo naman ang manganib, makikisipin ka naman sa bandila ng Amerika!

Hahaha! Tigil ka na! Lahat tayo yung may interes. Tao lamang tayo. Uy!

Paano ninyo nasisikmurang pag-usapan ng negosyo kung mangalipin tayo sa sarili nating bayan? Minamahal ko yun ang ating bayan. Hindi! Hadas! Sa ngayon ay kakampi natin ang Amerika.

Nangako sila sa akin sa Hong Kong. Gagawin ang Amerika ang lahat. Maunahan lamang niya ang ibang mga bansa na may pagnanasa sa Pilipinas.

Get ready! We'll begin in an hour. Fall in!

Hintay na lang natin matapos ang Treaty of Paris. May delegado ba tayo sa Paris? O kahit nagpagbasid man lamang.

Para kayong mga birhen na naniniwala sa pag-ibig ng isang puta! Sabihin mo sa ating mga kababayan na hindi nakakamit ang kalayaan sa pag-aaruga sa kanilang mga mahal sa buhay. Kailangan nilang magbaya.

Ano pong kabayaran? Dugo at pawis. Kailangan nilang tumalon sa kawalan.

Senyor Presidente, ipagpamanhin po ninyo ang pagtataas ko ng boses. Aaminin ko na may batayan ang pagdududan ng lahat. Hindi masama maghintayin, ngunit hindi rin masama kung palalakasin ni General Luna ang ating puwersa militar.

Mga ginoo, ipagdasal natin ang kapayapaan. Ngunit pagandaan natin ang digmaan. Welcome to Manila, man!

She's ours! Take a rest. Man, look alert! Up!

I said up! Ako! Ako! Mga gino, pinaputokan ang mga Amerikano ang ating mga tauhan sa Santa Mesa. Nilusog na rin nila ang sanuan, pako at pandakan at iba pang karating bayan.

May kasunduan na rin sila sa mga Espanyol sa loob ng Intramuros. Tuyo'y camino! Marquelles! Kung magsak na ang Maynila, nasa kamay na ng mga Amerikano ang lungsod. General Luna, ikaw na ang bahala.

Sa mga kamay mo na ang labanan. Paano akong lalaban? Kakagating ko sila? Matutulungan ba ako ng mga makabayan na katulad nila? Vamanos!

Ben Camino! Paano may nangyari to? Ano gagawa natin?

Hindi natin sila kinangusap muna, maman. Isang malaking karangalan ng ipaglaban ng ating inang bayan. Huwag tayo magdadalawang isip.

Adelante, compatriotas. Ang magtagumpay o mamatay. America is destined for better deeds. It is our unparalleled glory that we have no reminiscences of battlefields, but in defense of humanity and the oppressed of all nations, of the rights of conscience, the rights of personal enfranchisement.

Now Reynolds described no scenes of horrid carnage where men were led on by hundreds of thousands to slay one another. Nor have the American people ever suffered themselves to be led on by wicked ambition. to spread desolation far and wide that a human being might be placed on a seat of supremacy.

We are the nation of human progress, and who will, what can, set limits to our onward march? It is surely the manifest destiny of the United States to lead in the attempt to make this spirit prevail. Pagkakataon ang mga Sa sabangan mo, Kaliwang Hanay! Nagpadala ka ng mensahe sa mga tagakawit at sabihan mo si Captain Julino na agapan niyang Kaliwang Hanay. Walang dapat makalusot na kaaway.

Sabay-sabay ang pagpaputok! Huwag kayong banghihinan, Alok! General, mas madali po siguro yun kung mas maraming pambuhay sa paligid namin.

Itatawag ko ng mga taga-kawit. Naku po! Saan mo punta? Mga duwag bumalik kayo! Mas matapang pa yung mga babae dito!

Magsibalik kayo dito! Ikaw! Ikaw!

Ano ka ba ni Ben Camino? Ha? Lumama ka! Lumama ka!

Iyos ni puta! Lumaman kayo! Huwag mawalan na loob!

Hanggang sa mamatayan! Huwag kang gagalaw! Huwag kang gagalaw!

Pagpagmanin niyo po! Huwag ka muna magsasalita! Bruce ka! Bruce ka! Dali niyo ito sa likod!

Huwag ka! Peli ko! Peli ko!

Uy, bis! Pag-iiyan na siya! Tenyente, para sa katapangan sa larangan ng tigmaan, itinataas kita sa ranggo ng Korolel sa ngalan ng hukubog sandatahan ng Republika ng Pilipinas. General... Pag-iiyan niyo na siya.

Salamat po. Sadali! Anong balita? Colonel, ayaw sumulod ni Anolino. Colonel!

Ano ba si Berto? Anong balita sa Kawit? General, ayaw po sumunod ang brigada ng Kawit. Ayaw po kay Kapatid Hanun Lino. Wala daw siya natatanggap ng mensahe mula sa Presidente.

Sabo! Punin mo ang kabayo ko. D'roska, mayaw mo ka dito. Ipagtanggol mo ang linya ito! Kaya mo yan, Kapatid!

General! Siya pa parating! Please!

Manay! Please! Tingnan mo itong mga tangang ito. Nasaan si Anolino? Nagsisimatayan ang mga kasamahan ninyo.

Naglalaro pa kayo baraha? Nasaan ang kapitan ninyo? Tumayo kayo na maayos pag kinakausap kayo ng general! Nandun po si kapitan. Ramon.

General. Bawayan mo ng mga armas itong mga dog na ito. Tanggalan mo ng ranggo, Tigapos. Magandang hapon, Kapitan.

Kamusta ang siyesta? General. Nakakaintindi ka naman ng Tagalog o Espanyol, di ba?

Oo po. Ay putang ina mo! Bakit hindi mo sinunod ang utos ko, Odido?

Alam mo ba? Kung ilan ang taong patay at sugatan ngayon dahil sa katangahan mo? Si Presidente, aginado lang po ako.

Susunod na utos. Alam mo ba ang unang artikulo ng patakaran natin? Hindi po.

Hindi po. Artikulo 1. Ang hindi sumunod sa utos ng punong Heneral ng Digmaan ay tatanggalan ng ranggo at ipapapatay ng walang pagliliti sa husgado militar. Ikaw yun, kapatid.

Ah! Kahawaaw ang mga sundalo ng Kawit. Nasa maling ulo ang utak ng inyong pinuno.

At hindi naman gano'n kalaki ang utak niya. Pumalik na nga tayo sa laban. Get these men to the other flank! Right sir!

I need five men! Cut! Larry, you're way off range!

And you cross-eyed? I'll get a fix on those threats! Alright, General!

Ready! Aim! Fire! Bah! Ag-ubusta ang mga bala nyo!

Pumataan dito pag-uubog ikaw mga puting itlog nyo! Hindi sila kaya! Tumahin ka nga! Hoy! Bapak mo yun mo!

Ipag pa- Putang ina! Hoy! Bumalik kayo dito mga litet! Ina!

Bumalik kayo doon! Bilisan nyo! Bilisan nyo!

Puli nga mas! Buti nga! Huwag panghihinaan ang loob!

Ibaan ang jindet! Bagal! Bagal! Please help!

HINAL! Pagyong pabayaan na general! Sugod! Sugod mga kapabayaan! I'll be damned.

Have your men concentrate their fire on that man. Let's have as a general for dinner tonight. Fire at will!

Fire at will! Enough! Aaaaaah! Oh, fuck!

Fire! Fire! Did we get him?

Not sure, General. Bakit mo ko pinigilan? Hindi ko pala kikita! Mga Amerikans!

Looks like he's still alive, sir. Goddammit! Nandito niyo po. Para sa inyong bayan! Luso!

Help! Can we engage them, General? Nah.

We'll lose too many men. Let's give them this one. Besides, it'll be dinnertime soon. Go! Hahaha!

Umakadras na sila! Mabuhay ang Pilipinas! Mabuhay!

Hindi tayo nanalo pa ako. Alam ko, General. Pero tingnan mo sila.

Ganap na sundalo na sila at kailangan kanila. He must be the bravest man I've ever seen or the looniest lunatic this side of Frisco. His men were hightailing it back until he started his suicide charge. Goddamn! Should have picked him off.

Yeah. Well, no matter. We've seen him in action.

We cannot afford to underestimate the enemy. It's been days now. His position's still holding up? To this day, well planned and executed. He must have read the same books we did.

Hell Arthur, you should have picked them off. Yeah! Damn skeeters, they're bigger than hummingbirds. Men are falling like flies. Dysentery, cholera, malaria, heat stroke, 200 and counting.

And the food, we've got to do something about the food. That'll come with reinforcements. Then, we'll get that Aguinaldo. We've got to get that Luna first, once we get him. Their military will fall like a house of cards.

We're being courted, you know. Some of the leaders in the Philippine Army, the malcontents, they want to sit down and talk to us. Pinahiyaan niya ang kapitan ko sa harap ng mga tauhan niya.

Sabi niyo kayo lang susundin namin, Senyor Presidente. Hindi na nating kayang mawalampan ang tao. Huwag kang mag-alala, Tomas.

Ibabalik ko ang kanilang mga ranggo. Maraming salamat, Senyor Presidente. Kailangan magkawin tayo sa baliw na lunang yun.

Pinahiyaan niya tayo, mga kabitenyo. We should take this malcontent to its logical conclusion. Little nudge here, big smile there.

What's he talking about? Business, Arthur, business. The leaders of this here island are businessmen.

They need what we have to offer. You saying they would sell out their own kind? There's only one kind of interest. The bottom line, it's a carrot on a stick. Divide and conquer.

All this trick in the book. Mga kasama ko sila. Mga tauhan sa kawit. Alam kong kailangan ng disiplina, pero kung paano niya ginawa ang pagpapahiyaan. Kahit ano pang sabihin natin, may nagagawa si Luna.

Hindi ko siya maintindihan. Anong gagawin natin sa kanya? Tulungan siya.

Pareho pa rin naman ang ating layunin. Maiba ba pa tayo magagawa? Paanong kayabangan niya? Nasubukan mo na bang hulihin ang hangin? Pag sinasabi ng iba, hinahanap niyo daw po ay digmaan.

Pero ba't hindi po kayo magkompromiso? Hindi po ba mas madali yun? Isinusuka ko ang digmaan, Hoven. Pero ang kompromiso, magbubulag-bulagan ba tayo sa kalaban? Hindi titigil ang pagdagsa ng mga Amerikano, Papo.

Unti-unti tayo maubusan ang pwersa. Kaya kailangan paghandaan na natin tong huling laban na ito. Malino po ang plano, General. Sapat naman po ang binabalak ng trinsera sa hilaga ng ilog ng bagbag. At lalong mas mahalaga itong hukay magmula Kaloocan hanggang Novaliches.

Habang natataranta ang mga Amerikano, aatras tayo papuntang norte. General. Ano? Una po sa lahat, wala po tayong sapat na tao para maghukay ng ganito kalawak. Kailangan po natin ng mga dalawang libong taong may kanya-kanyang pala, pikot, aserol para lang matupad ang unang bahagi ng plano.

Pangalawa po, sa tingin ko hindi sasangayon ng presidente. Lalo na sa hukay mula, kaloocan, hanggang nabaliches. Tatlong araw. Po?

Bigyan niya ako ng tatlong araw. Kapandante! Kapitan! Alam ng mga Amerikano kung bakit natin ipinaglalaban ang ating kasarinlan dahil buong tapang at buong bangis din nilang ipinaglaban sa kanila.

Iba ba tayo sa kanila? Wala ba tayong karapatang magpungay ng malayan? Kaya hindi ko mapapatawad ang ginagawa nilang pananakong. Umalang na! Artikulo 1. Ang hindi sumunod sa utos ng punong Heneral ng Tigmaan ay tatanggalan ang ranggo at ipapapatay ng walang pagliliti sa husgado militar.

Nakapagpahinga ka na ba? Pasensya na po General. Pauwi na po tayo? May tatlong kampo pa tayong pupuntahan.

Mahulang galang na po. Ayakating gabi na. Kaya bilisan mo kapatid. General!

General! Magandang umaga pa ako. Mukhang nanggaling kayo sa labanan.

Albusal. Meron po. Meron po nakahanda dyan.

Hindi para sa akin. Para sa kanila. Dalawang libo? Apat.

Apat? Kapitan, salamat sa tulong. Hindi naman po kami pwedeng tumanggi.

Pag di daw po kami samama sa kanya, apatayin daw niya kaming lahat. Ang tawag nga po ng iba sa kanya, Heneral Articulo Uno. General, kailangan po magpadala ng tauhan at gamit sa bataan. Meron akong tatlong pulutong na reserba sa Bulacan.

Pwede na silang umalis bukas. Walang galang na, pero kailangang umabot sila bago maglinggo. Walang pakpak ang ating mga sundalo, Paco. Gawin ang bahala rito, General. Anong gagawin mo?

Kukuha kami ng tren. No, no! Over there!

The copper goes there! How many times you started to beat me? Naran, marunong ba kayo mag-Ingles? Excusez-moi?

Ah, yes, what is it? Allez-vous froncer, monsieur? Ah, un peu, oui.

Bonjour, je suis le General Antonio Luna, Commandant General de l'Armée des Ch- Oui, oui, que puis-je faire pour vous? Oh, damn it to hell, I said it right there! Allez, do-en-dien! Il faut... It's necessary to have extreme patience with the ambulance.

So, yes, what is it? That train. Sequestered by the Americans, yes. I'm not quite sure. You're quite not sure?

That's quite correct, sir. I am quite sequestering that train. You're what? Don't be absurd, sir.

I mean sequestered. Biliw do'yo, Henry. Absurd! Absurd!

Commandant General of the Philippines absurd! Arrest him! Huh? Wait, wait, wait.

See here. My passport. Read the signature on that document.

Oh my goodness! Signed by Secretary of State, Lord Salisbury. None other. So my dear chap, if you'd just release me... Nauubusan na ako ng ingles.

Arestuhin niyo na, tangin na naman, oh! Sige na! Ramilo! Ingles, ingles, imaw ko sa bayang kopunyata!

Para mas masarap pa rin ng ensaymada dito. General, ano, handa na lahat? May problema po tayo.

Ano, mga Amerikano? Hindi po, mga opisyal po natin. Inibitaan po nila mga pamilya at kamag-aanak nila na sumakay ng tren.

Wala na pong masasakyan ng mga tauhan natin. Ay, pinyeta! Mas bagay yan si Imada dyan.

Dabe! Dabe! Dabe!

Inutil! Hindi tayo mga mamasyal! Baba!

Baba! Baba! Baba! Baba!

Baba! Maala-ala ko lang ngayon, sumasakit ang ulo ko. Ganun naman po ang mga Pilipino.

Laging inuuna ang pamilya. At yun din ang sakit natin. Kaya nating magbuwis ng buhay para sa pamilya, pero sa isang prinsipyong makabayan. Mabibilang ko lang ang sundalong na kilala kong tunay na makabayan. Minsan sa isang labanan sa Malabon, pansamantala tumigil ang putukan para maghaponan ang dalawang kampo.

May isang Amerikanong koronel na kumakain sa loob ng isang bahay. Good God! What is this?

I don't know, sir. The locals seem to love it. Break out the rations, Private. Yes, sir. This stuff smells atrocious.

Tingnan natin kung sino matapang sa mga tawahan natin. Ngayon, may pagkakataon tayong patunayan ng galing ng ating hukbo. Sinong gustong sumugod sa kalaban?

Naghahaponan sila ngayon. May isang koronel sa loob ng bahay sa dahong kanlura ng bayan na pwede nating takutin. Sinong gustong sumugod?

Wala ba sa inyong mga kabayan? Wala ba sa inyong nagnanasang ialay ang kanyang buhay para sa Pilipinas? Pangalan? Garcia po, General. Bihira ang katulad ni Teniente Garcia.

Ang Pilipinong handang gawin ang lahat para sa bayan. PLEASE SUBSCRIBE! Where is this coming from? Yes, sir!

General, bakit hindi mo nalang pinapatay kay Garcia yung opisyal? Sapat nang malaman ng mga Amerikano na hindi tayo natatakot sa kanila! Oya Pilipinas!

Oya! Ipasok na yan si Garcia sa mga tiradores. Pasado yan! Oya! Ganun lang bang lahat ng mga Pilipino?

Marami naman po ang katulad niya. Hindi sapat ang bilang nila, Ven. Adelante! Neral, oras na po.

Ah, magpatuloy na lamang natin ito bukas, Ven. Salamat po, Neral. May mga lasing ho kagabing nang gulo sa bayan.

Nagkasuntukan ho, e kailangan ho silang arestuhin. Yun, isa nga po pala dun kapatid po ninyo. Sino? Si Joaquin po.

Bastaan tayo tungkol sa babae. Marka ho na isang luna. Alam mo bang munting na kami magkabarilan ni Dr. Rizal dahil sa babae?

Nakikwento nga ako sa akin ni Paco yan eh. Nasa kulungan ngayon si Joaquin. Oo, nagsisigaw pa nga akong kapatid niya kayo.

Hayaan mo siya doon. General. Mag-iingat po kayo.

Mukhang matindi ang haharapin niyo ngayon. Alam ko. Bakit ngayon ka lang?

Nahalata ka ba? Naging maigat naman ako. Huwag kang tatawa.

Mas maraming mawawala sa akin. Babae ako na nasa edad ng pagpapakasalan. At galing sa isang kilalang pamilya, umibig sa isang hindiw.

Di ka kaya hindiw? Ang yaman ng pamilya ninyo. Pero tama akong...

Umiibig ka. Unitero! Aho, aho.

Hindi pa ba ako sapat para sa ulo mo? Diyos miyo, anong nangyari? Trabaho. Nabaril ka? Bakit ba sa tuwing natatapos ang pagtatalik, bigla kang nagiging nanay?

Maldito, tinamaan ka ng bala. Galos lang. Demonyo, hindi galos yan. Kaya naman bigla kang naging isang talakerang asawa.

Antonio, kera ang asawa mo, ako ang kapit. Hoy, malamig. Magdusa ka dyan. Araw-araw akong nagdudusa.

Pag wala ka. Sinungaling. Sa tingin mo ba, nasisiyahan ako sa pakikipagdib, ma'am? Oo, nasa lista ka.

Hindi ko asawang gera. Gross ko siya. Totoo ba ang sinabi mo na hanggang dito na lang ito? Isabel...

Hindi na tayo maaring magkita ng ganito. Ganun ba? Tama. Wala na tayong panahon para sa mga bagay na hindi natin kain panintikan.

Mas malaki ang responsibilidad natin sa gerang ito kaysa damdamin natin para sa isa't isa. Sa susunod na magkita tayo, isa kang sundalo, isang pagkakrusroha. Isabel. General. Senyor Presidente!

Senyor Presidente! Nais makipag-usap ng Sherman Commission tungkol sa mga kondisyon. Kondisyon? walang kondisyon. Ano ba ba, walang kondisyon?

Lalamang tayo. Hindi na lang, hindi na lang. Pusin muna tayo. Sandali, pabayaan natin siya magsalita.

Nais nilang isulong ang autonomia para sa Pilipinas. Nagawin nilang ng itong protektorado sa ilalim ng Amerika. Pero kataksilan yan!

Anong nangyayari yun? Kataksilan! Ayon sa saligang batas, nasa kamay lamang ng mga Filipino, ang soberenya. Tridor ka sa pagmumungkahi ng aneksasyon. Hindi ko na ba iminumungkahi?

Ibinabalita ko lang. Paano napapagkatiwalaan ng taong katulad nito? Dati niyang kasabwat ang Espanya. Kung may ganito na tayo sa pangkat natin, hindi na natin kailangan ng kaaway.

Ang Amerika ang pinakamalakas na bansa sa buong mundo. Mapapalawak natin ang ating ekonomiya kung makikipagkalakal tayo sa kanila. Hanggang kailan tayo makikipaglaban?

Andami nang namatay. At kulang tayo sa pera, sa armas, sa kagamitan. Hindi sa lakas ng loob.

Buo ang tiwala ng mga tauhan ko. Kahit si Dr. Jose Rizal... Nasisikmura ba ng gabinete ang ganitong kataksilan? Tinatawag mo ba akong traidor?

At duwag! Naaalala ko na nakasama akong anak mo sa labanan. At iniwan niya ang kanyang mga kasamahan na namamatay.

Wala akong anak ng duwag. At kailanman, hindi mo nakakasama ang anak ko sa labanan. Kaya wala kang karapatang laiti ng pamilya ko, Antonio. Hindi pang lalait ang totoo.

Talagang nasa lahi ninyo ang traidor at duwag. Magkapareho lang kayo ng kapatid mong si Juan. Kung nasa Pilipinas lang siya...

Binitay na siya dahil sa pagpatay niya sa kanyang asawa. Kaya, totoo din ang pangalan niyo. Luna. Luna Tico!

Tama Sa ngalan ng Malayang Republika ng Pilipinas, pinag-uutos ko na restuhin ang tridor na ito. At ikaw din. Bakit pati ako? Kasa kapangyarihan niya naman ito. Kapitan, Kumandante!

Arestuin si Buen Camino. Colonel! Roman! Tumama kayo sa akin, kapatid!

Hindi ako trahektor! Labangin niyo sa konstitusyon! Tumama ka na! Para kami kapansat. Sat!

Kung magiging isang bansa man tayo, kailangan natin ng isang radikal na pagbabago. Mga kapatid, mayroon tayong mas malaking kaaway kaysa mga Amerikano. ang ating sarili.

Pagkakalaw! Pagkakalaw! Pagkakalaw!

General, gusto niyo bang bumili ng manok? Pagkakalaw! Manong, wag ko kayong gagalaw kahit anong mangyari. Senyor, ano pong kasalanan ko? Tumahimik na lang po kayo.

Eh kung gusto niyo po, kalahati na lang ang ibayad ninyo sa mga manong... Sabihin mo sa kanya, tumahimik siya. Kahit wag niyo na lang mong pumbayaran sa inyo...

Yan ang gagawin ko sa mga traidor at hindi ako magdadalawang isip! Walang nakaangat sa batas, kahit na presidente. General, baka may makadinig.

E di makinig sila! Maawa po kayo, Senyor. Huwag niyo po kong sasaktan, Senyor. Maawa po kayo, Senyor. Tana, pamanin po.

Para sa abala, gawin niyo na pong hapunan ng manok. Salamat po sa niya. Salamat po.

Ang tunay na anak ng kalayaan. ay hindi pumapayag na magpagapos na parang aso sa mga dayon. Mas masahol pa sa mga Amerikano ang mga taong inilalagay ang pangsariling entres.

Ang sumusumpa ng katapatan para lamang sa sariling rehyon at tribo. Yan ang pagpapatunay na hindi pa tayo handang pamunuan ng ating sarili. Espero que acabe ya esta puta guerra. Estoy de acuerdo. El tema, a mi no me importa que los americanos ganen la guerra o no.

En tal de que vaya bien para el negocio, no? Exactamente. No, gracias. Mi prometido me ha invitado a París. Si?

Te vas a vivir allí? Si. Después de la boda.

Que suerte tienes. Todos se quieren marchar. Ilan pang mga sundalo ang dumating? Isang libut kalahati mula Pangasinan na Tilocus. May dalang apat na daang tauhan mula Tayabas si Teniente Manuel Quezon.

Sa inyo na sila, lahat pupunta ngayong wala na si Bonifacio. Pagod niyo! Presidente, magpapaalam na po ako. Saan ka pupunta? Sa Arayat po.

May pista lang po akong sasaluhan. Iniisip mo pa rin ba si Andres Bonifacio? Nangangamba lang akong may kasinig pa yan. Sapat na po ang depensa sa tatlong kampo. Dito sa atin sa Bagbag, sa Pulilan, At sa hanay ni Heneral Dal Pilar sa Kinga.

Pero kinakailangan po po natin ng karagdagan tawag. Magpadala ka nga ng telegrama kay Heneral Mascardo. Sabihin mo sa kanya, magsama ka ako siya ng dagdag na pwersa, mga kawal para sa Kinga at dito sa Bagbag. Ah, Heneral. Nagpunta po ng Arayat sa Heneral Mascardo.

Bakit? Wala po siyang sinabi. Pero ang alam ko po, may pista po sa Arayap. General Mascardo, telegrama po mula kay General Luna. Anong sabi?

Kinababalik po kayo sa Bagbag sa madaling panahon. Kailangan daw po magpadala ng mga tauhan. Nararating ko lang dito, alis na naman ako. At saka, wala na daw pong panahon para sa pistahan.

Tingnan mo ang yabang ng luna na yan. Kung maka-auto, sakala mo hindi kapuahin nila ng kausap eh. Sabihin mo sa kanya, hindi lang pistan dinayo ko dito. Kailangan ko rin magsiyasat ng mga sundalo dito sa Arayat.

Babalik akong bagbag kapag tapos ng trabaho ko dito. Sa pagsulong ng mga Amerikano, unti-unting nga atras ang buong pwersa natin habang nagtatayo ng isang malawak na kuta sa Cordillera. At pagdating ng mga kalaban sa Norte. Buo na ang depensa. Hindi man natin sila malalamangan sa bilang o sa teknolohiya, tatalunin natin sila sa taktika.

Kailangan pa nating maghukay ng mga trinserang magmula sa Kaluokan hanggang Sonobaliches. Galing po, Arayat. Hinihintay ko na lang ang pahintulot ng presidente para maipatpat dito.

Ang gulo to. Sana po ipumayag sila. Dapat. General.

Pakitan mo nga kay Mascardo kung nakakaintindi siya ng Tagalog. Baka naman daw po mas nakakaintindi kayo ng Espanyol kasi malinaw naman daw po... Nakakaintindi ako ng Tagalog!

Babalikan ako ng bagbag pagkatapos ko dito. Sabihin mo sa kanya, wala siyang kapangyarihan sa akin dahil ako ang komandante ng Pampanga. Binigyan nga siya ng otoridad ni Presidente Aguinaldo sa mga sundalo pero sa mga... Opesyala katulad niya, wala kayong karapatang magbigay utos.

Ah, ganun ba? Cross ka! Tumakbo ka sa rayak at sabi mo sa mukha ng maskard na niyan na pwede ko siyang...

...anong pareso dahil sa katigasan ng inyong ulo. Inahamon ba niya ako? General, ang mahalagaw dito ay makabalik ko kayo ng bagbag upang sige makpagpadala ng mga tauan bago humatake ang mga Amerikano. Iaalis na dapat ako kung di dahil sa kayabangan ng Luna na yan eh. Sino ba siya para utusan ako?

Habay kung naghahamon siya hindi akong atras! Roman! Magpadala ka ng telegrama sa lahat ng mga opisyalis sa ilalim ni General Mascardo at sabihin mo sa kanila na inuutusan ko silang magpulong sa punong himpila ng Pampanga ngayong gabi. Lahat sila ay nasa ilalim ng kapangyarihan ko kaya walang dapat na tumutol.

Ruska! Pumunta ka sa opisina ni Presidente Hinaldo at sabihin mo sa kanya na malakdohong arestohin ni General Luna si General Mascardo pag hindi pa daw siya sumunod sa utos. Hindi maganda to. Baka namang isipin ng mga Amerikano na nagkakagulo tayo sa sarili nating ranggo.

Totoo naman, di ba? Yeta! Kung naghahanap ng away yung hype na yun, away ang bibigay ko sa kanya! Sabi!

Tingnan niyo yan! Bawal! Huwag niyong susundin ang utos ni Luna. Kunin niyo ang mga armas niyo! Ano pang iniintay niyo?

Tawagin mo si Kapitan Hanolino. Sabihin mo sa kanya, itipon niya lahat ng mga sundalo papuntang Bagbag. Sumama sila lahat sa akin. Sabihin mo kay Luna, mas mabuti pang...

Ikulong mo na lang daw siya sa kabawang dahil habang buhay siya sa presidente o kapwa kabitenyo lang daw siya makikinig. Pendeo! Ano bang iniisip niya? Ibang bansa na ang kabite. Tinipon na po ni Mascardo ang sundalo topesyales niya.

Pupunta niya sa Guagua. Anong ginagawa niya sa Guagua? Kung gusto mo daw siya makausap sa Guagua, siya maghihintay. Ilan ang mga tao natin ngayon?

Andito po si Jose at Manuel Bernal. Kapitan, Komandante Rall. Huwag kayong maglalah, General.

Dapat po kami sa inyo. May mga ilang sundalong nagbabantay sa tulay. Si Kapitan Rusia di pa po nakakabalik. Jose, General. May iwang ka dito kasama ang ilang mga tenyente.

Bantayan niyo ang tulay. Lahat ng mga natitira sumama sa akin sa Gokwa! Magpadala ko ng telegrama kay Alejandro at sabihin mo sa kanya, kailangan ko ng teritory sa Gokwa. Opo. At magdala na rin tayo ng kabahong.

Mga magkakaroon po ng malaking kaguluhan sa may guagwa. Nag-aabang na po si General Mascardo kasama mga sundalo niya sa pagdating ni General Luna. Kailangan mo na magpa siya. General Luna.

Humihingi po kami ng paumanhin sa ngalan ni General Mascardo. Mga takakurus roha. Alam ko. General, hindi humaari magkaroon ng gantong gulo sa pagitan ng kapa-Pilipino.

May punto siya, General. Hindi ko ginusto to, Komandante. Binibini? General. Sabihin mo kay General Mascardo na binibigyan ko pa siya ng isang pagkakataon para sumuko ng mapayapa.

Nasa mga kamay niya ang lahat. Naiintindihan ko kayo mga binibini. Pero huli na ang lahat.

Sa presidente lang ako susunod at hindi sa mga taong katulad ni Luna. Ano ba talaga ang pinag-aawayan ninyo? Isabel...

Pahala kayo ng Antonio Tomas. Para kayong mga bata. General.

Paco. Bakit po? Magpadala nga ng telegrama sa Bagbag.

Alamin naman ang sitwasyon nila doon. May bilin po ba kayo? Kamusahin mo na lang sila. Amerikano! Amerikano!

Nandiyan na ang mga Amerikano! Sige! Barilin ninyo! Ito na ko!

Bilis! General Tomas Mascardo! Nandito ako para arestuhin ka sa ngala ng hukbong sandatahan ng Republika ng Pilipinas.

Magpakita ka! Magandang gabi, General Luna. Magandang gabi rin.

Umaasa akong nasusuko ka ng mapayapa. Sinabi ko na sa'yo. Kung gusto mo ko ipakulong, magdala ka ng kabaong. Baliw ka talaga, Luna.

Sinusunod ko lang ang gusto mo. Papaligay na ka ng mga tauhang ko. Ilan ba kayo?

Labing lima? Dalawang po? Tomas, ikaw lang ang kailangan naming barilin. At eto ka na sa harap ko. Lahan-lahan.

Isipin mong mabuti ang gagawin mo. Alam nyo na ang gagawin niyo! Kayang-kaya natin lubusin... General, Teretor de Peña.

Ano na? Walang hiya ka talaga! Pantala!

Naral! General Tomas Mascardo, Saotos ni Presidente Emilio Ginaldo, Salamat Tomas. Buti na lang, Ruska. General, nag-abotoh ko kami ng ipakaw may masamahong balita. Nilusubo na mga Amerikanong, Bagbag at Kinga, kaya nangangalib na ho ang dalawang kampo.

NGETA! Asan ang mga dagdag na kawal? Ubin! Ubin!

Doon lang! Balde! Uy, traga!

Sige ba mga tao? May malasim sa lalakingga para tulungan si Goyong. Hoven. Yan, Ran.

Nakakainis ka pa ba? Ready ka dito! General, kuha na po ng mga Amerikano ang Kinga.

Sina, General Del Pilar po, matras na po sa San Fernando. Ganito ba talaga ang tadhana nating pakot? Kalaban ang kalaban.

Kalaban ang kakanti. Nakakampagod. Hindi naapigilan ni Luna ang pag-abante ng mga kalaban.

Kailangan humingi tayo ng tigil putukan para makipag-usap sa mga Amerikano. Sabihin na natin na mas marami ang mawawala sa atin. Pero hanggang saan ang kaya ng Amerika?

Alam niyo ba kung gaano kalaki ang ginagastos nila sa gerang ito? Senyera Luna po. Saglit lang ka mo. Mga ginoo. Dali nyo mga baso nyo.

Ang bilis pala ng 24 oras na pagkabilanggo. Kaya nga sumukuha ko ng mapayapa eh. Alak.

Senyor Presidente, nais kong bumitiw bilang puno ng hukbong sandatahan. Bakit? Imposibleng matupad ang tungkulin ko sa sitwasyon na ito.

Lalo pat nabalitaan ko na nakalaya na rin ang dalawang traidor na sina Paterno at Bueng Camino. Kagalanggalang silang mga mamamayan. Nagambag sila ng pera at kagamitan sa ating...

Isinusulong nila ang aneksasyon sa ilalim ng Amerika. Habang ako at ang ating mga sundalo ay nakapain na nakikipagdigma sa bansang kinakaibigan nila. Hindi ko matatanggap ang kataksilan na yan hanggat buhay ako. Henera Luna, isa kang henyo pagdating sa labanan. Pero wala kang alam sa politika.

Kung pagpapalaya sa mga traidorang pakikipolitika, ayoko maging bahagi niyan. Asensya ka na, Henera Luna. Hindi ko matatanggap ang iyong pagbibitiw. Pero hindi yan ang nakikip...

Ikaw lang ang maaaring mamuno ng ating hukbo. Kailangan ka ng inang bayan. Kung ganun, pabayaan mo akong mamuno! Pabayaan mo akong magturo ng tamang disiplina! Pagpasyahan na ninyo, ang plano kong magtayo ng Kuta sa Norte.

Ito lang ang pag-asa natin laban sa mga Amerikano. Anong masasabi niyo kay Henera Luna? maliban sa mga bagay na alam na natin. May pagtatapat po kami sa inyo.

Napagalaman namin na may masama siyang balak. Naghanap ito kamakailan lang. Nag-init ang ulo ni General Luna sa harap ng lahat ng tao sa plaza. Anong bago doon? Sabi niya, hindi raw siya magdadalawang isip na barili ng sino mang traitor sa bansa.

Kahit na po kayo, Senyor Presidente. At may bali-balita na binabalak ng iluklok ang kanya sa rila bilang diktador kapalit ninyo. Sino nagsabi?

Ako mismo ang nakasaksi sa pagbabantaan niya sa plaza. Narinig po namin mula sa mga ibang opisyalis ang tungkol sa pagbabalak niyang maging diktador. Hindi totoo yan.

Kilala niyo naman si Luna. Hindi yan makapagtimpi kahit na puro hangin lang ang salita niya. Maaring hangin nga ito sa pandilig natin. Pero para kay Luna, totoo lahat yun.

At alam natin na nabubulag siya sa kanyang galit. Parang baliw na toro. Si Luna ang pinakamahusay kong general.

Larihan naman si Goyong. At si Ricarte. At nandito rin ako.

Huwag nating kalilimutan na iniwan ni Luna ang kanyang pwesto sa bagbag. Kaya nasa akupito ng mga Amerikano. Kawawa naman ang ating bayan kung nag-iisa siyang puno ng militar.

Walang magandang idudulot ang pamumuno ni Luna. Kailangan natin siyang palitan sa ikabubuti natin lahat. Pwede lang. Salamat mga ginawa. Kailangan ko muna ng panahon para mag-isip.

Lintig ka rin kanina pa ako katok na katok! Nay, napadayo po kayo. Eh, ni Antonito. Patingin nga.

Mabubuhay ka pa naman. Pinakulong mo daw si... Masgardo ho. Eh...

Oo, pagkatapos... Hindi. Si Kenito, ang kuya mo. Nakipag-away daw dahil sa isang babae.

Ah, oo. Lasing. Nakalaya na.

Dalawang gabi lang naman siyang nakulong. Mabuti. Walang nakakaangat sa batas.

Apo? Mukhang hapong habu ka. Namayat ka rin.

Nakakatulog ka pa ba? Nanasagit na tayo ng digmahan, inay. Alam ko.

Binigyan ka namin ng ama mo ng magandang edukasyon. Sa kabila ng lahat, pinili mong sumabak sa ganitong gulo. Ito ang tadhana ko, inay.

Ito nga ba? Pupo ka. Pikit mo ang iyong mga mata.

Pikit. Naaalala mo pa ba ang mga Pasko natin sa Binondo? Ate mo? Ariana. Ang mga maragalo sa Belen.

Musika sa bahay. Ang biyuli ni Kaya Manuel. Ang napakasarap na pagkain siya na Kuya Jose at Joaquin na palaging hindi makapaghintay Ang mahal kong si Itay na lagi nakangiti hawak kanyang tabako at si Juan Kung pwede ko lang sana silang makasama muli.

Punong-puno ng kasayahan ang pagsalubong natin sa umaga. Naalala mo ang lahat na yun? Opo. At hinayaan namin kayo ni Juana makapaglakbay sa Europa.

Kung saan namulat ang aming isipan tungkol sa kalagayan ng Pilipinas. Nagsimula sa isang hangarin na makamit ang karapatang pangtao sa ilalim ng Espanya. Hanggang sa namulat sa katotohanan, dala ng walang tigil na pangalipusta ng mga Kastila sa kayong mungging palat. Ang pinagkaiba sa kanila.

Ngunit lahat ng mga pangarap ay nabasag sa pagpatay nila kay Dr. Jose Rizal. Nalulungkot ako tuwing naaalala ko siya at ang kanyang pag-aalay ng buhay. Bayang iniirog, sakit na yaring hirap.

Katagulugan ko, pinakaliliag. Dinggin mo ang aking pagpapahimakas diya iiwan ko sa iyong lahat. Pilas ng aking kanalo at dibdib.

Mga kaibigan bata pang maliit. Sa aking tahanan din ang masisilap. Pagpasasalamat at napahinga rin.

Paalam, Estrangherang Kasuyo Katalik. Paalam sa inyo, mga ginigilio. Mamatay ay siyang pagkakagupining. Ito ang pinakamalaking sakribisyo sa lahat.

Ngunit hindi lang iyon ang paraan para ipakita ang pagmamahal sa bayan. Alam yan ang kapatid mong si Juan. Pero alam din ni Juan ang ugali ng mga Pilipino.

Tayo'y watakotak at walang malay sa kaisipang bansa. Alam niya na hindi mamumulat ang diwa ng Pilipino kung walang magsasakripisyo para sa bayan. Sa paglibot namin sa Europa, naging malinaw kung gaano kalaki ang pagkukulang nating lahat. Alam ko ang sinasabi mo, Ijo.

Ito ang bunga ng inyong pagmamahal sa amin, inay. Kami ni Juan, aming alik. Kayong dalawa ang naging pinakamalapit sa mga magkapatid. Ang totoo, senay.

Kami ang nagkalapit ng landas. Landas, Antonito? Tadhana ba talaga ito o sinadya mo?

Isa ka ng mahusay na doktor. May mapayapang buhay na naghihintay sa'yo sa isang banda. Pero heto ka't nakikipaglaban.

Gusto ng ilang politiko at negosyante ang iyong pamamalakan. Masyado ka daw mayabang, marahas. Nababaliw ka na sa hawak mong kapangyarihan. Mga paninira lang yan. Minsan may kailangang masangasaan para matupad ang trabaho ko.

Nari ni Kukay Kinito, posibleng ang presidente ay kasabot sa mga nagbabalak. Hindi ganun ka ta nga si Aguinaldo, inay. Ginagalang namin ang isa't isa. Pareho kaming mason. Tulad ni Andres Bonifacio.

Eto, suutin mo din to. Wala na ang iyong itay. Pati na ang kuya mong si Manuel.

Ayokong may mangyari sa mga anak kong kasangkot sa digmaang ito. Sa inyo ni Juan. Nagwakas na ang magagandang araw ng mga rosas. Nagsimula na ang busilak ng mga gamit ng ating matinig na pakikipamuhay sa ating bahayan. Ang lupang tinubuan, ang asol na kalangitan, lunting kaparangan isang lupain ng sining at ang dami.

Nakaalis na ba ang karamihan sa mga tauhan? Opo, ang brigada na lang ng kahawit ang maiwan. Hindi magtatagal para sa pag-ibig sa inang bayan. Iskartar! Huwaring dalang isang lihim na mensaheng.

Dinagit tayo ng isang nakakubling kamay at itinapon na parang mga daon sa gitna ng sigwa. Umihingi ako ng katiyakan ng katapatan ninyo. Maasahan ko ba kayo?

Opo, Senyora Ostezete! Music Hindi magtatagal. Discount! At magiging nag-aalim po yung mga labok na lamang tayo.

Hindi ko na maalala kung kailan ko silulat ang to lang yan. General, may tanong po ako sa inyo. Madalas niyo po bang iniisip na lagi nasa panganib ang buhay ninyo? Dahil sa gera? Dahil sa prinsipyo?

Araw-araw. Dalhin mo ang linya mo dito sa kabilang pampang ng ilog. General, dalhin mo ang mga tawahan mo dito. Sen. Adalante.

Mula po kay Pasadete Adinaldo Ana. Hahaha! Mga ginagawa, magandang balita! Magtatayo ng bagong gabinete ang presidente at pinapapunta ako sa kabanatuan para pamunuan ito. May nangyayari na...

Magiging baging! Magiging baging! Magpapalitayin naman! Buhay!

Teniente Manuel Quezon, nagkita rin tayo. Senyor Presidente. Natanggap mo ba mga biling ko?

Opo. Papunta na kami na sa Nesidro kasama ang pangkat ko. May iiwan po ba ang mga sundano niyo? General, handa na po kami. Agad!

Koronel, hindi po ba kayo napapagod sa pakikipaglaban? Sa lahat ng dugong na sayang? Handang magtapon ng dugo ang totoong makabayan. Hindi pagdurusa ang pagdaan sa matinding pasakit. Para kang tumanggap ng basbas, parang pag-ibig.

Sa palagay niyo po ba yung magtatagumpay tayo? Yan ang hindi ko matitiyak. Kung mangyari man yun, isa siyang pagbibinyag sa apoy. Parang nag-aalim po yung naipo-ipo.

Makata din po pala kayo, tulad ni Heneral. Nahawa lang. General!

General! Oo? Hindi sila makatawid.

Mukhang pinipigilan yata tayo ng tadhana, General. Oo baka naman galing kawit ang mga karipelang yan. Ramad, Ruska, mauna na muna tayo.

Manuel, sumunod na lang kayo sa kabanatuan. Opo, General. Kayo nang bahala mag-alaga sa Minata. At kuya, dapat hinintay nila tayo. Asan ang mga tao?

Baka nanananghalian sila. Di bala, nandito na tayo. Magpahinga na muna kayo ah.

Antayin niyo ako dito. Magpapalain kayo, General. Ay, Sandalo. Bakit napakarami ng uniforme mo? Hindi ka marunong sa maludo?

Ano bang alam niyo? Mga pingin pa kayo! Ha?

Odaan! Buhay na buhay na naman na, Heneral. Magbaba ako mamaya.

Dapat nakapagpag-upit ka na, ha? Kung hindi, babariling kita! Senyor Presidente!

God! Mierda! Anong ginagawa mo rito?

Yan din ang gusto kong itanong sa'yo. Pinadalhan ako ng telegrama ng Presidente. Nasaan siya? Umalis na! Kanina pang umaga.

Umalis! Bakit niya ako pinatawag? Anong klaseng pamahalaan ito? Baka nakalimot lang. Imposible!

At ikaw bakit ka nakaupo sa lamesa ng presidente? Bakit hindi mo pinapakintab ang mga bota ng mga Amerikano? Talagang wala sa lugar yung yabang mo, no?

Akala mo ba ikaw lang may malasakit sa bayan? Sa kwartong ito, ako lang. Mahal ko ang Pilipinas.

Pero hindi sapat para ipaglaban siya o mamatay para sa kanya! Kung may dangal ka lang, hinamon sana kita ng duelo. Tumukan mo!

Di ako atras! Punong-puno na ako sa mga marikas na iyon. May kago, Enelios!

Mabalikan kita. Sino ang tangang nagpaputok? Bunjata!

Sino? Di ba pinakulong na kita? Bakit pinalaya ka rin? Pag-aaral! Raid time!

Pati lang! Kumusok ko na ako! Pagka-iin nyo na! Lahat ng bubuga yan.

Ah! Thank you for Matawag. Mamamatay tao. Narap niya sila ng mag-isa. Di wala akong may ibigay na tulong.

Ang hindi ko maintindihan, kung bakit kailangan patayin ang kapwa Pilipino ang Pilipino. Pinatayin na rin nila ang pag-asa para sa kasarinlan ng Pilipinas. Ano? Nagaloko ba yan? Tama, Ma'am General.

Ang totoong kaaway ng mga Pilipino ay ang sarili niya. Kaya tayo ang pumatay sa kanya. Isinusumpa ko sa Diyos sa ngalan ng aking ama at mga anak na wala akong kinalaman sa mga pangyayari.

Wala akong kinalaman sa pagkamatay ni Antonio Luna. Kasalanan ni Luna ang lahat. Kinalaban niya ang brigada ng kawit. Inabuso niya ang kanyang katangyarihan. Lumabi siya sa kanyang ambisyon.

Binalak niya na agawin ang pinakamataas na posisyon sa buong kapuluan. Akin yan! Puro kasinulian ang lahat ng sinabi ni Antonio nung natungkos sa akin. Mahal ko ang Pilipinas. Tignan ninyo ang aking servisyo pang publiko.

Lahat ng pagpapakasakit, dinadas ko para sa aking bayan. Magkaaway nga kami, pero hindi ko siya pinapatay. Magpupulong!

Ikaw! Tayo! Ako na ako! Ay!

Ay! Ang kamatayan ni Antonio Luna ay isang paglilinis sa buong kasaysayan. Dali! Habi naman!

Si Antonio Luna ay malupit, abusado, mayabang. Hindi ko ginusto ang kanyang pagkamatay. Pero inaamin ko.

Naniniwala ako na makatarungan ang nangyari. Sandali! Hindi dyan, ipuntyo dito.

Here, here. General Luna was a brave soldier. A most worthy adversary.

Had we met under different circumstances... I'm sure we would have been the best of friends. And yet, you killed the only real general you had. Oh, Christ. Hindi ako nagpadala ng kahit anong telegrama sa kanya.

Siya ang nagpadala sa akin ng telegrama na pupunta siya ng kabanatuan para kausapin ako. Wala nga lang ako doon nang dumating siya. Mas para! Noong mga panahon na nangyayari ang krimen, nasa Bulacan at Pampanga kami.

Tinitignan ang mga kawal sa ilalim ni General del Pilar, nagsisiyas at nangarmas. Malaking dagok ang kamatayan ni Heneral Luna. Siya lamang ang may kakayahang gabayan tayo patungong sa kalayaan.

Siya ang pinakamatalino kong Heneral. Bakit ko siya papatayin? HINDAI!

Hindi. Walang sabuatan. Walang nagbanta.

Si Luna ang pinakamahusay kong general. Talo lang ako sa digmaan. Natalo tayong lahat.

Hinahangad ng Pilipinas ang kasarinlan at pananatilihin kong buhay ang adhikain ng aking bayan hanggang sa katapusan. Mas magandang mamatay sa digmaan kesa tanggapin ang paumunan ng dayuhan. Kung panaginip lamang ang umasa sa pagunlan, panaginip tayo hanggang sa kamatayan.

Hindi magtatagal para sa pag-ibig sa inang bayan. Waring dalang isang lihit na minsahe. Dinagit tayo ng isang nakakubling kamay at itinapon na parang mga dahon sa gitna ng sigwa.

Hindi magtatagal. Tayo'y magiging nag-aalip po yung alabok na lamang. Intro Music General, ito na ang natitira sa mga tauhan ni Luna. Anong gagawin natin sa kanila? Kumuha ka ng sesenta.

Muso, mingunang dulo At umibig ng payahan Papukay sa butong itong lintas Sa takot at bulo at pakita kang alam Ang nangyisang panata Yayakapin Mamahalin kita Hanggang wala ng bukas Magdagumpay man ko Ikaw matay Magpindili sa dahas, ngunit kong kailangan Buhay ko may kabayaran Para makita kang malaya At umibig ng bayangan Mapuhay sa... Pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag-ibig ng pag- Mahalil kita hanggang wala na bukas Hanggang sa kuli, ako'y nasa iyo tatig Hanggang sa kuli, pangalan mo pa rin sa aking manalapit PAMIBIG NANG PAYAPA Mabukay sa mundong itong Ligtas sa tapon at ulo at magkita kang malaya At magiging isang panata, Kayakapin, Kamahalin kita, Hanggang wala ng bukas. Hanggang wala ng bukas Hanggang wala ng bukas

Transcript for:Buhay ni Heneral Luna

Transcript for:
Buhay ni Heneral Luna