Verwering en Krachten op Aarde

Overzicht

Deze les behandelt de krachten die de aarde opbouwen en afbreken, met nadruk op verwering en de verschillende vormen daarvan.

Endogene krachten ontstaan door magmastromen binnenin de aarde en zorgen voor opbouw, zoals het vormen van gebergten.
Exogene krachten ontstaan door invloeden van buitenaf, zoals de zon, en zorgen voor afbraak van gebergten.
De zon is de belangrijkste externe kracht; de maan en meteorieten spelen slechts een kleine rol.

Verwering is het proces waarbij gesteente wordt afgebroken.
Er zijn twee hoofdtypen verwering: chemische verwering en mechanische (fysische) verwering.
Mechanische verwering wordt onderverdeeld in drie soorten: verwering door temperatuurverschillen, vorstverwering en verwering door plantenwortels.

Bij verwering door temperatuurverschillen zetten stenen overdag uit door warmte en krimpen 's nachts door afkoeling, wat vooral in woestijnen voorkomt.
Dit uitzetten en krimpen veroorzaakt spanningen waardoor stenen scheuren en uit elkaar vallen.
Vorstverwering treedt op in koude gebieden: water dringt in scheurtjes, bevriest, zet uit en drukt gesteente uit elkaar.
Voor vorstverwering is vocht en temperaturen rond het vriespunt nodig zodat water kan bevriezen en ontdooien.
Plantenwortelverwering gebeurt als wortels in scheuren groeien, dikker worden en de steen uit elkaar drukken.

Chemische verwering ontstaat door chemische reacties wanneer gesteente in contact komt met water of zuurstof.
Zuur water met veel CO versnelt chemische verwering, bijvoorbeeld door zure regen.
Kalksteen lost op door chemische verwering, wat kan leiden tot kalksteengrotten, stalagmieten, stalactieten en dolines (instortingen).

Endogene krachten — Krachten ontstaan binnen de aarde, veroorzaken opbouw zoals gebergten.
Exogene krachten — Krachten van buitenaf die zorgen voor afbraak van gesteenten.
Verwering — Het proces waarbij gesteenten kapot gaan en afbreken.
Mechanische verwering — Fysiek uiteenvallen van gesteenten zonder chemische verandering.
Chemische verwering — Uiteenvallen van gesteenten door chemische reacties met water of zuurstof.
Dolines — Instortingen die ontstaan als grotten te groot worden.