Title: alma mater srodek

URL Source: blob://pdf/c55ea849-a9d0-4be8-9cf6-c6dd2ebeb5fc

Markdown Content:

Alma Mater Jagellonica Stanisaw Dziedzic

FUNDACJA DLA UNIWERSYTETU JAGIELLOSKIEGO Alma Mater Jagellonica

2Autor:

Stanisaw Dziedzic

Projekt okadki:

Krzysztof Oleksiak

Opracowanie graficzne na podstawie projektu artysty grafika

Krzysztofa Oleksiaka :

Jacek ucki

Zdjcia:

Kazimierz Bujakowski , Micha Grychowski , Jzef Kocielny ,

Robert Kwiecie , Krzysztof Oleksiak , Konrad Pollesch ,

Jerzy Sawicz , Anna Witkowska

Opracowanie redakcyjne:

Marta Stplewska

Korekta:

Maria Jaworska , Anna Pachczewska-Rogoziska

Autor dzikuje za udostpnienie materiaw archiwalnych Muzeum Uniwersytetu Jagielloskiego, Archiwum Uniwersytetu Jagielloskiego oraz Bibliotece Jagielloskiej. Copyright by Fundacja dla Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2005 Tekst copyright by Stanisaw Dziedzic, Krakw 2005 wydanie IV rozszerzone i uzupenione ISBN 83-921539-4-4 Fundacja dla Uniwersytetu Jagielloskiego www.fundacja.uj.pl; e-mail: [email protected] 31-131 Krakw, ul. Karmelicka 34 tel./fax (0-prefix-12) 632-38-30 tel. (0-prefix-12) 422-10-33 wew. 1211 Druk i oprawa: Pasa, ul. Rydlwka 24 30-363 Krakw tel. (0-prefix-12) 260-20-00 Alma Mater Jagellonica

3racovia totius Poloniae urbs celeberrima atque amplissima, regia atque Academia insignis Krakw, miasto caej Polski najsawniejsze i najwiksze, wyrniajce si krlewsk siedzib i akademi napisa na tzw. miedziorycie amsterdamskim z 1619 r., przedstawiajcym panoram miasta stoecznego, Mateusz Merian. Wawel z krlewsk rezydencj i katedr biskupi oraz Uniwersytetem, nierozerwalnie z dzie-jami Krakowa zwizanymi od stuleci, stanowiy w przemony sposb o wietnoci stoeczne-go ongi miasta, a i dzi o tej wietnoci, nie tylko historycznej, zawiadczaj. Alma Mater Jagellonica

4

Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Jagielloskiego prof. dr hab. Franciszek Ziejka. Alma Mater Jagellonica

5owa powysze znalazy si w akcie, jaki w dniu 12 maja 1364 r. wyda w Krakowie krl Kazi-mierz, przez potomnych zwany Wielkim. Krl w ten sposb wieczy kilkuletnie zabiegi o utworzenie w Krakowie uniwersytetu. Pozy-skawszy zgod papiea Urbana V, fundowa w stolicy Krlestwa Polskiego zoone z trzech wydziaw (bez wydziau teologiczne-go) Studium Generale, ktre stao si trwaym i piknym fun-damentem jedynej w swoim rodzaju polskiej instytucji: Uniwersytetu Jagielloskiego. To prawda, e po mierci funda-tora Studium podupado, e by moe nawet zaprzestao na kil-kanacie lat swej dziaalnoci, dziki jednak wiatej krlowej Jadwidze sprawy jego na nowo przyjy waciwe ksztaty. Ju w latach osiemdziesitych XIV wieku, jak przekonuj historycy, wszczto zabiegi o jego wzmocnienie, a w kocu o odnowie-nie. Wiadomo wic, e za staraniem krlowej Jadwigi w 1397 r. papie Bonifacy XIX wyda zgod na otwarcie w Krakowie wy-dziau teologicznego. W dwa lata pniej, tu przed przedwcze-sn mierci, wita krlowa przeznaczya na odnowienie krakowskiej uczelni swoje klejnoty. Zapis ten pozwoli Wady-sawowi Jagielle doprowadzi dzieo do koca. Ostatecznie w dniu 22 lipca 1400 r. krl przekaza uniwersytetowi krakow-skiemu wykupiony od Stanisawa Pcherza przy wczesnej ul. ydowskiej (dzi ul. w. Anny) budynek na kolegium uniwer-syteckie: Collegium Almae Universitatis Studii Generale. W dwa dni pniej rektor Stanisaw ze Skarbimierza rozpocz zapisy na uniwersytet, a w dniu 26 lipca biskup krakowski, Piotr Wysz, wygosi pierwszy wykad (z prawa kanonicznego) w od-nowionej Akademii Krakowskiej. Od tych pamitnych wydarze krakowska Alma Mater na stae wpisaa si w pejza polski. Losy jej zrosy si nierozerwal-nymi wizami z losami polskiego narodu. W czasach potgi pa-stwa polskiego bya ona prawdziw per w jego koronie. Kiedy struktury wewntrzne pastwa zaczy rozlunia si, gdy w y-ciu narodu dochodzi do gosu zaczy siy anarchizujce, take i znaczenie krakowskiej akademii zaczo zmniejsza si. W burzliwej epoce wojen, jakie w XVII wieku przetoczyy si przez polskie ziemie, krakowska akademia staa si opok, na ktrej mona byo budowa wiar w umocnienie gmachu ojczy-stego. Symbolicznym znakiem potwierdzajcym t wyjtkow rol uniwersytetu krakowskiego w yciu polskim bya decyzja wadz uczelni z 1655 r., na mocy ktrej postanowiono raczej roz-wiza uczelni, ni podporzdkowa j szwedzkiemu krlowi Karolowi Gustawowi. Nie inaczej byo take w epoce zaborw. Nigdy nie zabrako wrd krakowskich studentw i profesorw ochotnikw, ktrzy zasilali szeregi powstacw podejmujcych walk o wolno ojczyzny. Na potrzeby powstania kociuszkow-skiego krakowska Alma Mater przekazaa cay swj skarbiec. Studenci krakowskiej uczelni znaleli si pord powstacw li-stopadowych. Mnie stawali w powstaniu krakowskim z 1846 r. Nie zabrako ich na polach bitewnych insurekcji styczniowej. Walczyli na frontach I wojny wiatowej. Nie poddaa si kra-kowska uczelnia take w ponurych czasach rozptanej przez Hi-tlera II wojny wiatowej. Mimo podjcia prby jej fizycznego zniszczenia (aresztowanie i wywiezienie do obozw koncentra-cyjnych stu kilkudziesiciu profesorw w ramach synnej akcji Sonderaktion Krakau), nie poddaa si, prowadzc nauczanie na tajnych kompletach. Miaa do siy, aby oprze si take ko-munistycznej prbie zniewolenia. Mimo poniesionych ofiar (procesy polityczne, pozbawienie nieprawomylnych profeso-rw katedr) wysza z tych zapasw z podniesionym czoem. Od zarania swoich dziejw krakowska Alma Mater suya pastwu polskiemu. Powoana do ycia z woli monarchy, ktry potrzebowa do administracji pastwa ludzi dobrze przygotowa-nych, przez sze stuleci miaa szeroko otwarte bramy dla wszystkich, ktrzy pragnli ksztaci si. Nigdy nie brakowao w jej murach uczonych poszukujcych prawdy. Nigdy nie bra-kowao take chtnych poznania owej prawdy uczniw. Przez jej sale wykadowe przesza caa nieomal nasza elita in-telektualna. Studiowali tu ludzie tej miary, co Mikoaj Kopernik i Jan Kochanowski, Mikoaj Rej i Andrzej Frycz Modrzewski, Jan Sobieski i Karol Wojtya, papie Jan Pawe II. A kt zliczy zastpy wietnych profesorw, ktrzy odsaniali przed suchacza-mi tajemnice swych bada? Byli pord nich ludzie tej rangi, co Pawe Wodkowic i Jan Broek, Jan niadecki i Hugo Kotaj, Jzef Szujski i Roman Ingarden, a z nimi setki i tysice innych. Grube tomy mona zapisa dokonanymi w tej placwce nauko-wej odkryciami zarwno tymi, ktre na trwae zapisay si w dziejach nauki wiatowej (jak na przykad skroplenie powie-trza przez Zygmunta Wrblewskiego i Karola Olszewskiego, ujawnienie funkcji adrenaliny przez Napoleona Cybulskiego czy odkrycie zarazka duru brzusznego przez Tadeusza Browicza), jak i mniej gonymi, ktre jednak stay si wanym elementem do-robku ludzkoci w ostatnich szeciu stuleciach. W roku 2000 Uniwersytet Jagielloski wici wielki Jubile-usz 600-lecia Odnowienia. Zgodnie z wol Senatu UJ obcho-dzono go od 12 maja 1999 r. do 12 maja 2001 r., przy czym centralne uroczystoci odbyy si 1 padziernika 2000 r. Jubile-usz ten witowany by po raz pierwszy w wolnej Polsce. Przy-nis te pikne niwo naukowe w postaci ponad stu midzynarodowych oraz kilkudziesiciu krajowych konferencji, kongresw i sympozjw naukowych. Ukazaa si w tym czasie caa seria okolicznociowych publikacji, w tym jedenacie to-mw Zotej Ksigi Uniwersytetu Jagielloskiego . W okresie jubile-uszu zorganizowano wiele wanych przedsiwzi kulturalnych, jak wystawy, zjazdy absolwentw, koncerty. W centralnych uro-Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera... Alma Mater Jagellonica

6czystociach jubileuszowych wziy udzia najwysze wadze Rze-czypospolitej Polskiej z prezydentem Aleksandrem Kwaniew-skim na czele. Uniwersytet goci w tym czasie niemal wszystkich rektorw akademickich szk polskich oraz ponad trzystu rektorw, prezydentw i kanclerzy uniwersytetw zagra-nicznych. Jubileusz 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagielloskie-go zaowocowa take w inny sposb przynis ustaw sejmo-w o wsparciu przez budet pastwa kwot 600 mln z w cigu najbliszych dziesiciu lat budowy nowego kampusu uczelnia-nego w Pychowicach. Z inicjatyw uchwalenia takiej ustawy wystpi w czasie centralnych uroczystoci jubileuszowych pre-mier rzdu RP , prof. Jerzy Buzek. Potem odbya si trwajca po-nad p roku batalia wadz Uczelni o uchwalenie ustawy przez Sejm i Senat RP . Ostatecznie 19 czerwca 2001 r. ustaw podpi-sa prezydent Aleksander Kwaniewski. Ustawa o dofinansowa-niu przez budet pastwa budowy Kampusu w Pychowicach stwarza realne przesanki do realizacji przedsiwzicia inwesty-cyjnego, ktre z racji swych wymiarw nabiera znaczenia histo-rycznego. Dziki niej przed Uniwersytetem Jagielloskim otwiera si perspektywa rozwoju na skal nieznan w cigu du-gich szeciu wiekw jego istnienia. Obchody 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiello-skiego byy przy tym dobr okazj do zastanowienia si nad sta-nem szkolnictwa wyszego w Polsce oraz nad rol nauki u progu trzeciego tysiclecia, nad wizanymi z ni wielkimi nadziejami, ale take jej zagroeniami. Bya to okazja do wyartykuowania rozlicznych potrzeb polskiej nauki i polskiego szkolnictwa wy-szego, co stao si m.in. w czasie obradujcej w Krakowie w dniu 30 wrzenia 2000 r. Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich. Przyjty przez zebranych w tym dniu na Uniwersyte-cie Jagielloskim rektorw akademickich szk polskich doku-ment pod nazw Karta Krakowska sta si wanym przesaniem dla wstpujcego w XXI wiek polskiego wiata akademickiego. Wymiary wita Jubileuszu 600-lecia Odnowienia UJ spra-wiy, e z pen odpowiedzialnoci mona stwierdzi, i byo to wito nie tylko Uniwersytetu Jagielloskiego, ale caego szkol-nictwa wyszego w Polsce, caego naukowego wiata polskiego. W czasie dwch lat obchodw jubileuszowych krakowska Alma Mater po raz kolejny przekonaa polskie spoeczestwo, i do-brze suy Polsce i polskiemu narodowi.

Prof. dr hab. Franciszek Ziejka Rektor Uniwersytetu Jagielloskiego

Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Aula Collegium Maius ozdobny portal z koca XVI wieku, pochodzcy z Izby Paskiej krakowskiego ratusza. Na innym portalu znajdujcym si w teje auli zawarta jest sentencja: Plus ratio quam vis (Wicej znaczy rozum ni sia) ktra jest dewiz Uniwersytetu. Alma Mater Jagellonica

7Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

W odnowionej w 1999 r. auli, na frontowej cianie, nad katedr rektorsk obok portretw fundatorw: Kazimierza Wielkiego i Wadysawa Jagiey (oba namalowane przez Leopol-da Lfflera), zawieszony zosta porodku portret w. Jadwigi Krlowej, pdzla Antoniego Piotrowskiego, namalowany na jubileusz w 1900 r.

Krlowa Jadwiga sarkofag Madeyskiego na Wawelu. Rys. Danuta Boguszewska--Chlebowska. Alma Mater Jagellonica

8 Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Stanisaw Tarnowski (1837-1917) profesor UJ, histo-ryk literatury polskiej, publicysta, polityk. Uczestnik po-wstania styczniowego, z czasem jeden z czoowych konserwatystw krakowskich staczykw, wspautor

Teki Staczyka . Wywiera znaczcy wpyw na ycie kul-turalne i naukowe Krakowa i tzw. Galicji. Krytykowany i omieszany przez licznych wspczesnych mu literatw i publicystw, cieszy si niema popularnoci. By czon-kiem Akademii Umiejtnoci i jej prezesem. W okresie ju-bileuszu 500-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej peni funkcj rektora tej uczelni. Portret ten, pdzla Jana Matejki, zdobi wntrze auli Collegium Novum. W muzealnym skarbcu przecho-wywane s cenne, czcigodne pa-mitki m.in. stare bera uniwersyteckie z XV i XVI wie-ku, bdce symbolami niezale-noci Uniwersytetu oraz wadzy rektorskiej: bero Fryderyka Ja-gielloczyka, Zbigniewa Olenic-kiego, krlowej Jadwigi i kardy-naa Bernarda Maciejowskiego. Pochd profesorw podczas cere-monii inauguracji otwiera bero krlowej Jadwigi, natomiast ber-a Fryderyka Jagielloczyka i Zbigniewa Olenickiego zamy-kaj orszak. Bera dziekaskie sprawione zostay w XIX i XX wieku. Alma Mater Jagellonica

9Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Uroczystoci jubileuszowe 600-lecia Akademii Krakowskiej, obchodzone w 1964 r. z wielk okazaoci, z udziaem przedstawicieli wielu uniwersytetw wiata, polskich uczelni wyszych oraz wadz pastwowych, byy witem nauki polskiej. Zaowocowa te w jubileusz zna-czcymi inwestycjami, ktre jednak ju wwczas byy wysoce niewystarczajce... 1 padziernika 1964 r. barwny, ceremonialny pochd przedstawicieli uczelni z caego wiata przeszed ulicami Krakowa z Uniwersytetu do Teatru im. Juliusza Sowackiego, gdzie odbyy si centralne uroczystoci jubileuszowe 600-lecia krakowskiej Alma Mater. Uniwersytet od wiekw jest nieodczn codziennoci miasta, ktre w przemonej mierze zawdzicza swoj kulturow stoeczno Rzeczypospolitej wa-nie tej uczelni i ludziom, ktrzy z niej wyszli... Alma Mater Jagellonica

10 Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Dar krlowej Anny Jagiellon-ki, siostry Zygmunta Augusta i ony Stefana Batorego, ofia-rowany podczas jej wizyty w Collegium Maius w roku 1584. Wedug tradycji krlo-wa wasnorcznie wyhaftowa-a opraw tej ksiki. Mylnie okrelano j jako modlitewnik Anny Jagiellonki. W rzeczy-wistoci s to dzieka emble-matyczne o treci mitolo-gicznej, uzupenione cytatami biblijnymi.

Plus ratio quam vis Alma Mater Jagellonica

11 Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Uroczysto odsonicia pomnika Mikoaja Ko-pernika na dziedzicu Collegium Maius, w dniu 8 czerwca 1900 r. Galicyjski namiest-nik Leon Piniski, przekazujc pomnik uczelni, stwierdzi, e jedn z najwietniejszych gwiazd Uniwersytetu by ten, ktrego pomnik w tej chwili ujrzymy odsonity. Pamitkowe tablice przekazay podczas tej uroczystoci wadze mia-sta Krakowa oraz Akademia Sztuk Piknych. W 1953 r. pomnik zosta przeniesiony na Plan-ty, obok Collegium Novum. Ta przeprowadz-ka spowodowaa wiele artobliwych, ale i niekiedy zoliwych komentarzy. W jednej z licznych, krcych nawczas fraszek autor stwierdza: Wstrzyma Soce, ruszy Ziemi, polskie wydao go plemi. A Estreicher z dziekanami Wstawili go pod krzakami... Dzi podobnych zoliwoci ju nie sycha, bo i miejsce, w ktrym stoi pomnik naley do naj-pikniejszych zaukw uniwersyteckich. Alma Mater Jagellonica

12 Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Gotycki gmach Collegium Maius pa-mita czasy potgi pastwa polskiego i zote lata Akademii Krakowskiej XV i XVI stulecia, gdy przybysze z zagranicy stanowili bez maa poo-w ogu studentw. Collegium Maius herby Uniwersytetu Jagielloskiego. Alma Mater Jagellonica

13 Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera...

Barokowe wntrze kolegiaty uniwersyteckiej w. Anny niezmiennie zachwyca wspania architektur, bogactwem wystroju. witynia, wzorowana na rzymskich kocioach San Carlo ai Catinari i San Andrea della Valle, zostaa zaprojektowana przez Tylmana z Gameren, a wspaniae, bogate dekoracje stiukowe s dzieem sa-mego Baltazara Fontany. W nawach kolegiaty znajduje si wiele na-grobkw i pyt epitafijnych profesorw Uniwersytetu Jagielloskiego.

Gotycka figura witej Anny Samotrzeciej ze zbiorw Collegium Maius. Czy jak gosi tradycja powstaa ona w warsztacie Wita Stwosza? Alma Mater Jagellonica

14 rzeto My Kazimierz z Boej aski krl Polski (...) postanowilimy w miecie naszym Krakowie wy-znaczy, obra, ustanowi i urzdzi miejsce, na ktrym by Studium Powszechne w kadym do-zwolonym wydziale kwitno. (...) Nieche tam bdzie nauk przemonych pera, aby wydaa me dojrzaoci rady znakomite, ozdob cnt wietne i w rnych umiejtno-ciach wyuczone; niechaj otworzy si orzewiajce rdo nauk, a z jego penoci niech czerpi wszyscy naukami napoi si pra-gncy. Do tego miasta Krakowa niechaj zjedaj si swobodnie wszyscy mieszkacy, nie tylko Krlestwa naszego i krajw przy-legych, ale i inni z rnych czci wiata, ktrzy pragn naby t przesawn per wiedzy. 1Akt erekcyjny krakowskiego Studium Generale, wydany 12 maja 1364 r., ktry tak wanie precyzowa krlewskie ocze-kiwania zwizane z powoan uczelni, zawiera take szereg konkretnych ustale dotyczcych jej dziaalnoci. Kazimierz Wielki, zanim podj decyzj o jej powoaniu, korzysta z porad swoich wsppracownikw, ktre z dowiadcze europejskich uniwersytetw przenie na grunt polski. Na licie europejskich uniwersytetw krakowska uczelnia znajduje si w chronologicznym porzdku dopiero na dwudzie-stym sidmym miejscu. W skali Europy Zachodniej jest to miej-sce do odlege, bowiem uniwersytety byy wytworem zachodnioeuropejskiej kultury. Zanim powstao kazimierzowskie Studium Generale, w Italii istniao ju siedemnacie uczelni o charakterze uniwersyteckim. Obok uniwersytetu w Bolonii (XI wiek), uchodzcego za najstarszy, w XII stuleciu powstay po-dobne uczelnie w Salerno i Reggio, w wieku XIII m.in. w Vicen-zie, Arezzo, Padwie, Neapolu czy Sienie, a na pocztku XIV wieku w Weronie i Rzymie. Spord omiu uniwersytetw francuskich niemaym rozgosem cieszyy si uczelnie w Paryu (XII wiek), Orleanie (XIII wiek) czy Awinionie (1303 r.), istniao te kilka uniwersytetw na Pwyspie Iberyjskim, wreszcie dwie najstarsze uczelnie angielskie: uniwersytet w Oxfordzie (1167 r.) oraz uni-wersytet w Cambridge (1209 r.). Nie byo jeszcze takich uczelni w Niemczech, Niderlandach, Austrii czy Szwajcarii. Krakowska Alma Mater sytuuje si jako druga w Europie rodkowej, po uniwersytecie praskim, zaoonym w 1348 r. przez krla Karola IV. Praga bya nawczas faktyczn stolic Rzeszy, a tamtejszy uniwersytet pierwsz wszechnic na tere-nie Rzeszy i poza granicami dawnego imperium rzymskiego. Kazimierzowska fundacja, w stolicy wieo zjednoczonego i borykajcego si z wieloma trudnociami pastwa, wyprzedzi-a powoanie uniwersytetu w Wiedniu (1365 r.) czy wgierskim miecie Pcs (1367 r.). Powoanie uczelni wymagao zgody Stolicy Apostolskiej. W suplice z 6 kwietnia 1363 r. Kazimierz Wielki uprasza papie-a, aby mg zaoy w Krakowie, znaczniejszym miecie Kr-lestwa, studium generale ze wszystkimi wydziaami, a w szcze-glnoci prawa kanonicznego i cywilnego z przywilejami innych studiw generalnych. W krlewskim akcie erekcyjnym powoywano si wprost na modele organizacyjne uniwersytetw w Bolonii i Padwie, jednak-e w rzeczywistoci czerpano sporo z wzorca neapolitaskiego. Krl stwierdza Jerzy Wyrozumski ju niewtpliwie wie-dzia, i nie uzyska zgody na utworzenie wydziau teologicznego w Krakowie, bowiem uwzgldni w swoim programie, inaczej ni w suplice z poprzedniego roku, tylko trzy wydziay: sztuk wyzwo-lonych, medycyny i prawa. Konsekwentnie zaaplikowa Krako-wowi model woski, wedug ktrego studium generale miao by korporacj scholarw, mieszkajcych w prywatnych kwaterach najmowanych u mieszczan, z wybieranym spord nich rekto-rem, a nie kolegialny model paryski, z pkonwentualn struk-tur, z rektorem kreowanym spord mistrzw uniwersyteckich, taki, jak wprowadzono w Pradze i jaki warunkowaoby naucza-nie teologii. 2Krl tworzy uczelni pastwow, tzn. suto wyposaon ze skarbu krlewskiego, w ktrej prawo miao przysugiwa jego kanclerzowi. Papie Urban V, bull wydan w Awinionie 1 wrze-nia 1364 r. zatwierdzajc dokonan ju fundacj, aprobowa krlewskie przywileje dla wykadowcw i studentw, prawo pro-mocji zastrzegajc wszake nie kanclerzowi krlewskiemu, ale biskupowi krakowskiemu lub jego wikariuszowi. Wobec kontro-wersji w tym wzgldzie, wynikajcych pomidzy krlem a bisku-pem krakowskim, z czasem, ju za panowania Wadysawa Jagiey, rzecz zaatwiono w ten sposb, e pozostawiajc w mo-cy prawa promocyjne kanclerza krlewskiego, funkcje kancler-skie uczelni powierzono biskupowi krakowskiemu, ktry by jednoczenie tzw. konserwatorem praw uniwersyteckich. Krlewski przywilej precyzyjnie okrela wewntrzn struktu-r uczelni. Wydzia Sztuk Wyzwolonych mia posiada tylko jed-n katedr, dziaajc w oparciu o szko parafialn przy kociele Mariackim, Wydzia Medyczny dwie katedry, a Wydzia Praw-ny a osiem katedr: trzy prawa kanonicznego i pi prawa rzym-skiego. Tak znaczna przewaga nauk prawnych wskazuje na cele edukacyjne, przewidziane gwnie z myl o potrzebach pastwa, ktremu niezbdne byy wysoko kwalifikowane kadry urzdni-kw. Uposaenie katedr zabezpieczone zostao na dochodach z krakowskich up solnych: katedra sztuk wyzwolonych otrzymy-wa miaa 10 grzywien rocznie, katedry medyczne po 20 grzy-wien rocznie, a spord omiu katedr prawnych sze otrzymywa miao uposaenie po 40 grzywien, a dwie po 20 grzywien rocz-nie. Wysoki poziom krakowskiej szkoy mariackiej w XIV wieku sprzyja zapewne decyzji o powizaniu jej z Wydziaem Sztuk Wy-zwolonych. Szkoa ta istniaa dalej, realizujc peny program tri-Wiekopomne dzieo krla Alma Mater Jagellonica

15

Gmach Collegium Novum, zbudowany w latach 80. XIX w., w miejscu w ktrym staa ongi Bursa Jerozolimska, ufundo-wana przez kardynaa Zbigniewa Olenickiego dla stu schola-rw. Neogotyckie Collegium Novum jest siedzib wadz rektorskich Uniwersytetu. Fronton gmachu ozdabiaj herby Uczelni i jej fundatorw. Na szczycie herb uniwersytecki w. Stanisaw trzymajcy tarcz z orem, poniej, nad okna-mi auli, herby: porodku herb Rzeczypospolitej Orze, wy-konany przez Konstantego aszczk w 1926 r., umieszczony w miejscu herbu Cesarstwa, usunitego po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci, na lewo herb Kazimierza Wielkiego (p tarczy z herbem ksistwa brzesko-kujawskiego i orem) i kr-lowej Jadwigi (Andegawenw), na prawo Pogo herb Wiel-kiego Ksistwa Litewskiego oraz herb papiea Urbana V, ktry wyrazi zgod na erygowanie w Krakowie Studium Generale. Poniej tych herbw, nad samymi oknami, znajduj si znacz-nie mniejsze herby egzekutorw testamentu krlowej Jadwigi: od lewej Brg biskupa Piotra Wysza, Szreniawa biskupa Mikoaja Kurowskiego, Topr kasztelana Jaka z Tczyna oraz Leliwa krlowej Elbiety z Pilczy Granowskiej, ony Wadysawa Jagiey. Akt odnowienia Studium Generale przez Wadysawa Jagie w 1400 r.

Wiekopomne dzieo krla Alma Mater Jagellonica

16 vium i quadrivium. Grono nauczajce w teje szkole byo wyna-gradzane przez uczniw. Niskie uposaenie przez krla Wydziau Sztuk Wyzwolonych wynikao najpewniej z faktu, e cz jej funkcji speniaa rzeczona szkoa mariacka, posiadajca wasne beneficja. Zaledwie 10 grzywien dochodu rocznego posiada na swoje wydatki urzdowe rektor. Krl nada Uniwersytetowi godo swego pastwa, tj. ora w koronie z rozpostartymi skrzydami. Uywaa tego goda krakowska uczelnia jeszcze w czasie soboru powszechnego w Konstancji (1414-1418), kiedy godem pa-stwowym by ju orze i pogo w szachownicowym ukadzie. Dokument miasta Krakowa dla uczelni, nadany podobnie jak krlewski, 12 maja 1364 r., zawiera liczne przywileje i pra-wa scholarw na terenie Krakowa. Jak stwierdza Feliks Kiryk, nie wystawiono wczeniej podobnych dokumentw dotychcza-sowych fundacji uniwersyteckich. Wyday taki dyplom w roku nastpnym wadze Wiednia, w zwizku z zaoeniem tam uni-wersytetu. Warto doda, e dokument nadany przez wadze miejskie by jedynie dodatkiem do krlewskiego przywileju fun-dacyjnego, w zakresie wyjcia scholarw spod miejskiej jurys-dykcji, a nie aktem autonomicznym, obejmujcym cao stosunku wadz miejskich do tworzonej uczelni. 3Czy krakowskie Studium Generale zdoao podj i rozwi-n swoj dziaalno, czy te pozostao zaledwie rozpoczt i ry-cho zarzucon, wspania inicjatyw krlewsk? Ambitny zamys monarchy nie mg by w caoci zrealizowany, wymaga-o to bowiem duszego czasu i troski, gdy tymczasem krl Kazi-Wiekopomne dzieo krla

Gotycki wykusz w Izbie Wsplnej (Stuba Communis). W izbie tej, nalecej do najobszerniejszych w Collegium Maius, zbierali si profesorowie na posiki, podczas ktrych stojcy przy pulpicie lektor lub kantor czyta bd piewa stosowne do okolicznoci teksty, ktre krzepiy wiar i po-mnaay wiedz uczonych mw. Obecnie w wykuszu stoi posg fundatora krakowskiej Wszechnicy, krla Kazimierza Wielkiego. Alma Mater Jagellonica

17 mierz zmar ju w 1370 r., a jego nastpca nie przejawia w tym wzgldzie wikszego zainteresowania. Std zachowane wzmian-ki potwierdzaj, e Uniwersytet rozpocz dziaalno, znane s nawet imiona i dokonania kilku krakowskich studentw, brak jednake danych o dziaalnoci uczelni po mierci fundatora. Nie znamy nawet imion pierwszych rektorw. Przyjmuje si na og, e zajcia na Wydziale Sztuk Wyzwolonych odbyway si w szkole mariackiej, pozostae zapewne na Wawelu. Jan Du-gosz pod rokiem 1361 pisze o budowie z fundacji krla Kazimie-rza, w miejscu oddalonym zaledwie kilkaset metrw od Wawelu. Jeliby nawet ta data bya podana bdnie, krlewsk inwesty-cj naleaoby odnosi do lat pniejszych (ale niekoniecznie) i uzna, e Kazimierz miaby by siedzib Kazimierzowskiego Studium Generale. Odkryte w 1868 r. podczas prac ziemnych na Kazimierzu fundamenty domw, ktre zapewne byy pooo-ne w zwizku z budow uniwersyteckiej siedziby, poddano do-datkowym badaniom w 1901 r. Dzi jedyn pamitk po tym domniemanym kolegium jest odsonita w 1900 r. tablica, wmu-rowana na jednym z domw, w roku jubileuszowym 500-lecia Odnowienia UJ. Jakkolwiek brak wrd archeologw zgodnoci ocen, czy odkryto w istocie fundamenty gmachw uczelni, nie sposb podway tezy o pierwszej lokalizacji wanie na Kazi-mierzu. Zdaje si za tym, obok opinii Dugosza, przemawia fakt pacenia od 1493 r., czyli daty przeniesienia ydw z Krakowa na Kazimierz, podatku zwanego judajk, ktry a do roku 1724 corocznie uiszczaa gmina ydowska w naturze (500 fun-tw cukru, korzeni i przypraw), zmienionego w 1724 r. na poda-tek pieniny. Dziaalno uczelni zapewne przejciowo zamara, ale ten okres nie mg trwa dugo. Ju bowiem w 1390 r. pod-jte zostay starania o wznowienie dziaalnoci uczelni. Byo w tej sprawie stwierdza Jerzy Wyrozumski polece-nie krlewskie, a nie ulega wtpliwoci, e optowali za ni i w-czesny biskup krakowski Jan Radlica, i w. Jadwiga krlowa, i miasto Krakw, ktrego staraniem przyby tu wwczas Mateusz z Krakowa, syn notariusza miejskiego krakowskiego czyli kie-rownika kancelarii miejskiej, wybitny teolog, profesor uniwer-sytetu praskiego, wsptwrca Uniwersytetu w Heidelbergu (zaoonego w 1385 r. przyp. autora), pniejszy biskup Wor-macji i kardyna. 4Za odnowieniem uczelni opowiadao si zapewne wielu wiatych ludzi, ktrych nawczas przecie nie brakowao m.in. mistrz sztuk wyzwolonych, Bartomiej z Jasa. Wanie od niego dowiadujemy si o podjtych w tym wzgldzie w 1390 r. staraniach, z jego mowy, datowanej na 1392 r., wynika, e Stu-dium w Krakowie istniao, e rozwijao si. Zabiegi krlowej Jad-wigi i jej maonka, krla Wadysawa Jagiey, majce na celu powoanie wydziau teologicznego dotyczyy wic istniejcej uczelni, przy ktrej ten wydzia miaby istnie. Czynione przez krlewsk par starania okazay si skutecz-ne: papie Bonifacy IX, bull Eximiae devotionis affectus , wydan w Rzymie dnia 11 stycznia 1397 r., wyrazi zgod na powoanie w Krakowie, w ktrym z postanowienia i zarzdzenia Stolicy Apostolskiej byo od dawna i jest Studium Powszechne, wy-dziau teologicznego. (...) przychylajc si do tej proby powag apostolsk sta-nowimy, e w tym miecie odtd i na przysze czasy ma by tak-e w teologii studium powszechne (...) i ze swej szczeglnej aski pozwalamy, aby (...) otrzymujcy w tym studium tytu bakaa-rza, licencjata lub doktora teologii cieszyli si wszystkimi przy-wilejami i prawami, jakimi ciesz si ci, ktrzy podobny stopie w Paryu otrzymuj. 5Papieska bulla otwieraa przed krakowskim Studium Gene-rale szans uzyskania penych praw akademickich... Wiekopomne dzieo krla

XIV-wieczna rzeba przedstawiajca fundatora Uczelni Kazimierza Wielkiego, pochodzca z wilickiej kolegiaty, jest rzadkim okazem gotyckiej rzeby portretowej. Alma Mater Jagellonica

18 Wiekopomne dzieo krla

Gotycka Libraria w tej monumentalnej sali miecia si przez kilka wiekw gwna biblioteka uniwersytecka... Alegoria siedmiu sztuk wyzwolonych. Spord dziewiciu sztuk wyzwolonych, zaleca-nych w staroytnoci do zdobycia wyksztacenia, redniowiecze przyjo siedem. Podzie-lono je na dwie grupy: gramatyk, retoryk i dialektyk (tzw. trivium), nazywajc je sztukami, pozostae cztery dyscypliny: arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia (tzw. quadrivium) nazwano naukami. W grupie trivium najwiksze znaczenie przypi-sywano gramatyce, jako fundamentowi wyksztacenia jzykowego, za podstaw nauk kwadrywialnych, ktre traktowano jako wyszy stopie nauczania, uznawano aryt-metyk i geometri. Arytmetyka wysoce przydatna bya w astronomii, ta za wykorzy-stywana bya w astrologii. Nawczas wielu uczonych, nie tylko astronomw, zajmowao si astrologi... Alma Mater Jagellonica

19

Collegium Iuridicum jeden z najokazalszych i najstarszych gmachw uniwersyteckich. W XIV wieku wojewoda kaliski, Sdziwoj z Szu-bina, zbudowa tu swoj siedzib, ktr w 1403 r. zakupi Uniwersytet dla Wydziau Prawa. Powikszony z czasem budynek przebudowa-no w stylu renesansowym, a na pocztku wieku XVII w stylu barokowym. Wspaniay arkadowy dziedziniec wzorowano pono na wawelskim. Dzi mieci si tu Instytut Historii Sztuki UJ oraz kilka katedr prawa. Collegium Iuridicum, Collegium Broscianum, wczesno-barokowy koci w. Piotra i Pawa, romaski koci w. Andrzeja wraz z przylegajcym placem w. Marii Magdaleny tworz dzi jeden z najpikniejszych zaktkw starego Krakowa.

Wiekopomne dzieo krla Alma Mater Jagellonica

20 anim doszo do refundacji krakowskiej uczelni, staraniem i dziki hojnoci krlowej Jadwigi otwarte zostao w 1397 r. Kolegium Litewskie przy uniwersytecie praskim, zwane take Do-mem Krlowej Jadwigi. Miao ono ksztaci w teologii i w innych naukach pierwszych studentw pochodze-nia litewskiego oraz, w razie wolnych miejsc, take ubosz mo-dzie polsk. Podjte dzieo chrystianizacji Litwy wymagao wiatych, dobrze wyksztaconych ludzi, zwaszcza duchownych. Fundacja ta rycho upada, bowiem w tym samym roku dotara na krlewski dwr papieska bulla z pozwoleniem na otwarcie w Krakowie wydziau teologicznego. Urzdzeniem wydziau za-j si sprowadzony w tym celu do Krakowa Mateusz z Krako-wa. W ostatnich latach XIV wieku dojrza te zamys nie tylko gruntownego odnowienia uczelni, ale i przebudowy fundacji Kazimierzowskiej. Dziea tego, nad ktrym piecz sprawowaa krlewska para, nie przerwa niespodziewany zgon krlowej Jad-wigi, w lipcu 1399 r. Monarchini ta w testamencie zapisaa na rzecz Uniwersytetu znaczn cz swego osobistego majtku, wykonawcami swej woli czynic Jaka z Tczyna i biskupa kra-kowskiego Piotra Wysza. Wykupili oni przy ul. w. Anny dom, ktry 22 lipca 1400 r. przekazany zosta przez Wadysawa Jagie- na rzecz Uniwersytetu i jego profesorw, samych niemale Po-lakw, ktrzy na og wykadali dotd w Pradze, a teraz przybyli do krakowskiej Wszechnicy. Tego samego dnia dokonano wybo-ru rektora, ktrym zosta ju nie student, ale wybitny kanonista, Stanisaw ze Skalbmierza. W dwa dni pniej, 24 lipca, dokona-no pierwszych wpisw: na licie honorowej znalaz si krl wraz z czterdziestoma dostojnikami wieckimi i duchownymi, a wrd nich: biskup krakowski Piotr Wysz, biskup wocawski Micha z Kurowa, kasztelan krakowski Jan z Tczyna, podkanclerzy ko-ronny Klemens z Moskarzewa. Na osobnej karcie umieszczone zostay nazwiska 12 praatw i kanonikw, a na jeszcze innej 28 plebanw, ktrzy zoyli na rzecz uczelni dary pienine. Po tym gronie dostojnikw i darczycw wpisano zwyczajnych scho-larw. Lista pierwszych immatrykulowanych scholarw te bya pokana 205 osb, oczywicie wycznie pci mskiej... Waciwa uroczysto odnowienia Uniwersytetu odbya si 26 lipca 1400 r. Wykad inauguracyjny z dziedziny prawa ko-cielnego wygosi biskup Piotr Wysz. Wprowadzony wwczas ce-remonia inauguracji roku akademickiego w zasadniczym ksztacie przetrwa do dnia dzisiejszego. Zapocztkowane wtedy wykady inauguracyjne, wygaszane przez znanych uczonych, za-mykaj corocznie te uroczystoci. Wydany w tym dniu, uroczycie odczytany krlewski przywi-lej odnowienia Uniwersytetu, w wielu sformuowaniach nawi-zujcy do dyplomu Kazimierzowskiego, kreowa w rzeczywistoci uczelni o odmiennym ustroju i profilu naukowym. Przyjto no-we podstawy organizacyjne, oparte na wzorcach wszechnicy pa-ryskiej, a wic na ustroju kanclersko-magisterskim. Na czele uczelni stan wyposaony w rozleg wadz, take sdownicz, rektor, wybierany spord magistrw. Funkcja kanclerza sprawu-jcego kontrol i nadzr nad dziaalnoci Uniwersytetu przypa-da miaa biskupom krakowskim. Wzorem Parya wprowadzony zosta system kolegialny, poczony z obowizkiem zamieszkiwa-nia profesorw w kolegiach, a scholarw w bursach. Najwaniejsz pozycj zapewniono fakultetowi teologiczne-mu, bowiem teologia uchodzia nawczas za koron wszyst-kich nauk. Posiadaa uczelnia jedenacie katedr, Wydzia Prawa skada si z omiu katedr prawa kanonicznego (prawo rzymskie w ogle pominito), natomiast Wydzia Medyczny opiera si pocztkowo zaledwie na jednej, a od 1505 r. na dwch kate-drach. Najnisze miejsce w uniwersyteckiej hierarchii zajmowa przygotowujcy nawczas do studiw na pozostaych trzech fa-kultetach Wydzia Sztuk Wyzwolonych (Filozoficzny), liczcy dwadziecia dwie katedry, wchodzce w skad Kolegium Wik-szego i Mniejszego. Zalkiem najstarszego kolegium uniwersyteckiego sta si wspomniany ju budynek przy ul. w. Anny, powikszony w na-stpnych dziesicioleciach o kilka dalszych domw, jako cao gruntownie przebudowany i tworzcy w ten sposb okazay go-tycki gmach z dziedzicem porodku. Tak powstao Kolegium Krlewskie, zwane take Jagielloskim, a od poowy XV wieku Collegium Maius. Urzdzono w nim sale wykadowe i kilka mieszka dla profesorw. W latach 1403-1406 ufundowano przy ul. Grodzkiej dla prawnikw Collegium Iuridicum, ktre po przebudowie na pocztku XVII wieku zmienio w czci swo-j pikn gotyck architektur na rzecz pnego renesansu (z okresu tej przebudowy pochodzi m.in. pikny arkadowy dzie-dziniec). Obok Collegium Iuridicum istniao ju w 1428 r. prze-znaczone dla medykw Collegium Medicinae, ktre jednak w poowie XV wieku zapewne upado. W XVI wieku rda o nim milcz. Profesorowie medycyny, bdcy na og osobami wieckimi, mieszkali przewanie poza kolegium, a jeli byli oso-bami duchownymi, starali si zamieszkiwa w Collegium Minus. Collegium Minus (Mniejsze) powstao w 1449 r. obok Colle-gium Maius (Wikszego), z przeznaczeniem dla modszych pro-fesorw Wydziau Sztuk Wyzwolonych. Nie utrzymao si dugo ostatnie, a pite powoane w tym wieku (1464 r.) Collegium Novum, przy ul. Brackiej, w ktrym odbyway si wykady z za-kresu prawa i sztuk wyzwolonych. Profesorowie, ktrzy na og przyjmowali wicenia kapaskie, otrzymywali uposaenia przy niektrych krakowskich kocioach. Kolegia suyy za mieszka-nia profesorom, w nich odbyway si wykady, dysputy nauko-we, a spord studentw mogli w nich zamieszkiwa wycznie ci, ktrzy posugiwali profesorom. Refundacja uczelni Alma Mater Jagellonica

21 Profesorowie teologii, czsto zajmujcy w hierarchii kocielnej wane pozycje, mieli niekiedy znaczne beneficja. W szczeglny sposb z uczelni zwizana bya pobliska kolegiata w. Floriana, pooona w odrbnym, nawczas bliniaczym, miecie Kleparz, w ktrej z krakowskiego nadania do Uniwersytetu naleay: dziekania, kustodia, kantoria oraz kilka prebend kanoniczych. Prawo patronatu wykonywane byo przez profesorw Collegium Maius, w ktrym cz teologw mieszkaa i gdzie odbyway si wykady z teologii. Podstaw uposae dla niektrych profesorw teologii byy dochody uzyskiwane w rnych okresach z innych krakowskich kociow m.in. w. Mikoaja, w. Idziego czy w. Anny. Ten ostatni, pooony w bezporednim ssiedztwie gmachw uczel-ni, sta si z czasem gwnym kocioem uniwersyteckim, zwi-zanym z jego ceremoniaem. O ile w Kazimierzowskiej uczelni scholarowie mieszkali na og w domach mieszczaskich, z chwil odnowienia Uniwer-sytetu zamieszkiwa mieli w bursach. Wok niektrych gma-chw uniwersyteckich ju od pocztku XV wieku zaczy powstawa zespoy burs i konwiktw dla studentw. Najstarsz z nich Burs Ubogich ufundowa, na rogu dzisiejszych ulic Gobiej i Wilnej, w 1409 r. pierwszy profesor teologii i organi-zator Wydziau Teologicznego Jan Isner, przeznaczajc j w czci dla modziey z Litwy i Rusi. Z czasem bursa ta, po-wikszona staraniem Jana Dugosza, uposaona z fundacji kr-lowej Anny Jagiellonki, nazwana zostaa Burs Jagiellosk. W 1454 r., z fundacji biskupa krakowskiego, kardynaa Zbignie-wa Olenickiego, powstaa w miejscu dzisiejszego Collegium Novum przeznaczona dla stu osb Bursa Jeruzalem. Kapitua krakowska ufundowaa okoo 1440 r. Burs Ubogich Prawni-kw, ktra istniaa jedynie trzydzieci lat, a Jan Dugosz w 1471 r. pooon naprzeciw Collegium Iuridicum Burs Kanonistw, zburzon dopiero z XIX wiekiem. W poowie XVI wieku biskup pocki Andrzej Noskowski ufundowa Burs Filozofw dla czterdziestu studentw, z ktrych poowa utrzymywaa si z do-chodw zabezpieczonych t fundacj. W nastpnych stuleciach powstaway nowe bursy, wiele starych upadao. Dla wielu scho-larw, szczeglnie plebejskiego pochodzenia, byy one prawdzi-wym dobrodziejstwem, zwaszcza e mogli oni korzysta z uposae nadanych bursom przez fundatorw. Ju w XV wieku, kiedy rozgos Akademii Krakowskiej, jak coraz czciej Studium Generale nazywano, zyskiwa charakter europejski, powstaway w Krakowie liczne bursy dla cudzoziemcw. Przy ul. Brackiej ist-niaa bursa dla Wgrw (zamknita w roku 1540), w pobliu Col-legium Minus bya bursa dla Niemcw (czynna w latach 1487-1523). Cay ten kompleks gmachw uniwersyteckich wraz ze wzniesionym w 1643 r. Kolegium Nowodworskiego (Collegium Novodvorscianum) tworzy wraz z licznymi kocioami, drukar-niami i sklepami niepowtarzalny klimat dzielnicy o wyranym pitnie miasteczka akademickiego. Mao ktry uniwersytet stwierdza Karol Estreicher, ostat-ni potomek niezwykle zasuonej dla Uniwersytetu i kultury polskiej rodziny profesorskiej i twrca, ju w okresie po II woj-nie wiatowej, unikatowego Muzeum UJ Collegium Maius posiada tak stare i pikne kolegia jak Uniwersytet Jagielloski. Gotyckie gmachy uniwersyteckie (poza Angli, gdzie istnieje

Posiada Uniwersytet Krakowski w swoich wielowiekowych dzie-jach licznych dobrodziejw i opiekunw. Byli nimi krlowie polscy, bi-skupi krakowscy i inni ksita Kocioa, monowadcy, wrd ktrych szczegln hojnoci i trosk o podstawy materialne i midzynarodo-wy jego presti wykazali si wychowankowie Alma Mater. Na zdjciu: dokument potwierdzajcy akt odnowienia Bursy Fi-lozofw przez Piotra Dunina Wolskiego, biskupa pockiego. Doku-ment ten, wystawiony 15 maja 1584 r., potwierdzajcy statut fundacji biskupa pockiego Andrzeja Noskowskiego, uwierzytelnio-ny jest trzema pieczciami: biskupa Piotra Dunina Wolskiego, kapi-tuy pockiej oraz pieczci wiksz Uniwersytetu Krakowskiego z wizerunkiem w. Stanisawa. Biskup Andrzej Noskowski (1492-1567), wychowanek Uni-wersytetu Krakowskiego, ufundowa na Mazowszu wiele kociow, zbudowa i wyposay szko kolegiack w Putusku, by hojnym opiekunem i dobroczyc modziey akademickiej. Widzc upadek i ruin Bursy Filozofw, przekaza na jej odnowienie 10 000 zp. Miao w niej zamieszka na koszt fundatora czterdziestu studentw, w tym dwudziestu pochodzcych z diecezji pockiej. Studenci za-mieszkujcy Burs Filozofw zobowizani byli do uzyskania po trzech latach studiw stopnia bakaarza, a po dwch nastpnych magistra, na wychowankach diecezji pockiej ciy nadto obowi-zek pracy w szkoach na terenie diecezji.

Refundacja uczelni Alma Mater Jagellonica

22 ich sporo) nale do rzadkoci. Na kontynencie europejskim tylko w Pradze, w Krakowie, w Erfurcie, w Bolonii i w Salaman-ce spotykamy kolegia wzniesione w redniowieczu dla celw uniwersyteckich. 6Najwicej przybywa do Krakowa modziey wgierskiej, nie posiadajcej w swoim kraju akademickiej uczelni. W czasach wietnoci krakowskiej Akademii stanowia ona ok. 16-17% ogu studiujcych. Nie bez powodu wic jeden z najwybitniej-szych historykw wgierskich nazwa j prawdziw Matk y-wicielk narodu wgierskiego. A c gdyby zachoway si dotd stare gmachy burs i kole-giw? W ich miejsce wyrosy poczynajc od schyku XIX stulecia nowe kolegia, z ktrych dwa: Novum i Witkowskiego poprzez swoj neogotyck architektur tworz zaktek wielce uroczy. Wiekopomne dzieo krakowskiego Uniwersytetu polegao jednak przede wszystkim na roli, jak odegra on od XV wieku poczynajc, w yciu narodu polskiego i Europy. Refundacja uczelni

Instrumentarium Marcina Bylicy: wspaniay globus nieba wraz z astro-labium i dwa zegary soneczne nale do najcenniejszych eksponatw Muzeum UJ. Bylica, wybitny astronom, matematyk i astrolog, uzyska w Akademii Krakowskiej stopie bakaarza. Wykada na kilku uniwer-sytetach w Bolonii, Padwie i Bratysawie. By nadwornym astrolo-giem i lekarzem krla wgierskiego Macieja Korwina, ktry bezgranicznie ufa jego opiniom i przepowiedniom, nie podejmowa te adnych wanych decyzji bez konsultacji z nim. Mistrz Marcin swj bo-gaty ksigozbir i instrumenty naukowe przekaza w testamencie Aka-demii Krakowskiej. Alma Mater Jagellonica

23

Stanisaw Hozjusz, krakowianin z urodzenia, w Akademii Krakow-skiej uzyska stopie bakaarza, a we Woszech doktorat praw. Czoo-wy przedstawiciel kontrreformacji w Polsce. Wybitny m stanu. Biskup warmiski, mianowany w 1561 r. kardynaem. Bdc legatem papieskim, kierowa ostatnim etapem soboru trydenckiego. Jako pierw-szy Polak mia szans zosta papieem, jednak uzna, i jego gwn powinnoci jest zwalczanie reformacji w Polsce. W 1565 r. sprowa-dzi do Polski jezuitw. Autor licznych dzie, na og zwizanych z ru-chem kontrreformacji, tumaczonych na wiele jzykw, wielokrotnie wznawianych. Pochowany w Rzymie w bazylice Matki Boej na Za-tybrzu. Trwa proces beatyfikacyjny Stanisawa Hozjusza.

Obraz Jana Matejki Mikoaj Kopernik zdobi dzi aul Collegium Novum. Wybitny astronom u schyku ycia stwierdzi, i wszystko, czym jest, zawdzicza Akademii Krakowskiej. Wanie w tej uczelni system kopernikowski znalaz najwczeniej uznanie, a jego dzieo

De revolutionibus ... stao si ju w latach 1578-1580 przedmiotem publicznych wykadw, wyprzedzajc w tym wzgldzie wszystkie wczesne europejskie uniwersytety.

Refundacja uczelni Alma Mater Jagellonica

24 niwersytet rycho zaznaczy swoj pozycj w wiecie nauki. Pierwszy rektor odnowionej uczelni, ksidz Stanisaw ze Skalbmierza, zali-czany jest dzi do twrcw nowoczesnego prawa midzynarodowego, a rektor Pawe Wodkowic podczas obrad soboru w Konstancji przeciwstawi si publicznie szerzeniu ogniem i mieczem nauki chrzecijaskiej, bronic wo-bec rozptanej przez Krzyakw nagonki polskiej racji stanu. Jak Wodkowic w czasach Jagiey, tak w okresie wojny trzynasto-letniej z Krzyakami mistrz krakowskiej Wszechnicy Jakub z Szadka zaciekle i przekonywajco broni praw Polski do Pomo-rza. Przykady podobnej suby Uniwersytetu, jego profesorw i wychowankw wobec Rzeczypospolitej mona by mnoy. Pierwszorzdnej wagi stron dziaalnoci Uniwersytetu by jego udzia w yciu publicznym pastwa. Dominujcy w polity-ce wewntrznej Polski wieku XV (do 1466 r.) spr z zakonem krzyackim, nieustannie, bezskutecznie zreszt z nim prowadzo-ne rokowania (...) wymagay biegych i zrcznych dyplomatw i znawcw prawa. Dostarczy ich miaa przede wszystkim jedy-na wysza uczelnia krajowa Uniwersytet Krakowski. Istotnie z czystej mioci ojczyzny oraz z gorcego pragnienia, by zapew-ni trway pokj, podejmuj profesorowie woon na nich mi-sj, bronic interesw pastwa stwierdza Henryk Barycz. 7Pierwsze ptora wieku odnowionej Akademii uznaje si po-wszechnie za zoty okres jej dziaalnoci. Uchodzia ona zasue-nie za jeden z najprzedniejszych orodkw naukowych wczesnej Europy. O jej midzynarodowej pozycji wiadczy choby fakt, e w latach 1433-1510 liczba zagranicznych stu-dentw wynosia nieomal poow ogu studiujcych. W latach 1400-1500 immatrykulowao si na Uniwersytecie cznie 18 338 scholarw. Studiujca tu modzie zamieszkujca rozleg Rze-czypospolit reprezentowaa wszystkie dzielnice, stany i warstwy spoeczne: od przedstawicieli dynastii panujcej, ksicych i magnackich synw, po licznie przybywajc modzie plebej-skiego pochodzenia. Przybywali na Uniwersytet mieszkacy Po-morza, Prus czy lska, z terenw wic zamieszkiwanych przez ludno polsk, ale do Polski nawczas nie nalecych. Wykadajcy tu Marcin Krl z urawicy, Marcin Bylica, Jan z Gogowa, Wojciech z Brudzewa, Maciej Miechowita, Jan z Lu-dziska, Jakub z Paradya czy Jan z Dbrwki naleeli do czow-ki najwietniejszych umysw swoich czasw. Reprezentowali rne uniwersyteckie dyscypliny naukowe. Syn krakowski Uniwersytet nie tylko z wysokiego poziomu nauk prawniczych, teologii i medycyny, powszechne uznanie zdobyy sobie uprawia-ne na coraz szersz skal sztuki wyzwolone. Niemiecki kronikarz Hartman Schedel pisa w 1493 r. wrcz: W Krakowie znajduje si synna szkoa, ktra jest w stanie rozkwitu z powodu bardzo sawnych i uczonych mw, gdzie s wykady wielu nauk wyzwolonych: wymowy, polityki, filozofii i fizyki. Nauka jednak astronomii ma najwysz warto. 8W bogactwie trudnych do przecenienia dokona nauko-wych i cywilizacyjnych, jakie podja od czasu swojej odnowy Wszechnica krakowska, ogromne zasugi przynale stojcemu wwczas najniej w hierarchii uniwersyteckiej, ale najliczniej-szemu Wydziaowi Filozoficznemu. Dziki ksztaconym gwnie na tym wydziale ludziom podnis si znaczco poziom owiaty krajowej, pomnoeniu ulega ilo szk, unowoczeniano te programy nauczania. W cigu XV wieku ponad dwukrotnie wzrosa ilo szk niszych rnych stopni (katedralnych, kole-giackich, parafialnych), ogarniajc swym zasigiem monowad-cze paace, miasta, wsie i osiedla caej Korony i Litwy. Szybki rozwj szk, powstajcych w odlegych nieraz zaktkach kraju, a w lad za tym awans kulturalny prowincjonalnych miejscowo-ci, by w ogromnej mierze zasug anonimowych dzi na og bakaarzy i magistrw Akademii Krakowskiej, ktrzy obejmo-wali stanowiska rektorw i nauczycieli szk rozsianych po ca-ym kraju. Demokratycznym zasadom owiaty pozosta Uniwersytet wierny i w nastpnych stuleciach, stronic od mo-delu szkoy elitarnej. Warto podkreli, e przeamujc uniwersalistyczn ideolo-gi redniowiecznej nauki otacza Uniwersytet sta trosk roz-wj jzyka polskiego, pielgnujc przy tym kult tradycji i pami o przeszoci pastwa i narodu. Tu okoo roku 1440 powsta pierwszy traktat o ortografii polskiej pira rektora Jakuba Parkosza z urawicy czy opraco-wany nieco wczeniej przez Jana z Dbrwki komentarz do Kro-niki Wincentego Kadubka, uywany ju w XV wieku w szkoach elementarnych jako podrcznik historii Polski. Synli ze wspa-niaych kaza dla ludu liczni krakowscy profesorowie. Do tych tradycji i do tych potrzeb nawiza najwybitniejszy historyk pol-skiego redniowiecza, wychowanek krakowskiego Uniwersyte-tu, Jan Dugosz, ktry przekazujc w duchowym testamencie swoje monumentalne dzieo Roczniki Krlestwa Polskiego , napi-sa unienie: Matce mojej Przesawnej Wszechnicy Krakow-skiej do poprawy, ogady i wykoczenia. Wezwanie to podj w kilkadziesit lat pniej, w pocztkach XVI wieku zasuony profesor i rektor Akademii Krakowskiej Maciej z Miechowa, ogaszajc w roku 1519 pierwszy drukowany zarys dziejw Pol-ski Cronica Polonorum . Przykady podobnego oddziaywania kra-kowskiej Alma Mater mona by mnoy. Wrd wychowankw Wszechnicy tego okresu znaleli si m.in. Mikoaj Kopernik czy synni uczeni zagraniczni, ktrzy z Kra-kowa, od wykadajcych tu wybitnych astronomw czy matema-tykw (m.in. Grzegorz z Nowej Wsi, Jan Stercze, Jakub z Zalesia, Jan de Bossis) wynieli gruntown wiedz astronomiczn, czoowi przedstawiciele tych dyscyplin w innych prestiowych uniwersyte-Zote czasy krakowskiej Wszechnicy Alma Mater Jagellonica

25

W skromnym, niewielkim kociku w. Idziego, pooonym u stp Wawelskiego Wzgrza, zaskakuje niezwykle pikny, renesansowo--barokowy wystrj gotyckiego prezbiterium, pochodzcy w czci z kocioa oo. Dominikanw. Przed wiekami Uniwersytet mia prawo patronatu nad t wityni, ale po przegranej w sporze z dominikanami, zmuszony by odstpi od roszcze w tym zakresie.

Zote czasy krakowskiej Wszechnicy Alma Mater Jagellonica

26 tach europejskich m.in. Jan Virdung z Hassfurtu, Konrad Celtis, Erazm Hritz, Stefan Rsslein, Jan Vollmar, August Ksenbrod. Krakowscy profesorowie utrzymywali kontakty naukowe z czoo-wymi przedstawicielami europejskiej nauki. W samej tylko Bolo-nii, w tamtejszym uniwersytecie, w latach 1448-1480, katedr matematyki zajmowao siedmiu Polakw. Traktaty i rozprawy nau-kowe krakowskich matematykw i astrologw cieszyy si ogrom-n popularnoci i s przechowywane w odpisach nieomal we wszystkich wikszych zbiorach europejskich. Uchodzi wwczas Krakw, po Toledo i Sewilli, za najbardziej znany orodek alche-miczny. Z miastem i Uniwersytetem zwizany by podobno czas ja-ki synny doktor Faustus. Sam Kopernik utrzymywa, e wszystko, czym jest, zawdzi-cza Akademii Krakowskiej. Podobne przewiadczenie towarzy-szy bdzie wielu wychowankom krakowskiej Alma Mater. Z krakowskim Uniwersytetem i jego elitami intelektualnymi -czy zawsze bd Kopernika bliskie kontakty. Wanie tu rektor Walenty Fontanus podj pierwsz w dziejach prb uniwersy-teckiego wykadu teorii heliocentrycznej. Uczelnia syna jako wany orodek bada geograficznych (midzynarodowy rozgos zyska m.in. wielokrotny jej rektor, Maciej z Miechowa, autor synnego dziea Tractatus de duabus Sarmatiis ), saw cieszyli si take liczni przedstawiciele nauk humanistycznych, jzykoznaw-cy czy literaturoznawcy. Tu dokonano krytycznych wyda dzie pisarzy, zarwno antycznych, jak i wspczesnych. Z Uniwersy-tetem zwizani byli liczni humanici woscy, na czele z Filipem Kallimachem, ktry w Polsce, kraju syncym z tolerancji reli-gijnej, znalaz schronienie. W okresie reformacji i baroku, tonca w scholastyce i stroni-ca od nowatorstwa naukowego (odrzucanie hase reformacji, za-kaz rozpowszechniania drukw rnowierczych etc.) tracia uczelnia swe midzynarodowe znaczenie, coraz mniej studentw z zagranicy przybywao na studia do Krakowa. Zdoaa wszake rozwin szerok sie szk, tzw. kolonii akademickich. W gronie profesorw znajdowao si wci wielu wybitnych uczonych, ale nie suyy naukowej pozycji ostre napicia i kon-flikty pomidzy konserwatywn oligarchi uniwersyteck a zwo-lennikami nowych prdw umysowych. W dyskusji, zapocztkowanej przez Szymona Marycjusza z Pilzna, na temat przyszoci polskiej szkoy uczestniczyli w XVI i XVII wieku czo-owi rzecznicy plebejskiego programu owiatowego oraz inni znani krakowscy profesorowie m.in. Sebastian Petrycy, Jakub Najmanowic, Andrzej Recepta Gostyski. Wrd studentw krakowskiej Wszechnicy XVI-XVII stu-lecia znaleli si najwybitniejsi polscy literaci, osoby renesansu i baroku: Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Szymon Szymonowic, Wespazjan Kochowski, znani historycy: Marcin Kromer, Bartomiej Paprocki, Szymon Starowolski, mowie stanu i politycy: Erazm Cioek, Jan Dantyszek. Byli wrd nich take wybitni przywdcy obozu katolickiego: Stanisaw Hozjusz, Piotr Skarga, Jakub Wujek, jak te czoowi dziaacze kontrefor-macji: Szymon Zacjusz, Andrzej Trzecieski, Marcin Krowicki, Grzegorz Pawe z Brzezin, Szymon Budny. Osabiona w XVII wieku walk z jezuitami, a pniej ogra-biona przez Szwedw Akademia moga si jeszcze szczyci wy-bitnymi profesorami (m.in. sawny matematyk i astronom Jan Broek, ucze Walentego Fontanusa wykadajcy w I poowie XVIII wieku heliocentryczn teori Mikoaja Kopernika; twr-ca koncepcji uniwersalnej miary dugoci Stanisaw Pudow-ski), jak i wychowankami, do ktrych nalea np. Jan Sobieski. Z wysokim jeszcze wwczas poziomem nauk cisych nie mg wspzawodniczy schykowy akademicki humanizm. Grupa utalentowanych filologw i literatw nie bya w stanie przeciw-dziaa barokowej retoryce i panegirycznej frazeologii. Podobne saboci wykazyway nauki filozoficzne. Oywcze tendencje uwidaczniay si jednak coraz czciej i byy coraz wyrazistsze... Zote czasy krakowskiej Wszechnicy

Patronat nad kolegiat w. Floriana sprawowali krlowie polscy. W wityni tej, wielokrotnie przebudowywanej, oraz w katedrze wa-welskiej spoczyway relikwie patrona miasta w. Floriana, sprowa-dzone do Krakowa w 1184 r. Po utworzeniu Wydziau Teologicznego prawo patronatu nad t kolegiat uzyska Uniwersytet, a profesorowie teologii byli uposaani dochodami pochodzcymi z beneficjw wito-floriaskich. Alma Mater Jagellonica

27

Nadanie przywilejw profesorom przez krla Zygmunta I obraz Jana Matejki. W 1535 r. Zygmunt I nada szlachectwo profesorom wykadajcym przez dwadziecia lat w Uniwersytecie. Zbigniew Olenicki (obraz Jana Wojnarowskiego), biskup krakowski, pierwszy polski kardyna i ksi siewierski. Absolwent Akademii Krakowskiej, jej mony protektor, mecenas uczonych, wybitny m stanu. W czasach pierwszych Jagiellonw odegra znaczc rol w zarzdzaniu pastwem.

Zote czasy krakowskiej Wszechnicy Alma Mater Jagellonica

28

Tzw. Globus Jagielloski (ok. 1510 r.) ze zbiorw Muzeum Uniwer-sytetu Jagielloskiego, z zaznaczonym po raz pierwszy kontynentem wieo odkrytej Ameryki.

Banderia Prutenorum dzieo Jana Dugosza, zawierajce opis i wizerunki 56 chorgwi zdobytych na Krzyakach pod Grunwal-dem, Koronowem i Nakem, przechowywane jest znw, zgodnie z decyzj autora, w bibliotece uniwersyteckiej. Wywiezione z Kra-kowa przez okupantw podczas II wojny wiatowej, powrcio do Biblioteki Jagielloskiej w 1966 r.

Zote czasy krakowskiej Wszechnicy Alma Mater Jagellonica

29 Zote czasy krakowskiej Wszechnicy

Collegium Minus UJ zbudowano w poowie XV w. dla Wydziau Sztuk Wyzwolonych. Kilkakrotnie przebudowywane, zachowao wie-le detali gotyckich. W XIX w. wykadano tu sztuki pikne. Tu pobie-ra nauk m.in. Jan Matejko. Obecnie jest siedzib Instytutu Archeologii. Od redniowiecza a po wiek XVI popularny by w rodowisku aka-demickim obrzd beanii, czyli otrzsin. Jak w innych krajach, take w Krakowie, sta si on dogodnym pretekstem do czynienia beanowi dotkliwych swawoli i dokuczliwoci, nierzadko poczonych z pija-stwem i awanturami. Alma Mater Jagellonica

30

Szymon Starowolski historyk, pisarz, z czasem take kanonik katedry wawelskiej. Wywodzi si ze starej zuboaej rodziny bo-jarskiej. Wiele lat, zanim przyj wicenia kapaskie, spdzi na dworach magnackich m.in. jako sekretarz hetmana Jana Ka-rola Chodkiewicza. W latach 1612-1618 studiowa w Akade-mii Krakowskiej, po czym by krtko wykadowc na Wydziale Sztuk. Autor licznych prac w jzyku polskim i aciskim m.in. leksykonu pisarzy Scriptorum Polonicorum Hecatontas (Set-nik pisarzy polskich ) pierwszego polskiego sownika biogra-ficznego i bibliograficznego.

Obraz fundacyjny Uniwersytetu

Tomasza Dolabelli, sprawiony ok. 1615 r., zdobi dzi Librari Collegium Maius.

Zote czasy krakowskiej Wszechnicy Alma Mater Jagellonica

31 zw. kolonie akademickie nale do najciekaw-szych eksperymentw pedagogicznych szkol-nictwa staropolskiego, ktre Uniwersytet prowadzi przez dwa stulecia, a ktre byy pr-b stworzenia jednolitej, centralnie kierowanej organizacji szkolnej. Szymon Starowolski w poowie XVII wieku wspomina o czterdziestu prywatnych i publicznych gimnazjach, podlegaj-cych Akademii Krakowskiej veluti caeterarum academiarum et matrem omnium scientiarum . Nie by to system oparty na jednoznacznych przesankach i formuach organizacyjnych. Czasem byy to szkoy zaledwie przyznajce si do cznoci z Akademi Krakowsk i szukajce z ni historycznych koligacji, kiedy indziej placwki okrelane jako we wszystkim podlege tej uczelni, zaopatrywane przez ni w wykadowcw. Jan niadecki w ywocie literackim Hugona Kotaja ... stwierdza: Akademia Krakowska (...) bya szko powszechn Krle-stwa, to jest zawiadujc szkoami publicznymi w caej Koronie (...), a nadto miaa szkoy i gimnazja po prowincjach, ktre za-opatrywano w rzdcw i nauczycieli. Szkoy te prowincjonalne nazywano koloniami. 9Tene uczony m zaznacza, e: do rzdu i zwierzchnoci Akademii naleay wszystkie szkoy publiczne w prowincjach ko-ronnych, pocztkowych, czyli nawet parafialnych nie wyjmujc. Ale jednomylnoci w tym wzgldzie nie byo i by pewnie nie mogo, a lista kolonii, w odniesieniu do tego samego okre-su, urosa od kilkunastu do kilkudziesiciu szk. Sama za Akademia Krakowska, ktra do schyku XVI wie-ku okrelana bya jako Principalis Schola Regni Gwna Szko-a Krlestwa, swoj monopolistyczn pozycj zdawaa si utraci, kiedy w 1579 r. wileskie kolegium jezuickie podniesio-ne zostao do rangi uniwersytetu, a w kilkanacie lat pniej (w 1594 r.) kanclerz Jan Zamoyski ufundowa w Zamociu Akademi. adna z tych uczelni, ani te rnorako nazywana Akademia Lubraskiego w Poznaniu (od 1619 r. oddana pod za-rzd Akademii Krakowskiej jako jej kolonia) pozycji krakow-skiej Alma Mater zagrozi nie mogy, nie bdc w rzeczywistoci uniwersytetami, tj. uczelniami o penej, czterowydziaowej strukturze. W uniwersyteckim sowniku termin kolonia pojawi si po raz pierwszy w 1588 r., w dyskusji nad organizacj szk prywat-nych, pierwotnie na oznaczenie klasy w tyche szkoach, pniej jako okrelenie zakadu fiskalnego macierzystej uczelni. W tym drugim znaczeniu nazwa ta przyja si zrazu w odniesie-niu do Szk Nowodworskich, pierwszej kolonii uniwersytec-kiej, a od XVII wieku jako nazwa wszystkich szk pozostajcych w zalenoci od Akademii Krakowskiej. W okresie polemik toczonych z jezuitami, obrocy kolonij-nej koncepcji szkolnictwa akademickiego, wrd argumentw posikujcych te teorie, wskazywali na patronat pastwowy nad Akademi i wypywajc std jej uprzywilejowan rol w poli-tyce owiatowej. Prerogatywy Uniwersytetu utosamiano w XVII wieku z prawami koronnymi. W tym samym czasie pisze Leszek Hajdukiewicz rw-nie konstytucja sejmowa z 1633 r. gosia, i ius patronatus Academiej Krakowskiej wszystkiej mere Rzplitej naley, i z tego pojcia wyprowadzono dalej idce konsekwencje. Oto Uniwer-sytet jako Principalis Schola Regni podobnie jak w przeszoci otaczana bya opiek panujcych, Kocioa i szlachty, strzegcych jej praw do wycznoci nauczania, tak i obecnie ma prawo ocze-kiwa od sejmu i krla obrony jej przywilejw i uprawnie na tym polu. 10 Akademia poczua si zagroona aktywnoci jezuitw w za-kresie szkolnictwa, ktrzy rycho po sprowadzeniu tego zakonu do Polski (1564 r.) przez absolwenta krakowskiej uczelni, Stani-sawa Hozjusza, zdoali zaoy sie bezpatnych kolegiw dla modziey szlacheckiej. Uniwersytet obawia si nie tylko degra-dacji, ale take ambicji otwarcia przez ten zakon w stoecznym Krakowie szk publicznych, czy wreszcie, wzorem niektrych uniwersytetw zachodnioeuropejskich, opanowania wydziaw: Filozoficznego i Teologicznego. Spowodowao to nie tylko jed-noznaczny sprzeciw ze strony Uniwersytetu, a take potrzeb podstaw prawnych, ktre potwierdzay jednoznacznie jego mo-nopol w zakresie nauczania na poziomie uniwersyteckim. Kie-dy wic ani krlewskie akty erekcyjne, ani przywileje czy uchway sejmowe nie daway takich podstaw, Uniwersytet za-cz szuka innych argumentw, odwoujc si m.in. do bardziej oglnych przywilejw czy historycznych precedensw udarem-nienia prb zaoenia akademii jezuickich. Z czasem, w II poo-wie XVII wieku na coraz szersz skal zaczto posugiwa si witoci tradycji, zgodnie z ktr ta naczelna szkoa Krlestwa obsadzaa swoimi nauczycielami szkoy Rzeczypospolitej. Stara-no si tedy w stan faktyczny zalegalizowa stosownymi uchwa-ami sejmowymi i dekretami krlewskimi. Pikn kart, ktra umocnia pozycj Uniwersytetu Kra-kowskiego, zapisaa uczelnia w okresie dla Rzeczypospolitej na-der dramatycznym w latach potopu szwedzkiego. Z inicjatywy rektora, Adama Rosczewicza, czowieka o nieugi-tym charakterze, ok. 200 studentw brao udzia w obronie Kra-kowa. Kiedy w dniu 13 padziernika 1655 r. dowodzcy obron stoecznego miasta Stefan Czarniecki zwoa do katedry wawel-skiej narad w celu obmylenia sposobu uratowania miasta, rek-tor Rosczewicz, wspierany przez innych profesorw, gorco sprzeciwi si propozycji kapitulacji. Uniwersytet nie uzna te kapitulacji ogoszonej w dwa dni pniej. Doszcztnie ogooco-Uczelnia plebejska czy narodowa? Alma Mater Jagellonica

32

Kolonie akademickie Uniwersytetu Krakowskiego

Uczelnia plebejska czy narodowa?

Alma Mater Jagellonica

33 ny przez Szwedw, odmwi take zoenia hodu Karolowi Gu-stawowi. Wadze uczelni i profesorowie woleli podj decyzj o rozwizaniu Uniwersytetu i opuszczeniu miasta, ni uzna zwierzchnictwo obcego krla, zalecajc wszake rektorowi Ros-czewiczowi i czterem innym profesorom pozostanie w Krakowie dla strzeenia resztek dobytku uczelni. T pikn postaw wsplnoty akademickiej doceni krl Jan Kazimierz, nadajc w 1661 r. przywilej zwalniajcy Uniwersytet Krakowski od ja-kichkolwiek ciarw finansowych na rzecz gminy miejskiej kra-kowskiej. Ale poczucie zagroenia pozycji uczelni, a nawet jej samodzielnego bytu wci zdaniem wielu istniao... Czy jednak opr Akademii Krakowskiej przeciw zaoeniu kolegium jezuitw w Krakowie nie by przesadzony? Wydaje si, e niepokj Akademii Krakowskiej by w peni uzasadniony. Napywajce do Krakowa wiadomoci z Europy zachodniej po-twierdzay suszno obaw ze strony uniwersytetu. W Paryu od 1564 r. toczyy si spory i ostre walki pomidzy uniwersytetem a jezuickim Kolegium Clermont o prawo do publicznego na-uczania. Take w Ingolsadzie byy od 1561 r. ostre zatargi jezui-tw z Wydziaem Filozoficznym, a w Wiedniu dynamiczna dziaalno jezuitw doprowadzia do tego, e w 1588 r. studen-tw na Uniwersytecie Wiedeskim byo tylko 80, a w kolegium jezuitw 800 stwierdza Andrzej Banach. 11 W tej wanie sytuacji zdobya si Akademia Krakowska w 1579 r. na reform swojego najwikszego Wydziau Sztuk Wy-zwolonych w duchu humanistycznym, a take powoaa wasn szko redni kolegium Bartomieja Nowodworskiego, a z cza-sem rozwina sie kolonii akademickich, ksztaccych w duchu patriotyzmu, z poszanowaniem tradycji i potrzeb kraju. Realiza-cja tych celw bya dla Akademii waniejsza ni ciasno pojte ka-tegorie legalizmu prawnego. Chodzio bowiem o model owiaty dostpnej dla szerszych warstw spoeczestwa, a nie o elitarne szkoy stanowe jezuitw, o wyranym obliczu kosmopolitycznym, podporzdkowane uniwersalistycznym potrzebom Kocioa. Plebejski Uniwersytet wyoy t ideow deklaracj w ogniu antyjezuickiej polemiki lat 1570-1634 gosami swych znakomi-tych przedstawicieli. W tej wielkiej dyskusji o przyszym obliczu owiaty polskiej, o utrzymaniu zwierzchnictwa pastwowego nad caoci edukacji narodowej, w kampanii o obywatelski i patrio-tyczny kierunek wychowania, zrodzia si w Akademii Krakow-skiej koncepcja stworzenia wasnego systemu edukacji, instytucjonalnie zwizanego z t uczelni. Akademia zdoaa nie dopuci do powierzenia jezuitom nauczania na Wydziale Filozo-ficznym i Teologicznym (1579 r.), nie dopucia do unii z kole-gium jezuickim (1617 r.), ani do powstania przy krakowskim kolegium jezuickim studium filozoficzno-teologicznego o charak-terze publicznym, a korzystajc z przychylnoci krla Wadysawa IV, doprowadzia w 1634 r. do zamknicia tego kolegium. Jezuici do czasu kasaty zakonu (1773 r.) zachowali prawo ksztacenia na poziomie rednim elity szlacheckiej, Uniwersytet do ksztacenia na poziomie wyszym. Spory te osabiy obie strony. Uniwersytet pogry si w stagnacji, jezuici utraciwszy zapa pogryli si w konserwatyzmie. Skuteczny okaza si sprzeciw krakowskiej Al-ma Mater wobec chci podniesienia do rangi akademii kolegium jezuickiego we Lwowie (1661 r.): dopiero w 1758 r. udao si je-zuitom powoa dwuwydziaow Akademi, nie bdc zatem w rzeczywistoci uniwersytetem. Powstanie kolonii akademickich jako systemu nie byo re-zultatem jednorazowego aktu prawnego czy cile okrelonej doktryny, lecz dugotrwaym procesem. By to: (...) proces scalania w cigu prawie 200 lat istniejcych i no-wo zakadanych placwek owiatowych w rezultacie krzyowania si dwch tendencji: dorodkowych de poszczeglnych szk szukajcych w autorytecie Uniwersytetu zapewnienia staego do-pywu si nauczycielskich, gwarancji odpowiedniego poziomu, oraz centralistycznej inicjatywy samej Akademii zmierzajcej do rozszerzenia i umocnienia swych wpyww w owiacie krajowej stwierdza Leszek Hajdukiewicz. 12 W rzeczywistoci bya to poniekd kontynuacja, w innych jednak formach, gwnego kierunku polityki owiatowej Aka-demii w XV i XVI wieku i wielostronnego powizania szkolnic-twa krajowego z centraln uczelni narodow. Warto doda, e te nieoficjalne wpywy staraa si Akademia regulowa obu-stronnymi porozumieniami z patronami i opiekunami tych szk. Nawizyway one do starych, czsto sigajcych XV wie-ku dekretw kapitulnych i stosownych uchwa miejskich (Gnie-zno, Lww, Wocawek, Warszawa), wynikay z powiza kocielnych i miejskich (m.in. Wieliczka, Nowy Korczyn, Kty), bd te byy wypenieniem ycze fundatorw (Piczw, Tu-chola, Sierakw, Widawa). Owa rnorodno tytuw praw-nych powoduje, i w przypadku niektrych kolonii trudno poda jednoznaczn dat ich powstania, skoro czsto miay one ju dug tradycj, zanim zostay awansowane do rangi kolonii. I tak np. szkoa tarnowska, dziaajca przy tamtejszej kole-giacie, bya sensu largo koloni akademick od momentu zaoe-nia teje kolegiaty (1400 r.). Przez cay nastpny wiek stali na jej czele krakowscy magistrzy, a kapitua i rada miejska zwracay si do Akademii o przysyanie rektorw. Jednakowo formalnie Uczelnia plebejska czy narodowa?

Grzegorz Gerwazy Gorczycki (1665-1734). Domniemany portret jednego z najwybitniejszych polskich kompozytorw doby staropol-skiej, zwanego polskim Bachem. Jako wykadowca Uniwersytetu podj przejciowo zajcia w Akademii ksiy misjonarzy w Chem-nie, gdzie uczy poetyki i retoryki. Na bazie tej szkoy powstaa tam w 1756 r. kolonia akademicka. Alma Mater Jagellonica

34

Dziedziniec Kolegium Nowodworskiego. Gmach ten dla uniwersyteckiej szkoy redniej wzniesiony zosta dziki hojnoci Bartomieja Nowo-dworskiego i Gabriela Wadysawskiego w latach 1638-1643, wg projektu Jana Laitnera, w stylu wczesnego baroku. W uroczystym otwar-ciu budynku uczestniczy ucze tej szkoy, Jan Sobieski, pniejszy krl polski i zwycizca spod Wiednia. Dziedziniec suy nadto m.in. do wystawiania sztuk teatralnych zespow szkolnych. Tu w czerwcu 1939 r., w spektaklu Kawaler ksiycowy wystpi po raz pierwszy przed krakowsk publicznoci jako aktor dziewitnastoletni nawczas student polonistyki UJ i Studia Dramatycznego 39 Karol Wojtya.

Uczelnia plebejska czy narodowa? Alma Mater Jagellonica

35

Burzliwymi dziejami swojego ywota, penego czynw wielkich i mao przykadnych, mgby Bartomiej Nowodworski obdarzy pewnie co najmniej kilku bohaterw sensacyjnych powieci. Suy w puku kozackim ksit zasawskich na Rusi, by dworzaninem Stefana Batorego, gdy tene by jeszcze wojewod siedmiogrodzkim, po zabjstwie szlachcica w pojedynku w czasie trwa-nia sejmu Najjaniejszej Rzeczypospolitej w oba-wie przed groc mu kar mierci salwowa si ucieczk do Francji. Tam podczas wojen rozmai-tych kilkakrotnie by raniony, po czym wyjecha na Malt i wstpi do Zakonu Kawalerw Mal-taskich. Przez kilka lat walczy z Turkami, wy-kazujc si mstwem niemaym m.in. pod Lepanto. Po powrocie do kraju oddawa si zaj-ciom rycerskim, uczestniczy take w wyprawach na Moskw, gdzie znowu si mstwem wyrni (wysadzajc bram w Smolesku, przyczyni si do zdobycia tego miasta). Po utracie rki w bitwie pod Moajskiem zakoczy sw wojskow dzia-alno. Nie ona zreszt przyniosa mu pami potomnych, ale dwie wieczyste fundacje: na szko- przyakademick (1617 r.) i, w dwa lata p-niej, na drukarni prac naukowych krakowskich akademikw. Szko nazwano z wdzicznoci dla fundatora jego imieniem. Kt nie sysza o syn-nym do dzi krakowskim Nowodworku? W gmachu Kolegium Nowo-dworskiego przez trzy wieki miecio si gimnazjum, przez dugi czas nalece do Uni-wersytetu, do ktrego uczsz-czao wielu wybitnych ludzi. Dzi naley ono do Collegium Medicum UJ.

Uczelnia plebejska czy narodowa? Alma Mater Jagellonica

36 erekcja kolonii nastpia dopiero w 1760 r. Podobnie byo w przypadku innych licznych kolonii. Szkoy te rozrzucone byy w szerokim promieniu od Chem-na i Tucholi po Stanisaww i Bia Podlask. W orbicie wpy-ww Akademii Krakowskiej znalazy si placwki bardzo zrnicowane poziomem ksztacenia, jak i charakterem zwiz-kw z Akademi. Bya wrd nich szkoa chemska, odwouj-ca si swoim rodowodem do niedoszej fundacji krzyackiej z 1386 r., stare szkoy metropolitalne w Gnienie i Lwowie, gym-nasia illustria w Krakowie, Poznaniu i Biaej, wspomniane ju fundacje magnackie, wreszcie niewielkie szkoy parafialne w miejscowociach Maopolski, Kujaw czy Pomorza. Rne by-y formy zalenoci i kontaktw Akademii z tymi szkoami. Do-tyczyy one obsadzania ich przez uczelni dyrektorami i nauczycielami, jurysdykcji, wizytacji i kontroli, okresowych sprawozda, wdraania zaakceptowanych lub opracowanych przez Akademi Krakowsk programw nauczania, podrczni-kw, metod dydaktycznych. Trudno byoby za kolonie uzna szkoy tylko dlatego, e wykadali w nich krakowscy mistrzowie, a ktre urzdowo nie przyznaway si do cznoci z Akademi i na ktre nie miaa ona zagwarantowanego wpywu. System kolonii akademickich zrodzi si zasadniczo w XVII i XVIII wieku, a wic w okresie wyranego kryzysu uczelni. Ustpowa sprystoci zarzdzania wielu kolegiom jezuickim oraz coraz lepiej zorganizowanym szkoom pijarskim. Domino-way one take liczebnie nad koloniami. Mimo wszake tych mielizn w zakresie polityki owiatowej, zdumiewa tene system swoj ywotnoci i wspaniaymi czsto tradycjami. Niektre szkoy-kolonie osigny rycho wysoki poziom ksztacenia i roz-gos. I tak np. najstarsza kolonia akademicka, ufundowana przez Bartomieja Nowodworskiego, rycho staa si czteroklasowym kolegium typu humanistycznego o niemaym rozgosie, a opra-cowane w nim programy czy podrczniki znalazy zastosowanie w wikszoci placwek akademickich. Warto podkreli, e wie-lu znanych profesorw krakowskich tamtego czasu posiadao w swoich biogramach epizody zwizane z prac w tyche szko-ach. Programowi kolegiw jezuickich przeciwstawia Akademia model szkoy w znacznie szerszym zakresie uwzgldniajcej pa-triotyczne wychowanie, zapewniajc take solidny kurs nauki jzyka polskiego i historii, znajomo prawa, a take nauk cis-ych. Nie zaniedbujc wychowania religijnego, nie popaday ko-lonie w skrajnoci, tak typowe dla okresu baroku. Obarczona cikim, cho wsplnym dla wikszoci wsp-czesnych uniwersytetw, grzechem naukowego marazmu i or-ganizacyjnego niedowadu wzia na siebie wobec braku opieki pastwa i zainteresowania spoeczestwa (z ktrego popar-ciem tak chtnie si identyfikowaa) zadanie stworzenia i pro-wadzenia jednolitej szkoy pastwowej stwierdza Leszek Hajdukiewicz. 13 Czynia to Akademia w czasach, gdy zasadnicze reformy szkolne odbyway si bez udziau uniwersytetw, co wicej w at-mosferze niewiary w skuteczno tych poczyna. Jeszcze w 1773 r., przedstawiajc nowo powoanej Komisji Edukacji Narodowej wasne tradycje i propozycje nowych koncepcji w tym zakresie, spotkaa si Akademia z niezrozumieniem oraz rezerw i trzeba byo dziesiciu lat wytrwaych zabiegw ks. Hugona Kotaja, by te opory przeama i wprowadzi do Ustaw (1783 r.) zasad hierarchicznej struktury szkolnictwa. Uczelnia plebejska czy narodowa?

Dziedziniec gmachu Collegium Maius. Alma Mater Jagellonica

37 rby reformy Uniwersytetu podejmowane w I poowie XVIII wieku, zrazu niemiae, z cza-sem coraz gruntowniejsze, zapocztkoway pro-ces przeksztacenia uczelni, opartej wci na scholastycznym modelu nauczania, w szko no-woczesn, odpowiadajc wczesnym wymogom. Staraniem wiatych kanclerzy Andrzeja S. Zauskiego i Kajetana Sotyka wprowadzono lektoraty kilku jzykw nowoytnych, utworzono m.in. katedr prawa natury i narodw, wprowadzono wykady prawa polskiego oraz fizyki dowiadczalnej i matematyki. W 1765 r. przeprowadzono reform Wydziau Filozoficznego, ktra bya powanym krokiem w dziele odnowienia caego Uni-wersytetu, suc dobrze modelowi ksztacenia przyszych na-uczycieli m.in. w szkoach Komisji Edukacji. Reforma ta suya nie tylko wzmocnieniu pozycji matematyki, historii staroytnej i polskiej, niebawem (1776 r.) powoano te katedr architek-tury wojskowej i cywilnej oraz algebry. Podjto decyzj o refor-mie Wydziau Medycznego, utworzeniu ogrodu botanicznego i obserwatorium astronomicznego. Po rozwizaniu zakonu jezuitw (1773 r.) i powoaniu przez sejm Komisji Edukacji Narodowej, Uniwersytet wysa do War-szawy delegacj, ktra przedoya teje komisji projekty doty-czce organizacji wychowania publicznego, a wrd nich plan podporzdkowania szkolnictwa redniego i elementarnego kra-kowskiej Alma Mater. Komisja Edukacji nie bez wtpliwoci i oporw misj tak pojt zlecia Uniwersytetowi. Dopiero przyszo niedaleka miaa pokaza, e bya to jedyna droga do wybrnicia z chaosu organizacyjnego, panujcego w szkol-nictwie polskim po kasacie szk jezuickich. Na tej te zasadzie przy-stpiono w kilka lat pniej do stworzenia nowego ustroju szkolnego o charakterze pastwowym stwierdza Henryk Barycz. 14 Zanim do tego doszo, dziea gruntownej odnowy uczelni pod-j si z ramienia KEN wychowanek Akademii, ks. Hugo Kotaj. Wprowadzona w ycie, nie bez oporw zreszt, reforma ko-tajowska (29 wrzenia 1780 r.) utrzymywaa niektre tradycje uni-wersyteckie (m.in. w zakresie samorzdu i wolnoci nauczania), radykalnej zmianie poddajc przestarzay, wywodzcy si jeszcze z czasw redniowiecza ustrj uczelni, wprowadzajc w miejsce dawnych czterech wydziaw podzia na dwa Kolegia: Moralne (ze szkoami prawa, literatury i teologii) i Fizyczne (szkoy fizyki, ma-tematyki i chemii). Likwidujc dotychczasow przewag teologii, zgodnie z utylitarn koncepcj nauki, na plan pierwszy wysunito nauki cise i przyrodnicze. Dogmatyczno-spekulatywny sposb nauczania zastpiono metod analityczno-rozumow. W miejsce aciny, ktr pozostawiono jako jzyk wykadowy na fakultecie teologicznym, wprowadzono do wykadw jzyk polski. Tak zreformowana uczelnia, od 1780 r. zwana Szko Gw-n Koronn, obja w roku 1783 naczelny udzia i zwierzchnic-two nad caoci szkolnictwa redniego i niszego na terenie Korony, realizujc w sensie administracyjnym i pedagogicznym, w myl uchwa Komisji Edukacji Narodowej, zasady hierarchicz-nej struktury jednolitego stanu akademickiego. Czy nie o po-dobny model ksztacenia tak usilnie zabiegaa Akademia w poprzednich stuleciach? Zgodnie z duchem owiecenia, wyznaczy Kotaj zreformowa-nej uczelni wane zadania suebne na rzecz spoeczestwa w za-kresie suby zdrowia, rolnictwa, owiaty, kadc nacisk na patriotyczny i obywatelski kierunek ksztacenia. Zwizane to byo z potrzeb stworzenia bd rozbudowy katedr m.in. w zakresie mechaniki praktycznej, gospodarstwa wiejskiego, chemii i historii naturalnej, poonictwa, chirurgii. Zorganizowana zostaa i nowo-czenie wyposaona pierwsza klinika w pojezuickim gmachu przy kociele w. Barbary, w 1788 r. przeniesiona na ul. Weso, do bu-dynku poklasztornego w. azarza. Utworzono bd zorganizowa-no inne nowoczesne pracownie i zakady, m.in. Ogrd Botaniczny, Gabinet Fizyczny, Laboratorium Chemiczne, Obserwatorium Astronomiczne, prosektorium anatomiczne. Przy Uniwersytecie otwarto Seminarium Kandydatw Stanu Nauczycielskiego. Tak mia by realizowany Kotajowski idea Uniwersytetu jako cen-tralnej instytucji owiatowej i szkoy narodu, dostarczajcej mu gruntownie wyksztaconych kadr nauczycielskich. Zmuszony do wyjazdu z Krakowa, wspierany przez rzeczni-kw reformy uczelni, powrci w 1782 r. Kotaj do swojej uczelni, w ktrej wyniesiony do godnoci rektora dokona uwieczenia swego wiekopomnego dziea. Wielu wybitnych uczonych, jakich udao si skupi w tym Uniwersytecie (m.in. Jan niadecki, Jan Jakowicz, Franciszek Schedt, Feliks Radwaski, Wincenty Szaster, Jzef Bogubiski, Jzef Januszkiewicz, Antoni Popawski, Rafa Czerwiakowski), nawizao bliskie kontakty naukowe z najznamienitszymi uni-wersytetami europejskimi. wiatli krakowscy profesorowie w-czyli si czynnie w dzieo reformy ustroju pastwa. Znamiennym wyrazem tych dnoci byo podjcie akcji w Komisji Edukacji Narodowej w sprawie oczynszowania chopw w dobrach aka-demickich czy zabiegi okoo Konstytucji 3 maja. Po obaleniu Konstytucji przez przeciwnikw reformy pastwa, byt uczelni zosta zagroony. Ostatni sejm Rzeczypospolitej, obradujcy w Grodnie (1793 r.), wystpi ze snutym ju od jakiego czasu projektem rozbicia obydwu Szk Gwnych: krakowskiej i wi-leskiej, i stworzenia w ich miejsce nowego uniwersytetu w Warszawie. Dziki energicznym zabiegom obu zagroonych uczelni udao si ten zamys unicestwi. Gdy niebawem w Krakowie wybucho powstanie ostatni zbrojny zryw Polakw w obronie ojczyzny, w jego szeregach nie zabrako profesorw ani szerokich rzesz studentw, sam za Uni-wersytet przekaza na cele obrony kraju swoje kosztownoci i najdrosze pamitki. Krtkotrwaej wietnoci Szkoy Gwnej Koronnej pooy-o kres zajcie przez wojska pruskie Krakowa i trzeci rozbir Pol-ski, unicestwiajcy Rzeczypospolit. Szkoa Gwna Koronna Alma Mater Jagellonica

38

Ogrd Botaniczny na Wesoej (ul. Kopernika 27) powsta w okresie wielkiej reformy Szkoy Gwnej Koronnej, gdy w 1779 r. krl Stanisaw August odda na ten cel pojezuickie grunta. W kilka lat pniej przystpiono do zakadania ogrodu. Rycho stany pierwsze szklarnie. Pierw-szy jego dyrektor, Jan Jakiewicz, powierzy rozplanowanie ogrodu wiedeskiemu ogrodnikowi, Franciszkowi Kaiserowi. Na obszarze ok. 10 ha ronie wiele cennych, unikatowych odmian, a najstarsze drzewo, pozostao dawnej Puszczy Nadwilaskiej db Jagielloski liczy dzi ponad 500 lat. Ogrd Botaniczny uznany zosta za zabytek i podlega cisej ochronie. Obok funkcji naukowych i poznawczych, ta piknie urzdzona enklawa zieleni, niegdy poza miastem, a dzi nieomal w jego centrum pooona, jest ulubionym miejscem odpoczynku krakowian. Urod ogrodu podnosz popiersia wybitnych botanikw zwizanych z tym miejscem m.in. Jzefa Warszewicza, Mariana Raciborskiego czy Wadysawa Szafera. W latach 1788-1792 zbudowano tu take Obserwatorium Astronomiczne wg projektw Stanisawa Zawadzkiego. Roz-budowany w poowie XIX wieku budynek Kolegium niadeckiego peni funkcje obserwatorium do czasu otwarcia nowego obiektu w for-cie Skaa, w okolicy Lasku Wolskiego, w 1964 r.

Szkoa Gwna Koronna Alma Mater Jagellonica

39

Collegium Maius Stuba Communis. Sala wykadowa w Collegium Physicum (Kotajowskim) przy ul. w. Anny 6, z wypo-saeniem wg projektu Karola Romana Kremera z 1852 r. Neoklasycystyczny gmach Collegium wzniesiony w la-tach 1787-1791 przez Feliksa Radwaskiego, z czasem roz-budowany, by miejscem wie-lu wanych naukowych dokona. Tu w 1883 r. profe-sorowie UJ, Zygmunt Wr-blewski i Karol Olszewski, dokonali skroplenia tlenu i azotu z powietrza. Aparatu-ra uyta do dowiadczenia znajduje si dzi w pobliskim Muzeum UJ. Obecnie Kole-gium Kotaja jest siedzib Studium Jzykw Obcych oraz kilku katedr prawni-czych.

Szkoa Gwna Koronna Alma Mater Jagellonica

40

Hugo Kotaj (1750-1812) obraz J. Pfeiffera. Re-formator Uniwersytetu, z czasem, w latach 1783--1786 rektor krakowskiej Wszechnicy. Nazwisko Ko-taja, jednego z gwnych rzecznikw obozu reform pastwa, przywdcy tzw. Kunicy Kotajowskiej, wreszcie radykalnego lidera polskich jakobinw upa-mitniaj dodatkowo jego zasugi dla reformy polskiej edukacji, w tym nade wszystko, przeprowadzona w warunkach nader trudnych, reforma Akademii Krakowskiej. Jan niadecki (1756-1830) portret pdzla A. Roe-mera (ok. 1880 r.). Wybitny matematyk i astronom. Po ukoczeniu studiw w Akademii Krakowskiej kontynuowa nauk na kilku europejskich uniwersy-tetach, z czasem profesor Szkoy Gwnej Koronnej i wraz z Hugonem Kotajem reformator tej uczelni. Zaoyciel Obserwatorium Astronomicznego w Kra-kowie, wsporganizator pierwszego w Polsce lotu ba-lonem w 1784 r. Od 1806 r. profesor Szkoy Gwnej Wielkiego Ksistwa Litewskiego w Wilnie. Pionier ra-chunku prawdopodobiestwa i twrca polskiej termi-nologii matematycznej i astronomicznej.

Szkoa Gwna Koronna Alma Mater Jagellonica

41 Szkoa Gwna Koronna

Sala ekspozycyjna Muzeum Farmacji UJ przy ul. Floriaskiej 25. Zbiory zgro-madzone w tym muzeum, nalecym do najwikszych tego typu placwek w Eu-ropie, pochodz z ok. 1 200 aptek i zawieraj ok. 220 tys. eksponatw, nierzadko unikatowych w skali wiatowej. W okresie powstania kociuszkowskiego spoeczno Uniwersytetu Krakowskie-go wczya si czynnie w dzieo obrony Rzeczypospolitej. Wadze uczelni prze-kazay take na rzecz insurekcji znajdujce si w skarbcu kosztownoci w srebrze i zocie. Po upadku powstania i utracie niepodlegoci, wadze austriackie poczt-kiem 1796 r. postanowiy w odwecie zlikwidowa Uniwersytet Krakowski. Tyl-ko dziki energicznym zabiegom Jana niadeckiego i grona przyjaci uczelni udao si wwczas uratowa byt Alma Mater. Na zdjciu: zoty acuch rektorski, pochodzcy prawdopodobnie z VI w., poda-rowany uczelni przez siostr Wadysawa Jagiey, ksin mazowieck Aleksan-dr. Przekazany na cele powstania kociuszkowskiego, zosta pniej wykupiony przez Jana niadeckiego i ofiarowany do wityni Sybilli w Puawach. W 1929 r. ksi Adam Ludwik Czartoryski przekaza ten cenny, unikatowy acuch Uni-wersytetowi Jagielloskiemu. Dzi jest on przechowywany w zbiorach muzeal-nych Collegium Maius. Alma Mater Jagellonica

42 1795 r. Szkoa Gwna Koronna wraz z upadkiem pastwa polskiego wchodzia w nowy, najtragicz-niejszy okres swojej dziaalnoci. Poddawana ci-kim represjom i ograniczeniom swobody rozwoju naukowego, parokrotnie zagroona utrat egzy-stencji, staa si w trudnych warunkach niewoli ywym symbolem cigoci niepodlegoci kultury polskiej, uosobieniem wietnych tradycji i niezomnoci. Wprawdzie w 1796 r. delegacji uniwersy-teckiej udao si uchyli u wadz wiedeskich decyzj cakowite-go zamknicia Uniwersytetu, jednak ju w 1801 r. ograniczono, a wkrtce potem zniesiono wykady w jzyku polskim, autonomi i samodzielno majtkow uczelni. Otwarcie zreorganizowanej uczelni, zwanej teraz Uniwersytetem Krakowskim, nastpio w 1803 r. Z germanizowanej szkoy odeszli m.in. Jan niadecki i Jan Czech, coraz powszechniej sprowadzano wykadowcw nie-mieckich. W 1805 r. zlikwidowany Uniwersytet Lwowski po-czono z Uniwersytetem Krakowskim, obsadzajc wikszo katedr Niemcami bd Austriakami, czsto o niskich kwalifika-cjach naukowych i etycznych. Jedynymi korzyciami austriackiej reformy byo stworzenie kilku katedr na Wydziale Lekarskim, przy ktrym powoano take szko poonicz i chirurgiczn. Rzd au-striacki zamierza zlikwidowa uczelni w 1810 r., a do Wiednia przewie jej bogat bibliotek. Klska Austrii w 1809 r. w wojnie z Napoleonem pooya kres tym zamiarom. Przyczenie Krakowa do Ksistwa Warszawskiego przywr-cio uczelni jej polski charakter. Dziea repolonizacji Uniwersy-tetu dokona, zgodnie z oczekiwaniami Izby Edukacyjnej, ponownie Hugo Kotaj. Opracowany przez Kotaja statut or-ganizacyjny uczelni, oficjalnie wydany przez ks. Jzefa Ponia-towskiego Urzdzenie Szkoy Gwnej Krakowskiej (1809 r.) powraca w znacznej mierze do tradycji i dowiadcze z czasw Komisji Edukacji Narodowej, posikujc si jednak take wzor-cami austriackimi. Zachowano zrazu znaczn autonomi uczel-ni, wyranie te zmierzano do przywrcenia jej wadzy zwierzchniej nad caoci szkolnictwa ale nie na dugo, bo ju w 1810 r., wzorem uniwersytetw francuskich, Komisja Eduka-cyjna zniosa samorzd, wprowadzajc w jego miejsce tzw. Do-zr Szkoy Gwnej, w ktrym obok rektora i dziekanw zasiadali przedstawiciele wadz administracyjnych. Jednak w tym burzliwym, penym nadziei okresie wszystko uznawano za tymczasowe. Modzie nie zasiadaa w szkolnych awkach, zdawaa bowiem czciej egzaminy inne, patriotycznej potrzeby, na polach bitewnych. Wraz z Kazimierzem Brodzi-skim i Jzefem Bemem poszli modzi na Moskw, a potem u bo-Czasy upokorze i lata wietnoci

Senat Akademicki UJ w 1914 r., w przededniu wybuchu I wojny wiatowej. Alma Mater Jagellonica

43 ku ksicia Jzefa Poniatowskiego uczestniczyli w tragicznym epi-logu napoleoskiej epopei. W nastpstwie wojen napoleoskich, po Kongresie Wiede-skim (1815 r.), gdy Krakw ustanowiony zosta miastem wolnym, tworzcym wraz z Okrgiem miniaturow Rzeczpospolit Kra-kowsk, pod cis kontrol trzech dworw opiekuczych, uczelni formalnie zapewniono dotychczasowy status i przywileje, gwarantujc swobodny dostp modziey spoza Rzeczypospolitej na studia. Zreorganizowan w 1818 r. szko nazwano oficjalnie Uniwersytetem Jagielloskim. Rycho jednak autonomia ta ogra-niczona zostaa w praktyce kompetencjami trzech konserwato-rw, dziaajcych z ramienia pastw zaborczych. Zakaz przyjmowania na studia modziey z Krlestwa Kongresowego (1822 r.) i inne ograniczenia spowodoway, i Uniwersytet straci charakter oglnokrajowy, a postpowo i patriotyzm ogu gro-na profesorskiego i modziey spowodoway cisy nadzr nad y-ciem uczelni. Uniwersytet mimo tych rozlicznych przeciwnoci odegra donios rol naukow, w jego murach zrodziy si liczne cenne inicjatywy. Powoano ju w 1815 r. Towarzystwo Naukowe Krakowskie (przeksztacone w 1873 r. w oglnopolsk Akademi Umiejtnoci), na Wydziale Filozoficznym w 1816 r. powoano Oddzia Sztuk Piknych, z ktrego z czasem wyrosa Akademia Sztuk Piknych, a w roku 1834 przy wsppracy UJ powoano In-stytut Techniczny (do jego tradycji nawizaa po zgoa stu latach Politechnika Krakowska). Wrd krakowskich uczonych znaczny rozgos zdobyli wy-bitni historycy literaturoznawcy i jzykoznawcy m.in. Jerzy Sa-muel Bandkie (wieloletni, zasuony dyrektor Biblioteki Jagielloskiej), Jzef Muczkowski, Antoni Zygmunt Hencel, Micha Wiszniewski, przedstawiciele nauk medycznych z Jze-fem Majerem, Fryderykiem Skoblem i Maciejem Brodowiczem na czele; spord przedstawicieli nauk przyrodniczych najwik-sze uznanie zdoby geolog Ludwik Zejszner. W walkach powstaczych, w latach 1830-1831, uczestni-czyli liczni studenci, tak e jak stwierdza wczesny rektor w Uniwersytecie pozostaa szczupa liczba audytorw. Uni-wersytecki profesor, wybitny chirurg Ludwik Bierkowski kie-rowa w Warszawie gwnym szpitalem wojskowym w tzw. koszarach aleksandryjskich. Liczni lekarze z uniwersyteckiej medycyny zacignli si do armii narodowej. W szeregach po-wstaczych znaleli si modzi wychowankowie, z czasem profe-sorowie UJ, z Jzefem Majerem pniejszym rektorem i prezesem Akademii Umiejtnoci na czele. Nadzieje zwizane z wybuchem rewolucji krakowskiej (w kt-rej uczestniczyo wielu studentw i profesorw UJ) oraz liberaliza-cja polityczna w okresie Wiosny Ludw okazay si nazbyt krtkotrwae, by zrealizowa szeroko zakrojone plany przebudowy uczelni. Powoano wprawdzie na katedry kilku wybitnych uczo-nych m.in. Wincentego Pola (pierwsza na ziemiach polskich ka-tedra geografii), jednak nie udao si na skutek sprzeciwu wadz austriackich osadzi synnych emigrantw: Adama Mickiewicza na katedrze historii literatury polskiej, wiatowej sawy geologa Ignacego Domeyki, ojca okulistyki polskiej Wiktora Feliksa Szo-kalskiego, synnego embriologa Roberta Remaka. Wczenie Krakowa do Austrii (listopad 1846 r.) postawio ponownie na porzdku dziennym likwidacj Uniwersytetu, z ktrego rycho usunito kilku znanych z patriotyzmu profeso-rw. Warto doda, e po 1831 r., kiedy to zamknito w ramach represji popowstaniowych Uniwersytet Warszawski i Uniwersy-tet Wileski (reaktywowany Uniwersytet Lwowski by naw-czas uczelni niemieck), Uniwersytet Jagielloski by znw jedyn polsk uczelni. Wraz z umocnieniem si porzdku reakcyjnego w Austrii wa-dze zaborcze przystpiy do likwidacji autonomii uniwersyteckiej. Podejrzenia policji stwierdza Henryk Barycz tropicej kady przejaw wolnej i niezalenej myli budzia ju narodowa postawa uczelni w roku 1848, samorzutny udzia modziey aka-demickiej w powstaniu wgierskim w latach 1848-1949 i wyra-ne wysiki dla zapewnienia Uniwersytetowi polskiego charakteru. Do tego przyczy si niebawem gwny zarzut: wystpienie pro-fesorw w czasie przejazdu cesarza Franciszka Jzefa I przez Kra-kw w 1851 r. w togach, a nie w mundurach urzdniczych, co wczesne wadze austriackie uznaway za demonstracj narodo-w (jak to i w istocie byo) i cikie wykroczenie o charakterze antypastwowym. 15 Rycho do Wiednia pyn zaczy pierwsze donosy na kra-kowskich profesorw, sam za Uniwersytet okrelano jako ognisko rewolucji i nieprzyjazny rzdowi klub polityczny. Nie zdoano wprawdzie dokona likwidacji uczelni (cho takie za-miary wyszy na jaw), ale jesieni 1853 r. wprowadzono jako obowizujcy w wykadach jzyk niemiecki (z wyjtkiem kated-ry literatury polskiej i przedmiotw nadobowizkowych oraz we-wntrznej administracji uczelni). Represje te nie zdoay zdusi ducha patriotyzmu, ktry pano-wa w krakowskiej Wszechnicy. Jak przed trzydziestu laty w sze-regach powstaczych stano wielu studentw. Bywao, np. na Wydziale Prawa, e nikt z tego powodu nie chodzi na wykady. W lutym 1861 r., po latach zabiegw, przywrcono do wy-kadw na niektrych wydziaach jzyk polski, a ostatecznie re-polonizacja Uniwersytetu nastpia w 1870 r. Tzw. Galicja otrzymaa autonomi, sama za uczelnia znaczn niezaleno. Uniwersytet Jagielloski i Uniwersytet Lwowski przez cae p-wiecze byy jedynymi polskimi uniwersytetami, promieniujcy-mi na wszystkie ziemie polskie. Nie bez powodu Jzef Dietl, profesor i rektor Uniwersytetu Jagielloskiego, a w latach 1866-1874 prezydent Krakowa, stwierdzi, e: nie jest on szko tylko dla Krakowa i Galicji. Jest raczej ogniskiem owiaty dla wszystkich ziem polskich a po brzeg Niemna i Dniepru. 16 Podjto wwczas szereg inwestycji, ktre czyniy prastar fundacj Jagiellonw uczelni nowoczesn, ksztacc na naj-wyszym europejskim poziomie. Do czasu wybuchu I wojny wiatowej pomnoono prawie w trjnasb liczb katedr, w 1890 r. powstao Studium Rolnicze, pierwotnie przy Wydziale Filozo-ficznym, z czasem przeksztacone w samodzielny wydzia. Na czele powoanej w 1873 r. (z d. Towarzystwa Naukowego) Aka-demii Umiejtnoci, najwyszej korporacji naukowej, zrzeszaj-cej najwybitniejszych uczonych polskich, stali kolejno, jako jej prezesi, wiatowej sawy profesorowie Uniwersytetu Jagiello-skiego: Jzef Majer, Stanisaw Tarnowski, Kazimierz Morawski, Jan Micha Rozwadowski, Kazimierz Kostanecki, Stanisaw Wrblewski, Stanisaw Kutrzeba, Kazimierz Nitsch. W II poowie XIX wieku UJ wszed w kolejny zoty okres swych dziejw. Rycho te sta si jedn z najbardziej liczcych Czasy upokorze i lata wietnoci Alma Mater Jagellonica

44

Sala Zielona w Collegium Maius na-ley do pomieszcze reprezentacyj-nych wadz uczelni, cile zwi-zanych z ceremoniaem uniwersytec-kim. W sali tej, ozdobionej bogato malowanym stropem, znajduj si liczne cenne obrazy, meble i inne sprzty m.in. fortepian, na ktrym grywa Fryderyk Chopin, obrazy Ja-na Matejki, Eugeniusza Delacroix i szereg zabytkowych sprztw, ofia-rowanych uczelni po II wojnie wia-towej przez Ksawerego Pusowskiego z jego cennej kolekcji. Pusowski, pi-sarz, kolekcjoner i mecenas sztuki, swojej Alma Mater ofiarowa znaczn cz wasnych zbiorw oraz pikny paacyk przy ul. Wester-platte 10, w ktrym mieci si dzi Instytut Muzykologii UJ. Collegium Maius Libraria w 1890 r. Fotografia wykonana przez Karola Olszewskiego.

Czasy upokorze i lata wietnoci Alma Mater Jagellonica

45 si uczelni w wiecie. wiatowy rozgos zyskali: Zygmunt Wr-blewski i Karol Olszewski, ktrzy jako pierwsi dokonali skrople-nia tlenu i azotu oraz innych licznych gazw (nad czym trudzili si bezskutecznie przez cae dziesiciolecia najznakomitsi ucze-ni), Marian Smoluchowski w zakresie teorii kinetycznej, Leon Marchlewski w zakresie bada nad chlorofilem, Jan le-szyski i Stanisaw Zarba w zakresie matematyki, embriolog Kazimierz Kostanecki, fizjolog Napoleon Cybulski, botani-cy Marian Raciborski i Emil Godlewski. wiatowy rozgos zy-skali krakowscy historycy, tworzcy tzw. szko krakowsk m.in. Jzef Szujski i Micha Bobrzyski. Nie sposb nie wspo-mnie bodaj o historykach: Stanisawie Smolce, Wacawie To-karzu, Franciszku Piekosiskim, Franciszku Bujaku, historykach literatury polskiej: Stanisawie Windakiewiczu, Stanisawie Tar-nowskim, a w dziedzinie filologii klasycznej o Kazimierzu Mo-rawskim, Tadeuszu Since, bizantologii Leonie Sternbachu, jzykoznawstwa Janie Baudoinie de Courtenay, Janie Micha-le Rozwadowskim, Janie osiu, prawa Fryderyku Zollu, Stani-sawie Kutrzebie, Stanisawie Estreicherze, Julianie Dunajewskim, Adamie Krzyanowskim, Stanisawie Wrblew-skim, Wadysawie Leopoldzie Jaworskim. O ile w okresie naj-ciszej germanizacji uczelni i ucisku narodowego (1853-1860) liczba ogu studentw spada do 200-250, w okresie bezpored-nio poprzedzajcym wybuch I wojny wiatowej przewyszaa 3 tysice. Przybywaa do Krakowa modzie nie tylko z zaboru austriackiego, Krlestwa Kongresowego, Litwy, Woynia, Podo-la, Ukrainy ale take z Wielkopolski i Pomorza. Spory, bo kil-kunastoprocentowy odsetek stanowili lzacy. Wrd modziey akademickiej popularnoci cieszyy si studenckie organizacje, a wrd nich m.in. Towarzystwo Wzajemnej Pomocy (ktre ze szczegln aktywnoci dziaa bdzie jako organizacja samorz-dowa studentw a do pierwszych lat PRL) oraz Czytelnia Aka-demicka. Szczeglnie bliskie zwizki czyy rodowisko uniwersyteckie z czoowymi artystami okresu Modej Polski. Wikszo z nich ksztacia si wanie w Uniwersytecie Jagiel-loskim i Akademii Sztuk Piknych. Kocem XIX wieku, w 1897 r., pojawiaj si na Uniwersytecie pierwsze studentki najpierw na fakultecie lekarskim i fizjologicznym (wraz ze Stu-dium Rolniczym), na kocu, bo dopiero w okresie I wojny wia-towej na Wydziale Prawa. Schyek XIX i pocztek XX wieku zaowocowa powan roz-budow bazy materialnej uczelni. Obok zbudowanego w latach 80. neogotyckiego Collegium Novum gwnej siedziby Uni-wersytetu, powstao take neogotyckie Kolegium Witkowskie-go, gmach Studium Rolniczego (Kolegium Godlewskiego), nieopodal Wawelu wzniesiono budynek Wydziau Teologiczne-go i Seminarium Duchownego, a przy ul. Kopernika cay kom-pleks klinik uniwersyteckich. W I wojnie wiatowej, na wielu jej frontach, brali udzia liczni przedstawiciele spoecznoci uniwersyteckiej. Wielu profesorw zaangaowao si na arenie midzynarodowej w walk o odzyska-nie przez Polsk niepodlegoci. Doniose stao si te wystpienie Uniwersytetu Jagielloskiego, ktry gosami swoich profesorw w dniu 23 maja 1917 r., w uroczystej deklaracji domaga si zjed-noczenia wszystkich ziem polskich w jedno nierozdzielne pa-stwo. Rezolucja ta staa si rycho zarzewiem szeroko zakrojonych przez polsk reprezentacj parlamentarn tzw. Galicji zabiegw. Czasy upokorze i lata wietnoci

Collegium Maius od ul. Jagielloskiej. Zdjcie z prze. XIX i XX wieku. Alma Mater Jagellonica

46

Karol Olszewski portret pdzla Leona Wyczkow-skiego (1905 r.). Profesor chemii analitycznej i nie-organicznej UJ. W 1883 r. wraz z Zygmuntem Wr-blewskim dokona skrople-nia tlenu i azotu z po-wietrza, w 1895 r. skropli i zestali argon, skonstruo-wa aparat do skraplania gazw, wiatowy autorytet w dziedzinie kriogeniki, wy-kona pierwsze w Polsce zdjcie rentgenowskie. Pracownia Karola Olszewskiego ok. 1895 r.

Czasy upokorze i lata wietnoci Alma Mater Jagellonica

47

Pierwsze kobiety studiujce na Uniwersytecie Jagielloskim u stp stojcego nawczas na dziedzi-cu Collegium Maius pomnika Mikoaja Kopernika. Kobiety dopuszczono do zaj uniwersyteckich pocztkowo na niektrych zaledwie fakultetach, w 1897 r. (na Wydziale Medycznym, na kursach farmaceutycznych, pierwsze kobiety, siostry zakonne, uczyy si ju w latach 20. XIX wieku, ale tyl-ko przez kilka lat). No, chyba, e podzielimy wiar w autentyczno XV-wiecznej Nawojki, ktra jednak rozpoznana, osadzona zostaa za sw miao w klasztorze, nie ukoczywszy studiw. Ww-czas przyjdzie uzna, e pierwsze kobiety pojawiy si na Akademii Krakowskiej ju w pierwszych dziesicioleciach jej istnienia...

Czasy upokorze i lata wietnoci Alma Mater Jagellonica

48

Jzef Dietl Jzef Szujski Lucjan Rydel st. Jzef Dietl (1804-1878) obraz Jana Matejki (1864 r.) Profesor medycyny, rektor UJ, prezydent miasta Krakowa w latach 1866--1874. Zreformowa kliniki uniwersyteckie, wprowadzi wiele no-wych metod w badaniach naukowych i w leczeniu praktycznym. Za-pocztkowa na szerok skal leczenie klimatyczne i balneologiczne, spopularyzowa podkrakowskie uzdrowiska m.in. Szczawnic, Krynic, Rabk, Iwonicz, Krzeszowice oraz Swoszowice. Wybitnie zasuony dla rozwoju Krakowa i ratowania jego zabytkw. Lucjan Rydel st. (1833-1895), profesor okulistyki, rektor UJ. Obraz pdzla Wodzimierza Tetmajera (1896 r.). Jego syn, take Lucjan, doktor praw UJ, wszed do literatury polskiej nie tylko jako autor dramatw Betlejem polskie , Zaczarowane koo , Zygmunt August czy zapomnianych dzi poematw, ale gwnie jako Pan Mody z arcydramatu Stanisawa Wyspiaskiego Wesele . A wese-lisko profesorskiego syna z bronowick chopk odbyo si w 1900 r. w domu Wodzimierza Tetmajera, dzi zwanym Rydlwk. Jzef Szujski (1835-1883) obraz Jana Matejki (1888 r.). Histo-ryk, pisarz, dramaturg, polityk, profesor i rektor UJ, wsptwrca tzw. krakowskiej szkoy historycznej, wspzaoyciel Akademii Umiejtnoci. Po upadku powstania styczniowego (wsppracowa z Rzdem Narodowym i obozem czerwonych) zwiza si z kon-serwatystami i sta si rzecznikiem ugody z Austri. Wspautor

Teki Staczyka .

Czasy upokorze i lata wietnoci Alma Mater Jagellonica

49

Adam Mickiewicz Napoleon Cybulski Ignacy Chrzanowski Adam Mickiewicz portret pdzla Walentego Wakowicza (1840 r.). W 1848 r. rektor UJ, prof. Jzef Majer, zaprosi Mickiewicza do ob-jcia katedry literatury. Poeta potwierdzi gotowo objcia katedry, zastrzegajc, aby w warunkach, ktre mu bd teraz i w przyszoci stawiane, nie byo nic takiego, co by jego sumienie chrzecijaskie i obywatelskie obraao. W licie do rektora Majera wyznawa m.in.: (...) wezwanie Wasze jako obowizujce mnie i zaszczytne dla mnie przyjem. Owiadczam Wam gotowo suenia wedle si moim rodakom. Na objcie katedry w odwiecznej szkole Jagiello-skiej gubernator Galicji nie wyrazi zgody. Napoleon Cybulski (1854-1919), profesor fizjologii UJ, autor kra-kowskiej i polskiej szkoy fizjologii. Jego badania nad kreniem krwi naleay do przodujcych w skali europejskiej, pierwszy zastosowa rejestracj fotograficzn w skonstruowanym przez siebie przyrzdzie do mierzenia szybkoci przepywu krwi, prowadzi te badania otwierajce drog elektroencefalografii. Wraz z Odonem Bujwidem doprowadzi w 1897 r. do utworzenia w Krakowie pierwszego e-skiego gimnazjum, by te zwolennikiem dopuszczenia kobiet do stu-diw medycznych. Ignacy Chrzanowski (1866-1940), profesor UJ, historyk literatury polskiej, wybitny znawca literatury staropolskiej i romantycznej oraz polskiej literatury religijnej. Osadzony w ramach Sonderaktion Krakau w obozie w Sachsenhausen, zmar tam w styczniu 1940 r.

Czasy upokorze i lata wietnoci Alma Mater Jagellonica

50

Uroczysto wrczenia przez Prezydium Miasta Krakowa dla UJ adresu hodu i uznania z okazji odznaczenia Uniwersytetu przez Rzeczy-pospolit Polsk orderem Odrodzenia Polski. Dyplom odebra wczesny rektor UJ prof. Wadysaw Szafer (1937 r.) Stoj od prawej: prof. Teodor Spiczakow, prof. Tadeusz Lehr-Sawiski, prof. Marian T. Gieszczykiewicz, prof. Wadysaw Szafer oraz przedstawiciele miasta z w-czesnym prezydentem Mieczysawem Kaplickim. Gmach krakowskiej polonistyki uniwersyteckiej przy ul. Gobiej 20, zwany popularnie gobnikiem, prze-budowany gruntownie w II poowie XIX w., kryje w swoich sdziwych murach pami istniejcej tu ongi bursy akademickiej i oficyny wydawniczej, pamita te wybitnych profesorw-polonistw, ktrych nazwiska po-zwalay i wci pozwalaj uznawa uniwersyteck polo-nistyk niezmiennie za najlepsz w kraju i jak wielu twierdzi w wiecie. Wykadw tych luminarzy nauki suchali ludzie o nazwiskach nierzadko znanych w wie-cie. Poprzestamy na dwch najznaczniejszych: Karol Wojtya i Wisawa Szymborska. Alma Mater Jagellonica

51 iemontem polskiej myli politycznej nazywano oba tzw. galicyjskie uniwersytety: krakowski i lwowski, osobliwie za Krakw i jego rodowisko naukowe oraz kulturalne. Gdy modzie akade-micka walczya o utrwalenie granic, profesorowie krakowskiej Wszechnicy uczestniczyli w pracach nad organizo-waniem i umacnianiem powstajcego pastwa polskiego. Z ugruntowan pozycj jednej z najznakomitszych uczelni euro-pejskich, ze wietn kadr naukow, wchodzi Uniwersytet Jagiel-loski w dzieje odrodzonej Polski. Szczeglnie cenny wkad wnis on w organizacj ycia naukowego Polski, zwaszcza dla powoywanych nowych uniwersytetw. A 516 pracownikw na-ukowych krakowskiej Alma Mater objo katedry w innych uczelniach. Podobn rol, cho na mniejsz skal, odegra w tym wzgldzie Uniwersytet Lwowski. Opracowany na Uniwersytecie Jagielloskim projekt zasad ustrojowych dla szkolnictwa wysze-go sta si podstaw Ustawy o szkoach akademickich (1920 r.), zapewniajcej im samorzdno i wolno nauki. Jeszcze przed zakoczeniem I wojny wiatowej, w 1915 r. Komitet Obywatelski miasta Warszawy, pragnc uruchomi tam Uniwersytet i Politechnik, zwrci si do UJ o pomoc organi-zacyjn i kadrow. Uniwersytet Jagielloski w okresie midzy-wojennym zasili reaktywowany Uniwersytet Warszawski a 67 samodzielnymi pracownikami naukowymi. Wielu z nich cieszyo si znacznym, nierzadko midzynaro-dowym rozgosem (m.in. Antoni Kostanecki, Marian Zdzie-chowski, Jzef Ujejski, Wacaw Tokarz, Oskar Halecki, Franciszek Bujak, Zygmunt empicki, Stanisaw Wdkiewicz, Czesaw Biaobrzeski). Kilku krakowskich profesorw zasilio te kadry Politechniki Warszawskiej i Szkoy Gwnej Gospo-darstwa Wiejskiego. Wydatnego wsparcia kadrowego udzieli Uniwersytet Jagiel-loski utworzonemu w 1919 r. Uniwersytetowi Poznaskiemu. W samym tylko pierwszym roku akademickim udao si tam 12 osb, m.in. Tadeusz Grabowski, Tadeusz Lehr-Spawiski i Edward Taylor, a w nastpnych latach dalsze 45 osb. Wielki by wkad krakowskiej Wszechnicy w dzieo reaktywacji Uni-wersytetu Wileskiego. Pierwszym rektorem odrodzonej uczel-ni by prof. Micha Siedlecki, a w pniejszym czasie take inni profesorowie UJ, przejciowo pracujcy w Wilnie prof. Wady-saw Dziewulski i prof. Stanisaw Pigo. Prof. Ernest Maydeli or-ganizowa na Uniwersytecie Stefana Batorego Wydzia Lekarski. Wrd 40 samodzielnych pracownikw nauki UJ, kt-rzy tworzyli zrby tamtej uczelni, znaleli si wybitnej klasy ucze-ni m.in. Emil Godlewski, Ludwik Kolankowski, Feliks Koneczny, Witold Taszycki. Ogooconemu przez Rosjan Uni-wersytetowi Stefana Batorego Uniwersytet Jagielloski przeka-za w 1929 r. bera dla Wydziau Filozoficznego. Krakowska Alma Mater wspieraa personalnie rwnie inne uczelnie i instytuty badawcze. Do nowo tworzonej Akademii Grniczej przeszli m.in. Antoni Hoborski i Walery Goetel pierwsi rektorzy tej Akademii. Wrd wykadowcw Katolickie-go Uniwersytetu Lubelskiego znalazo si 47 docentw i kilku profesorw UJ m.in. Ignacy Czuma, Zygmunt Mysakowski, Julian Krzyanowski. Wielu wykadowcw UJ przenioso si do Lwowa (Jan Fijaek, Jan Ptanik), wielu z kolei tamtejszych pod-jo prac na UJ. Spord tych ponad 500 pracownikw naukowych Uniwer-sytetu Jagielloskiego, ktrzy w okresie midzywojennym zasi-lili kadry nowo powstaych uczelni polskich, a 248 byo profesorami bd docentami. Tak liczny odpyw wysoko kwalifikowanych nauczycieli aka-demickich z obu uniwersytetw: krakowskiego i lwowskiego, jakkolwiek wynika z najlepiej pojtych intencji i potrzeb, bu-dzi zacz take uzasadniony niepokj: kreowanie nowych uczelni nie moe w sposb znaczcy osabi starych, o ustalonej pozycji naukowej, bo to nie przyniesie poytku nauce polskiej. Wielu te profesorw krakowskiej Wszechnicy podzielao oba-wy wyraone przez Senat Uniwersytetu im. Jana Kazimierza, ktry przestrzega przed rodzcymi si nieprawidowociami w tym wzgldzie. Zwaszcza, e nowe orodki (zjawisko to po-wszechne i dzisiaj) kusiy lepszymi warunkami pracy. Uniwersytet Jagielloski w opiniowaniu ministerialnych projektw tworzenia nowych uczelni bd nadawaniu istnie-jcym praw akademickich kierowa si wzgldami racjonalny-mi. Warto podkreli, e opinie te, jeli byy negatywne (np. w przypadku przyznania warszawskiej Szkole Nauk Politycz-nych praw szkoy pastwowej czy przeksztacenia Kolegium Filozoficzno-Teologicznego Zakonu Franciszkanw w Krako-wie w uczelni wysz), to nie wynikay one z jakichkolwiek monopolistycznych przesanek, a jedynie z dbaoci o zacho-wanie rygorw i puapu akademickiego ksztacenia. Podobne opinie wyrazi Uniwersytet w przypadku zamiaru powoania Wojskowej Akademii Lekarskiej, nadaniu praw szk akade-mickich Wyszej Szkole Handlu Zagranicznego we Lwowie i przeksztaceniu jej w Akademi czy zatwierdzeniu statutu Wyszych Kursw Ziemiaskich im. Jerzego Turnaua we Lwo-wie. Dugo zgasza swe zastrzeenia Senat UJ wobec statutu Uniwersytetu Lubelskiego i jego zabiegw o uzyskanie praw pastwowych. Sprzeciwy te stwierdza Andrzej Banach wywary w pewnym stopniu wpyw na ostateczn redakcj statutu Uni-wersytetu Lubelskiego. Po uchwaleniu nowej ustawy o szkolnic-twie wyszym w 1933 r. otrzyma Uniwersytet Lubelski status szkoy akademickiej, a sejm w 1938 r. nada mu prawa pastwo-wych szk akademickich. W wolnej Polsce. Znw Alma Mater Alma Mater Jagellonica

52

Bogate sztukaterie Baltazara Fontany, wspaniaa polichromia Karola Dankwar-ta oraz jednolity stylowo wystrj nadaj wntrzu kolegiaty uniwersyteckiej w. Anny niepowtarzalno i szczeglny kli-mat ciepa i wytwornoci.

Igrce Krakowskie na dziedzicu Kole-gium Nowodworskiego, wystawiane nie-omal w przededniu wybuchu II wojny wiatowej, cieszyy si niezmiennie du popularnoci.

W wolnej Polsce. Znw Alma Mater Alma Mater Jagellonica

53

Maria Duska (1900-1992) obraz Czesawa Rzepiskiego. Czo-owa polska badaczka zagadnie prozodii jzyka polskiego i wersolo-gii, twrca polskiej szkoy wersologicznej.

Stanisaw Pigo (1885-1968) obraz pdzla Krzysztofa Buckiego. Jeden z najwybitniejszych historykw literatury polskiej i edytor. W dorobku naukowym uczonego, obejmujcym ok. 1 300 pozycji bi-bliograficznych, znajduj si liczne prace o znaczeniu fundamental-nym, gwnie z zakresu literatury okresu romantyzmu. Wybitny wychowawca kilku pokole studentw, wietny wykadowca i auto-rytet moralny. Pierwsze epitafium powicone Juliuszowi Sowackiemu, ufundowa-ne przez jego matk, Salome Bcu, wmurowano w 1853 r. w cia-n transeptu kolegiaty w. Anny, obok pomnika Kopernika. Epitafium odku w kamieniu Edward Stehlik, a medalion wyobraa-jcy poet jest dzieem znakomitego rzebiarza emigracyjnego Wa-dysawa Oleszczyskiego.

W wolnej Polsce. Znw Alma Mater Alma Mater Jagellonica

54 Sprzeciwy Uniwersytetu Jagielloskiego w sprawie statutu i cha-rakteru Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego wynikay nie z uprze-dze, ale byy podyktowane gwnie wzgldami merytorycznymi. 17 Kierowa si nimi Uniwersytet zawsze: zarwno kiedy, w okresie konfliktu z jezuitami, gdy pozornie wydawaoby si, e broni wycznie nieuzasadnionych praw do monopolu na uniwer-syteckie nauczanie, a w rzeczywistoci modelu obywatelskiego, jednolitego ksztacenia; teraz, po odzyskaniu niepodlegoci przez Polsk, wykazujc godn podziwu yczliwo wobec tworzonych uczelni akademickich, czyni tak wiele w poczuciu odpowiedzial-noci za poziom nauki, by ustrzec kraj przed zalewem tandetnych, zdewaluowanych dyplomw. Krakowska Alma Mater zaangaowaa si w pierwszych latach niepodlegoci w powoanie tzw. Uniwersytetu Ruskiego, ktry zgodnie z uchwa sejmow z 1922 r. mia powsta jako instytu-cja prawdziwie naukowa z jzykiem wykadowym ruskim. Decyzj premiera penomocnikiem Rzdu RP do utworzenia tego uniwer-sytetu zosta wybitny prawnik, profesor UJ, Fryderyk Zoll. Zapro-ponowano, przynajmniej tymczasowo, zaoenie tego uniwersytetu w Krakowie, z dala od Lwowa, gdzie narodowociowe stosunki pol-sko-ukraiskie byy wci napite. Uniwersytet Jagielloski w dzie-le tworzenia tej uczelni mia niemae zasugi, jego profesorowie: Jan o, Wacaw Sobieski i Fryderyk Zoll zostali przez ministra powo-ani na czonkw Komisji Organizacyjnej, a studenci ukraiscy mieli uczszcza nawet na te zajcia w Uniwersytecie Jagielloskim, ktre ze wzgldu na brak stosownej kadry nie mogy by prowadzo-ne na Uniwersytecie Ruskim. Mimo aprobaty Senatu UJ, rzdu RP oraz wadz Krakowa, ktre na siedzib tej uczelni przeznaczyy oka-zay, monumentalny gmach PKO, mimo wreszcie dalece posuni-tych prac organizacyjnych do otwarcia tego uniwersytetu nie doszo. Ani w 1925 r. w Krakowie, ani w latach nastpnych we Lwowie czy w ktrymkolwiek miecie Rzeczypospolitej. dania Ukraicw, by siedziba uczelni miecia si na terenach, gdzie sta-nowili oni wikszo etniczn, nie uzyskay aprobaty strony pol-skiej i sprawa upada definitywnie. Mimo wzrastajcej pozycji orodka warszawskiego i szybkie-go rozrostu Uniwersytetu Warszawskiego oraz jego struktur, a take kilku innych orodkw akademickich, pozycja Krakowa i Wszechnicy Jagielloskiej bya wci bardzo znaczca. W wie-lu dziedzinach UJ pozostawa centrum nowoczesnej myli i do-kona naukowych. Powoano szereg nowych instytutw, studiw, oddziaw specjalistycznych. Przy Wydziale Prawa rea-ktywowano Szko Nauk Politycznych (1921 r.), przy Wydziale Filozoficznym powoano Studium Pedagogiczne (1920 r.) i So-wiaskie (1925 r.), przy Wydziale Lekarskim powstao w 1923 r. Studium Wychowania Fizycznego. W 1925 r. utworzona zosta-a Uniwersytecka Szkoa Pielgniarek oraz Zakady Lecznicze dla Dzieci Gruliczych i Jagliczych. Studium Rolnicze prze-ksztacone zostao w 1923 r. w odrbny pity wydzia uniwersy-tecki Rolniczy. Przy tym wydziale funkcjonoway Kursy Ogrodnicze i Kurs Spdzielczy. Pokanie wzrosa liczba studentw (do 7 650 w roku 1932), a w latach poprzedzajcych wojn ksztatowaa si ona na po-ziomie ok. 6 000. W latach 1919-1939 promowano na Uniwer-sytecie 4 866 doktorw, tytuy magistrw uzyskao ok. 10 000 osb, spory by te odsetek absolwentw z egzaminami pastwo-wymi, prawniczymi i nauczycielskimi. Wysoki poziom, jakim wyrniali si wychowankowie, by w znacznej mierze zasug wybitnych uczonych i panujcej tu atmosfery twrczej pracy, dziki ktrym Wszechnica Jagiello-ska zachowaa pierwszoplanow wci pozycj wrd uczelni polskich. W dziedzinie nauk humanistycznych szczeglne miej-sce zajmoway: historiografia (Jan Dbrowski, Roman Grodec-ki, Stanisaw Kot, Wadysaw Konopczyski), jzykoznawstwo (Kazimierz Nitsch, Tadeusz Lehr-Spawiski, Jan Rozwadowski, Jan o), wrd filologw historykw literatury szczeglny roz-gos zdobyli: polonici Ignacy Chrzanowski, Stanisaw Pigo, Stanisaw Windakiewicz, Stefan Koaczkowski, filologowie kla-syczni Tadeusz Sinko, Gustaw Przychocki, Leon Sternbach, neofilologowie Roman Dyboski, Tadeusz Kowalski. Szczegl-nie wysok pozycj naukow cieszyy si tradycyjnie nauki prawne. Na UJ wykadali m.in. Stanisaw Wrblewski, Fryderyk Zoll, Kazimierz Kumaniecki, Rafa Taubenschlag, ekonomici, historycy i filozofowie (Stanisaw Kutrzeba, Jerzy Lande). wia-towym rozgosem cieszyli si liczni matematycy i astronomowie (Stanisaw Zaremba, Franciszek Leja, Tadeusz Banachiewicz), fizycy (Wadysaw Natanson, Konstanty Zakrzewski), chemicy (Karol Dziewoski, Leon Marchlewski). Tu wykadali lumina-rze nauk przyrodniczych: Wadysaw Szafer, Micha Siedlecki, Emil Godlewski, geograficznych Jerzy Smoleski, Ludomir Sa-wicki. Wybitne osignicia naukowe byy udziaem pracowni-kw Wydziau Lekarskiego m.in. w zakresie bakteriologii (Marian Gieszczykiewicz), farmakologii (Janusz Supniewski), chirurgii (Maksymilian Rutkowski, Jan Glatzel), dermatologii (Franciszek Walter), chorb wewntrznych (Jzef Latkowski, Tadeusz Tempka, Witold Orowski), laryngologii (Jan Miodo-ski), medycyny sdowej (Leon Wachholz, Jan Olbrycht), psy-chiatrii (Jan Piltz), pediatrii (Ksawery Lewkowicz). W naukach teologicznych i filozoficznych szczeglny rozgos zdobyli: ks. Konstanty Michalski, ks. Tadeusz Glemma, ks. Jan Fijaek, ks. Wadysaw Wicher. Niemay wiatowy rozgos zdo-byy prace Kazimierza Moszyskiego z zakresu etnografii, Ada-ma Krzyanowskiego i Oskara Langego z dziedziny ekonomii, Stefana Szumana z psychologii czy Feliksa Kopery i Juliana Pa-gaczewskiego z zakresu historii sztuki. Uniwersyteccy uczeni znaczc rol odegrali w yciu Aka-demii Umiejtnoci, ktra po odzyskaniu przez Polsk niepod-legoci w sposb naturalny zmienia nazw na Polsk Akademi Umiejtnoci. Trudne do przecenienia byyby zasu-gi tej Akademii w yciu naukowym i kulturalnym narodu, po-dobnie jak i dokonania uczonych UJ w jej dziaalnoci. Pierwszymi prezesami PAU byli wybitni filolodzy uniwersytec-cy: Kazimierz Morawski i Jan Micha Rozwadowski, a w latach nastpnych take profesorowie Wszechnicy Jagielloskiej re-prezentujcy inne nauki: Kazimierz Kostanecki, Stanisaw Wrblewski i Stanisaw Kutrzeba. Ci trzej ostatni penili w okresie midzywojennym take funkcje sekretarzy general-nych PAU. Zapocztkowany w 1935 r. przez Wadysawa Ko-nopczyskiego monumentalny Polski Sownik Biograficzny (do 2003 r. ukazay si 42 tomy; ostatnie hasa na liter S, dzieo zatem dalekie jest jeszcze od ukoczenia), ukazuje si dotd, obecnie pod redakcj prof. Andrzeja Romanowskiego. Zarw-no w tym przedsiwziciu, jak i w wielu innych udzia kadry na-ukowej UJ jest nader znaczcy. W wolnej Polsce. Znw Alma Mater Alma Mater Jagellonica

55 W okresie midzywojennym, opierajc si na swym autory-tecie, zabiera Uniwersytet gos w wyjtkowych i doniosych sprawach pastwa i narodu, ycia publicznego w Polsce oraz w obronie swobody poszukiwa naukowych i autonomii rodo-wiska akademickiego. W nieatwych warunkach ekonomicznych kraju, targanego licznymi kryzysami, zdoby si Uniwersytet na kilka inwestycji m.in. na budow monumentalnego gmachu Biblioteki Jagiel-loskiej, ktry zosta ukoczony w przededniu wojny, czy nowo-czesnych na owe czasy dwch domw studenckich przy ul. Ja-bonowskich i Al. 3 Maja. Duga byaby lista wybitnych absolwentw krakowskiej Wszechnicy, ktrzy stali si z czasem luminarzami nauk, znany-mi pisarzami, mami stanu. Jesieni 1938 r. rozpocz tu studia polonistyczne, marzcy nawczas o zawodzie aktora, mody, 18--letni poeta Karol Wojtya. W wolnej Polsce. Znw Alma Mater

Odrestaurowane stare gmachy uniwersyteckie odsaniaj swoje pikno. To kameralne malownicze podwrko dzieli gmach Collegium Maius od Collegium Novodvorscianum. Alma Mater Jagellonica

56 ybuch II wojny wiatowej radykalnie zmieni po-oenie Uniwersytetu. Po zajciu Krakowa przez wojska niemieckie (6 wrzenia 1939 r.) okupan-ci rycho ujawnili swoje barbarzyskie zamiary wobec nauki i kultury polskiej. Wadze UJ, go-towe do obrony praw uczelni, nie przerway dziaalnoci, przy-gotowyway si te do tradycyjnej inauguracji nowego, 575. roku akademickiego. Pod egid Uniwersytetu zorganizowano Tym-czasow Komisj Szkoln, ktra na terenie Krakowa i znacznej czci wojewdztwa krakowskiego doprowadzia ju w padzier-niku do uruchomienia szk powszechnych i rednich. 19 wrze-nia Senat Uniwersytetu podj decyzj o otwarciu bez konsultacji z wadzami okupacyjnymi nowego roku akademic-kiego, co nastpio w dniu 4 listopada 1939 r. Spotkao si to z gwatown, byskawiczn reakcj odwetow ze strony gestapo. W rzeczywistoci chodzio o rozgromienie czoowej placwki myli polskiej o wielowiekowych tradycjach. 6 listopada zapro-sili okupanci profesorw i asystentw uniwersyteckich na wy-kad Obersturmbannfhrera Mllera, do gmachu Collegium Novum, dla przedstawienia niemieckiego punktu widzenia w sprawie nauki i szk akademickich polskich. Wykad okaza si puapk. Zwabionych w ten sposb nauczycieli akademic-kich, wraz z zagarnitymi przy tej sposobnoci profesorami Aka-demii Grniczej, garstk studentw i przygodnie zebranych osb, w cznej liczbie 183 (w tym 144 z UJ), po brutalnym po-biciu wywieziono w ramach Sonderaktion Krakau do obozw koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. Tam, wskutek nieludzkich warunkw, chorb, godu i zimna, zgino mierci mczesk 30 wybitnych uczonych polskich, wrd nich osoby o wiatowej sawie Kazimierz Kostanecki, Leon Sternbach, Micha Siedlecki, Jerzy Smoleski, Ignacy Chrzanowski, Stani-saw Estreicher. Z wycieczenia, w kilka dni po powrocie z obo-zu, zmarli Stefan Koaczkowski, Jan Nowak, Jan Wodek. Pod wpywem nacisku midzynarodowej opinii publicznej hitlerow-cy stopniowo uwalniali uwizionych profesorw. Take wrd zamordowanych przez Sowietw w Katyniu i Charkowie byo 14 oficerw rezerwy wykadowcw i wychowankw UJ. Wedug niepenych danych stwierdzaj Leszek Hajdukie-wicz i Mieczysaw Kara z 241 pracownikw Uniwersytetu a wic prawie jednej czwartej ogu zatrudnionych w roku 1939 jacy w latach 1939-1944 przeszli przez obozy koncentracyjne i jenieckie, wizienia i areszty, pado ofiar hitlerowskiego ter-roru 45 osb, zmaro na skutek przej wojennych, represji oku-panta lub zgino na polu walki 78 osb, w kampanii wrzeniowej, na frontach II wojny wiatowej oraz w ruchu opo-ru walczyy 122 osoby. 18 Ju we wrzeniu niemieckie wadze okupacyjne przystpi-y do grabiey mienia uniwersyteckiego. Zaczto od cennej bi-blioteki Szkoy Nauk Politycznych, ktrej zasoby wywieziono do Wrocawia, kilka tygodni pniej w sposb programowy przystpiono do niszczenia i rozgrabiania obiektw, wywoe-nia do Rzeszy aparatury naukowej, sprztw, bezcennych zbiorw, z ktrych wiele przepado tam bez wieci. Spord 136 zakadw, klinik i instytutw istniejcych w 1939 r. zale-dwie 10 nadawao si po wyzwoleniu do wznowienia w nich dziaalnoci. Mimo tych ofiar, zniszcze i srocego si terroru, Uniwer-sytet nie ugi si ani na chwil i na niektrych kierunkach ju w 1939 r. podj podziemn dziaalno, a w poowie 1942 r. na wszystkich piciu wydziaach pod kierunkiem konspiracyjnych wadz prowadzone byo tajne nauczanie. Rektorem podziemne-go Uniwersytetu by wiatowej sawy botanik, prof. Wadysaw Szafer. W latach 1942-1945 zajcia tajnego nauczania dla oko-o 800 suchaczy, zrzeszonych w Bratniej Pomocy Studentw UJ prowadzio 136 wykadowcw uniwersyteckich, a take z in-nych orodkw naukowych. Najliczniej tajne nauczanie prowa-dzone byo na Wydziale Filozoficznym (380 studentw), najmniej osb studiowao na tajnym Wydziale Rolniczym (67). Losy Uniwersytetu wnosili okupanci, niewiadomi faktu i ska-li konspiracyjnej jego dziaalnoci byy przesdzone. W miej-sce odwiecznej Wszechnicy Jagielloskiej mia powsta niemiecki uniwersytet pastwowy, imienia... Mikoaja Koperni-ka. W tajnych kompletach uniwersyteckich uczestniczyy za-rwno przedwojenne roczniki, jak i absolwenci konspiracyjnych kursw licealnych. Wielu studentw i ich nauczycieli akademickich zaangao-wanych byo w ruchu oporu. Profesorowie uniwersyteccy ode-grali wan rol w strukturach polskiego rzdu na emigracji, w organizowaniu i prowadzeniu polskich jednostek szkolnictwa wyszego na terenie Wielkiej Brytanii (Wydzia Lekarski przy Uniwersytecie w Edynburgu, Polski Wydzia Prawa w Oxfor-dzie). Uczestniczyli te w 1939 r. w powoaniu polskiego uniwer-sytetu emigracyjnego w Paryu oraz systemu edukacji dla internowanego w Szwajcarii wojska polskiego. Ne cedat Academia Alma Mater Jagellonica

57

Aresztowanie profesorw Uni-wersytetu Jagielloskiego 6 listo-pada 1939 r. w gmachu Col-legium Novum obraz Mieczy-sawa Wtorskiego. Sonderaktion Krakau, w ra-mach ktrej do obozw koncen-tracyjnych w Sachsenhausen i Dahau wywiezieni zostali wy-kadowcy Uniwersytetu Jagiel-loskiego, bya wydarzeniem bezprecedensowym, wywoaa te fal protestw wiatowej opi-nii publicznej. prof. Tadeusz Banachiewicz prof. Adam Krzyanowski prof. Franciszek Leja prof. Jan Miodoski ks. prof. Wadysaw Wicher prof. Fryderyk Zoll ks. prof. Konstanty Michalski Wrd uwizionych podczas Sonderaktion Krakau byo wielu wybitnych uczonych, nie-rzadko o wiatowej sawie, m.in.: ks. prof. Konstanty Mi-chalski historyk filozofii, ks. prof. Wadysaw Wicher teolo-g-etyk, prof. Adam Krzyanow-ski ekonomista, prawnik, prof. Fryderyk Zoll prawnik, cywili-sta, prof. Jan Miodoski leka-rz-otolaryngolog, prof. Tadeusz Banachiewicz astronom, prof. Franciszek Leja matematyk.

Ne cedat Academia Alma Mater Jagellonica

58 dniu 21 lutego 1945 r. we wszystkich budynkach uniwersyteckich, w tym take w domach stu-denckich, rozlepione zostay ogoszenia rektora z 19 stycznia o rozpoczciu pierwszych po wojnie zapisw studentw na wszystkie wydziay UJ. Miay one trwa do 15 marca 1945 r. Na kilka dni przed uroczy-st inauguracj nowego, z koniecznoci skrconego roku akade-mickiego, podczas posiedzenia Senatu UJ prof. Wadysaw Szafer, rektor Tajnego Uniwersytetu, zoy sprawozdanie z dziaalnoci uczelni w okresie wojny. Na jego wniosek Senat Uniwersytetu Ja-gielloskiego podj jednomyln uchwa, e lata akademickie 1939/40-44 nie stanowi luki w historii Uniwersytetu. Dugo oczekiwan uroczyst inauguracj roku akademickie-go w wyzwolonym spod okupacji hitlerowskiej Krakowie, ktra odbya si 19 marca 1945 r., poprzedzia zgodnie z odwieczn tradycj uroczysta msza w. w kolegiacie witej Anny, odpra-wiona przez biskupa, a zarazem profesora Wydziau Teologicz-nego, ks. Michaa Godlewskiego. Wrd zaproszonych goci w auli Collegium Novum znaleli si m.in. ksi metropolita Adam Stefan Sapieha, minister owiaty dr Stanisaw Skrzeszew-ski (wychowanek UJ), gen. Micha Rola-ymierski, a take przedstawiciele Armii Czerwonej. Podczas tych uroczystoci, prowadzonych przez rektora Ta-deusza Lehra-Spawiskiego, prof. Wadysaw Szafer zoy ob-szerne sprawozdanie z dziaalnoci konspiracyjnego Uniwersytetu. Szczeglne wyrazy uznania skierowa pod adresem prof. Mieczy-sawa Maeckiego, niezmordowanego organizatora tajnych kom-pletw, ktry przez ofiarn prac na najbardziej eksponowanym uniwersyteckim odcinku zasuy si dobrze nie tylko Uniwersy-tetowi, ale caemu Narodowi Polskiemu. W nastpnych dniach, w warunkach nader trudnych, roz-pocz Uniwersytet zajcia dydaktyczne, wznowiono badania naukowe. Ju w marcu odbyy si pierwsze promocje doktorskie, a do koca 1945 r. wypromowano a 100 doktorw, a 30 dokto-rw uzyskao habilitacj. W roku nastpnym ilo immatrykulowanych (12 643) by-a liczb najwysz w dotychczasowej historii Uniwersytetu i re-kordow w cigu kilku najbliszych dziesicioleci. Odwoywano si powszechnie do tradycji uniwersyteckiej sprzed II wojny wiatowej, sama za uczelnia na czas jaki staa si znw czoo-w uczelni akademick kraju. W jej murach zgromadzili si przedstawiciele ocalaej elity intelektualnej z innych rodowisk akademickich ze Lwowa, Warszawy, Wilna czy Poznania. Go-rczkowym deniom do odbudowy zniszczonych, zdewastowa-nych obiektw uniwersyteckich i rozbudowy uczelni towarzyszy wzrost iloci katedr oraz otwieranie nowych kierunkw studiw. Niewielu zapewne wwczas, w tych pierwszych powojennych la-tach, przypuszczao, e owe gorczkowe denia do rozbudowy uczelni s ostatni szans jej rozwoju w najbliszym pitnastole-ciu, e tak znakomicie zapowiadajcy si rozkwit Uniwersytetu rycho zostanie powstrzymany, a system i kierunki ksztacenia poddane centralistycznie podejmowanym decyzjom rzdowym, dalekim wic od dotychczasowych zasad autonomii akademic-kiej. Profesorowie uczestniczyli w zagospodarowaniu Ziem Za-chodnich oraz przygotowaniu materiaw na niedosz do skutku konferencj pokojow, w Komitecie Ustalania Nazw Miejscowych na Ziemiach Odzyskanych. W strukturach UJ po-wstaj m.in. Studium Spdzielcze, Instytut Zootechniczny, zapada decyzja o budowie Collegium Chemicum, monumental-nego gmachu, wzniesionego w latach 1949-1950. Zmiany nadeszy szybko, szybciej ni wielu spodziewa si mogo. W nowej rzeczywistoci socjalistycznego pastwa stwier-dzi prof. Andrzej Banach podczas uroczystoci Universitas Resti-tuta , zorganizowanej w 60. rocznic inauguracji roku akademickiego UJ w powojennym Krakowie oferta wsppra-cy Uniwersytetu Jagielloskiego dla dobra spoeczestwa i pa-stwa wyraona na spotkaniu pracownikw UJ z ministrem Stanisawem Skrzeszewskim w dniu 21 stycznia 1945 r. zostaa zinterpretowana jednostronnie przez wczesne wadze politycz-ne jako dyspozycyjno rodowiska akademickiego wzgldem socjalistycznego pastwa. Na to jednak spoeczno Uniwersytetu Jagielloskiego zgo-dzi si nie moga, wic zamiast wsppracy spotkay UJ powane szykany, a profesorw i studentw aresztowania. Przeprowadzono niczym nieuzasadnione kontrole mieszka i lokali uniwersytec-kich przez funkcjonariuszy Urzdu Bezpieczestwa Publicznego. Jako pretekst do ataku na Uniwersytet wykorzystano powoanie na czonkw Polskiej Akademii Umiejtnoci profesorw Mieczy-sawa Maeckiego, Ludwika Piotrowicza, Wadysawa Semkowi-cza i Wadysawa Woltera, ktrym prasa zarzucia kolaboracj z Niemcami. Nie pomogy w wyjanieniu bezzasadnoci zarzutu owiadczenia powoanej do zbadania tej sprawy komisji. (...) Za-rwno podczas II wojny wiatowej, jak i w czasach budowy real-nego socjalizmu Uniwersytet zachowa swoj niezaleno i godno. Ponowione w ostatnim czasie zarzuty take wobec in-nych osb, ktre w uzgodnieniu ze strukturami podziemnego pastwa polskiego bd wrcz z ich polecenia pracoway w utwo-rzonym przez Niemcw w Collegium Maius Ostinstytut, s bez-podstawnymi oszczerstwami. Uniwersytet Jagielloski, traccy, podobnie jak sam Krakw, swj prymat na rzecz pospiesznie rozbudowywanego uniwersy-tetu stoecznego i Warszawy, wchodzi w okres najgorszy w ca-ej powojennej historii. Totalitaryzm stalinowski stwierdza Stanisaw Walto kadzie si cieniem take i na szkolnictwie wyszym. Z Uniwer-Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

59

Klinika Chorb Wewntrznych. Gmach Collegium Chemicum UJ.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

60

Obserwatorium Astronomiczne UJ w forcie Skaa.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

61 sytetu Jagielloskiego ruguje si niektrych profesorw, m.in. Romana Ingardena (1893-1970), wiatowej sawy filozofa, oraz (...) historyka Wadysawa Konopczyskiego i ekonomist Ada-ma Krzyanowskiego. PZPR kontroluje bez reszty wszystkie dziedziny ycia uniwersyteckiego. 19 W wyniku przeprowadzonej w Polsce w latach 1949-1954 reorganizacji szkolnictwa wyszego wyodrbnione zostao z Wszechnicy Jagielloskiej pi wydziaw i kilka jednostek po-zawydziaowych. Decyzj wadz administracyjnych z Wydziaw Lekarskiego i Farmaceutycznego stworzono w 1949 r. samo-dzieln Akademi Medyczn, w oparciu o Wydziay Rolniczy i Leny powoano w 1952 r. Wysz Szko Rolnicz (przekszta-con w 1970 r. w Akademi). Wydzia Teologiczny, bez zgody wadz kocielnych, zosta administracyjnie wczony do tworzo-nej wanie w Warszawie pastwowej Akademii Teologii Kato-lickiej (1954 r.). Warto doda, e na tym wydziale, kilka miesicy wczeniej, w 1953 r. habilitowa si, jako ostatni, ks. Karol Wojtya. Wadze kocielne ani wwczas, ani nigdy pniej tej rzdowej decyzji dotyczcej zarwno usunicia krakowskie-go wydziau z uniwersyteckiej macierzy, jak i przeniesienia go do Warszawy nie uznay, owszem by on, cho wyczony z UJ, na-dal honorowany przez Koci. Z czasem uzyska zaszczytny sta-tus wydziau papieskiego, a od 1981 r. kontynuatork tradycji uniwersyteckiej teologii jest trjwydziaowa Papieska Akademia Teologiczna, powoana przez papiea Jana Pawa II. Do uniwersyteckiego rodowodu odwouje si take zaoo-na w 1950 r. Wysza Szkoa Wychowania Fizycznego, powoana w oparciu o Studium Wychowania Fizycznego UJ (z czasem, w 1974 r., przemianowana na Akademi), a Studium Spdziel-cze weszo w skad utworzonej w 1950 r. Wyszej Szkoy Ekono-micznej, od 1974 r. Akademii Ekonomicznej. Po tych zmianach organizacyjnych w roku akademickim 1954/55 uksztatowa si Uniwersytet Jagielloski, okaleczony wycze-niem nauk tak cile z nim zwizanych, jako piciowydziaowa uczelnia (wydziay: Prawa, Filozoficzno-Historyczny, Filologicz-ny, Matematyki-Fizyki-Chemii, Biologii i Nauk o Ziemi). Przej-ciowej likwidacji w ponurych czasach stalinowskich ulegy niektre kierunki, istotne dla caoci studiw uniwersyteckich pedagogika, socjologia, psychologia, filozofia, nauki geologicz-no-mineralogiczne. Wierny swej dewizie: Plus ratio quam vis , przetrwa Uniwer-sytet te trudne lata, postrzegany czstokro przez czynniki ofi-cjalne jako siedlisko reakcji i nieprzyjani. Po wspomnianej reorganizacji, w wyniku ktrej utraci kilka tak bardzo znacz-cych wydziaw i kierunkw ksztacenia, sta si uczelni nie-wielk. W 1952 r. studiowao w nim niespena 5 000 osb, a w trzy lata pniej zaledwie 2 590 na studiach stacjonarnych i 568 na studiach zaocznych. Na pocztku lat 60. ilo studen-tw UJ wprawdzie wzrosa (w 1960 r. 4 200 na studiach sta-cjonarnych i 900 na zaocznych, a w 1964 r. odpowiednio 5 350 i 700), ale oficjalna pozycja uczelni skazanej na wegeta-cj, cierpicej z powodu ogromnej ciasnoty i niedoinwestowa-nia, daleka bya od jej rzeczywistych moliwoci. Wykadali tu przecie wci uczeni o najwyszym autorytecie naukowym m.in. Stanisaw Pigo, Juliusz Kleiner, Maria Duska, Kazimierz Wyka, Zenon Klemensiewicz (filologia polska), Henryk Nie-wodniczaski (fizyk, twrca krakowskiej atomistyki), historycy: Jan Dbrowski i Kazimierz Lepszy, botanik Wadysaw Szafer, twrca krakowskiej szkoy nauk penalnych Wadysaw Wolter, cywilista Jan Gwiazdomorski, matematyk Franciszek Leja, psy-cholog Stefan Szuman, etnograf Kazimierz Moszyski. Przyka-dy mona by mnoy. Po padziernikowym przeomie w 1956 r. powrcili na Uni-wersytet usunici z niego w poprzednich latach profesorowie (m.in. Roman Ingarden), wadze zezwoliy na przywrcenie ograniczonej samorzdnoci akademickiej, zastrzegajc sobie wszake prawo do daleko posunitej kontroli. Nowe czasy, nowe wyzwania

Prof. Karol Estreicher jun. (1906-1984) historyk sztuki, pisarz, tu-macz. Ostatni z rodu krakowskich Estreicherw, profesorw UJ. Ju za ycia otoczony legend. Kontynuowa monumentalne dzieo dzia-da Karola i ojca Stanisawa Bibliografi polsk , doprowadzajc j do koca. W okresie II wojny wiatowej kierowa w Londynie Biu-rem Rewindykacji Polskiego Mienia Kulturalnego, a po wojnie uczest-niczy w akcji rewindykacji zagrabionych przez Niemcw licznych polskich dzie sztuki (do Krakowa zwrcony zosta m.in. otarz Ma-riacki Wita Stwosza, obrazy Leonarda da Vinci, Rembrandta). Od-restaurowa gmach Collegium Maius i urzdzi w nim Muzeum UJ, ktrym kierowa do czasu przejcia na emerytur. Alma Mater Jagellonica

62

Prof. Kazimierz Wyka (1910-1975) obraz pdzla Andrzeja Ko-panowicza. Historyk literatury polskiej, krytyk literacki i eseista, pro-fesor UJ (w latach 1962-1964 prorektor), wspzaoyciel i dyrektor Instytutu Bada Literackich. Wybitny znawca literatury okresu ro-mantyzmu, Modej Polski i wspczesnej. Prof. Henryk Markiewicz teoretyk literatury, historyk literatury polskiej, gwnie okresu pozytywizmu i modernizmu, autor ponad ty-sica publikacji naukowych. Przez wiele lat redaktor naczelny Pol-skiego Sownika Biograficznego .Prof. Jerzy Kuryowicz (1895-1978) wiatowej sawy jzykoznaw-ca, wybitny specjalista w zakresie gramatyki porwnawczej, jzyko-znawstwa indoeuropejskiego i oglnego. Pocztkowo profesor uniwersytetw we Lwowie i Wrocawiu, od 1948 r. UJ. Geniusz lin-gwistyczny. Portret pdzla Jana Szancenbacha (1978 r.). Prof. Aleksander Krawczuk historyk staroytnoci, pisarz, eseista. Nie zaniedbujc rygorw naukowego wywodu, w wielu swoich ksikach znakomicie popularyzuje wiedz o antycznym wiecie. Niezrwnany gawdziarz, zapalony bibliofil.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

63 Doniosym wydarzeniem w yciu Uniwersytetu byy uroczy-stoci 600-lecia Akademii Krakowskiej w 1964 r. Zgromadziy one nie tylko przedstawicieli wielu uniwersytetw z caego wia-ta, stay si witem polskiej nauki i kultury, zaowocoway te, dziki znaczcym dotacjom z budetu pastwa, szeregiem no-wych inwestycji (nowoczesne gmachy dla instytutw fizyki, ma-tematyki, biologii, geologii, filologii nowoytnych, rozbudowa Biblioteki Jagielloskiej, wzniesienie nowego Obserwatorium Astronomicznego, Studium Wychowania Fizycznego, odnowie-nie najstarszego gmachu uniwersyteckiego Collegium Maius, gwnie dla potrzeb uniwersyteckiego Muzeum), bez ktrych dalsze funkcjonowanie uczelni byoby niemoliwe. Inwestycje te, od czasw Komisji Edukacji Narodowej najwiksze, nie zna-lazy w nastpnych dziesicioleciach, mimo pilnych potrzeb, moliwoci kontynuacji. Nie hodujc modnemu nawczas nagminnemu powoywa-niu rozlicznych uczelni, filii, wydziaw zamiejscowych, punk-tw konsultacyjnych etc. (kliwie, ale pewnie nie bez podstaw tendencje te, nie zawsze wynikajce z moliwoci kadrowych, lokalowych czy rzeczywistych potrzeb, na og za zawsze z am-bicji miejscowych wadz, okrelano: WSI w kadej wsi), utwo-rzy Uniwersytet Jagielloski w 1963 r. swoj fili w Katowicach. W pi lat pniej, w wyniku poczenia uniwersyteckiej filii z tamtejsz Wysz Szko Pedagogiczn, powoano tam Uni-wersytet lski. Uczelnia ta, zwaszcza w zakresie nauk huma-nistycznych i spoecznych, odgrywa zacza rycho znaczn rol na Grnym lsku, std i zasugi krakowskiej Wszechnicy, kt-rej kadry w powstanie i funkcjonowanie U wniosy tak istotny wkad, trudne s do przecenienia. Przez nastpne dziesiciolecia, a po schyek lat 80., Uni-wersytet postrzegany by niezmiennie przez wczesne wadze ja-ko siedlisko duchowej i jawnej opozycji, nie mg wic liczy na radykaln popraw sytuacji lokalowej. Te za trudnoci w spo-sb zasadniczy paralioway rozwj uczelni. W wysoce scentra-lizowanym systemie decyzyjnym wszelkie zasadnicze w tym wzgldzie kwestie zapaday poza gabinetem rektora. Obowizy-way narzucane przez resort limity przyj na poszczeglne kie-runki studiw, a w konsekwencji dotyczyy one take liczebnoci kadry nauczajcej. Uniwersytet mimo tych dotkliwych ogranicze, ktre doty-czyy zasadniczo, cho w rnym zakresie, rwnie innych ro-dowisk, dysponowa wci znakomit kadr naukow, w wielu kierunkach ksztacc na wiatowym poziomie. Wrd wybit-nych uczonych uniwersyteckich znajdowali si liczni luminarze nauki polskiej o nazwiskach znanych take w wiecie. Szczegl-ny rozgos zdobyli w dziedzinie nauk prawnych m.in.: Adam Ve-tulani, Jan Gwiazdomorski, Stanisaw Nahlik, Witold Krzyanowski, Wadysaw Wolter, jzykoznawstwa: Jerzy Kuryo-wicz, Witold Taszycki, Tadeusz Milewski, Zenon Klemensiewicz, Franciszek Sawski, historii i teorii literatury polskiej: Kazimierz Wyka, Maria Duska, Tadeusz Ulewicz, Henryk Markiewicz, a z czasem Jan Boski, neofilologii: Olga Dobijanka-Witczakowa, Zygmunt Czerny, Wiktor Jakubowski, Ryszard uny, Przemysaw Mroczkowski, filologii klasycznej: Mieczysaw Broek, historii: J-zef Wolski, Jzef Mitkowski, Jzef Gierowski, historii sztuki: Karol Estreicher, Tadeusz Dobrowolski, Lech Kalinowski, astronomii: Kazimierz Kordylewski, Eugeniusz Rybka, biologii: Jan Zurzycki, chemii: Kazimierz Gumiski, matematyki: Tadeusz Waewski, Franciszek Leja, Stanisaw Gob, Jacek Szarski. I znw nazwiska wybitnych uczonych mona by mnoy. Midzynarodowe zainteresowanie Uniwersytetem Jagiello-skim dodatkowo wzroso po 1978 r., kiedy to, w wyniku pamit-nego konklawe, wychowanek tej uczelni i jej byy pracownik naukowy, kardyna Karol Wojtya wybrany zosta papieem. W 1981 r. powoana przez Senat UJ uczelniana komisja pod przewodnictwem rektora, prof. Jzefa Gierowskiego, opracowa-a projekt ustawy o szkolnictwie wyszym, ktry nastpnie sta si osnow uchwalonej w roku nastpnym ustawy. W niea-twych latach 80. powstao na Uniwersytecie szereg nowych, wanych placwek badawczych, m.in. midzywydziaowy Insty-tut Historii i Kultury ydw w Polsce (1986 r.), Centrum Bada nad Zadueniem i Rozwojem (1987 r.), a w 1988 r. Uniwersy-tet wznowi tradycj wykadw otwartych, dostpnych dla og-u zainteresowanych. W 1991 r. wskrzeszone zostao Studium Pedagogiczne UJ. Nowe czasy, nowe wyzwania

Prof. Tadeusz Ulewicz historyk literatury polskiej, wybitny specja-lista z zakresu literatury staropolskiej oraz kontaktw kulturalnych polsko-europejskich, zwaszcza polsko-woskich. Alma Mater Jagellonica

64

Czytelnia Gwna Biblioteki Jagielloskiej. Instytut Pediatrii w Krakowie-Prokocimiu, wzniesiony przy pomocy finansowej USA, naley do najnowocze-niej wyposaonych tego typu placwek w kraju. 28 kwietnia 1988 r. Manifestacja studentw przed Col-legium Novum, solidaryzujcych si ze strajkujcymi ro-botnikami z Nowej Huty, spotkaa si z interwencj milicji. Nieatwej mediacji podj si prorektor UJ prof. Jerzy Wyrozumski. Milicja nie pobia studentw, ktrzy nie rozeszli si, ale schronili w Kolegium Witkowskiego. Zdjcie to, opisane maksym Plus ratio quam vis kol-portowane byo wraz z wydawnictwami tzw. drugiego obiegu.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

65 U schyku XX wieku uczelnia wsppracowaa z ponad 70 uniwersytetami i innymi prestiowymi instytucjami nauko-wymi wiata, uczestniczya w wielu midzynarodowych progra-mach badawczych. O jej naukowym poziomie wiadczy choby fakt, e w klasyfikacji Komitetu Bada Naukowych w 1991 r. wszystkie wczesne wydziay uzyskay najwysz kategori. Ten wysoki poziom ksztacenia zawdzicza Uniwersytet Jagielloski nie tyle nowoczesnej aparaturze badawczej i stosownej bazie dy-daktycznej (cho w ostatnich czasach i w tym wzgldzie nast-pia znaczca poprawa, a liczne instytuty dysponuj aparatur najwyszej wiatowej klasy), co nade wszystko znakomitej ka-drze. Z powodw zasadniczych poprzestamy na tym stwierdze-niu, nie wymieniajc nazwisk licznych wybitnych uczonych, zatrudnionych w Uniwersytecie w czasach wspczesnych. W roku 1993 powrciy na Uniwersytet nauki medyczne, ja-ko trjwydziaowe Collegium Medicum. Warto podkreli, e krakowska Wszechnica jest obecnie jedynym w Polsce uniwer-sytetem z wydziaami medycznymi. Organizowane s nowe kie-runki studiw (m.in. ochrona rodowiska, zarzdzanie i marketing, biotechnologia, psychologia stosowana), unowo-czeniane s programy i formy nauczania. W 1996 r. powoany zosta nowy Wydzia Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej. Na jedenastu wydziaach: Prawa i Administracji, Filozoficz-nym, Historycznym, Filologicznym, Matematyki i Fizyki, Biolo-gii i Nauk o Ziemi, Chemii, Zarzdzania i Komunikacji Spoecz-nej, Lekarskim, Farmaceutycznym, Ochrony Zdrowia ksztaci-o si w 1999 r. na wszystkich typach studiw ok. 29 604 studentw, w tym na studiach stacjonarnych 17 209 osb, za-ocznych 6 424, wieczorowych 2 229, doktoranckich 1 671, podyplomowych 1 540, eksternistycznych 531. W Uniwersytecie studiowao wwczas ok. 500 studentw zagra-nicznych. Nietrudno wic dostrzec, e w ostatnich latach nast-piy w tym wzgldzie radykalne zmiany. Jeszcze w 1992 r. czna liczba studentw na UJ nie przekraczaa 15 000 osb. Imponu-jco przedstawiaa si ilo zatrudnionych samodzielnych pracownikw naukowych. Spord 3 975 nauczycieli akademic-kich pracowao wwczas na Uniwersytecie 437 profesorw, w tym 405 z tytuem naukowym profesora, 425 doktorw habi-litowanych, 699 adiunktw... W cigu piciu lat (1993-1997) Uniwersytet Jagielloski dokona ogromnego wysiku w zakresie rozwoju dydaktyki. Przy minimalnym wzrocie liczebnoci kadry nauczycielskiej (o 184 osoby tzn. o 4,83%) zwikszy liczb studentw o ponad 7,5 tys. osb (45,83%). Wszystko wskazuje na to, e skupiony na UJ olbrzymi potencja kadry naukowej wci jednak nie jest do-statecznie wykorzystywany w dydaktyce uniwersyteckiej. Aby osign powszechne dzi na innych uniwersytetach polskich wskaniki ukazujce liczb studentw przypadajcych na jed-Nowe czasy, nowe wyzwania

W nastpstwie roku owego, 1981, zajcia w Uniwersytecie Jagielloskim obj ks. prof. Jzef Tischner. Wykady znanego filozofa ciga-y rzesze studentw i ludzi z miasta. Ks. Jzef Tischner zanim podj decyzj o studiach teologicznych na Uniwersytecie Jagielloskim, stu-diowa przez rok (1949/50) na Wydziale Prawa UJ. Do czasu wyczenia Wydziau Teologicznego z Uniwersytetu Jagielloskiego by studentem UJ, ale studia teologiczne ukoczy w 1955 w krakowskim Seminarium Duchownym. Od kilku lat krakowskie uczelnie, zwiza-ne z ks. Jzefem Tischnerem (UJ, PAT, PWST), organizuj wsplnie Dni Tischnerowskie, cieszce si niesabncym zainteresowaniem. Alma Mater Jagellonica

66

Collegium Paderevianum UJ laboratorium do praktycznego ksztacenia tumaczy najnowoczeniejsze w skali kraju. Na zdjciu prof. El-bieta Tabakowska podczas zaj dydaktycznych. Przy Wydziale Filologicznym istniej od 1995 r. Podyplomowe Studia dla Tumaczy w trzech sekcjach jzykowych: angielskiej, niemieckiej i francuskiej. Przewiduje si utworzenie sekcji woskiej i rosyjskiej. cznie na dwuletnich kur-sach studiuje ok. 80 osb. Wprowadzono kursy dla tumaczy kabinowych, realizowane wg standardw Unii Europejskiej. Kady student musi opanowa minimum dwa jzyki w systemie kabinowym. Przyjmowani s na te studia kandydaci z wyksztaceniem wyszym, ale nie-koniecznie filologicznym. Wykadowcy posiadaj kwalifikacje zdobywane m.in. w renomowanych szkoach europejskich dla tumaczy. Tak wyposaone laboratoria su dobremu ksztaceniu kadr tumaczy, ktrych wci brakuje. Bursa im. Stanisawa Pigonia przy ul. Garbarskiej, dzi take hotel uniwersytecki.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

67 nego nauczyciela akademickiego, mona byoby zwikszy licz-b studentw UJ o co najmniej jedn trzeci obecnego stanu. Na przeszkodzie stoi w tym wypadku jednak ograniczona baza lokalowa stwierdza Franciszek Ziejka. 20 Tymczasem Uniwersytet Jagielloski dysponuje cznie po-nad 50 obiektami dydaktycznymi (z czego 34 stanowi jego was-no, a 20 wynajmuje), w wikszoci zabytkowymi i na og nieprzystosowanymi dla potrzeb nowoczesnej dydaktyki. Dalszy swj rozwj uzaleni musia od nowych, nie kosmetycznych, ale dalekosinych inwestycji. Kandydatw pragncych studiowa w odwiecznej Alma Mater wci przybywao (w roku 1997/98 statystycznie o jeden indeks ubiegao si piciu kandydatw). Tak wysokie zainteresowanie studiami na Uniwersytecie Jagiel-loskim, wobec niepokojco duej ju dzi zdaniem wielu ilo-ci nowych, niestety w wielu wypadkach lichych szk, nie wynika wycznie z wielowiekowej tradycji i atrakcyjnoci kra-kowskiego rodowiska akademickiego, ale przede wszystkim z prestiu, jakim cieszy si wspczesny Uniwersytet wrd uczel-ni polskich, z jego midzynarodowej pozycji. W ocenie Instytu-tu Informacji Naukowej w Filadelfii Uniwersytet Jagielloski charakteryzuje najwysza wydajno naukowa, mierzona liczb publikacji, przypadajcych na jednego pracownika akademickie-go czy druga po Uniwersytecie Warszawskim liczba cytowa. Wrd stypendystw Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej i liczby nagrd Prezesa Rady Ministrw dla modych pracownikw nau-ki Uniwersytet Jagielloski zajmuje pozycj wiodc. Nowe czasy, nowe wyzwania

Klasycystyczny XVIII-wieczny dwr Konopkw w Modlnicy, w ktrym gocili niegdy znani uczeni i artyci m.in. Oskar Kolberg, Artur Grottger czy Walery Eliasz Radzikowski, peni dzi funkcj Orodka Recepcyjno-Konferencyjnego Rektora UJ. Alma Mater Jagellonica

68

Klinika Kardiochirurgii UJ. Od lewej: wojewoda krakowski prof. Jacek Majchrowski, rektor UJ prof. Aleksander Koj, prorektor UJ ds. Collegium Medicum prof. Stanisaw Konturek. Dzikuj Bogu za szeset lat Wydziau Teologicznego i Uniwersytetu Jagielloskiego. Raduj si, i dane mi jest czyni to tutaj, w uniwersyteckiej kolegiacie w. Anny, w obecnoci ludzi nauki z caej Polski (...). Oto, rzec mo-na, dziki waszej obecnoci wszystkie uczelnie Polski i te o wielowiekowej tradycji, i te cakiem nowe jednocz si wok tej najstarszej Alma Mater Jagellonica. Przychodz do niej, aby da wyraz swojemu zakorzenieniu w caej hi-storii polskiej nauki, ktra wzia swj pocztek z owej ja-gielloskiej fundacji sprzed szeciuset lat (...). Wsplnie pragniemy raz jeszcze podj to wielkie dziedzictwo ducho-we, jakim ten Uniwersytet jest w dziejach naszego narodu i w dziejach Europy, aby bez adnego uszczerbku przekaza to bezcenne dobro dalej, nastpnym pokoleniom, w trzecie tysiclecie powiedzia Jan Pawe II podczas uroczystego spotkania z okazji 600-lecia Wydziau Teologicznego UJ, 8 czerwca 1997 r.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

69

Po uroczystociach w kolegiacie w. Anny, Jan Pawe II spotka si na dziedzicu Collegium Maius z przedstawicielami spoecznoci akade-mickiej UJ i PAT. W imieniu zebranych dostojnego Gocia powita prorektor UJ, prof. Franciszek Ziejka. Kilka chwil wczeniej, w kolegia-cie w. Anny, Jan Pawe II stwierdzi: Ja, osobicie, po latach widz coraz lepiej, jak wiele Uniwersytetowi zawdziczam: zamiowanie do prawdy, wskazanie drg jej poszukiwania. Wielk rol odgrywali w moim yciu wielcy profesorowie, ktrych miaem szczcie pozna: Lu-dzie, ktrzy wielkoci swego ducha ubogacali mnie i nadal ubogacaj. Nie mog oprze si potrzebie serca, aby przynajmniej niektrych z nich wymieni po nazwisku: profesorowie Stanisaw Pigo, Stefan Koaczkowski, Kazimierz Wyka, Kazimierz Nitsch, Zenon Klemensie-wicz to ci z polonistyki. Wspominam zmarych. A do nich doczaj profesorowie Wydziau Teologicznego, ksia: Konstanty Michalski, Jan Salamucha, Marian Michalski, Ignacy Rycki, Wadysaw Wicher, Kazimierz Ksak, Aleksy Klawek. Jak wiele treci i jak wiele osb kryje si w tym okreleniu: Alma Mater!. W czerwcu 1983 r. w auli Collegium Maius odbya si bezpre-cedensowa w dziejach Uniwersytetu Jagielloskiego uroczy-sto: Ojciec wity Jan Pawe II otrzyma z rk rektora, prof. Jzefa Gierowskiego, dyplom doktoratu honoris causa, nada-ny przez Senat UJ na wniosek wszystkich rad uniwersyteckich wydziaw. Jest to jedyny przypadek w historii krakowskiej Wszechnicy przyznania doktoratu wszech nauk.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

70

Uroczysto nadania doktoratu honoris causa UJ laureatowi Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, Czesawowi Mi-oszowi (2 padziernika 1989 r.). Jesieni 1998 r. doktoratem honorowym Uniwersytetu Jagielloskiego wyrnio-ny zosta Krzysztof Penderecki. wiato-wej sawy artysta-kompozytor, twrca

Pasji wg w. ukasza , Jutrzni , Te Deum ,

Krla Ubu , Czarnej maski , Requiem polskiego i Credo wyzna, e nad wszystkie otrzymane dotd, liczne i pre-stiowe doktoraty honorowe, najwyej ceni sobie doktorat honoris causa kra-kowskiej Alma Mater.

Nowe czasy, nowe wyzwania Alma Mater Jagellonica

71 iele starych, zabytkowych gmachw uniwersy-teckich poddanych zostao w ostatnich latach gruntownym zabiegom konserwatorskim. Fi-nansowane s one m.in. ze rodkw Narodowe-go Funduszu Odnowy Zabytkw Krakowa, funduszy wasnych uczelni oraz darowizn pozyskiwanych od sponsorw. Ile uroku zawieraj w sobie malownicze, czasem zgoa kameralne, kiedy indziej obszerne dziedzice Collegium Maius, Collegium Novodvorscianum, Kolegium Kotaja, ukwiecone dziedzice kamieniczek zajmowanych przez uniwer-syteck polonistyk, przylegajce do starych kolegiw Planty, wreszcie pamitajce odlege stulecia uliczki dzielnicy uniwer-syteckiej... wieo odrestaurowane elewacje starodawnego, gotyckiego Collegium Maius czy modszego od niego o prawie 500 lat Col-legium Novum, XVII-wiecznego Kolegium Nowodworskiego i XVIII-wiecznej kolegiaty akademickiej w. Anny odsaniaj za-ledwie skal potrzeb, ale i moliwoci w tym wzgldzie. Jak wyglday w czasach, gdy w gromadzie rwienikw, stu-dentw, zwanych ongi scholarami bd akami, przechadzali si tdy Mikoaj Kopernik, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Mo-drzewski, Stanisaw Hozjusz, Piotr Skarga, Hugo Kotaj, Sta-nisaw Wyspiaski, Karol Wojtya? Restaurowane s i modernizowane sdziwe gmachy pooo-ne poza cisym kwartaem uniwersyteckim, ale na terenie hi-storycznej zabudowy miejskiej, w obrbie Plant, m.in. Collegium Iuridicum jeden z najstarszych i najpikniejszych obiektw, czy pozyskane z czasem dla uczelni zabytkowe gma-chy: Collegium Broscianum (ongi siedziba Kolegium Jezuitw), dawny Arsena Wadysawowski, Paac Larischa, jak rwnie liczne kliniki uniwersyteckie przy ul. Kopernika czy stare Ko-tajowskie Obserwatorium Astronomiczne. Inwestycje jubileuszowe, wzniesione w okresie 600-lecia Ka-zimierzowskiej fundacji, w rejonie Biblioteki Jagielloskiej (zwa-ne czasem, w ostatnich latach, II Kampusem) i inne gmachy, zlokalizowane w rnych dzielnicach Krakowa, czstokro wy-najmowane, rycho okazay si wysoce niewystarczajce, unie-moliwiajc rozwj UJ, std od tamtego jubileuszu nie ustaway zabiegi o dalsz rozbudow bazy uniwersyteckiej. Wraz ze wzro-stem iloci studentw, w ostatnich latach tak bardzo znaczcym oraz wymogami wspczesnej nauki potrzeby te rosy. Dotyczy-y one nie tylko bazy dydaktycznej, ale take socjalnej m.in. nowych miejsc w domach studenckich. Uniwersytet Jagiello-ski by i pozostaje uczelni ponadregionaln, znaczna wic cz studentw pochodzi z dalszych regionw Polski. Naley te do nielicznych polskich uniwersytetw, ktre mog mie charak-ter uniwersytetu europejskiego i skutecznie konkurowa o stu-dentw z caej Europy. Poniewa w centrum miasta moliwoci rozbudowy obiektw uniwersyteckich byy bardzo ograniczone, powstaa koncepcja stworzenia nowego centrum III Kampusu. Zamys ten zrodzi si ju w latach 70., powrci w okresie kadencji rektora prof. Jzefa A. Gierowskiego, ale mg by podjty dopiero w nowej rzeczy-wistoci ustrojowej (radykalna zmiana stosunkw wasnocio-wych), za rzdw rektora prof. Andrzeja Pelczara. Ale na jego urzeczywistnienie przyszo czeka jeszcze kilka lat. Nie byy to jed-nak czasy oczekiwa, ale usilnych i skutecznych zabiegw. Przeznaczony pod budow III Kampusu UJ teren w rejonie Zakrzwka i Pychowic jest nie tylko pooony w niewielkiej od-legoci od centrum Krakowa, zapewnia take dogodny dojazd od strony poudniowej obwodnicy, autostrady A4 i midzynaro-dowego lotniska w Balicach. Lokalizacja ma i inne walory. Nie-opodal znajduje si malowniczy park krajobrazowy Skaki Twardowskiego. Tu, wedle starych, rozlicznych legend, mia mieszka, a przynajmniej zajmowa si swoimi alchemicznymi praktykami sam mistrz Twardowski. W zachowanej dotd wa-piennej grocie mia si w czarnoksinik spotyka z samym doktorem Faustusem, ktry do Krakowa pono przyby, by w sawnej Akademii zgbia tajemnice astrologii... Latem 1997 r. Uniwersytet wraz z Politechnik Krakowsk, przy wsparciu Huty Sendzimira, wojewody krakowskiego Jac-ka Majchrowskiego oraz prezydenta miasta Jzefa Lassoty, wy-stpi do rzdu o powoanie w Krakowie specjalnej strefy ekonomicznej o charakterze parku naukowo-technologicznego, ktra obejmowaaby m.in. cz terenu III Kampusu. Od 1994 r. przystpi Uniwersytet do pozyskiwania dziaek w rejonie loka-lizacji III Kampusu. Gdy na Uniwersytecie i w innych orodkach oraz instytu-cjach naukowych Krakowa zainteresowanych wsplnym przed-siwziciem inwestycyjnym w Pychowicach trway starania o realizacj tego planu, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w dniu 9 maja 1997 r. podj uchwa o historycznym dla Wszechnicy Jagielloskiej znaczeniu. Uznajc, i krakowska Alma Mater jest dobrem caego Narodu zwrci si do rzdu RP o udzielenie Uczelni niezbdnej pomocy w zakresie potrzeb zwizanych z realizacj wielkiego dziea rozbudowy, obj te patronat nad zbliajcymi si uroczystociami jubileuszowymi uczelni. W kilka miesicy pniej, jesieni 1997 r., firma Motorola zadeklarowaa gotowo inwestycji w Parku Naukowo-Techno-logicznym na terenie III Kampusu, wtedy te zapada decyzja rzdu RP o powoaniu, stosownie do czynionych zabiegw, Spe-cjalnej Strefy Ekonomicznej, zlokalizowanej czciowo na tere-nie III Kampusu UJ. W dniu 28 czerwca 1999 r. oddany zosta do uytku pierw-szy budynek III Kampusu UJ Centrum Bada Przyrodniczych, wzniesiony w cigu zaledwie roku. Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

72

Collegium Novum korytarz i drzwi do rektoratu.

Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

73

Prof. Andrzej Jzef Gierowski historyk, wytraw-ny znawca historii nowoytnej. Wybrany na rekto-ra w 1981 r. w demokratycznych wyborach, zapocztkowa poczet rektorw wybieranych przez elektorw, zgodnie z uniwersyteck tradycj samo-rzdow, ograniczon znacznie po II wojnie wia-towej. Prof. Andrzej Pelczar matematyk, rektor UJ w latach 1990-1993. Za jego rzdw powrci-y w 1993 r. na Uniwersytet wydziay medyczne, stanowice odtd jego integraln cz, jako Colle-gium Medicum. Uroczysta inauguracja roku akademickiego 1997/98 w Collegium Novum. Przemawia JM Rektor UJ, prof. Aleksander Koj, poniej zasiadaj prorektorzy od lewej prof. Franciszek Ziejka, prof. Stanisaw Hodorowicz, prof. Marek Szymoski, prof. Stani-saw Konturek, prof. Tadeusz Marek.

Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

74 A tempo budowy jest imponujce ju w 2001 r. oddano do uytku nowoczesny gmach Instytutu Biologii Molekularnej i Biotechnologii, a w roku nastpnym, Zesp Dydaktyczno-Bi-blioteczny Kompleksu Nauk Biologicznych. W roku 2003 otrzy-ma tu now siedzib Instytut Nauk o rodowisku. Wiosn 2005 r. opuci historyczny gmach dawnego Arsenau Krlew-skiego mieszczcy si tam Instytut Geografii i Gospodarki Prze-strzennej (pomieszczenia te zajmie uniwersytecka polonistyka i Centrum Jzyka i Kultury Polskiej w wiecie), by osi w no-wym, przestronnym i dostosowanym do wymogw nowocze-snoci gmachu. Take w 2005 r. rozpocznie si budowa obiektw dla potrzeb Wydziau Matematyki i Informatyki oraz Wydziau Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej. W nastpnych latach przewiduje si na terenie Kampusu budow gmachw dla Wydziau Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, dla Wydziau Chemii oraz Instytutw Zoologii i Botaniki. W bez-porednim ssiedztwie powstan domy studenckie dla ok. 5 tys. osb, obiekty rekreacyjne oraz dla potrzeb kultury. W owym po-tnym kompleksie o cznej powierzchni ok. 240 tys. m 2 stu-diowa bdzie docelowo okoo 15 tys. studentw. Do najwaniejszych przedsiwzi inwestycyjnych, podj-tych w ostatnim dziesicioleciu XX wieku, naleaa rozbudowa Biblioteki Jagielloskiej. Modernistyczny, monumentalny gmach Biblioteki, wzniesiony tu przed wybuchem II wojny wiatowej wg projektu Wacawa Krzyanowskiego, nieznacznie rozbudowany w latach 1961-1963, nie mg pomieci ogrom-nych, stale zwikszajcych si zbiorw ani sprosta nowym funkcjom. Mia wg zaoe projektantw gromadzi 1,9 mln woluminw, a kocem 2001 r. mieci ponad 3,7 mln wolumi-nw i jednostek. Nawet tak solidnie zbudowany gmach zagra-a wic katastrof techniczn. Dziki usilnym zabiegom rektorw Aleksandra Koja i Franciszka Ziejki udao si pozy-ska niezbdne rodki z Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ko-mitetu Bada Naukowych. Ide rozbudowy wsparo finansowo szereg osb prywatnych w ramach zainicjowanej przez znanego pisarza krakowskiego, Zbigniewa wicha, akcji Cegieka dla Jagiellonki. Dzieo rozbudowy wspara te Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej. Rozbudowa gmachu Biblioteki Jagielloskiej, prowadzona wg projektu Romualda Loeglera, trwaa sze lat: 12 maja 1995 r. po-oono kamie wgielny, jesieni 1996 r. firma Budostal 3 S.A. przystpia do budowy nowego skrzyda, 1 padziernika 2001 r. gmach uroczycie zosta oddany do uytku. Naley dzi Biblio-teka Jagielloska nie tylko do najwikszych, ale i najnowocze-niejszych bibliotek polskich, gwarantujcych szybk obsug czytelnikw oraz wszechstronn informacj bibliograficzn. Dziki tej rozbudowie dysponuje pomieszczeniami magazyno-wymi zdolnymi przechowa 6 mln woluminw. Obecnie na 14 wydziaach Uniwersytetu Jagielloskiego stu-diuje ok. 40 tys. studentw, w tym na studiach stacjonarnych okoo 25 tys. osb, czyli dziesiciokrotnie wicej ni w roku aka-demickim 1955/56, bezporednio po wyczeniu z Uniwersytetu kilku wydziaw. W nowej rzeczywistoci uczelnia bardzo aktyw-nie wczya si w przemiany zachodzce w yciu akademickim w Polsce. Od 1989 r. potroia liczb studentw, zwikszya te ra-dykalnie do ok. 2,5 tys. liczb suchaczy studiw doktoranc-kich. Gwatowny rozwj rnych dziedzin nauki oraz zwizane Nasza przyszo ma dobre tradycje

Prof. Jzef Wolski historyk, specjalizuje si w dziejach staroyt-nych. W ramach Sonderaktion Krakau wywieziony do Sachsen-hausen i Dahau, po powrocie do Krakowa zaangaowa si w tajne nauczanie. Autor licznych prac o fundamentalnym znaczeniu. Na-ley do najczciej cytowanych w wiecie polskim znawcw historii staroytnej. Prof. Lech Kalinowski (1920-2004) historyk sztuki, wybitny spe-cjalista z zakresu historii doktryn artystycznych oraz sztuki i ikono-grafii redniowiecznej. Alma Mater Jagellonica

75 z tym i rynkiem pracy wyzwania sprawiy, e w dotychczasowej strukturze Uniwersytetu powstay nowe jednostki. W 1996 r. utworzony zosta Wydzia Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej, w 2001 r. rozpocz dziaalno Wydzia Studiw Midzynarodo-wych i Politycznych, a w 2002 r. Wydzia Biotechnologii. W 2003 r. na bazie Wydziau Matematyki, Fizyki i Informatyki powstay dwa wydziay: Wydzia Fizyki, Astronomii i Informaty-ki Stosowanej oraz Wydzia Matematyki i Informatyki. W 2005 r. z Wydziau Filologicznego wyczono Instytut Polonistyki i prze-ksztacono go w samodzielny Wydzia Polonistyki. Uniwersytet Jagielloski zatrudnia kadr naukowo-dydak-tyczn o najwyszych kwalifikacjach. S to nierzadko uczeni o uznanym w Europie i wiecie autorytecie naukowym, wybitni specjalici. Spord ok. 3 400 nauczycieli akademickich, a 470 osb zatrudnionych tu na penym etacie posiada profesur ty-tularn, 460 doktorw posiada habilitacj, a 1 300 nauczycieli doktorat. Uczelnia wsppracuje na podstawie dwustronnych umw z przeszo 140 uniwersytetami zagranicznymi. Corocznie ok. 3 700 pracownikw wyjeda za granic do innych uczelni, a ok. 3 000 zagranicznych uczonych przyjeda w ramach nau-kowych kontaktw do Krakowa. W ostatnich latach studiuje na Uniwersytecie ok. 1 000 cudzoziemcw studentw i dok-torantw (w tym ponad 300 osb w angielskojzycznej Szkole Medycznej dla Cudzoziemcw). Wymianie zagranicznej z krajami Europy rodkowej i Wschodniej, a take podejmowaniu w Krakowie bada nauko-wych przez osoby pochodzce zza wschodniej i poudniowej gra-nicy Polski, dobrze suy Fundusz Stypendialny Krlowej Jadwi-gi. Od czasu jego stworzenia, w okresie ostatnich czterech lat skorzystao ze wiadczonych przez Uniwersytet Jagielloski sty-pendiw ponad 450 nauczycieli akademickich i studentw z 17 krajw. Od 2004 r. w ramach tego funduszu Rektor UJ i Prezydent Miasta Krakowa przyznaj wsplnie dwa caorocz-ne stypendia im. Jzefa Dietla. Zasadniczym priorytetem dla wadz UJ jest sprawa jakoci nauczania i bada naukowych. Wszystkie jednostki uniwersy-teckie poddane ocenie otrzymay ju akredytacj Pastwowej Komisji Akredytacyjnej, a ponadto ponad 40 jednostek akre-dytacj Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej. Wobec ko-niecznoci otwarcia uczelni dla suchaczy nie tylko z Polski, ale i zagranicznych, podjto dziaania majce doprowadzi do in-ternacjonalizacji procesu dydaktycznego. Coraz wicej instytu-tw ogasza kursy w jzyku angielskim, dostpne zarwno dla studentw zagranicznych, jak i polskich. Decyzja Departamen-tu Edukacji Rzdu Stanw Zjednoczonych o przyznaniu Uni-wersytetowi Jagielloskiemu penej akredytacji a do roku 2008 zmobilizowaa wadze krakowskiej uczelni do uruchomienia od roku akademickiego 2002/03 anglojzycznych programw inter-dyscyplinarnych. Warto doda, e Uniwersytet Jagielloski jest jedyn w Europie rodkowej uczelni, ktrej udzielona zostaa taka akredytacja. W trosce o poziom nauczania, o eliminowanie rozlicznych, a dotkliwych nieprawidowoci, ktre coraz powszechniej towa-rzysz systemowi i jakoci ksztacenia w Polsce, wadze Uniwer-Nasza przyszo ma dobre tradycje

Prof. Ryszard uny (1927-1998) filolog--rusycysta i ukrainista. Jego zainteresowania badawcze obejmoway histori literatur wschodniosowiaskich, histori kultury i folklorystyki. W ostatnich kilkunastu latach ycia obowizki zawodowe w UJ czy z prac w KUL, gdzie doprowadzi do ani-macji slawistyki. Prof. Wadysaw Grodziski (1934-1988) nalea do pionierw nowoczesnej ekologii w nauce polskiej. Prof. Piotr Krakowski (1925-1997) histo-ryk i krytyk sztuki, specjalizowa si gwnie w zakresie sztuki i architektury nowoczesnej. Alma Mater Jagellonica

76 sytetu Jagielloskiego zajmuj jednoznaczne stanowisko, pit-nujc naduycia w tym wzgldzie, dc do takich ustawowych rozstrzygni, ktre by eliminoway rda i mechanizmy sprzy-jajce tandetnemu ksztaceniu. Wadze rektorskie UJ daway temu publiczny wyraz, kierujc w tym wzgldzie do wadz pa-stwowych i rodowisk akademickich stosowne projekty i stano-wiska, a rektor Franciszek Ziejka jako przewodniczcy Konfe-rencji Rektorw Akademickich Szk Polskich uczestniczy od kilku lat w oficjalnych zabiegach o ustawowe uregulowania naj-pilniejszych i konstytutywnych problemw szkolnictwa wysze-go w Polsce. Wysokie miejsce Uniwersytetu Jagielloskiego w wiarygod-nych i bezstronnych rankingach krajowych znajduje potwierdze-nie w opinii Komitetu Bada Naukowych, ktry zdecydowanej wikszoci jednostek uniwersyteckich przyzna najwysz katego-ri. Wysok jako ksztacenia, midzynarodow renom uczelni, wreszcie moliwo studiowania w najstarszym polskim Uniwer-sytecie, doceniaj liczni maturzyci, ktrzy co roku tak licznie za-biegaj o indeks krakowskiej Wszechnicy. W czasach nadmiernej rozbudowy sieci szk wyszych, coraz powszechniejszej walki o nowych studentw i tandetnych dyplomw, ronie warto in-deksu i dyplomu ukoczenia studiw w Uniwersytecie Jagiello-skim. Polska wchodzi nieuchronnie w zachodni system standaryzacji dyplomw. Std te w warunkach usilnych zabiegw o nowych studentw, czynionych przez wiele uczelni, Uniwersy-tet Jagielloski tradycyjnie oblegany jest przez rzesze modych lu-dzi, pragncych studiowa w prestiowej uczelni, najstarszej w Polsce, a jednej z najstarszych w Europie. W ostatnich latach, mimo tak znacznego zwikszenia liczby studentw, o kady indeks walczy 6 osb. Na kierunkach uchodzcych za najbardziej atrak-cyjne wskanik ten jest znacznie wyszy. Inauguracja najbliszego, nowego roku akademickiego od-bdzie si w innych warunkach rekrutacji, ze wzgldu na nowe systemy egzaminw dojrzaoci, ktre maj da prawo wstpu na uczelnie bez koniecznoci zdawania odrbnego egzaminu wstpnego. Czy system ten okae si waciwy w przypadku uczelni cieszcych si ogromnym zainteresowaniem ze strony absolwentw szk rednich? Czas pokae. Jak si wydaje, trze-ba bdzie ustali dodatkowe kryteria naboru. Uroczysta inauguracja roku akademickiego na rok 2005/06 odbdzie si najpewniej w Auditorium Maximum przy ul. Krupniczej. Gmach Auditorium, mieszczcy kilka no-woczenie urzdzonych pomieszcze, w najwikszej, amfite-atralnej sali, dostosowanej do wykadw, koncertw czy spektakli, pomieci 1 200 osb. Ta najwiksza tego typu sala w Krakowie, niezbdna Uniwersytetowi i miastu, suy ma wsplnemu dobru. Zgodnie z odwiecznymi zwyczajami na Uniwersytecie Jagielloskim.

Uroczystego powicenia placu budowy III Kampusu i kamienia wgielnego pod pierwszy gmach Centrum Bada Przyrodniczych dokona arcybiskup metropoli-ta krakowski, ks. kardyna Franciszek Macharski.

Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

77

We wrzeniu 1999 r. dzieo rozbudowy i modernizacji Uczelni przej rektor Franciszek Ziejka...

Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

78

Gmach Wydziau Biotechno-logii wzniesiony na terenie Kampusu 600-lecia Odno-wienia Uniwersytetu Jagiel-loskiego. Monumentalny gmach Insty-tutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej o cznej po-wierzchni uytkowej ponad 5800 m 3 ju w 2005 r. zast-pi zabytkowy, nazbyt szczupy rozmiarami budynek Arsena-u Krlewskiego. Kampus 600-lecia Zesp Biblioteczno-Dydaktyczny.

Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

79 Nasza przyszo ma dobre tradycje

Zesp Biblioteczno-Dydaktyczny Kafeteria LOT. Zesp Biblioteczno-Dydaktyczny holl gwny. Nowoczesne wntrza gmachu Wydziau Biotechnolo-gii zaskakuj swoj funkcjonalnoci i walorami este-tycznymi. Zesp Biblioteczno-Dydaktyczny audytorium. Alma Mater Jagellonica

80

Auditorium Maximum. O takim wielofunkcyjnym gmachu z monu-mentalnymi salami amfiteatralnymi marzy Uniwersytet przez dugie lata. Pikna, ale szczupych rozmiarw aula Collegium Novum nie moga pomieci wicej ni 300 osb, trzeba wic byo niektre uro-czystoci z koniecznoci organizowa w wikszych pomieszczeniach Teatrze im. Juliusza Sowackiego czy Sali Filharmonii Krakowskiej. Potrzeby w tym wzgldzie rosy, gdy uczelnia po 1990 r. znacznie zwikszya ilo studentw, a na Uniwersytecie organizowano coraz wicej sesji naukowych z udziaem wielu uczonych z kraju i zza gra-nicy. Z inicjatywy rektora Franciszka Ziejki, wspartej stosown uchwa Senatu UJ, przystpiono do prac przygotowawczych, zwi-zanych z podjciem tak oczekiwanej inwestycji. Obiekt mia by wzniesiony w szybkim tempie, ze rodkw wypracowanych przez uczelni, tak by inauguracja roku szkolnego 2004/05 odbya si ju w sali gwnej Auditorium Maximum. Kopoty z wykonawcami inwe-stycji spowodoway, i termin uroczystego otwarcia gmachu zosta przesunity o niespena rok. Tu ma si odby uroczysta inauguracja roku akademickiego 2005/06. Pikna amfiteatralna sala, przystoso-wana do najwyszych standardw technicznych, pomieci kadorazo-wo 1 200 osb, nie ma rwnych w Krakowie, zarwno do swej pojemnoci, jak i funkcjonalnoci. Zamieszczone fotografie ilustruj etapy budowy Auditorium Maximum przy ul. Krupniczej od poo-enia fundamentw i wmurowania kamienia wgielnego po prace wykoczeniowe.

Nasza przyszo ma dobre tradycje Alma Mater Jagellonica

81 le jest w Europie, a nawet w wiecie caym uczelni, o ktrych jak wanie o Uniwersyte-cie Jagielloskim mona powiedzie: Alma Mater sanctorum ? Naley w tym wzgldzie kra-kowska Wszechnica niewtpliwie do czowki, a zastp witych, bogosawionych oraz zmarych w opinii wi-toci sug Boych, zwizanych z t uczelni, studiami akademic-kimi bd uniwersyteck katedr wci si wzbogaca o nowe osoby. Jan Pawe II podczas mszy kanonizacyjnej krlowej Jadwigi da wyraz temu przewiadczeniu, podkrelajc i wynoszc pu-blicznie zasugi w tym wzgldzie swojej Alma Mater: A czy nie powinien Krakw a wraz z nim caa Polska dzi-kowa za to dzieo Jadwigi, ktre przynioso najwspanialszy owoc ycia witych studentw i profesorw? Staj wic dzi przed nami te wielkie postacie Boych mw, wszystkie poko-lenia od Jana z Kt i Stanisawa Kazimierczyka po bogosawio-nego Jzefa Sebastiana Pelczara i sug Boego Jzefa Bilczewskiego aby wczy si w nasz hymn uwielbienia Boga, za to, e staa si kolebk witych. () wita fundatorka Uni-wersytetu Jadwiga, w mdroci waciwej witym wiedziaa, i Uniwersytet, jako wsplnota ludzi poszukujcych prawdy, jest niezbdny dla ycia narodu i dla ycia Kocioa. () Dzieo Jad-wigi owocowao take w innym wymiarze. Wiek XV bowiem to w historii Krakowa wiek witych i to witych zwizanych ci-le z Uniwersytetem Jagielloskim. 21 Od czasu kanonizacji Pani Wawelskiej upyno zaledwie osiem lat, a dwch wybitnych profesorw Uniwersytetu Jagiel-loskiego wymienionych wwczas przez Ojca witego zostao wyniesionych na otarze: b. Jzefa Sebastiana Pelczara papie w 2003 r. kanonizowa, a arcybiskup Jzef Bilczewski zosta w 2001 r. beatyfikowany podczas papieskiej pielgrzymki na Ukrain. Stolica Apostolska ustalia ju termin kanonizacji b. Jzefa Bilczewskiego na padziernik 2005 r. W kaplicy Collegium Maius, urzdzonej w mieszkaniu w. Jana Kantego, profesora Uniwersytetu Krakowskiego, znajduje si stary barokowy obraz Felix saeculum Cracoviae , przedstawiajcy szeciu witobliwych mw zwizanych w XV wieku z t uczelni. Byli to, obok Jana Kantego, Micha Giedroy zakry-stianin z krakowskiego klasztoru markw, witosaw Milcz-cy mansjonarz z kocioa Mariackiego, bernardyn Szymon z Lipnicy, kanonik lateraski z Kazimierza Stanisaw Kazimier-czyk i augustianin, profesor Uniwersytetu Krakowskiego Iza-jasz Boner. Spord tej szstki witobliwych mw, z ktrych kady cieszy si odwiecznym kultem, trzech wyniesionych zosta-o do chway otarzy, w odniesieniu do pozostaych Izajasza, Michaa i witosawa cho nazywani bywaj bogosawiony-mi, czsto take w literaturze hagiograficznej, podjte zostay kiedy bd w czasach zgoa niedawnych zabiegi o kanoniczne zatwierdzenie kultu. Saw witoci cieszyo si wszake nie tylko owo grono sze-ciu mw, okrelanych czasem wrcz jako konfraternia kra-kowskich witych, bo lista ich bya znacznie szersza. W XV-wiecznym Krakowie yo i zmaro w opinii witoci ponad 20 osb. W wikszoci byli to zakonnicy, zwaszcza ber-nardyni, ale t saw otaczano take pewn liczb profesorw uniwersytetu czy te takie indywidualnoci, jak Wadysawa Ja-gie i jego syna Wadysawa, jak i kardynaa Olenickiego czy Jana Dugosza. 22 Jan Dugosz, podobnie jak jego mony i wpywowy protek-tor biskup krakowski Zbigniew Olenicki, byli wychowanka-mi Uniwersytetu Krakowskiego i jego hojnymi protektorami, Wadysaw Jagieo naley w wielowiekowej historii Alma Ma-ter do najwikszych jej dobrodziejw. Fama sanctitatis wok ich osb z czasem wygasa, nie przerodzia si w kult. Z Akademi Krakowsk w XV wieku zwizany by m.in. b. Wadysaw z Gielniowa, zapewne take w. Jan z Dukli. Rzecz znamienna czasy wietnoci Uniwersytetu Krakowskiego, XV i XVI wiek oraz wiek XIX i XX, obfituj w nazwiska znakomitych uczonych i osb zmarych w opinii witoci. W gronie tych osb: wi-tych, bogosawionych, sug Boych, wreszcie tych mw wi-tobliwych, ktrych kiedy otaczaa fama sanctitatis i kult, dominuj osoby niezwyke: wybitni uczeni, nierzadko o europej-skiej sawie, mowie stanu, artyci, heroiczni misjonarze, nie-pospolici nauczyciele, bogaci w miosierdzie spoecznicy. Jest w gronie witych krlowa Jadwiga, Jan Kanty, w. Jan z Dukli i kanonizowany kilka lat temu, pierwszy z grona rekto-rw krakowskiej Wszechnicy w. Jzef Sebastian Pelczar, kt-ry profesorski biret zamieni z czasem na mitr biskupi. Wrd bogosawionych dominuj osoby yjce w czasach sta-ropolskich i zgoa wspczesnych, m.in. Wadysaw z Gielniowa zakonnik bernardyski, pierwszy znany z imienia poeta pisz-cy w jzyku polskim, w dziele popularyzacji polskich pieni reli-gijnych (niektre osobicie ukada bd tumaczy) ogromnie zasuony, b. Stanisaw Kazimierczyk, znakomity kaznodzieja, doktor teologii Uniwersytetu Krakowskiego czy wiatowej sawy z zakresu archeologii chrzecijaskiej uczony Jzef Bilczewski, ktry z Uniwersytetu Jagielloskiego przenis si z czasem do Lwowa, gdzie osign godno rektora, a nastpnie zasyn ja-ko gorliwy i wielce zasuony arcybiskup lwowski obrzdku a-ciskiego. To o nim papie Pius XI powiedzia, i by jednym z najwikszych biskupw swojej doby. Wrd beatyfikowanych wychowankw Wszechnicy Jagielloskiej s i mczennicy ofiary hitlerowskiego ludobjstwa, ksia: Piotr Dakowski, Maksymilian Binkiewicz i Ludwik Gietyngier. Jesieni 2005 r. gro-no bogosawionych powikszy si o ks. Bronisawa Markiewicza, Mater sanctorum Alma Mater Jagellonica

82 Mater sanctorum

Collegium Maius brama wjazdowa od strony ul. w. Anny z XVIII-wiecznym kamiennym portalem, tablic herbow i kartuszem z herbem Uniwersytetu. Tdy prowadzi droga do mieszkania-kaplicy w. Jana Kantego. Alma Mater Jagellonica

83

Otarz z relikwiami b. Stanisawa Kazimierczyka (beatyfikowany w 1993 r.) w kociele Boego Ciaa.

Mater sanctorum Alma Mater Jagellonica

84

Dugo czekaa, Jadwigo, na ten uroczysty dzie (...). Umiowana przez nard cay, ty ktra stoisz u poczt-ku czasw jagielloskich, zaoycielko dynastii, funda-torko Uniwersytetu Jagielloskiego w prastarym Krakowie, dugo czekaa na dzie twojej kanonizacji (...) stwierdzi Jan Pawe II podczas mszy witej ka-nonizacyjnej Jadwigi. Kaplica w. Jana Kantego w Colle-gium Maius mieci si w dawnym miesz-kaniu witobliwego profesora.

Mater sanctorum Alma Mater Jagellonica

85 niezmordowanego wychowawc modziey, twrc w Miejscu Piastowym k. Krosna synnego zakadu szkolno-wychowawcze-go dla modziey bardziej zaniedbanej. Odya take w ostatnich dziesicioleciach sprawa zabiegw o beatyfikacj kardynaa Stanisawa Hozjusza, wielkiego ma stanu, gorcego patrioty, wybitnego teologa i pisarza, jedynego przed Karolem Wojty Polaka, ktry mia pene szanse zosta papieem. 23 O ile proces beatyfikacyjny Stanisawa Hozjusza jest w toku, sprawa zabiegw o beatyfikacj ks. Piotra Skargi jeszcze nie wysza poza lokalne inicjatywy, ktre maj charakter oficjal-nych modlitw i naboestw w tej intencji. W gronie tych kilkudziesiciu osb s jak wspomniano osoby yjce w czasach zgoa nieodlegych, nierzadko wspcze-snych. W watykaskiej Kongregacji ds. witych prowadzone s procesy beatyfikacyjne kilku wybitnych dostojnikw kociel-nych m.in. prymasa Augusta Hlonda i biskupa Wilhelma Plu-ty, heroicznego duszpasterza o. Serafina Kaszuby, Wczgi Boego, przemierzajcego konspiracyjnie rozlege terytorium Zwizku Sowieckiego, czy niezomnego twrcy Ruchu wia-toycie ks. Franciszka Blachnickiego, nalecego do grona ksiy najzacieklej zwalczanych przez wadze PRL. W gronie sug Boych szczeglne miejsce zajmuj osoby bli-skie sobie, nie tylko ze wzgldu na przyja, ktra je czya, ale i nowoczenie pojte duszpasterstwo akademickie: bp Jan Pie-traszko, przez kard. Franciszka Macharskiego zwany wielkim wychowawc polskiej inteligencji ostatnich dziesicioleci, a przez ks. Jzefa Tischnera mistrzem powrotu do Ewangelii, oraz doc. Jerzy Ciesielski, czcy gbok, na co dzie zawiad-czan religijno, wiadectwo mioci i miosierdzia chrzecija-skiego z uprawianymi z niemaymi sukcesami sportami wyczynowymi i prac naukowo-dydaktyczn. Wrd kandydatw na otarze wane miejsce zajmuj dwie kobiety: polonistka Anna Jenke, nazywana wieckim apostoem i wiadkiem Chrystusa, oraz Hanna Chrzanowska, zaangaowa-na w dziaalno charytatywn na rzecz osb opuszczonych, go-dujcych, organizujca systemy opieki nad obonie chorymi, animatorka duszpasterstwa chorych. Obie yy w czasach wsp-czesnych. Nie sposb pomin w. Urszul Ledchowsk, kobie-t, ktra wprawdzie nie bya formalnie zwizana z Uniwersytetem Jagielloskim, ale zaoya w 1906 r. dla studentek krakowskich pierwszy na ziemiach polskich internat. Wobec powszechnej na-wczas nieufnoci, jaka panowaa wzgldem akademickiej edu-kacji kobiet, staraa si pokona panujce stereotypy mylenia. W urszulaskim Internacie Akademiczek znajdyway studentki UJ, ASP i seminariw nauczycielskich znakomite warunki rozwo-ju intelektualnego i fizycznego. Sama wszechstronnie wyksztaco-na i utalentowana, z niemaymi sukcesami w krakowskim internacie czya z waciwym sobie charyzmatem najlepsze wzorce nowoczesnego ksztacenia. Wiele jest miejsc na Uniwersytecie Jagielloskim, w kocio-ach i innych gmachach Krakowa, w ktrych zachoway si pa-mitki po nich. Czasem niezwyke w swojej urodzie artystycznej, kiedy indziej zaskakuj swoj prostot i zgrzebnoci. Krlewska katedra na Wawelu z grobami fundatorw Uniwersytetu, z licz-nymi po nich pamitkami, nierzadko wybitnej klasy artystycz-nej, z nagrobkami czy tablicami upamitniajcymi zmarych w opinii witoci biskupw dla uczelni wielce zasuonych: Pio-tra Tylickiego, Tomasza Oborskiego, kanonika Szymona Staro-wolskiego, gonego ongi pisarza czy synnego kompozytora i kapelmistrza Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, jest miej-scem w kadym wzgldzie wyjtkowym, o randze symbolu. W gmachu Collegium Novum, pod ktre kamie wgielny pooy rektor w. Jzef Sebastian Pelczar, studiowali m.in.: b. Maksymilian Binkiewicz, b. Ludwik Gietyngier, b. ks. Bronisaw Markiewicz, ks. Franciszek Blachnicki, bp Wilhelm Pluta. W usytuowanym nieopodal gmachu polonistyki studioway An-na Jenke, Hanna Chrzanowska oraz o. Serafin Kaszuba. Brak tu jak dotd jakichkolwiek tablic czy innych akcentw, upa-mitniajcych te zwizki. Jest tylko tablica z informacj, i stu-diowa tu w latach 1938-1939 filologi polsk Karol Wojtya. Starodawny gmach Collegium Maius zawiera unikatowe pa-mitki po w. Janie Kantym, ale take liczne cenne obrazy, wy-dawnictwa, dokumenty, dotyczce take innych witobliwych mw. W pobliskiej kolegiacie uniwersyteckiej w. Anny wy-bitnej klasy wityni szczeglne miejsce zajmuje monumental-na konfesja w. Jana Kantego, liczne obrazy, relikwiarze etc. Tu spoczywaj take zmarli w opinii witoci: bp Jan Pietrasz-ko, Jerzy Ciesielski, profesorowie doby staropolskiej Antoni z Napachania, Adam z Opatowa wreszcie Grzegorz z Sambora. Stare, kilkakrotnie przebudowywane Collegium Iuridicum pa-mita czasy Jana Elgota, a stojcy naprzeciwko koci . Pio-tra i Pawa jest licznie odwiedzany m.in. ze wzgldu na znajdujcy si tam grb Piotra Skargi. A liczne krakowskie kocioy i klasztory z grobami owych witobliwych mw i innymi, nierzadko wysokiej klasy arty-stycznej obiektami? Wystarczy odwiedzi kilka, by zorientowa si, e nie o zwyk pami tu chodzi: koci Mariacki, wite-go Marka, Boego Ciaa, witej Katarzyny czy Skaka. 24 Odwie-dzajc te miejsca nietrudno dowiadczy tej odmiennej natury wymiaru duchowego krakowskiej Wszechnicy. W niespena trzy miesice po mierci Jana Pawa II, papie Benedykt XVI, przychylajc si do prb i oczekiwa milionw ludzi z caego wiata, zezwoli w trybie nadzwyczajnym na roz-poczcie procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego zmarego w opinii witoci swojego poprzednika. 28 czerwca 2005 r. w rzymskiej bazylice patriarchalnej w. Jana na Lateranie wika-riusz Rzymu, kard. Camillo Ruini otwar proces beatyfikacyjny i kanonizacyjny Sugi Boego Jana Pawa II, po zakoczeniu ktrego, zapewne w bezprecedensowo w czasach nowoytnych krtkim okresie, wielki Wychowanek krakowskiej Wszechnicy zostanie wyniesiony na otarze. Uniwersytecki zastp witych w rozdartym sprzecznociami wspczesnym wiecie janieje no-wymi blaskami. Nowymi perami w koronie krlewskiej Alma Mater. Mater sanctorum Alma Mater Jagellonica

86

Barokowa konfesja bogosawionego Izajasza Bonera na kru-gankach klasztoru oo. Augustianw w Krakowie. Na szczeblu diecezjalnym Izajasz Boner, profesor Akademii Krakowskiej, od-biera ju kult publiczny i kocielny, a jego akta procesu beatyfi-kacji przedoone zostay w ostatnich latach Kongregacji ds. witych. Obraz Felix saeculum Cracoviae z kaplicy w. Jana Kantego w Collegium Maius. W podrzeszowskiej Trzcianie ozdob tamtejszego kocioa parafialnego s dwa pnorenesansowe otarze: w. Anny Samotrzeciej i Matki Bo-ej Racowej z pocztku XVII wieku, wedug wszelkiego prawdopo-dobiestwa pochodzce z wczeniejszego kocioa akademickiego w. Anny w Krakowie. Zwizki te szczeglnie podkrelone zostay na nastawie otarza w. Anny, gdzie jest m.in. obraz przedstawiajcy w. Jana Kantego z dodatkow inskrypcj: Signum Academiae Cra-coviensis oraz herby Uniwersytetu. Stare otarze zapewne nie znalazy miejsca w nowej wityni, wzniesionej przez Tylmana z Gameren i zo-stay przewiezione na prowincj, dziki czemu ocalay. Dzi te otarze o wybitnej randze artystycznej byyby niewtpliwie ozdob krakowskiej wityni, ale niszczyyby jej jednolity wystrj wntrza. Ile podobnych form dziedzictwa artystycznego mona znale na ziemiach polskich? Na zdjciu otarz w. Anny Samotrzeciej; fot. ks. Jzef Kocielny.

Mater sanctorum Alma Mater Jagellonica

87

Konfesja w. Jana Kantego w kolegiacie w. An-ny. Trumn z relikwiami patrona Uniwersyte-tu dwigaj alegoryczne postacie, symbolizujce cztery stare, tradycyjne wydziay: teologii, pra-wa, filozofii i medycyny. Otarz otaczaj cztery potne spiralnie krcone kolumny, zwieczone posgami czterech witych Janw: Chrzcicie-la, Ewangelisty, Chryzostoma i Damasceskie-go. Konfesja jest dzieem Baltazara Fontany.

Mater sanctorum Alma Mater Jagellonica

88 prawdzie Uniwersytet Krakowski, podobnie jak inne europejskie uczelnie, pielgnowa swoje tradycje, zachowywa te szczegln pami o swoich wielkich protektorach, zwaszcza fun-datorach, ale w gorliwoci w tym wzgldzie da-wa si ubiec wielu innym wszechnicom. Nie suy temu sam fakt podwjnej daty: 1364 r. i 1400 r., fundacji i refundacji uczelni, wreszcie niekoczce si dyskusje, ywe dotd, okoo skali zasug fundatorw w dziele utworzenia, restauracji, wresz-cie zabezpieczenia bytu krakowskiego Uniwersytetu. 25 Ju Jan Dugosz, ograniczajc rol krla Kazimierza Wielkie-go przy zaoeniu Studium Generale jedynie do wydania aktu fundacyjnego, za faktycznego stwrc uczelni uznaje Wadysa-wa Jagie. Zdaniem tego dziejopisa, jego Fundacja i Dotacja nie zostay zrealizowane. Bdne informacje podawane przez Dugosza, ktry jak si wydaje nie zna krlewskiego dyplo-mu, nie posiada te penych wiadomoci na temat papieskich zatwierdze, powtarzaj za nim pniejsi kronikarze m.in. Ma-ciej z Miechowa, Marcin Bielski czy Marcin Kromer. Dugo przyszo czeka, a dzieo krla Kazimierza zostanie stosownie docenione, a ostatniemu Piastowi na tronie polskim przywrco-na zostanie zasuga pierwszego fundatora. Twierdzenie Jana Dugosza dotyczce decydujcej roli Wa-dysawa Jagiey w fundacji Uniwersytetu Krakowskiego, powta-rzane byo przez licznych pniejszych kronikarzy, krajowych i zagranicznych, m.in. Leonarda Coxa, angielskiego humanist i poet, ktry w gonej, wydanej w Krakowie Pochwale Akade-mii (De laudibus celeberrimae Cracoviensis Academiae oratio ), jako wycznego twrc tej uczelni uzna Jagie. Ot wiadomo od dawna stwierdza Roman Maria Za-wadzki e w owym czasie za fundatora Krakowskiego Uniwer-sytetu uchodzi powszechnie Wadysaw Jagieo wesp ze swoj maonk krlow Jadwig. Oficjalnie dano temu wyraz bd w corocznych aniwersarzach regis Vladislai Jagellonis et re-ginae Hedvigis fundatorum , bd te w formie literackiej. 26 Uniwersytet od samego pocztku otacza kultem krlow Ja-dwig. Dawali temu wyraz w kazaniach i w swoich dzieach licz-ni profesorowie uniwersyteccy. Jan Isner ok. 1401 r. nazywa zmar monarchini matk i opiekunk, matk i fundator-k, nieznany autor, okoo 1409 r. dobrodziejk i odnowiciel-k, kto inny, zapewne Mikoaj z Bonia, wrcz: przyczyn zaoenia i ufundowania witego uniwersytetu krakowskiego (ok. 1422 r.). Mikoaj Tempelfeld z Brzegu zowie j fundator-k, zaoycielk, promotork i wspomoycielk (ok. 1428 r.), a Pawe z Zatora dobrodziejk magistrw, zaoycielk wszech-nicy naukowej (ok. 1430 r.). 27 Kult Jadwigi, ktry rozwin si wkrtce po jej mierci, cho wwczas bez oficjalnego, kanonicznego wyniesienia krlowej na otarze, sakralizowa take sam fundacj Uniwersytet Kra-kowski, nadajc mu wyjtkowy charakter w oczach wspcze-snych. Godny podkrelenia jest fakt, i co najmniej od XVI wieku do czsto Wadysaw Jagieo okrelany bywa przy-miotnikiem divus , co wwczas traktowano jako synonim sowa

sanctus : wity. W wiekach nastpnych, zwaszcza w okresie ba-roku, wnioskowano, i dzieo witych fundatorw zyskuje wa-lor witoci przewietnego dobra narodowego. Uniwersytet Krakowski, a po wiek XVIII jako jedyny w Rzeczypospolitej uniwersytet odwoywa si i do tej argumentacji, walczc o wyczno i prymat uczelni krlewskiej i narodowej. Take w odniesieniu do krlewskiej pary: Jadwigi i Jagiey, rnie odczytywano skal ich zasug dla odnowienia Uniwersy-tetu Krakowskiego. Wielu uznanych historykw spierao si o to, czy Jadwiga, czy te jej maonek, odegrali w tym wzgldzie rol wiodc. Jednoznaczn odpowied utrudnia brak precyzyj-nych, wiarygodnych dokumentw, wobec wic takiej sytuacji skazani jestemy na domniemania i hipotezy. Dogodniej zatem przyj tez o wsplnym dziele obojga maonkw, ktrzy zdoa-li ocali, odnowi, wspomc Kazimierzowe dzieo, ktre zabie-gom Jadwigi i Jagiey zawdziczao status penowydziaowego uniwersytetu. Wtpliwoci te i rnice w ocenach zasug i wydarze nie suyy jednoznacznoci w odniesieniu do kultywowania trady-cji tej uczelni, zwaszcza jej genezy, statusu i fundatorw. Szer-sze zainteresowanie rodowiska uniwersyteckiego wasn przeszoci obserwuje si dopiero od pocztkw XVII wieku, wtedy te profesor Sebastian Petrycy ustanowi w 1621 r. funda-cj w postaci utworzenia stanowiska historiografa uniwersytec-kiego. Niestety, wikszo z czternastu kolejnych historiografw nie pozostawia adnych pisemnych ladw swojej pracy. Szer-sze badania nad dziejami Uniwersytetu Krakowskiego podj znakomity matematyk Jan Broek. W utworze polemicznym

Gratis , dc do udokumentowania praw uczelni, przywoywa zarwno przywilej fundacyjny Jagiey, wspomnia te o zaoy-cielu Studium Generale, Kazimierzu Wielkim, przyjmujc za Marcinem Kromerem rok 1361 jako dat fundacji. Broek pod-j te szerokie i gruntowne badania nad dziejami uczelni, ale dziea swego nie zdoa ukoczy. Zasug Jana Broka stwierdza Urszula Perkowska bya prba weryfikacji zapisw kronikarskich na podstawie rde oraz wydobycie z zapomnienia postaci Kazimierza Wielkiego ja-ko faktycznego zaoyciela uczelni krakowskiej. Prace jego nie-ukoczone i nieopublikowane nie miay szerszego oddwiku w krgach wczesnych uczonych i pisarzy. 28 Szymon Starowolski w Pochwale Uniwersytetu Krakowskiego

(Laudatio Almae Academiae Cracoviensis ) opiekunem uczonych, fundatorem przewietnej Akademii Krakowskiej nazywa

Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

89 Wadysawa Jagie, pomijajc zupenie dokonania w tym za-kresie Kazimierza Wielkiego i Jadwigi. Ucze Jana Broka, Marcin Radymiski, w swoich dzieach powiconych Uniwersytetowi Krakowskiemu zawar pochwa- Kazimierza Wielkiego jako fundatora, podkrelajc wkad Jadwigi i Jagiey w otwarcie fakultetu teologicznego i odnowie-nie uczelni. Jego rozprawy, cho nieopublikowane, oparte na bogatych materiaach archiwalnych stay si znaczcym r-dem wiedzy dla pniejszych badaczy. Tene Radymiski, za zgod rektora, ufundowa marmurow tablic, upamitniajc twrcw Uniwersytetu Krakowskiego, ktr w 1662 r., na dwa lata przed trzechsetn rocznic zaoenia uczelni przez Kazimie-rza Wielkiego, wmurowano w cian dziedzica Collegium Ma-ius. Na teje tablicy, zwanej przeze pomnikiem wdzicznoci, wyryty zosta aciski napis, zredagowany przez fundatora, za-wierajcy zasugi caej trjki fundatorw i skrt dziejw uczel-ni. Zdjta na skutek sprzeciwu czci profesorw teologii, zostaa ponownie wmurowana w cian Collegium Maius w cza-sach Komisji Edukacji Narodowej, w 1783 r., w przededniu wi-zyty krla Stanisawa Augusta Poniatowskiego. Owe burzliwe dzieje ufundowanej przez Radymiskiego ta-blicy i cay kontekst znaczeniowy konfliktu, wreszcie brak zmy-su historycznego byy powodem braku obchodw 300. rocznicy Kazimierzowskiej fundacji. Nie obchodzono jednak take jubi-leuszu odnowienia uczelni, przypadajcego na 1700 r., a jedyny-mi akcentami tej rocznicy byo dedykowane uczelni niewielkie wydawnictwo oraz zainspirowane przez ks. prof. Sebastiana Pis-korskiego oracje na cze zaoycielki i dobroczycw Uniwer-sytetu Krakowskiego, wygaszane ju po roku jubileuszowym. Rok 1764, uznawany powszechnie za umown dat otwieraj-c epok owiecenia, w dobie ktrej, w kilkanacie lat pniej, przystpiono do gruntownej reformy uczelni nie mia w Uniwer-sytecie Krakowskim adnych akcentw jubileuszowych. W latach nastpnych powstao kilka rozpraw dotyczcych uczelni, jej gene-zy i fundatorw, w ktrych podkrelano m.in. zasugi Kazimierza Wielkiego. Wrd nich najwikszym uznaniem cieszyy si prace Jzefa Putanowicza i Hugona Kotaja. Wanie Kotaj, ktry przeprowadzajc reform uczelni odwoywa si do tradycji Kazi-mierzowskich, przyczyni si do bodaj pierwszego w dziejach uczel-ni witowania rocznicy jej zaoenia. Byo to w czerwcu 1783 r. Tradycja i tosamo

Profesorowie Wydziau Filozoficznego Uniwersytetu Jagielloskiego w roku jubileuszowym, 1900, z rektorem prof. Stanisawem Tarnowskim, historykiem literatury polskiej. Alma Mater Jagellonica

90

W adresie gratulacyjnym, zoonym przez urzdnikw krakowskiego Magistratu z okazji jubileuszu 500-lecia Odnowienia Uniwersytetu 7 czerwca 1900 r., czytamy m.in. Prastare tradycje cz () z To-b Alma Mater miasto Krakw i jego Magistrat, a ycie cigle je wzmacnia i oywia. Dzisiaj w jubileuszowym roku () yczymy Ci, dostojna Alma Mater, aby dla utrwalenia na wieki swojego za-szczytnego stanowiska miaa me biege w prawie, ozdob cnt przy-brane, znajomoci nauk wietne, do rady dojrzae i znakomite.

Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

91 Dnia 9 czerwca pisze Sebastian Czochron Szkoa Gw-na Koronna obchodzia uroczycie rocznic swego zaoenia od Kazimierza Wielkiego koczc 419 lat swojej dotd trwaoci. Naprzd o godzinie 10 z rana piewana bya solenna wotywa, () na ktrej znajdoway si wszystkie stany akademickie w przyzwoitej okazaoci. Po poudniu za bya sesja publiczna w Kolegium Wadysawa Jagiey, ktr J.X. Kotaj Szkoy Gwnej Rektor otworzy (). 29 Uroczysto ta, podczas ktrej sekretarz uczelni, Jan nia-decki, odczyta zapomniany tekst przywileju Kazimierza Wiel-kiego, zapocztkowaa podobne obchody w nastpnych latach, do 1799 r. W 1787 r. w takiej rocznicowej akademii uczestniczy wizytujcy uczelni krl Stanisaw August Poniatowski. Relacje z tych dorocznych uroczystoci, na ktre zapraszano rwnie znakomitoci spoza Uniwersytetu, w tym take kobiety, ukazy-way si na amach Gazety Warszawskiej. W 1800 r., w warunkach niewoli, o obchodach jubileuszo-wych 400-lecia refundacji uczelni nie mogo ju by mowy. Uni-wersytet utrzyma wprawdzie swoje istnienie, ale zepchnity do rangi szkoy prowincjonalnej, poddany zosta gwatownej ger-manizacji. Dopiero po przyczeniu Krakowa do Ksistwa War-szawskiego otworzyy si moliwoci powrotu do tradycji rocznicowych. W 1810 r. wzi w nich udzia krl Fryderyk Au-gust, ktremu profesor Jzef Sotykowicz wrczy obszern, kil-kustronicow rozpraw O stanie Akademii Krakowskiej od zaoenia jej w roku 1347 a do teraniejszego czasu . Czyby wic kolejna data zaoenia uczelni, o rok wczeniejsza od roku ery-gowania uniwersytetu praskiego, uchodzcego za najstarszy w Europie rodkowej? Sotykowicz za pocztek Studium Gene-rale uznaje utworzenie Szkoy Panny Marii, podkrelajc przy tym, i ostateczny ksztat i stosowne przywileje uczelni nada krl Kazimierz w 1364 r. Nie pierwszy wwczas raz pojawi si rok 1347, bowiem Sotykiewicz przyj t dat od wczeniej-szych pisarzy, m.in. od Marcina Radymiskiego. Brak jest danych dotyczcych witowania rocznicy zaoe-nia Uniwersytetu Krakowskiego w okresie Rzeczypospolitej Krakowskiej, wiadomo wszake, i corocznie na pocztku listo-pada w kolegiacie w. Anny odbyway si z udziaem profesorw i studentw specjalne naboestwa powicone pamici funda-torw i dobrodziejw uczelni. Jakkolwiek wzorem owiecenia odwoywano si gwnie do fundacji pierwotnej, Kazimierzow-skiej, zasugi Jagiey i caej dynastii Jagiellonw dla krakowskiej szkoy podkrelano coraz czciej. Coraz te czciej obok sowa Uniwersytet zacz pojawia si przydomek Jagielloski. T nazw uprawomocni w 1817 r. Statut organiczny , a wesza ona w uycie w roku nastpnym, wypierajc rycho wymiennie sto-sowane jeszcze nazwy: Szkoa Gwna Krakowska i Uniwersytet Krakowski. Jzefowi Muczkowskiemu, bibliotekarzowi Biblioteki Jagiel-loskiej, ktry opublikowa w poowie XIX wieku wiele rde dotyczcych przeszoci uczelni, zawdziczamy ustalenie precy-zyjnej daty przywileju Kazimierza Wielkiego i miasta Krakowa 12 maja 1364 r. Ale nie ostatniemu Piastowi, lecz Jagielle przy-znaje on zasadnicz rol w utworzeniu uczelni: () Wadysa-wowi naley si chwaa zaoenia uniwersytetu nie za odnowienia go, jak to wielu, ze wzgldu na przywilej Kazimierza dotd utrzymuje. 30 Kolejna, nie mniej dotkliwa germanizacja Uniwersytetu Ja-gielloskiego i drastyczne ograniczenie autonomii uczelni, prze-prowadzone w nastpstwie wczenia Krakowa do zaboru austriackiego po upadku powstania krakowskiego, uniemoliwi-y oficjalne pielgnowanie tradycji. Brak gruntownych, w peni wiarygodnych i wszechstronnych bada, opartych na zachowa-nych dokumentach, powodowa, e a do poowy XIX wieku tradycje zwizane z genez uczelni i jej fundatorami byy wci rnie pojmowane, rnie interpretowane, co nie suyo two-rzeniu si ani spjnej, wiarygodnej wiedzy na ten temat, ani kul-tywowaniu tradycji, pielgnowanych przez wiele uczelni europejskich, czsto znacznie modszych. W II poowie XIX wieku, kiedy wiadomo historyczna i narodowa bya ju znacznie rozwinita, Uniwersytet Jagiello-ski podj zamiar godnego uczczenia przypadajcego w 1864 r. 500-lecia powstania Kazimierzowskiej uczelni. W latach 50. XIX wieku pozbawiona autonomii, zgermani-zowana uczelnia podejmowaa usilne zabiegi o odzyskanie swo-bd i przywrcenie jzyka polskiego, ale zabiegi te okazay si nawczas bezskuteczne. Ustpstwa, uzyskane w latach 1860--1861 na rzecz autonomii i czciowego wprowadzenia jzyka polskiego do wykadw, zbiegy si czasowo z podjciem przygo-towa do obchodw jubileuszowych, stwarzay te nadziej na zgod wadz wiedeskich na zorganizowanie jubileuszu. W ofi-cjalnych pismach do austriackiego Ministerstwa Owiaty powo-ywano si ju w 1860 r. na panujce na uniwersytetach zwyczaje, przedstawiono te planowane przedsiwzicia m.in. potrzeb przygotowania i wydania jubileuszowych publikacji, powiconych gwnie dziejom Uniwersytetu, jego wydziaw oraz dokumentw rdowych. Wadze wprawdzie zatwierdziy wstpny projekt obchodw, ale podjy w tym wzgldzie perfid-n gr. W skad komitetu jubileuszowego weszli w ogromniej wik-szoci profesorowie o postawie patriotycznej. Ju 31 maja 1860 r., na pierwszym posiedzeniu, komitet wybra na swego przewodni-czcego gorcego patriot i wybitnego uczonego, wsawionego obroc jzyka polskiego prof. Jzefa Majera, a jego zastpca-mi zostali reprezentujcy podobn postaw, Fryderyk Skobel i Ferdynand Weigel. Rektor Jzef Dietl, liczc si prawdopodobnie z brakiem zgo-dy wadz wiedeskich na postawienie pomnikw Kazimierza Wielkiego i Wadysawa Jagiey na uniwersyteckim dziedzicu (planowano zorganizowa zbirk pienidzy na pokrycie kosz-tw zwizanych z wykonaniem monumentw), zamwi u Leo-polda Lfflera dwa naturalnej wielkoci portrety obu monar-chw. Wobec braku zatwierdzenia programu uroczystoci jubi-leuszowych, Dietl wysa do wadz pisma ponaglajce, a widzc brak przychylnoci wobec Uniwersytetu, pomin projekt budo-wy pomnikw, przedstawiajc spraw obu portretw. Aby zago-dzi jednoznacznie patriotyczny akcent obu obrazw, zwrci si z propozycj ufundowania przez wadze portretu cesarza Fran-ciszka Jzefa. Wszystkie trzy jednakowej wielkoci wizerunki miay zawisn w uniwersyteckiej auli. Zgoda ze strony wadz cesarskich bya tylko pozorna, pena wykrtnych sformuowa i w rzeczywistoci zmierzaa do storpedowania planowanego ju-bileuszu. Na ostatniej fazie przygotowa w znacznej czci za-way wybuch powstania styczniowego, w ktrym uczestniczya Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

92 znaczna grupa studentw, wspomagana przez niektrych profe-sorw oraz wyranie patriotyczna postawa Senatu Akademic-kiego. Wobec wyranej zwoki w odpowiedzi na kolejne monity i proby o zgod na przeprowadzenie uroczystoci, wadze uczel-ni podjy decyzj o symbolicznym w swojej skali jubileuszu, zwaszcza e w ostatniej nieomal chwili nadeszo z Wiednia za-rzdzenie, aby z uwagi na sytuacj polityczn kraju odwoane zostay na czas nieokrelony uroczystoci jubileuszowe. Zarz-dzenie to niweczyo jakiekolwiek nadzieje na publiczne obcho-dy tak wielkiego jubileuszu. W tej sytuacji 20 maja 1864 r. w kociele uniwersyteckim w. Anny odprawione zostao nabo-estwo, ktrego uroczystym akcentem bya niezwyka oprawa muzyczna, przygotowana staraniem proboszcza profesora UJ, ks. Feliksa Sosnowskiego: Msza w. C-dur Beethovena, w wyko-naniu krakowskich artystw pod dyrekcj Jzefa Blaschke. Nie zaproszono zatem przedstawicieli innych uniwersytetw, nie by-o wadz ani zewntrznych oznak splendoru. Cich modlitw dzikowano Bogu za 500-lecie suby narodowi, za witych fundatorw. Atmosfera popowstaniowej aoby narodowej oraz patrio-tyczny zakaz urzdzania muzycznych zabaw, nie sprzyjay take organizacji pozaoficjalnych akcentw jubileuszowych. Studen-ci upamitnili ten jubileusz zbiorowymi fotografiami, ktre w Ogrodzie Botanicznym na prob akademikw wykona Wa-lery Rzewuski. Wbrew intencjom wadz zaborczych nie pozosta ten nie-omal konspiracyjnie obchodzony jubileusz bez echa. Informo-way o nim gazety i periodyki, wielkie zasugi w przypomnieniu tej rocznicy pooyo Towarzystwo Naukowe Krakowskie, stara-niem ktrego ukazao si kilka cennych publikacji ksikowych m.in. rdowa Ksiga pamitnicza Jakuba Michaowskiego i Zakady uniwersyteckie (praca zbiorowa). Sam Uniwersytet wy-da obok wydawnictw powiconych uczelni (m.in. O reformie Akademii Krakowskiej Karola Mecherzyskiego) kilka ksiek znaczcych dla kultury i nauki polskiej. Gwnym powodem, dla ktrego wadze wiedeskie nie wy-raziy zgody na skromne nawet uroczystoci jubileuszowe take jesieni, w zwizku z inauguracj nowego roku akademickiego,

19 listopada 1963 r. dokonano uroczystego otwarcia nowo zbudowanego gmachu Szkoy Podstawowej w podkrakowskiej Luborzycy, tysic-latki im. 600-lecia Uniwersytetu Jagielloskiego. Alma Mater przez kilka stuleci, od 1401 r. a do pocztkw XIX w., miaa tu swoje benefi-cjum, otaczaa te opiek nie tylko luborzycki koci, ale i tutejsz szko. W uroczystociach otwarcia szkoy uczestniczyli przedstawiciele wadz rzdowych, lokalnych oraz liczne reprezentacje spoecznoci uniwersyteckiej z rektorem UJ, prof. Kazimierzem Lepszym na czele.

Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

93

Uroczysty pochd jubileuszowy w drodze z Wawelu na Krakowski Rynek. Tego dnia, 10 maja 1964 r., Krakw przybra szczeglnie odwitny wygld. 10 maja 1964 r., przy dwikach Dzwonu Zygmunta rektorzy i senaty uczelni jubileuszowych, uczestniczcy w po-chodzie z Wawelu na Rynek Gwny, weszli do katedry i zoyli wiece na grobach zaoycieli Uniwersytetu. Te-mu podniosemu aktowi towarzyszya prastara pie Bogurodzica , w wykonaniu chru Filharmonii Krakowskiej. Na zdjciu: przedstawiciele uczelni skadaj kwiaty na sarkofagu krlowej Jadwigi.

Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 94

Uroczysta msza w. w krlewskiej katedrze na Wawelu zainaugurowaa 600-lecie odnowienia krakowskiej Alma Mater. 6 maja 1999 r., na tydzie przed uroczyst inauguracj obchodw jubileuszowych 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej odbya si na Zamku Krlewskim w Warszawie oglnopolska konferencja prasowa powicona Uniwersytetowi Jagielloskiemu i jego jubileuszowi. Alma Mater Jagellonica

95 bya obawa, aby nie nadano im charakteru manifestacji patrio-tycznej. Wiede w stosunku do nowo wybranych wadz uczelni zastosowa ostre represje, nie zatwierdzajc demokratycznie wy-branych cia przedstawicielskich uczelni, w miejsce ktrych po-woano osoby spolegliwe, gwarantujce pen lojalno. Kopotliwa dla wadz Uniwersytetu okazaa si sprawa za-paty za zamwione i nadesane w ustalonym terminie portrety pdzla Leopolda Lfflera, przedstawiajce wizerunki Kazimierza Wielkiego i Wadysawa Jagiey. Portret Jagiey zakupio osta-tecznie Towarzystwo Przyjaci Sztuk Piknych i ofiarowao go Uniwersytetowi w jubileuszowym darze, naleno za wizerunek krla Kazimierza zapacono po uzyskaniu dotacji rzdowej, do-piero w 1868 r. Oba portrety przeniesiono z magazynu do auli Collegium Iuridicum w roku 1868, po przysaniu z Wiednia da-rowanego uczelni portretu cesarza Franciszka Jzefa. Wizerun-ki fundatorw widniej dzi na cianie frontowej auli Collegium Novum, portret cesarza przechowywany jest w magazynie uni-wersyteckiego muzeum w Collegium Maius. Warto podkreli, i w niedoszy jubileusz sta si inspira-cj do rozpoczcia publikacji rde do dziejw Uniwersytetu, unaoczni te patriotyczne oblicze krakowskiej Wszechnicy. Po 1870 r., w nastpstwie repolonizacji uczelni i przywrce-nia autonomii, Uniwersytet Jagielloski sta si nie tylko gwn instytucj narodow na ziemiach polskich, ale take miejscem patriotycznych uroczystoci, pielgnowania tradycji nauki pol-skiej i narodowego ducha. Rozwijajca si Alma Mater podja w Wiedniu zabiegi o zgod i rodki na budow nowego gmachu. Miaa w tych staraniach gorliwego ordownika w osobie swego profesora, byego rektora, Juliana Dunajewskiego, penicego nawczas funkcj ministra skarbu. Budowa tego reprezentacyj-nego gmachu, przewidzianego na siedzib wadz uczelni oraz Wydziau Prawa, zapocztkowaa nastpne inwestycje, warun-kujce rozwj uczelni. Powicenia kamienia wgielnego w dniu 26 maja 1883 r. dokona biskup krakowski Albin Dunajewski w obecnoci rektora Jzefa Sebastiana Pelczara, spoecznoci akademickiej i licznych goci. Uroczysto poprzedzona zostaa naboestwem w kolegiacie w. Anny. W wygoszonej okoliczno-ciowej mowie rektor przedstawi pikne tradycje Jagielloskiej Wszechnicy, nawizujc do wielkich dokona fundatorw. Wy-jtkow opraw nadano uroczystoci otwarcia Collegium No-vum, w czerwcu 1887 r. Miaa ona z jednej strony by zadouczynieniem za niedoszy jubileusz 500-lecia Kazimierzow-skiej uczelni, publicznym pokazaniem jej osigni, a jednocze-nie niejako zapowiedzi nadchodzcego jubileuszu 500-lecia refundacji. Wyrazistym odniesieniem do piastowsko-jagiello-skich korzeni uczelni byo umieszczenie na fasadzie gmachu tarcz herbowych fundatorw i patronw Uniwersytetu. Zadbano o elegancki wystrj reprezentacyjnych pomieszcze Collegium Novum. Meble do okazaej auli zaprojektowa Tadeusz Stryje-ski. Uroczystociom otwarcia gmachu towarzyszyo m.in. nada-nie doktoratw honoris causa wybitnym osobistociom ze wiata nauki i sztuk piknych. Niezwykle bogata i podniosa oprawa tych uroczystoci staa si poniekd prb generaln nadchodz-cego jubileuszu, planowanego w warunkach tzw. galicyjskiej au-tonomii na rok 1900. O przygotowaniach do tego jubileuszu pomylano wczenie. Ze stosownym wyprzedzeniem powoano specjaln komisj ds. wydawnictw, na czele ktrej stan Kazimierz Morawski, pracu-jcy nawczas nad obszern histori Uniwersytetu. Plany wy-dawnicze byy imponujce. Obejmoway m.in. najstarsze ksigi uchwa rektorskich i wydziaowych, zbir podstawowych doku-mentw Codex diplomaticus , biogramy wybitnych uczonych, materiay dotyczce reformy Kotajowskiej. Dziki rodkom pozyskanym od indywidualnych ofiarodawcw, profesorw Uni-wersytetu, subwencjom od instytucji, wreszcie skromnym kwo-tom przydzielonym przez Wiede, zdoano zorganizowa uroczystoci jubileuszowe z niemaym rozmachem. Obchody te miay by w zamierzeniu wadz uniwersyteckich uroczystociami oglnonarodowymi, wykraczajcymi poza w-czesne, galicyjskie ramy, z udziaem delegacji zagranicznych. Niejako prologiem do nich bya okolicznociowa wystawa To-warzystwa Przyjaci Sztuk Piknych w Sukiennicach, otwarta 3 czerwca, a w dniu nastpnym rozpocz obrady III Zjazd Historykw Polskich, zwoany do Krakowa przez Towarzystwo Historyczne w zwizku z jubileuszem Uniwersytetu. Centralne uroczystoci rozpoczto 6 czerwca 1900 r. uroczyst msz w katedrze wawelskiej, ktr przy otarzu ze synnym Czar-nym Krucyfiksem (tzw. krzy krlowej Jadwigi) odprawi wcze-sny biskup sufragan przemyski, ks. Jzef Pelczar, byy rektor Uniwersytetu Jagielloskiego. Podczas wawelskich uroczystoci rektor Stanisaw Tarnowski w towarzystwie dziekanw, w obec-noci Senatu Akademickiego, zoy wiece na sarkofagach Ka-zimierza Wielkiego, krlowej Jadwigi i Wadysawa Jagiey. W odwitnie udekorowanym Krakowie, do ktrego przyby-y liczne oficjalne delegacje uniwersytetw europejskich, uczel-ni z ziem polskich, przedstawicieli Polakw z rnych regionw dawnej Rzeczypospolitej i z zagranicy, korespondentw, nie za-brako take goci indywidualnych z wielu krajw, rnych na-rodowoci. Wieczorem tego dnia odby si w salach Muzeum Narodowego w Sukiennicach uroczysty raut wydany przez wa-dze miasta Krakowa. W gronie okoo 2 tys. uczestnikw by przyjmowany z najwyszymi honorami Henryk Sienkiewicz i wiele innych znakomitoci. W gwnym dniu uroczystoci, 7 czerwca, ktry mia w Krakowie charakter witeczny, z gma-chu Collegium Novum wyruszy uroczysty pochd akademicki, w ktrym uczestniczyli obok profesury i wadz Uniwersytetu Ja-gielloskiego przedstawiciele innych uczelni z ziem polskich. Pochd przeszed ulicami miasta do kocioa Mariackiego, gdzie biskup krakowski Jan Puzyna odprawi w intencji Wszechnicy uroczyst msz, po zakoczeniu ktrej odczytano specjalne

breve papiea Leona XIII z bogosawiestwem dla uczelni. Zmierzajcemu do kocioa w. Anny pochodowi zgotowano en-tuzjastyczne przyjcie na Rynku Gwnym, gdzie w obecnoci tumw przedstawiciele rnych rodowisk i grup zawodowych zoyli hod wadzom i przedstawicielom Wszechnicy. Tu te, na pycie Rynku, odbyy si podniose i radosne uroczystoci. Kole-giata w. Anny zostaa zamieniona w wytwornie urzdzon sal obrad. Otarze pozasaniano kobiercami, gobelinami i draperia-mi, wypoyczonymi z Wawelu oraz klasztoru SS. Karmelitanek. W prezbiterium przy gwnym otarzu ustawiono na podium sprowadzony z Wawelu baldachim. Zasiedli tam czonkowie Se-natu Akademickiego, przedstawiciele wadz rzdowych i ko-cielnych, w nawie gwnej usadzono delegatw zagranicznych i reprezentantw uczelni z ziem polskich, a w nawach bocznych Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 96

12 maja 2000 r. do grona doktorw honorowych UJ doczyo siedmiu wybitnych przedstawicieli wiata kultury i sztuki: Gu-staw Herling-Grudziski, Karol Dedecius, Jerzy Nowosielski, Jerzy Jarocki, Sawomir Mroek, Henryk Mikoaj Grecki, Pie-tro Marchesani. W dniu 16 czerwca, podczas uroczystego zjazdu Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce, zorganizowanego od czasu jego powstania, przed 58 laty na emigracji po raz pierwszy w Polsce, godnoci doktorw honoris causa UJ uhonorowani zostali wybitni uczeni: prof. Piotr Wandycz i prof. Zbigniew Brzeziski. Uroczysto nadania doktoratw honoris causa Uniwersytetu Ja-gielloskiego i Papieskiej Akademii T eologicznej arcybiskupowi me-tropolicie krakowskiemu, kard. Franciszkowi Macharskiemu, odbya si podczas nadzwyczajnego posiedzenia senatw obu uczelni, w auli Collegium Novum 14 kwietnia 2000 r. Uczestni-czyli w niej m.in. prymas Polski ks. kard. Jzef Glemp, ks. kard. Henryk Gulbinowicz, nuncjusz apostolski w Polsce, ks. abp Jzef Kowalczyk, reprezentujcy Ojca witego biskupi: Stanisaw Dzi-wisz i Stefan Ryko, minister edukacji narodowej Mirosaw Handke, reprezentanci lokalnych wadz, rektorzy wszystkich pu-blicznych szk wyszych Krakowa. Przed 50 laty obecny arcypa-sterz krakowskiego Kocioa, po ukoczeniu studiw teologicznych na Wydziale Teologicznym UJ, otrzyma wicenia kapaskie z rk kard. Adama Stefana Sapiehy. Biskupi krakowscy odgry-wali w dziejach krakowskiej Wszechnicy znaczca rol jej protektorw, dobrodzie-jw i duchowych opieku-nw. Od schyku XIV w. a do reformy Kotajowskiej sprawowali urzd Wielkie-go Kanclerza tej uczelni. Od czasw ks. bpa Albina Dunajewskiego, ktry jako pierwszy krakowski hierar-cha otrzyma w 1885 r. doktorat honorowy UJ, t najwysz, prestiow god-noci wyrnieni zostali: bp Jan Puzyna (1900 r.), abp Adam Stefan Sapieha (1926 r.). Ks. kard. Karol Wojtya otrzyma doktorat honoris causa ju jako pa-pie, w 1983 r. Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 97

W uroczystoci wrczenia pierwszych stypendiw im. Estreichera uczestniczyli czonkowie rodziny Pruszyskich: Maria Pruszyska ona Mieczysawa Pruszyskiego (w rodku), Beata Pruszyska wnuczka Ksawerego Pruszyskiego (brata Mieczysawa) oraz Stanisaw Pruszyski (bratanek Mieczysawa Pruszyskiego). Uroczysto wrczenia pierwszych dyplomw stypendystom Fundu-szu im. Stanisawa Estreichera. Stypendia przyznawane s wyr-niajcym si wychowankom i magistrantom Uniwersytetu Jagielloskiego. Darczyc Funduszu jest Fundacja Kulturalna Pru-szyskich w Ksistwie Liechtenstein, ktra rokrocznie, poczynajc od roku akademickiego 1999/2000, postanowia na ten cel przezna-czy kwot wysokoci 500 tys. z. W roku 1999/2000 Rada Fundu-szu przyznaa stypendia 68 laureatom z wszystkich wydziaw UJ. Jest to najwikszy fundusz stypendialny ze rodkw niepublicznych powoany do istnienia w powojennej Polsce. Zgodnie z wol Mieczy-sawa Pruszyskiego (absolwenta UJ) i Fundacji stypendia wrcza-ne bd corocznie w dniu 26 listopada, w rocznic urodzin prof. Stanisawa Estreichera. Pamitkowa rodzinna fotografia uczestnikw Pierwszego Nadzwyczajnego Zjazdu Dziennikarzy Absolwentw UJ, zorganizowanego w dniach 11-13 maja 2000 r. W gronie dziennikarzy prorektorzy UJ: prof. Maria Nowakowska, prof. Krzysztof Krlas, prof. Wojciech Fron-cisz oraz dziekan Wydziau Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej prof. Emil Orzechowski. Alma Mater Jagellonica

98 modzie studenck. Uroczyste zgromadzenie rozpoczto pie-ni Bogurodzica , po wysuchaniu ktrej wystpi rektor Stani-saw Tarnowski, ktry przemawiajc po polsku i po acinie, nawiza do chlubnych tradycji uczelni i jej roli w yciu nauko-wym Europy. Synnego z talentw oratorskich Tarnowskiego przewyszy w tym wzgldzie austriacki minister Wilhelm Hartl, ktry nie w jzyku niemieckim, ale po acinie, sawi wielkie dzieo Kazimierzowskiego Uniwersytetu, ktry nie tylko na kresach wschodu Europy, ale i w licznych krajach ociennych, przenosi skarby sztuki i nauki i bujnie kwitncej cywilizacji za-chodniej nowe otwiera krainy. Otrzyma tego dnia Uniwersytet liczne, z wielu uczelni i kra-jw pochodzce jubileuszowe adresy, czsto bdce prawdziwymi dzieami sztuki. Zachoway si one dotd w zbiorach uniwersytec-kich. A byo ich sporo, skoro nadesano je a z 91 uniwersytetw. Niemilkncymi owacjami przyjto wystpienie Henryka Sienkie-wicza, ktry przemawia w imieniu wychowankw i profesorw za-mknitej przez wadze carskie Szkoy Gwnej Warszawskiej. Wrczy te krakowskiej Alma Mater specjalny dar pieniny, z przeznaczeniem na fundusz stypendialny. W tym wielkim wi-cie nauki polskiej nie zabrako ycze od Polakw rozsianych po caym wiecie, ktrzy uznajc starodawn, krlewsk fundacj za najczcigodniejsz polsk instytucj narodow, darzon w wiecie powszechnym szacunkiem, wyraali swoj dum i rado oraz po-czucie cznoci, jak z krajem ojczystym. Taki ton listw i wyst-pie by na tyle powszechny, e mg by uznany jako reprezentatywny. Tego dnia 71 osobom nadano doktoraty hono-ris causa. Wspania opraw artystyczn tych ceremonii zapewni Chr Akademicki, ktry wykona szereg piknych i nieatwych utworw. Wieczorem w Teatrze Miejskim Chr Akademicki pod dyrekcj Wiktora Barabasza wykona kantat Wadysawa Zele-skiego do sw Jadwigi uszczewskiej (Deotymy), a na kocu obej-rzano Odpraw posw greckich , zaprezentowan przez studentw. Dzie w zakoczono uroczystym rautem w Hotelu Saskim. Nazajutrz, drugiego dnia centralnych uroczystoci, na dzie-dzicu Collegium Maius odsonity zosta pomnik Mikoaja Ko-pernika, przekazany uczelni w imieniu rzdu wiedeskiego przez namiestnika galicyjskiego, Leona Piniskiego. Cz artystycz-n ceremonii, podczas ktrej w jzyku aciskim Kazimierz Mo-rawski przywoa czasy wietnoci Uniwersytetu i jej sawnego wychowanka, Mikoaja Kopernika, Chr Akademicki odpie-wa specjalnie napisan przez Jana i Michaa wierzyskich na t uroczysto kantat oraz fragment z Hrabiny Moniuszki. Pa-mitkowe tablice przekazali Uniwersytetowi w imieniu miasta Krakowa prezydent Jzef Friedlein oraz Akademia Sztuk Pik-nych. Po poudniu znaczna cz goci uniwersyteckich udaa si specjalnie wynajtymi powozami do kopalni soli w Wielicz-ce, gdzie kontynuowano uroczystoci jubileuszowe, podczas kt-rych namiestnik galicyjski dokona odsonicia tablicy pamitkowej. Wielkie zrobia wraenie na gociach prastara ko-palnia, ktrej dochody zasilay kiedy uniwersyteck kas, na t uroczysto specjalnie iluminowana i przystrojona. Wieczorem goci podejmowa z niema wystawnoci i przepychem rektor Stanisaw Tarnowski wraz z maonk, R z Branickich Tar-nowsk, w swoim paacyku na Szlaku. Studenci Alma Mater jak i delegowani na krakowski jubile-usz z innych uczelni uczestniczyli w niektrych oficjalnych uro-czystociach, mieli te objte odrbnym harmonogramem zaj-cia m.in. zabawy w Parku Jordana czy wycieczk do wielickiej kopalni. Uniwersytet Jagielloski i Krakw byy do tych uroczystoci, bodaj najwikszych w nowoytnych dziejach miasta, przygoto-wane znakomicie, z najwysz starannoci. Jubileusz Wszechnicy Krakowskiej stwierdza Urszula Per-kowska stanowi znakomit propagand kultury polskiej, wa-n dla cudzoziemcw w okresie, gdy Polska wykrelona bya z mapy Europy. () Obchody piciu wiekw dziaalnoci naj-starszej polskiej uczelni odbiy si szerokim echem zarwno w prasie polskiej, jak i wiatowej. 31 Zdoano take zrealizowa cz planw wydawniczych. Wrd nich szczeglne znaczenie miaa dwutomowa Historia Uniwersytetu Jagielloskiego . Wieki rednie i odrodzenie Kazimie-rza Morawskiego, bdca do naszych czasw niezastpionym rdem wiedzy o pierwszych stuleciach dziaalnoci krakow-skiej Wszechnicy. Spord jubileuszowych edycji wane miejsce zajmuj wydawnictwa rdowe opracowany przez Franciszka Piekosiskiego Kodeks dyplomatyczny , obejmujcy lata 1549--1665, przygotowany przez Wadysawa Wisockiego obszerny tom dotyczcy inkunabuw ze zbiorw Biblioteki Jagielloskiej czy ogoszone prace uczonych humanistw: Wojciecha z Bru-dzewa i Grzegorza z Sanoka o Kallimachu. Niemay rozgos i uznanie zdobyy wydane w ramach jubileuszu publikacje Polo-nia apud scholasticos , dotyczce zwizkw kulturowych Polski z Itali oraz monumentalne, dwutomowe dzieo Jzefa Rostafi-skiego, powicone dziejom nauk przyrodniczych w Polsce. W zwizku z jubileuszem Uniwersytetu Jagielloskiego, ktry powszechnie i zasuenie pojmowali Polacy jako wito nauki i kultury polskiej, liczne wydawnictwa ogosia take Akademia Umiejtnoci, personalnie i funkcjonalnie cile zwizana z kra-kowsk Wszechnic (m.in. Studia nad pracami Kopernika oraz materiay biograficzne pira Ludwika Antoniego Birkenmajera, dwutomowa monografia ks. Jana Fijaka Jakub z Paradya i Uni-wersytet Krakowski w okresie Soboru Bazylejskiego ). Kilka cennych prac powiconych Alma Mater wydao mode, bo powstae w 1896 r. Towarzystwo Mionikw Historii i Zabytkw Krako-wa m.in. specjalne wydanie Rocznika Krakowskiego z cen-nymi artykuami przyczynkami do dziejw Uniwersytetu, w ktrym zamieszczono wzorowe wydanie dyplomw erekcyj-nych uczelni. Na szczeglne wyrnienie zasuguje dar rektora Stanisawa Tarnowskiego: dedykowana Uniwersytetowi Jagielloskiemu i wydana wasnym kosztem piciotomowa Historia literatury polskiej.

W 1947 r. przypad jubileusz 550-lecia Wydziau Teologicz-nego UJ. Wrd innych wydziaw wyrnia si on dodatkow za-lenoci od biskupw krakowskich. Sto lat wczeniej, w 1847 r., gdy przypad jubileusz 450-lecia Wydziau, zosta on restrykcyj-nie przez wadze zaborcze pozbawiony praw nadawania stopni naukowych, ktre odzyska staraniem dziekana ks. Jzefa Pelczara i biskupa Albina Dunajewskiego w 1880 r. Zreformo-wany staraniem Jzefa Pelczara Wydzia Teologiczny wkrtce zgromadzi w swoim gronie uczonych o randze europejskiej, cie-szy si te znw w wiecie niemaym prestiem naukowym. Profesorowie Wydziau Teologicznego mocno zwizani z Uni-Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 99

Monumentalne widowisko Vivat Academia (maj 2000 r.) w reyserii Jerzego Zonia, z udziaem ponad stu artystw, chru Uniwersytetu Jagielloskiego i statystw spotkao si z gorcym przyjciem ze strony wielotysicznej rzeszy wi-dzw. Dawno krakowski Rynek Gwny nie widzia podob-nego widowiska, przedstawiajcego sceny historyczne z ycia miasta i Uniwersytetu.

Odprawa posw greckich Jana Kochanowskiego, w reyserii Tadeusza Malaka, z udziaem profesorw krakowskiej Pastwowej Wyszej Szkoy Teatralnej wybitnych artystw scen polskich i studentw tej uczelni, wystawiona z ogromnym powodzeniem w maju 2000 r. na dziedzicu Collegium Maius, przemwia do zebranych niezmiennie aktualnymi przesaniami mistrza z Czarnolasu, wychowanka Akade-mii Krakowskiej. Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 100

26 lipca 2000 r., w 600. rocznic inau-guracji roku akademickiego refundo-wanej staraniem w. Jadwigi Wawel-skiej i krla Wadysawa Jagiey Wszechnicy w krlewskiej katedrze na Wawelu przy otarzu Czarnego Krucyfiksu metropolita krakowski, ks. kard. Franciszek Macharski od-prawi uroczyst msz w. dzikczyn-n w intencji fundatorw, dobro-dziejw oraz wsplnoty akademickiej Uniwersytetu Jagielloskiego. W uro-czystoci uczestniczyli liczni przedsta-wiciele wadz uczelni, profesorowie, Chr Akademicki UJ, studenci oraz krakowianie. Po mszy w. JM rektor UJ, prof. Franciszek Ziejka zoy w imieniu spoecznoci akademickiej UJ wizanki kwiatw na grobach krlowej Jadwigi, Kazimierza Wielkie-go i Wadysawa Jagiey. 11 wrzenia 2000 r. kilkusetosobowa reprezentacja pracownikw i studentw Uniwersytetu Jagielloskiego, z rekto-rem prof. Franciszkiem Ziejk na czele, przyjta zostaa w Auli Pawa VI na audiencji prywatnej przez Ojca wite-go Jana Pawa II wychowanka i pracownika naukowego, doktora honorowego UJ. Rektor podarowa Janowi Pawowi II m.in. seri jubileuszowych wydawnictw. Kilku autorw jubileuszowych publi-kacji dostpio zaszczytu osobistego wrczenia swych ksiek, wrd ktrych byo take pierwsze wydanie Alma Ma-ter Jagellonica. Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 101

Bazylika Mariacka w uroczystej mszy witej, inaugurujcej cen-tralne uroczystoci jubileuszowe w dniu 1 padziernika 2000 r., w prezbiterium i nawie gwnej wityni zasiedli przybyli na te uroczystoci rektorzy i przedstawi-ciele rodowisk naukowych z cae-go wiata. Po mszy witej, a przed uformo-waniem przez uniwersyteckiego ar-bitra elegantiarum prof. Stani-sawa Waltosia, uroczystego pocho-du, by czas na krtkie rozmowy. Rektor Franciszek Ziejka znalaz te sposobno, by podzikowa za udzia w tych uroczystociach zna-komitym gociom m.in. ksidzu prymasowi, kard. Jzefowi Glem-powi, i b. wojewodzie krakowskie-mu, Tadeuszowi Piekarzowi. Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 102

W inauguracji obrad XVII Powszechne-go Zjazdu Historykw Polskich, zorgani-zowanego we wrzeniu 2004 r. przy wspudziale profesorw Uniwersytetu Jagielloskiego uczestniczyli m.in. od lewej: przewodniczcy Rady Miasta Krakowa Pawe Pytko, prezydent Mia-sta Krakowa Jacek Majchrowski, wojewoda maopolski Jerzy Adamik i marszaek Sejmu Jzef Oleksy. Od kilku lat niegdysiejsi mieszkacy Domu Studenckiego aczek uczestnicz w mszach witych, odprawianych przez ojca prof. Jana Ma-zura OSPPE w intencji zmarych koleanek i kolegw, byych mieszkacw aczka. Rektor Franciszek Ziejka, podobnie jak o. Jan Ma-zur i o. Ludwik Kaszowski OSPPE, byli niegdy mieszkacami DS aczek, a o. Jan Mazur przewodniczy kocem lat 70. nawet tamtejszej Radzie Samorzdu. Take rektor-elekt UJ, prof. Karol Musio by mieszkacem aczka. Z nostalgi wspominaj swoje aczkowskie la-ta prezydent Krakowa prof. Jacek Majchrowski i wojewoda maopolski Jerzy Adamik. 19 czerwca 2005 r., po uroczystociach na Skace, w gocinnym Klubie Nowy aczek uczestnicy spotkania wraz z rektorem Karolem Mu-sioem i dziekanem Andrzejem Banachem rozmawiali o nadchodzcym jubileuszu 80-lecia II DS aczek, ktry przypadnie w 2006 r. Alma Mater Jagellonica

103 wersytetem uczestniczyli gorliwie w przygotowaniach do jubi-leuszu w 1900 r. Rocznica utworzenia Wydziau poczona zostaa ze Zjaz-dem Polskiego Towarzystwa Teologicznego. Jak si wydaje, jubi-leusz ten, wynikajcy z oczywistej rocznicy, mia take, wobec wyczuwanej niechci wadz pastwowych do istniejcych ju tylko na dwch pastwowych uniwersytetach polskich fakulte-tw teologicznych, by swoist konsolidacj teologw, podkre-leniem wkadu w nauk wiatow, publicznym odwoaniem do odwiecznej tradycji i praw. Przypada ten jubileusz w czasie wy-ranego kryzysu w stosunkach Kocioa z pastwem, pogbia-jcego si wraz z coraz wyrazistsz ofensyw antyreligijn i antykocieln wadz pastwowych. Gwnymi organizatorami tych uroczystoci byo dwch midzynarodowej sawy teologw, profesorw UJ: ks. Aleksy Klawek i ks. Wadysaw Wicher. Ministerstwo Owiaty przeka-zao subwencje na wznowienie i wydanie kwartalnika Polonia Sacra pisma naukowego krakowskiego fakultetu teologiczne-go oraz niewielk dotacj na organizacj jubileuszu. Zjazd Pol-skiego Towarzystwa Teologicznego zorganizowano w dniach 6-8 kwietnia 1948 r. W tym te czasie, z rocznym wic opnie-niem, odby si jubileusz 550-lecia Wydziau. Rozpoczto go 16 kwietnia uroczyst msz wit w kolegiacie w. Anny, po za-koczeniu ktrej uczestnicy uroczystoci przeszli do Collegium Maius, gdzie m.in. nawiedzili mieszkanie kaplic w. Jana Kan-tego. Centralne uroczystoci odbyy si w auli Collegium Novum. W gmachu Biblioteki Jagielloskiej zorganizowana zostaa wysta-wa powicona dziejom fakultetu teologicznego w Krakowie. Uczestnicy uroczystoci zostali zaproszeni do paacu biskupiego na raut, wydany przez ksicia metropolit Adama Sapieh. Uroczystoci te, wzorowo przygotowane, odbyy si w Uni-wersytecie w atmosferze yczliwoci, ale na zewntrz bez wik-szego rozgosu. Odczuwano klimat rosncego zagroenia, a przynajmniej niepewnoci dalszych losw uniwersyteckiej teo-logii. Podczas towarzyszcego jubileuszowi Zjazdu PTT uczest-nicy obrad podjli rezolucj do Episkopatu Polski z prob o przyspieszenie stara o beatyfikacj krlowej Jadwigi. Do prac przygotowawczych zwizanych z nadchodzcym ju-bileuszem 600-lecia zaoenia Akademii Krakowskiej przyst-piono kocem 1955 r., w warunkach, ktre wprawdzie znamionoway ju schyek epoki stalinizmu, ale i sam Uniwer-sytet po tzw. restrukturyzacji uczelni by kadrowo i intelektual-nie mocno osabiony. O ile bowiem w roku akademickim 1948/49, a wic przed wyczeniem pierwszych wydziaw, liczy ponad 11 tys. studentw, u progu lat 60. zaledwie okoo 5 tys. Podobnie byo w przypadku nauczycieli akademickich. Powoany w listopadzie 1956 r. komitet jubileuszowy z no-wym rektorem, Zygmuntem Grodziskim, na czele (poprzedni komitet jubileuszowy, wybrany przez Senat Akademicki kocem 1955 r. zosta odwoany po padziernikowej odwily) poszerzo-ny wkrtce zosta o przedstawicieli oderwanych od UJ wydzia-w: Lekarskiego, Rolniczego i Teologicznego. Uniwersytet pragn witowa swoje 600-lecie z udziaem wszystkich histo-rycznych wydziaw. Komitet rozpocz swoj dziaalno od spraw wydawniczych, inicjujc m.in. opracowanie dziejw UJ. W pierwszych popadziernikowych latach wiele rodowisk nau-kowych, w tym take Uniwersytet Jagielloski, udziy si jesz-cze nadziej powrotu oderwanych fakultetw do uniwersytec-kiej macierzy. Ze strony Uniwersytetu, rad wydziaowych, profesorw Akademii Medycznej i byego Wydziau Teologicznego wysya-no do wadz rzdowych liczne memoriay i petycje w sprawie przyczenia do niego oderwanych wydziaw. Znacznie mniej zaangaowania w t spraw wykazywaa Wysza Szkoa Rolni-cza. Do tych petycji doczono rwnie prob o reaktywowa-nie Polskiej Akademii Umiejtnoci. Szybki odwrt od liberalnego kierunku rzdzenia i wzmocnienie tendencji centra-listycznych spowodoway, e starania te stay si ju wkrtce ca-kiem bezowocne. 32 Obok spraw programowych i wydawniczych, komitet w skadzie ju szerszym podejmowa zabiegi o stosowne dotacje, niezbdne rodki inwestycyjne na rozbudow uczelni. Uniwer-sytet czyni te zabiegi zarwno w parlamencie, a take u rzdu. 22 lipca 1959 r. Rada Ministrw w podjtej uchwale stwierdzi-a, i jubileusz UJ bdzie oglnonarodowym witem nauki i kultury polskiej. W tej sytuacji decyzj rzdu komitet jubi-leuszowy bdzie powoany przez ministra szkolnictwa wyszego, ktry wraz z przewodniczcym Rady Narodowej miasta Krako-wa bdzie sprawowa nadzr nad realizacj uroczystoci jubileu-szowych. W ten sposb w zasadniczym stopniu ograniczono kompetencje Uniwersytetu w organizacji wasnego jubileuszu. Znaczcym punktem uchway byo zapewnienie funduszy nie tylko na sam jubileusz, ale take na potrzeby zwizane z inwe-stycjami. Powoany przez ministra skad komitetu w sposb zasadniczy rni si od dotychczasowego, uniwersyteckiego. Na 37 czon-kw byo w nim zaledwie 11 przedstawicieli UJ, byli ponadto przedstawiciele wadz pastwowych, miejskich, rektorzy uczelni krakowskich, dziaacze partyjni, ale nie byo tu ju miejsca dla choby jednego przedstawiciela dawnego Wydziau Teologiczne-go. Skad ten ulega zmianom m.in. z powodu kadencyjnoci wadz i pomimo usilnych stara Uniwersytet zyska ostatecznie 18 miejsc w 60-osobowym komitecie. Obok komitetu jubileuszo-wego istniay komisje resortowe, ktre powoano take w Akade-mii Medycznej i Wyszej Szkole Rolniczej, przygotowujcych obok wsplnych uroczystoci jubileuszowych take wasne uczel-niane obchody. Do spraw organizacyjnych zwizanych z realiza-cj gwnych przedsiwzi powoano w 1961 r. Biuro Jubileuszowe. Uroczystoci jubileuszowe trway przez cay rok akademicki 1963/64, przy czym gwne obchody zaplanowano zgodnie z Kazimierzowsk fundacj na maj 1964 r. Program ro-ku jubileuszowego oraz centralnych, majowych uroczystoci zo-sta w czerwcu 1961 r. przesany do Ministerstwa Szkolnictwa celem zatwierdzenia go. Na owo zatwierdzenie przyszo uczelni czeka nieomal dwa lata, co ogromnie komplikowao jakiekol-wiek poczynania przygotowawcze. Tak byo i przed stu laty, ale wwczas rzdzili okupujcy Polsk zaborcy. W tej sytuacji przez dwa lata nie odbyway si nawet posiedzenia komitetu jubileuszo-wego. Zanim program wadze zaakceptoway, wymuszono wpro-wadzenie do niego akcentw uwypuklajcych osignicia Polski Ludowej, ktra wanie obchodzia swoje 40-lecie, zalecono te eksponowa postpowe, a wic lewicowe tradycje uczelni. Pro-gram uroczystoci jubileuszowych minister zatwierdzi dopiero w czerwcu 1963 r. Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

104 Z niemaymi oporami ze strony wadz rzdowych przygoto-wywano list kandydatw do doktoratw honoris causa. Wbrew stanowisku uczelni wadze zabiegay usilnie o zachowanie po-danych dla nich proporcji midzy wiatem Zachodu a krajami tzw. bloku socjalistycznego. Ostatecznie pozostawiono cznie Uniwersytetowi oraz wywodzcym si z niego uczelniom: Aka-demii Medycznej i Wyszej Szkole Rolniczej, moliwo nada-nia 31 doktoratw honorowych: UJ 23, AM 7, WSR 1. W porwnaniu z 1900 r., kiedy wadze zaborcze wyraziy zgod na nadanie 71 doktoratw, a take zamiarami wszystkich trzech uczelni, lista bya skromna. Tylko 7 doktoratw UJ miao przy-pa uczonym polskim, a spord 16 doktoratw przewidzia-nych dla osb z zagranicy 10 otrzyma mieli uczeni z krajw tzw. demokracji ludowej. W przygotowaniach do jubileuszu wane miejsce zajy jubi-leuszowe wydawnictwa. Prace w tym wzgldzie trway bez maa dziewi lat, bowiem ju kocem 1955 r. prof. Henryk Barycz przedstawi projekty wydawnicze, w tym m.in. kilkutomow Hi-stori UJ , obejmujc lata 1364-1945, siedmiotomow histori zakadw uniwersyteckich, sownik biograficzny profesorw, wy-dawnictwa rdowe, monografi Kazimierza Wielkiego. Projekt ten zosta przyjty jako ramowy. Rektor zwrci si z apelem do wszystkich wydziaw o wasne inicjatywy wydawnicze, skiero-wa take podobny apel do oderwanych od uczelni wydziaw: Medycznego, Teologicznego i Rolniczego. Po licznych modyfika-cjach i uwzgldnieniu nowych koncepcji Senat Akademicki UJ przyj w padzierniku 1958 r. jubileuszowy plan wydawniczy, ktrego ostateczn wersj miaa przedoy specjalna komisja wydawnicza. Modyfikowany parokrotnie plan doczeka si mini-sterialnego zatwierdzenia dopiero w 1962 r., a ostatecznych rozstrzygni w roku nastpnym i obejmowa 47 pozycji wydaw-niczych. Do koca 1964 r. udao si ogosi ich niespena poo-w, kilka ukazao si w nastpnych latach, inne nie ukazay si w ogle. Wrd jubileuszowych publikacji znalazy si m.in. warto-ciowe studia Eugeniusza Rybki o Mikoaju Koperniku, Ludwika Ehrlicha o Pawle Wodkowicu czy Jadwigi Danni o tradycjach matematycznych na Uniwersytecie Krakowskim. Nie zdoano zrealizowa w caoci planowanej czterotomowej syntezy dziejw Uniwersytetu: na uroczystoci jubileuszowe zdono wyda zale-dwie jeden tom, obejmujcy lata 1364-1764, w roku nastpnym ukazaa si ju tylko cz pierwsza drugiego tomu, sigajca 1850 r. Nastpne tomy, mimo zabiegw wadz uczelni, nie zosta-y opracowane. Sporo interesujcych pozycji ukazao si poza se-ri jubileuszow m.in. Alma Mater w podziemiu pira Marii i Alfreda Zarbw czy wspomnienia prof. Jana Gwiazdomorskie-go z pobytu profesorw UJ w hitlerowskim obozie koncentracyj-nym w Sachsenhausen. Cenne wydawnictwa przygotoway uczelnie wywodzce si z wyczonych wydziaw uniwersytec-kich oraz Polska Akademia Nauk. Dziki inicjatywie Wydawnic-twa Literackiego ukazao si poszerzone wydanie ksiki Henryka Barycza Uniwersytet Jagielloski w yciu narodu polskiego ,a Krajowa Agencja Wydawnicza opublikowaa bogato ilustrowa-n ksik Jzefa Duyka i Stanisawa Salmonowicza Krakw i je-go Uniwersytet , wydan w kilku jzykach. Podejmowane od 1956 r. zabiegi o zgod i rodki na inwesty-cje, ktre wobec dotkliwego niedostatku bazy lokalowej warun-koway rozwj i dalsze funkcjonowanie uczelni, otwieray jak si susznie spodziewano na cae dziesiciolecia ogromn i bo-daj jedyn szans na sukces. W istocie, wadze pastwowe, kt-re uroczystociom 600-lecia pragny nada najwysz rang, zdecydoway si przekaza na ten cel znaczce rodki. Poczt-kiem 1957 r. wadze uczelni przedstawiy rzdowi wykaz najpil-niejszych potrzeb inwestycyjnych, uzyskujc stosunkowo rycho wstpne zapewnienia o przydziale rodkw na realizacj tych za-mierze. Po uzyskaniu pierwszych kredytw, w maju 1960 przy-stpiono do pierwszych prac budowlanych. Niezalenie od prowadzonego przez suby administracyjne i Senat UJ kom-pleksowego nadzoru prac inwestycyjnych, kady wznoszony gmach mia wyznaczonego z grona wykadowcw uczelni kie-rownika i seniora budowy. W grudniu 1961 r. Uniwersytet roz-pocz przejmowanie pierwszych obiektw. czny koszt jubileuszowych inwestycji wzrs z planowanych 238 mln do 337 mln zotych. Przyjto, i uroczystoci 600-lecia trwa bd cay rok akade-micki. Inauguracja obchodw nastpia 1 padziernika 1963 r. Tego dnia w uroczystym pochodzie wadze uczelni, przedstawicie-le spoecznoci akademickiej i gocie udali si z gmachu Colle-gium Maius ulicami Starego Miasta do Teatru im. Juliusza Sowackiego, gdzie odbya si uroczysta akademia. Obok przed-stawicieli rodowiska akademickiego z caej Polski uczestniczyli w tych uroczystociach m.in. premier Jzef Cyrankiewicz, mini-ster szkolnictwa wyszego Henryk Golaski, wadze miejskie z przewodniczcym Rady Narodowej Zbigniewem Skolickim oraz dygnitarze polityczni. W nastpnych dniach odbyy si uroczysto-ci inaugurujce nowy rok akademicki na Uniwersytecie Jagiel-loskim, Akademii Medycznej i w Wyszej Szkole Rolniczej z akcentami jubileuszowymi. Nastpne uroczystoci nawizyway do tradycji kolonii akademickich Alma Mater: w dniach 4-5 pa-dziernika odbyy si uroczystoci 375-lecia najstarszej kolonii, a jednoczenie najstarszej w Polsce szkoy redniej Liceum im. Bartomieja Nowodworskiego. Pocztkiem listopada odbyy si uroczystoci otwarcia nowego gmachu szkoy podstawowej ty-siclatki w podkrakowskiej Luborzycy, ktra przez kilka wiekw bya beneficjum Akademii Krakowskiej, a tamtejsza szkoa pozo-stawaa nawczas pod troskliw opiek Alma Mater. W cigu ca-ego roku jubileuszowego odbyway si liczne sesje naukowe i wystawy, dotyczce naukowego i kulturowego dziedzictwa kra-kowskiej Wszechnicy oraz jej perspektyw rozwoju. Centralne uroczystoci jubileuszowe, ktre odbyy si w ma-ju 1964 r., poprzedzia trzydniowa midzynarodowa sesja Dzie-je Uniwersytetu Krakowskiego na tle historii uniwersytetw w Europie. Miasto przybrao w tym czasie odwitny wygld. Do Krakowa zjechali gocie krajowi i zagraniczni. Zwaywszy na wczesne uwarunkowania polityczne reprezentacja 69 zagra-nicznych uniwersytetw z 26 krajw bya imponujca, cho za-brako goci z wielu znaczcych uczelni, nie dotaro te wielu goci krajowych. Centralne uroczystoci odbyy si w dniach 9-13 maja. Pierwszego dnia w sali Filharmonii Krakowskiej wszystkie trzy uczelnie jubileuszowe naday doktoraty honoris causa uczonym polskim i zagranicznym. Uroczysto zainaugurowaa prastara XIII-wieczna pie Gaude Mater Polonia . Po uroczystym obiedzie wydanym przez wadze miasta Krakowa w Paacu Wielopol-Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 105

19 marca 2005 r. podczas uroczystoci upamit-niajcych 60. rocznic otwarcia nowego roku akademickiego w wyzwolonym spod okupacji hitlerowskiej Krakowie do grona czonkw Klu-bu Absolwenta UJ przyjci zostali: prof. Jzef Wolski, prof. Danuta Michaowska, prof. Tadeusz Ulewicz i mgr Stanisaw Szuro. Byli oni zwiza-ni z dziaalnoci tajnych kompletw uniwersy-teckich. Profesor Danuta Michaowska, studentka polo-nistyki tajnych kompletw UJ i aktorka pod-ziemnego Teatru Rapsodycznego, z czasem wybitna aktorka i pedagog krakowskiej PWST, z rk rektora Franciszka Ziejki i rektora-elekta Karola Musioa otrzymaa w dniu 19 marca 2005 r. dyplom czonka Klubu Absolwenta UJ i medal pamitkowy. Uroczysto zoenia kwiatw przy tablicy upa-mitniajcej Sonderaktion Krakau, w dniu 19 marca 2005 r., przez rektora UJ prof. Fran-ciszka Ziejk i prof. Jzefa Wolskiego. Prof. Jzef Wolski jest jedynym ju dzi yjcym wykadow-c UJ, ktry w 1939 r. wywieziony zosta do obozu Sachsenhausen. Alma Mater Jagellonica

106 skich, wieczorem w Filharmonii odby si koncert polskiej mu-zyki dawnej, w Starej Synagodze Danuta Michaowska w spek-taklu jednego aktora prezentowaa Pie nad pieniami , a na dzie-dzicu wawelskim wystawiono Odpraw posw greckich .Nastpnego dnia gwne uroczystoci odbyy si na Wawe-lu, z udziaem krajowych i zagranicznych delegacji, studentw i goci indywidualnych. Rozpoczto je pieni Gaude Mater Po-lonia w wykonaniu Krakowskiego Towarzystwa piewaczego Echo. Przy dwikach dzwonu Zygmunta rektorzy i senaty oraz studenci jubileuszowych uczelni zoyli wiece na nagrob-kach Kazimierza Wielkiego, krlowej Jadwigi i Wadysawa Ja-giey w katedrze wawelskiej. Podczas tej podniosej ceremonii chr Filharmonii Krakowskiej odpiewa Bogurodzic . Z Wawe-lu uroczysty pochd ceremonialny z udziaem przedstawicieli kilkudziesiciu uniwersytetw dotar ul. Grodzk do Rynku Gwnego. Tu zespoy Filharmonii Krakowskiej wykonay spe-cjaln kantat jubileuszow, skomponowan przez Grayn Ba-cewicz. Wieczorem odbyy si w miecie liczne imprezy kulturalne z udziaem goci jubileuszowych i rodowiska akademickiego. Tego dnia w sali Filharmonii Krakowskiej, podczas koncertu muzyki wspczesnej, odbyo si prawykonanie napisanego spe-cjalnie na jubileusz utworu Krzysztofa Pendereckiego Cantata in honorem Almae Matris Universitatis Iagellonicae , a wykonanej przez chr i orkiestr Filharmonii Narodowej. Tego wieczoru za-inaugurowano Dni Krakowa oraz juwenalia, ktre zapocztko-wa barwny historyczny korowd Od Kazimierza Wielkiego do Kazimierza Lepszego. Wieczorne uroczystoci zakoczy raut wydany przez wadze miejskie w salach Muzeum Narodowego w Sukiennicach, z udziaem premiera Cyrankiewicza, przedsta-wicieli UJ i uczonych polskich oraz zagranicznych. Nastpnego dnia powtrzono raut, na ktry zaprosi goci premier. 12 maja, w gwnym dniu uroczystoci, odbya si centralna akademia w hali Wisy, nie licujcej wprawdzie z tak podniosymi uro-czystociami, ale mieszczcej ponad 2 tys. osb. Uczestniczyli w niej obok organizatorw i rodowisk akademickich z kraju i zagranicy, przedstawiciele najwyszych wadz pastwowych i partyjnych, z Jzefem Cyrankiewiczem i Wadysawem Go-muk na czele. Gocie mieli tego dnia zwiedzi nowo wzniesio-ne obiekty, a wieczorem wzi udzia w uroczystym spotkaniu w Teatrze im. Juliusza Sowackiego, podczas ktrego skadano adresy okolicznociowe, wydawnictwa i dary. W obchodach masowo uczestniczyli krakowianie i przyjezd-ni, z kraju i zza granicy, w tym liczni absolwenci. O jubileuszu i Uniwersytecie pisaa szeroko prasa, take zagraniczna. W uroczystociach jubileuszowych, wskutek jednoznaczne-go w tym wzgldzie stanowiska wadz pastwowych i partyj-nych, nie uczestniczyli przedstawiciele Kocioa katolickiego nie zostali zaproszeni zarwno hierarchia, jak te wykadowcy dawnego Wydziau Teologicznego. Bya to instytucja organicz-nie zwizana z Uniwersytetem od pocztku jego istnienia a po rok 1954. wczesny arcybiskup metropolita krakowski ks. Ka-rol Wojtya by nie tylko absolwentem Uniwersytetu, w tej uczelni na Wydziale Teologicznym zdobywa jako jego pracow-nik kolejne stopnie naukowe. T bolesn kwesti poruszy arcybiskup Karol Wojtya w ka-zaniu wygoszonym w dniu 10 maja w kociele akademickim w. Anny, podczas mszy odprawionej w intencji Alma Mater i jej wychowankw, stwierdzajc m.in.: () Mwi rwnie z tego tytuu, e jestem nastpc Zbi-gniewa Olenickiego i wielu biskupw krakowskich, ktrzy by-li wielkimi kanclerzami UJ, rwnie dlatego, e jestem ostatnim Tradycja i tosamo

Rektor Franciszek Ziejka z gru-p stypendystw, ktrym przy-znano stypendia z Funduszu Krlowej Jadwigi. Utworzony w 2000 r. Fundusz pozwoli ju w czterech pierwszych latach zaprosi do Krakowa ponad 450 stypendystw uczonych z 17 krajw Europy rodkowej i Wschodniej, celem prowadze-nia tu bada naukowych. Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 107

W rankingu polskich uczelni, przeprowadzonym wiosn 2000 r. przez miesicznik edukacyjny Perspektywy oraz Fundacj Eduka-cyjn Perspektywy, Uniwersytet Jagielloski uznany zosta za naj-lepsz uczelni w Polsce. Najwysze oceny uzyska take wrd uczelni ksztaccych na kierunkach humanistycznych oraz w zakre-sie prawa. W innych rankingach, przeprowadzonych m.in. przez re-dakcj Polityki i Wprost, uchodzcych za mniej reprezentatywne, Uniwersytet Jagielloski znajduje si w cisej czowce, a niektre jego wydziay na pierwszym miejscu. Sala obrad Rady Miasta Kra-kowa, prezydent Jacek Maj-chrowski i rektor Franciszek Ziejka wraz z pierwszymi sty-pendystami stypendium im. J-zefa Dietla, Olg Yuzlenko i Gborem Csnyim, przyzna-wanym od 2004 r. wsplnie przez rektora UJ i prezydenta Miasta Krakowa. Chwila pena emocji. Czy zostali przyjci na studia w najstarszym i najbardziej prestiowym polskim Uniwersytecie? Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 108

W uroczystociach pogrzebowych Ojca witego Jana Pawa II uczestniczya oficjalna delegacja 19 rektorw uczel-ni pastwowych, reprezentujcych Konferencj Rektorw Akademickich Szk Polskich, z przewodniczcym KRASP rektorem Uniwersytetu Jagielloskiego, prof. Franciszkiem Ziejk na czele (na zdjciu pierwszy od lewej). Uroczystoci pogrzebowe Jana Pawa II na Placu witego Piotra byy bezprecedensowym w dziejach wiata wyrazem hodu, zoonego najwyszemu, niekwestionowanemu autorytetowi moralnemu nie tylko czasw wspczesnych. Wieczne Miasto z trudem miecio w tych dniach kilka milionw pielgrzymw. Alma Mater Jagellonica

109 czowiekiem, ktry na Wydziale Teologicznym UJ w Krakowie zosta habilitowany w grudniu 1953 r. (), mwi w imieniu tych wszystkich, ktrych w uroczystociach jubileuszowych po-minito () nie moemy pogodzi si z myl, e ta, ktr na-zywamy Alma Mater, moga nas odepchn. Bylimy jej wiernymi dziemi (). 33 Koci krakowski szersze uroczystoci jubileuszowe, cho z koniecznoci bez szerszego rozgosu, zorganizowa jesieni 1964 r., gdy przypada rocznica potwierdzenia Kazimierzowskiej fundacji przez papiea Urbana. 5 wrzenia w katedrze wawel-skiej, miejscu wiecznego spoczynku fundatorw Uniwersytetu, odbyo si sympozjum, ktrego otwarcia dokona apb Karol Wojtya, a referaty wygosili bp prof. Piotr Kawa z Lublina i prof. Adam Vetulani. W uroczystociach uczestniczyo prawie 40 biskupw polskich z prymasem kard. Stefanem Wyszyskim na czele, przedstawiciele KUL i ATK, seminariw duchownych, profesorowie UJ i dawnego Wydziau Teologicznego. Po modlit-wach w intencji fundatorw Uniwersytetu uczestnicy obcho-dw jubileuszowych udali si do kolegiaty akademickiej w. Anny, gdzie kontynuowano uroczystoci, zakoczone msz i odpiewaniem Te Deum przy grobie w. Jana Kantego. Jubileusz 600-lecia Wszechnicy Jagielloskiej, mimo licz-nych ogranicze, narzuconych uczelni przez wadze pastwowe schematw i decyzji, mimo wreszcie pewnych niedocigni or-ganizacyjnych, by wielkim witem nauki polskiej, zyska nie tylko w rodowiskach akademickich ogromny rozgos, same za obchody przysporzyy uczelni popularnoci i prestiu w wiecie, co w warunkach pewnej izolacji, zwaszcza wobec Zachodu, miao trudne do przecenienia znaczenie. Nastpny jubileusz przygotowywaa Alma Mater ju w in-nych warunkach. Obchody 600-lecia refundacji uczelni, przy-padajce w 2000 r., byy pierwszymi w warunkach penej suwerennoci pastwa, ale take przywrconej Uniwersytetowi autonomii. Miao to niemay wpyw na charakter tego niezwy-kego wita, jego rozmach i podejmowane ze znacznym wyprze-dzeniem dziaania strategiczne. Trzy lata przed wielkim jubileuszem Uniwersytetu obchodzi swoje 600-lecie podniesiony w 1981 r. do rangi Akademii Wy-dzia Teologiczny. Nie byo ju politycznych naciskw ani tak-tycznych przeciwwskaza, Uniwersytet uczestniczy oficjalnie w uroczystociach jubileuszowych fakultetu teologicznego. W styczniu 1997 r. odbya si dwudniowa sesja naukowa, zorga-nizowana w 600-lecie krakowskiego fakultetu teologicznego, a w kwietniu konferencja rektorw uczelni katolickich Euro-py. Centralne i niezwyke w swoim wyrazie i randze uroczysto-ci jubileuszowe odbyy si w czerwcu. Wzi w nich udzia papie Jan Pawe II kiedy student krakowskiej polonistyki, absolwent Wydziau Teologii i wykadowca na tym Wydziale, ktry podczas uroczystej mszy na krakowskich Boniach doko-na w obecnoci bez maa dwumilionowej rzeszy ludzi kanoniza-cji krlowej Jadwigi, zaoycielki Wydziau Teologicznego i odnowicielki Wszechnicy. Tego samego dnia, 8 czerwca, Jan Pawe II spotka si w uniwersyteckiej kolegiacie w. Anny z se-natami obu uczelni Uniwersytetu Jagielloskiego i Papieskiej Akademii Teologicznej, rektorami wszystkich polskich uczelni akademickich oraz przedstawicielami rodowisk kultury. Byo to bezprecedensowe wydarzenie w dziejach nauki polskiej. Po tym spotkaniu Jan Pawe II odwiedzi Collegium Maius, na dziedzi-cu ktrego, powitany przez wadze UJ, wysucha koncertu, a take nawiedzi kaplic w. Jana Kantego. Uroczystoci jubileuszowe 600-lecia Odnowienia Uniwersy-tetu Jagielloskiego zorganizowane zostay z niespotykanym do-td rozmachem i odbiy si szerokim echem w wiecie. Zgodnie z uchwa Senatu UJ trway one dwa lata od 12 maja 1999 r. do 12 maja 2001 r. aden z dotychczasowych jubileuszy krakowskiej Wszechni-cy nie przynis tak wymiernych efektw, jak wanie ten, aden te nie odbi si tak szerokim echem w wiecie. W skad komi-tetu honorowego obchodw jubileuszu weszli przedstawiciele najwyszych wadz pastwowych i kocielnych z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, premierem, prymasem Polski na cze-le, przedstawiciele wadz miejskich Krakowa, a take wybitne osobistoci ze wiata kultury i nauki. W dniu 9 maja 1997 r. sto-sown uchwa patronat nad Jubileuszem 600-lecia Odnowie-nia Uniwersytetu Jagielloskiego obj Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Parlament, uznajc Alma Mater za dobro caego Na-rodu, popar te inicjatyw budowy nowego Kampusu UJ oraz innych inwestycji strategicznych. Dnia 12 maja 1997 r. sto-sownie do uchway Senatu UJ zainaugurowano oficjalnie ob-chody wielkiego jubileuszu. Po uroczystej mszy w. odprawionej przez kardynaa Franciszka Macharskiego w katedrze wawelskiej i zoeniu przez wadze uczelni wiecw na grobach fundatorw Uniwersytetu, orszak ceremonialny, skadajcy si z wadz rek-torskich, dziekanw, przedstawicieli profesorw wszystkich wy-dziaw, goci z zaprzyjanionych uczelni, take zza granicy, wadz pastwowych i samorzdowych przeszed Plantami z ka-tedry do Collegium Novum. W wieo odnowionej auli, po oficjalnych przemwieniach rektora Aleksandra Koja i przedstawicieli najwyszych wadz pastwowych, wrczone zo-stay prestiowe nagrody uniwersyteckie Laury Jagielloskie, a nastpnie prof. Jerzy Wyrozumski wygosi wykad Uniwersy-tet krakowski przed jagielloskim odnowieniem. Niezwykle uroczysty charakter miaa inauguracja w dniu 1 padziernika 1999 r. nowego roku akademickiego poprzedzona uroczyst msz w. w kolegiacie w. Anny, podczas ktrej kazanie wygosi nuncjusz apostolski w Polsce, arcybiskup Jzef Kowalczyk. Uro-czystoci inauguracyjne odbyy si w auli Collegium Novum. Podczas nich ustpujcy rektor prof. Aleksander Koj przekaza insygnia wadzy rektorskiej nowo wybranemu rektorowi prof. Franciszkowi Ziejce. Wrd wielu imprez jubileuszowych, do szczeglnie wanych naleay dwie wielkie wystawy: Uniwersytet Jagielloski w doku-mentach (XIV-XX wiek), obrazujca cenne eksponaty zwizane z dziaalnoci uczelni w jej szeciowiekowych dziejach, zorgani-zowana przez Archiwum UJ w salach Midzynarodowego Cen-trum Kultury w Krakowie (3 kwietnia 2000 r.), oraz eksponowana w Collegium Maius wystawa Skarby Uniwersytetu Jagielloskie-go, na ktrej w historycznych, piknie odnowionych wntrzach najstarszego gmachu Wszechnicy, zgromadzone zostay cenne, nierzadko unikatowe w skali wiatowej zabytki ze zbiorw uniwer-syteckich (11 maja 2000 r.). Ekspozycji towarzyszy bogato ilu-strowany album Skarby Uniwersytetu Jagielloskiego . Tego samego dnia uruchomiony zosta efektowny system iluminacji dziedzica i elewacji zewntrznych Collegium Maius. Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

110 W dniach 11-13 maja odby si I Nadzwyczajny Zjazd Dziennikarzy Absolwentw UJ, podczas ktrego uczestnicy, przybyli z caego kraju i zza granicy, podjli decyzj o powoaniu Stowarzyszenia Dziennikarzy Absolwentw UJ, ktrego celem jest szeroka popularyzacja macierzystej uczelni, jej dorobku, po-tencjau i potrzeb. 12 maja, w dniu wita Uniwersytetu, podczas uroczystego posiedzenia Senatu Akademickiego UJ dokonano nadania dok-toratw honoris causa 7 wybitnym przedstawicielom wiata kul-tury i sztuki (w okresie jubileuszu nadano ich cznie 23), za w godzinach popoudniowych w katedrze wawelskiej, podczas uroczystej sesji Rady Miasta Krakowa, z rk przewodniczcego Rady Miasta Krakowa, Stanisawa Handzlika, i prezydenta mia-sta, Andrzeja Goasia, Zote Medale Cracoviae Merenti w imieniu biskupstwa krakowskiego przyj kard. Franciszek Ma-charski, a Uniwersytetu Jagielloskiego rektor Franciszek Ziejka. Wczeniej Rada Miasta Zoty Medal Cracoviae Merenti swoje najwysze odznaczenie nadaa tylko Ojcu witemu Ja-nowi Pawowi II. Wieczorem na dziedzicu Collegium Maius odby si plene-rowy spektakl przygotowany wsplnie z krakowsk Pastwow Wysz Szko Teatraln Odprawa posw greckich , w reyserii Tadeusza Malaka. Spektakl z udziaem wybitnych artystw scen polskich (m.in. Jan Frycz, Halina Gryglaszewska, Teresa Budzisz--Krzyanowska, Krzysztof Globisz) powtrzono 14 maja. Na kra-kowskim Rynku, w dniu 13 maja, odbyo si wielkie plenerowe widowisko Vivat Academia , przedstawiajce w trzynastu obra-zach wielkie wydarzenia z historii Uniwersytetu. Widowisko w reyserii Jerzego Zonia, w wykonaniu artystw Teatru KTO, Chru Akademickiego UJ oraz zespow Nowa Huta i Kra-kowiacy, odbyo si z udziaem wielotysicznych tumw i byo te-go samego wieczora w caoci retransmitowane przez II Program Telewizji Polskiej. W lipcu odby si cykl koncertw muzyki dawnej Europa bez granic muzyka bez granic . Na kilka dni przed centraln uroczy-stoci jubileuszow, odby si na dziedzicu Collegium Maius niezwyky w swej urodzie, klimacie i rozmachu koncert Absolwen-ci swojej Almae Matri . Koncert prowadzili Marek Pacua i Broni-saw Maj, a wystpili m.in. Ola Maurer, Anna Szaapak, Dorota lzak, Leszek Dugosz z Piwnicy pod Baranami, Maria Wier-nikowska, Andrzej Sikorowski oraz Romana Agnel z Baletem Dworskim Ardente Sole. Danuta Michaowska wygosia Ma-gnificat Karola Wojtyy, swoje wiersze recytowali m.in. Julian Kornhauser, Stanisaw Stabro i Leszek A. Moczulski. Centralna uroczysto jubileuszowa odbya si w niedziel 1 padziernika 2000 r. W ceremonialnym pochodzie akademic-kim spod gmachu Collegium Maius wyruszyo do bazyliki Mariackiej ponad 1 200 osb, m.in. ponad 80 rektorw i przed-stawicieli uniwersytetw zagranicznych z caego wiata, 94 rek-torw uczelni polskich, a wrd goci przedstawiciele najwyszych wadz z marszakiem Sejmu Maciejem Payskim, premierem Jerzym Buzkiem oraz znanymi osobistociami ze wiata kultury i nauki m.in. Andrzejem Wajd i Krzysztofem Pendereckim. Uroczyst msz w. dzikczynn w intencji Uni-wersytetu koncelebrowali: prymas Polski kard. Jzef Glemp, me-tropolita krakowski kard. Franciszek Macharski oraz nuncjusz apostolski arcybiskup Jzef Kowalczyk, ktry przekaza zebra-nym przesanie Jana Pawa II. Po uroczystociach w bazylice Mariackiej, transmitowanych w caoci przez Telewizj Polsk, uczestnicy uroczystoci przeszli w pochodzie ceremonialnym do gmachu Filharmonii, gdzie odbya si oficjalna cz uroczysto-ci jubileuszowych z udziaem prezydenta Rzeczypospolitej Aleksandra Kwaniewskiego, premiera Jzefa Buzka, przedsta-wicieli hierarchii kocielnej z prymasem Polski na czele, parla-mentarzystw, ambasadorw, ministrw, przedstawicieli rodowisk kultury i szerokiego przedstawicielstwa wszystkich publicznych wyszych szk w Polsce. Okolicznociowy wykad Idea uniwersytetu wygosi prof. Bronisaw Geremek. Premier Jerzy Buzek zapewni Uniwersytet, i rzd w najbliszym czasie skieruje do sejmu projekt ustawy o wieloletnim finansowaniu przez pastwo rozbudowy Uniwersytetu Jagielloskiego i budo-wy III Kampusu w cigu dziesiciu lat. Rzd sowa dotrzyma. Wieczorem w Teatrze im. Juliusza Sowackiego odby si uroczysty koncert, na ktry zoy si spektakl taneczno-panto-mimiczny Legenda o krlowej Jadwidze wg tekstu Lucjana Rydla, w wykonaniu Baletu Dworskiego Ardente Sole, w insceniza-cji Romany Agnel, oraz II Symfonia Kopernikaska Henryka Mi-koaja Greckiego. Rektor przyjmowa podczas tej uroczystoci dyplomy i listy gratulacyjne z okazji jubileuszu od instytucji i osb z caego wiata. Na trzy tygodnie przed centralnymi jubileuszowymi uroczy-stociami, we wrzeniu 2000 r. udaa si z pielgrzymk do Rzymu czterystuosobowa grupa przedstawicieli spoecznoci akademickiej UJ, z rektorem Franciszkiem Ziejk i jego maon-k Mari Ziejkow na czele. Podczas specjalnej audiencji w au-li Pawa VI, w dniu 11 wrzenia, rektor UJ wrczy Ojcu witemu wydawnictwa i inne pamitki zwizane z jubileuszem Alma Mater Jana Pawa II. Papie udzieli zebranym i swojej uczelni bogosawiestwa. To wracanie myl wstecz stwierdzi Ojciec wity Jan Pawe II podczas audiencji jest tym bardziej uzasadnione, e wci yjemy atmosfer 600-lecia jagielloskiej fundacji i odno-wienia Krakowskiej Alma Mater. () Wydaje si, e jest to chwila sposobna, aeby na przeomie tysiclecia zastanowi si, jaka jest rola i jakie s zadania tej uczelni, ktra zawsze nadawa-a ton rozwojowi polskiej nauki i polskiej kultury (). Wszechnica krakowska zawsze bya rodowiskiem, w ktrym szerokie otwarcie na wiat harmonizowao z gbokim poczu-ciem narodowej tosamoci. Tutaj zawsze ywa bya wiado-mo, e Ojczyzna to jest dziedzictwo, ktre nie tylko obejmuje pewien zasb dbr materialnych na okrelonym terytorium, ale nade wszystko jest jedynym w swoim rodzaju skarbcem warto-ci i treci duchowych, czyli tego wszystkiego, co skada si na kultur narodu. Kolejne pokolenia mistrzw, profesorw i stu-dentw Uniwersytetu strzegy tego skarbca i wsptworzyy go, nawet za cen wielkich ofiar () wydaje si, i dzi, kiedy ob-serwujemy budzcy nadziej, ale nie wolny od zagroe proces jednoczenia si narodw Europy, Uniwersytet Jagielloski ze szczegln gorliwoci winien podj t tradycj. 35 Uczestnicy pielgrzymki mieli mono obejrzenia prezento-wanej w Instytucie Kultury Polskiej w Rzymie, a otwartej 5 wrzenia, wystawy fotograficznej artysty-fotografika Konrada Pollescha Alma Mater Jagellonica , obejmujcej dzieje i czasy wspczesnej krakowskiej Wszechnicy. Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 111

Paac Larischa od 1996 r. jest wasnoci Uniwersytetu Jagielloskiego. Gruntownie odnowiony w latach 1996--1999 suy dzi Wydziaowi Prawa i Administracji. Zwyczaj organizowania w Uniwersytecie Jagielloskim w dniu 26 lipca kadego roku tzw. niada rektorskich odrodzi si zaledwie przed kilku laty, ale od pocztku cieszy si du popularnoci. Majwka uniwersytecka na Bielanach, nieopodal Ob-serwatorium Astronomicznego UJ (2004 r.). Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 112

Senat Uniwersytetu Jagielloskiego (kadencja 2002-2005) w zabytkowym dworze w Modlnicy. Alma Mater Jagellonica

113 W okresie jubileuszu zorganizowano w Uniwersytecie Jagiel-loskim liczne konferencje naukowe i spotkania, w wikszoci o charakterze europejskim bd zgoa wiatowym, przygotowy-wane przez instytuty lub inne jednostki organizacyjne uczelni. Odbyy si take oglnouniwersyteckie konferencje o charakte-rze naukowym i strategicznym, ktrych znaczenie trudno byo-by przeceni. W czerwcu 2000 r. odby si 58. Zjazd Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce. Doroczny zjazd tej zasuonej dla kultu-ry polskiej placwki naukowej zorganizowano po raz pierwszy nie na emigracji, ale w kraju, w Uniwersytecie Jagielloskim, ktrego profesorowie woyli kiedy niemay wkad w powstanie Instytutu. Plenarnej sesji Wkad emigracji do kultury polskiej w la-tach 1945-1989 przewodniczy wicedyrektor Instytutu, prof. Zbigniew Brzeziski. Midzynarodowa konferencja Image of the World: Scien-ce, Humanities, Art odbya si w dniach 29-30 wrzenia 2000 r. Wybitni uczeni i przedstawiciele kultury z caego wiata wiedli naukowe dysputy m.in. o moliwociach wyjcia z izolacji nauk empirycznych, humanistycznych i sztuki. W dniach 29-30 wrzenia odbyo si zgromadzenie plenar-ne Konferencji Akademickich Szk Polskich, poprzedzone ze-braniem Prezydium KRASP , podczas ktrego przyjto dokument zwany Kart Krakowsk , dotyczcy zasad funkcjono-wania i rozwoju instytucji akademickich. Podpisane te zostao porozumienie pomidzy KRASP a resortem edukacji dotyczce nowej formuy egzaminw maturalnych, warunkujcych przyj-cie na studia bez egzaminw wstpnych. Take w ostatnich dniach wrzenia obradowali na Uniwer-sytecie Jagielloskim rektorzy i prezydenci uczelni nalecych do Grupy Utrechckiej, a w dniach 15-17 padziernika 2000 r. odbyo si spotkanie ministrw edukacji i szkolnictwa wyszego Rady Europy z udziaem delegacji z 46 krajw. Wana rola w in-tegrowaniu europejskiego dziedzictwa naukowego i kulturowe-go u progu wejcia Polski w struktury Unii Europejskiej przypada obradujcej w dniach 23-24 padziernika 2000 r. kon-ferencji Alcala Group (w tej konferencji, pod auspicjami Rady Europy, uczestniczyli przedstawiciele 18 starych uczelni euro-pejskich, a wrd nich, obok krakowskiego, dwa uniwersytety dawnej Rzeczypospolitej wileski i lwowski) oraz Konferencji Stowarzyszenia Rektorw Uniwersytetw Europejskich (CRE), obradujcej w Krakowie w dniach 26-27 padziernika 2000 r. na temat transformacji systemw edukacyjnych. Stowarzyszenie zrzesza 53 najwaniejsze uniwersytety z 41 krajw europejskich. W krakowskiej konferencji, zorganizowanej po raz pierwszy w krajach Europy rodkowej, uczestniczyo 250 przedstawicie-li Stowarzyszenia oraz specjalnie zaproszonych 25 rektorw z Europy Wschodniej. W okresie jubileuszu, obok wspomnianego Zjazdu Dzienni-karzy Absolwentw UJ odbyy si liczne zjazdy wydziaowe bd poszczeglnych kierunkw, a w okresie centralnych uro-czystoci odby si oglnouczelniany zjazd absolwentw. Uroczystoci zakoczenia Jubileuszu 600-lecia Odnowienia UJ (12 maja 2001 r.) odbyy si podobnie jak w przypadku ich inauguracji w krlewskiej katedrze na Wawelu, po czym po-chd akademicki z udziaem zaproszonych goci przeszed z Wa-welu do auli Collegium Novum. W uroczystociach zamknicia jubileuszu uczestniczyli przed-stawiciele wadz pastwowych z wicepremierem Januszem Stein-hofferem i ministrem edukacji narodowej na czele, wadz wojewdzkich i miejskich, przewodniczcy Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich prof. Jerzy Wonicki, rektorzy kra-kowskich uczelni oraz 23 rektorw najstarszych europejskich uni-wersytetw skupionych w Grupie Coimbra. Rektor Franciszek Ziejka w okolicznociowym przemwie-niu dokona podsumowania jubileuszowych obchodw, a na-stpnie wrczy prof. Stanisawowi Waltosiowi, dyrektorowi Muzeum UJ Collegium Maius, medal Merentibus, przyznany mu przez Senat Akademicki UJ, oraz srebrne i brzowe medale 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagielloskiego osobom i instytucjom szczeglnie zasuonym w organizacji, promocji i sfinansowaniu obchodw jubileuszowych. Imponujcy jest dorobek naukowy i popularnonaukowy, to-warzyszcy jubileuszowi, a powicony krakowskiej Wszechni-cy. Na kilka lat przed uroczystociami 600-lecia zesp redakcyjny pod kierunkiem prof. Jerzego Wyrozumskiego pod-j dzieo monumentalne przygotowanie serii Zotych Ksig

z dziejami fakultetw i wizerunkami luminarzy wybitnych uczonych poszczeglnych wydziaw uniwersyteckich: Prawa i Administracji, Filozoficznego, Historycznego, Filologicznego, Matematyki i Fizyki, Biologii i Nauk o Ziemi, Chemii, Lekar-skiego i Farmaceutycznego. Odrbne Zote Ksigi , ale w ramach tej samej serii, przygotoway wywodzce si z Uniwersytetu Ja-gielloskiego Papieska Akademia Teologiczna i Akademia Rolnicza. Wrd jubileuszowych publikacji, wydanych staraniem Uniwersytetu, szczegln popularno zdobyy: Dzieje Uniwer-sytetu Jagielloskiego , pira Krzysztofa Stopki, Andrzeja Kazi-mierza Banacha i Juliana Dybca, Skarby Uniwersytetu Jagielloskiego pod red. Marcina Fabiaskiego (obie take w wersji angielskojzycznej), Najstarsze przywileje Uniwersytetu Krakowskiego w opracowaniu Boeny Wyrozumskiej, Architek-tura redniowiecznych kolegiw i burs Uniwersytetu Krakowskiego

pira Andrzeja Wodka. Polska Akademia Umiejtnoci ofiarowaa Uniwersytetowi wydan swoim nakadem ksik Juliana Dybca Uniwersytet Ja-gielloski 1918-1939 oraz Ksig promocji Wydziau Sztuk Uniwer-sytetu Krakowskiego z XV wieku . Darem Towarzystwa Mionikw Historii i Zabytkw Krakowa bya ksika Urszuli Perkowskiej Jubileusze Uniwersytetu Jagielloskiego , Wydawnictwa Jagiellonia Poczet rektorw Uniwersytetu Jagielloskiego pira Zdzisawa Pietrzyka, Wydawnictwa Promocja z Bydgoszczy

Alma Mater Jagellonica Stanisawa Dziedzica, wydana take w j-zyku angielskim. Wydawnictwo Fogra dedykowao Uniwersy-tetowi wielotomow Wielk Histori Polski .Niezwykym akcentem uroczystoci jubileuszowych byy za-pocztkowane wwczas, a kontynuowane dotd fundusze sty-pendialne, ktre w okresie jubileuszowym utworzy Senat dziki hojnoci darczycw z kraju i z zagranicy. Fundusz Krlowej Jadwigi utworzony zosta celem wspiera-nia pracownikw naukowych i doktorantw pochodzcych z krajw Europy rodkowej i Wschodniej, podejmujcych w Krakowie projekty badawcze; fundusz stypendialny im. Sta-nisawa Estreichera powsta ze rodkw przekazywanych przez Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

114 Fundacj Kulturaln Pruszyskich z Ksistwa Liechtenstein dla wyrniajcych si studentw i doktorantw UJ; rwnie fundusz stypendialny im. Adama Krzyanowskiego utworzony zosta ze rodkw ofiarowywanych systematycznie Uniwersytetowi Jagiel-loskiemu przez Fundacj Kulturaln na stypendia dla nauczycie-li akademickich UJ, wykazujcych si szczeglnymi osigniciami w pracy naukowej i dydaktycznej; fundusz stypendialny im. Stani-sawa Pigonia, tworzony ze rodkw wpacanych przez ofiarodaw-cw, przeznaczony jest na stypendia dla niezamonych studentw pochodzcych ze wsi i maych miasteczek. Mog je otrzymywa studenci wszystkich uczelni publicznych i niepublicznych. Dysponentem tych funduszy jest rektor Uniwersytetu Jagiel-loskiego, ktry zarzdza nimi przy udziale Rad Funduszy. Trwa wartoci, nie posiadajc odpowiednika w dotych-czasowych, szeciowiekowych dziejach krakowskiej Wszechnicy, s nade wszystko wielkie inwestycje, pozwalajce uczelni nie tyl-ko na radykaln popraw warunkw dziaalnoci, zastosowanie najnowszych technologii i wymogw nowoczesnego ksztacenia, ale take znaczne zwikszenie iloci osb przyjmowanych na stu-dia. Dysponujc znakomicie wykwalifikowan kadr naukowo--dydaktyczn i w zwizku z tym niemaymi moliwociami zwikszenia iloci studentw, musia to Uniwersytet uzaleni od znacznego zwikszenia bazy dydaktycznej poprzez budow no-wych obiektw lub podnajem lokali prywatnych bd komunal-nych. Jubileusz mia suy tak pojtemu rozwojowi uczelni. Mylano o tym ze znacznym wyprzedzeniem, ale do urzeczy-wistnienia tych zabiegw doszo w ramach wielkich, na szerok skal zakrojonych jubileuszowych inwestycji. Zaczto na pi lat przed rokiem jubileuszowym, w 1995 r., kiedy wmurowano w dniu 12 maja kamie wgielny pod nowe skrzydo Biblioteki Jagielloskiej, warunkujce prawidowe funkcjonowanie naj-cenniejszej polskiej Ksinicy. Otwarcie nowego skrzyda o po-wierzchni uytkowej 15 400 m 2 , dziki ktrej powierzchnia uytkowa biblioteki ulega podwojeniu, nastpio 1 padzierni-ka 2001 r., a wic w kilka miesicy po ostatnich uroczystociach jubileuszowych. rodki na rozbudow Biblioteki Jagielloskiej pochodziy z budetu resortu edukacji. W zwizku z nadchodzcym jubileuszem, w obliczu ogrom-nych potrzeb lokalowych, powrcono po dwudziestu latach do koncepcji budowy wasnego kampusu uniwersyteckiego. Gmi-na miasta Krakowa zarezerwowaa w planie przestrzennym roz-lege tereny na obszarze osiedla Pychowice, w linii prostej w odlegoci okoo 4 km od centrum Krakowa. W 1994 r. uczel-nia z wasnych rodkw przystpia do wykupu gruntw z rk prywatnych wacicieli, o cznej powierzchni 58 ha. W kilka lat pniej, w czerwcu 1999 r., oddany zosta do uytku pierwszy gmach Centrum Bada Przyrodniczych i Aparatury Naukowej. Od tamtych lat rozlegy teren przeznaczony pod budow Kam-pusu jest placem najwikszej inwestycji w dziejach Uniwersyte-tu, ktra dziki ustawie sejmowej z dnia 30 kwietnia 2001 r. stosownie do deklaracji premiera Jerzego Buzka, z inicjatywy Rady Ministrw zakada wsparcie w okresie 10 lat na czn kwot 600 mln z z budetu pastwa budowy Kampusu 600-le-cia Odnowienia Uniwersytetu Jagielloskiego, w ktrym studio-wa bdzie cznie ok. 15 tys. studentw nauk cisych i przyrodniczych, zarzdzania i komunikacji spoecznej, geogra-fii i gospodarki przestrzennej. Nie zapomniano podczas tych jubileuszowych przedsiwzi o najstarszych, historycznych gmachach Uniwersytetu. Odno-wiono gruntownie gmach Collegium Maius, pamitajcy czasy refundacji uczelni sprzed szeciu wiekw, nadajc mu poszerzo-ne funkcje muzealne, odrestaurowano te i oddano do uytku podziemia dawnej kamienicy Pcherzw, zakupionej dla Uni-wersytetu przez Wadysawa Jagie za rodki pozostawione na ten cel przez w. Jadwig. Odnowiono gmach Collegium No-vum, a kilka lat wczeniej Collegium Iuridicum i Paac Larischa. Pracami restauratorskimi objto Collegium Novodvorscianum, a take Kolegium Kotaja, Kolegium Olszewskiego, kilka kli-nik uniwersyteckich przy ul. Kopernika, podjto te prace remontowo-konserwatorskie w Kolegium Witkowskiego. Pro-wadzone s one przy pomocy Spoecznego Komitetu Odnowy Zabytkw Krakowa, ktry od kilku lat przekazuje znaczce rod-ki z Narodowego Funduszu Odnowy Zabytkw Krakowa. Jeli atmosfera Krakowa sprzyja od lat wszelkim jubileuszom, ktre pod Wawelem udaj si jak nigdzie, to trzeba przyzna, e zazwyczaj su one dobrze miastu i narodowi. Te uniwersytec-kie, jeli nawet organizowane byy w czasach trudnych dowiad-cze czy zgoa niewoli narodowej, miay zawsze szerszy, dalekowzroczny wymiar, z gbok trosk o pami i tosamo oraz z niemniejsz starannoci o sprostanie w przyszoci od-wiecznemu wyzwaniu: Universitas Poloniae merentibus .Uznaniu tych zasug da wyraz ju w XV wieku Jan Dugosz, stwierdzajc: Odtd ta Gwna Szkoa Krakowska, przez Wa-dysawa krla Polskiego i Jadwig krlow pierwotnie zaoona, a od papiea Jana XXIII, potem Marcina potwierdzona, zacza rozmaitymi naukami i umiejtnociami wsawia si i kwitn, i wydawa z ona swego mw w nauce biegych, wiatych i po-wanych, szerzc i roznoszc gono w wiecie saw krlestwa polskiego, ktre lubo z aski Boej mnogimi chlubi si moe ozdobami i zaszczyty, adne jednak dzieo, jak mniemam, tyle narodowi Polskiemu nie przynosi chway i poytku, adne nie jest tak podnym i uytecznym, tak chwalebnym i znakomitym, jak szkoa krakowska. 36 Ma te racj Stanisaw Walto, utrzymujc, i nawet rozlicz-ne przeciwnoci historyczne tej ocenie Dugosza kamu w ogl-nym rozrachunku nie zaday. Uniwersytet Jagielloski, przez Jana Pawa II zwany wielkim protagonist nauki polskiej, jest najstarsz instytucj narodow, od wiekw dobrze suc Polsce i wiatu. Da temu wyraz w 1868 r. Wincenty Pol, znany poeta doby romantyzmu, wybitny geograf i etnolog, ktry w Uniwersytecie Jagielloskim prowadzi pierwsz na ziemiach polskich, a drug w Europie katedr geografii, piszc: () jest wiara taka, e pki w ziemi Alma Mater stoi, Bg nie odwrci jeszcze twarzy swojej, Bo pty jeszcze przdzie si ni zota Wiary i wiata! dziejw i ywota. Sowa te s tym wiarygodniejsze, e wyszy spod pira czo-wieka, ktry za swoj patriotyczn postaw i sprzeciw wobec po-dejmowanej przez austriackie wadze zaborcze, gwatownej germanizacji Uniwersytetu, zosta oskarony o dziaalno spi-skow i usunity z katedry uniwersyteckiej. A ow zot ni wiata i wiary przdzie Uniwersytet Jagiel-loski nadal Tradycja i tosamo Alma Mater Jagellonica

Tradycja i tosamo 115

Od wrzenia 2005 r. ster zarzdzania Uniwersytetem przejmie rektor Karol Musio (porodku) wraz z prorektorami Wiesawem Pawlikiem, Wadysawem Miodunk, Mari Szewczyk, Piotrem Tworzewskim i Szczepanem Biliskim. Alma Mater Jagellonica

116 Jej historia siga pocztkw istnienia Akademii Krakowskiej. Przez cae stulecia ksigozbir ten narasta gwnie dziki darowiznom profesorw i studentw, a przechowywany by przy kolegiach i bursach akademickich. Najwikszy i najcen-niejszy ksigozbir zgromadzono w Collegium Maius, ktre sta-nowio siedzib fakultetu teologicznego i sztuk wyzwolonych. Z biblioteki kolegiw teologw i artystw rozwin si ksigo-zbir, ktry w XVI wieku nazwano Libraria Studii Generalis. Dziki fundacji Tomasza Obiedziskiego z 1517 r. zbudowana zostaa odrbna sala, w 1538 r. utworzono urzd patnego biblio-tekarza, a w 1559 r., dziki zapisowi Benedykta z Komina, stwo-rzony zosta stay fundusz na zakup ksiek, pozwalajcy na prowadzenie planowanej polityki zakupw. W Bibliotece Jagielloskiej znajduje si oryginalny tekst anatemy, ktr rzuci w 1672 r. papie Klemens X na tych, kt-rzy by dopucili si kradziey jej zbiorw. W II poowie XVIII wieku dziki dziaalnoci Komisji Edu-kacji Narodowej i Hugona Kotaja poczono rozproszone do-td ksigozbiory, dziki czemu powstaa oglnouniwersytecka biblioteka o charakterze publicznym. Skatalogowano ksigo-zbir: ksiki i rkopisy, ktrych byo cznie kilkanacie tysi-cy. W XIX stuleciu za dyrekcji Jerzego Samuela Bandtkiego, Jzefa Muczkowskiego i Karola Estreichera jej zasoby zostay uporzdkowane, ulegy znacznemu powikszeniu, a Biblioteka Jagielloska, przez cae wieki najwiksza w Polsce, nabraa cech Ksinicy narodowej. W 1900 r. zbiory jej wynosiy ju ok. 400 000 tomw. Po odzyskaniu niepodlegoci zasoby Biblioteki Jagiel-loskiej, przechowywane wci w Collegium Maius, ulegay szybkiemu wzbogaceniu, a od 1932 r. uzyskaa ona prawo do eg-zemplarza dodatkowego wszystkich drukw wydawanych w Pol-sce. W latach 1931-1939 zbudowano wg projektu Wacawa Krzyanowskiego now siedzib Biblioteki Jagielloskiej przy al. Mickiewicza. W okresie okupacji hitlerowskiej zostaa ona przemianowana na Staatsbibliothek Krakau i miaa suy wy-cznie Niemcom. Dziki odwadze polskiego personelu ze zbio-rw korzystali take Polacy, m.in. modzie tajnych kompletw. Otwarcie nowego skrzyda zbudowanego w latach 1995--2001, w dniu 1 padziernika 2001 r. znaczco poprawio warun-ki przechowywania i ochrony zbiorw, a take ich udostpnia-nia czytelnikom. Powierzchnia uytkowa rozbudowanego w ten sposb gmachu zwikszya si o 15 400 m 2. Biblioteka dysponu-je obecnie powierzchniami przeznaczonymi do magazynowania ok. 6 mln woluminw. Wg stanu na dzie 31 grudnia 2001 r. Biblioteka posiada 3 731 471 woluminw i jednostek, w tym: 1 795 589 wolumi-nw drukw zwartych, 649 872 woluminw czasopism, 26 742 jednostek rkopisw, 105 066 jednostek starych drukw (3 634 inkunabuy), 48 018 jednostek zbiorw graficznych, 36 988 jed-nostek zbiorw muzycznych. Biblioteka Jagielloska jest cen-traln bibliotek caego systemu bibliotecznego Uniwersytetu, w skad ktrego wchodzi 48 bibliotek instytutowych o cznych zasobach 1 685 789 woluminw i jednostek. W nastpstwie przyczenia do Uniwersytetu Jagielloskiego Akademii Me-dycznej (1993 r.) system ten zosta wzbogacony o zbiory Biblio-teki Medycznej (417 450 woluminw i jednostek) i podlege jej biblioteki zakadowe Collegium Medicum, obejmujce 89 290 woluminw i jednostek. Biblioteka Jagielloska, co do wielkoci druga po Bibliotece Narodowej ksinica polska, peni obok niej i wrocawskiego Ossolineum funkcj Narodowego Archiwum Ksiki. Jest naj-starsz polsk bibliotek naukow i najcenniejsz z polskich ksi-nic. Od 1969 r. otrzymaa drugi egzemplarz obowizkowy drukw polskich. Ta wielka i bezcenna Ksinica narodowa bya i pozosta-je formalnie bibliotek uniwersyteck i publiczn, cieszc si tylko niektrymi przywilejami, przysugujcymi ustawowo warszawskiej Bibliotece Narodowej. Nie resort kultury ale stosownie do jej statusu Ministerstwo Edukacji Narodowej finansowao dzieo rozbudowy i modernizacji Biblioteki Jagielloskiej. Zbiory Ksinicy szybko si powikszaj. Roczny przyrost wynosi ok. 100 tys. tomw. Ronie take liczba czytelnikw, wy-noszca obecnie ponad 25 tys. osb. Od 1994 r. Biblioteka Jagielloska udostpnia i gromadzi swoje zbiory take za porednictwem systemu komputerowego, prowadzi te wspln baz danych dla wszystkich bibliotek Uni-wersytetu. Otwarcie nowego skrzyda umoliwio znaczne po-szerzenie dziaalnoci publicznej uniwersyteckiej Ksinicy. Nowa sala wystawowa, sala konferencyjna z kabinami do tuma-czenia symultanicznego, z zapleczem gastronomicznym, pozwa-laj na organizacj konferencji, wystaw czy spotka autorskich. W tej najcenniejszej polskiej Ksinicy przechowywane s niezwykej rangi dokumenty i pamitki kultury narodowej m.in. rkopis dziea Mikoaja Kopernika De revolutionibus orbium coele-stium , synny kodeks Baltazara Behema, rkopisy dzie Jana Du-gosza, metryki czyli spisy studentw prowadzone w Uniwersytecie od XV wieku czy pochodzcy z pocztku XV wieku rkopis Bogu-rodzicy , najstarszego polskiego hymnu narodowego. Biblioteka Jagielloska

Najstarszy herb Akademii Kra-kowskiej wg Kroniki Ulricha von Richentala (1483 r.), przechowy-wanej w Bibliotece Jagielloskiej. Alma Mater Jagellonica

117

Gmach Biblioteki Jagiello-skiej, najszacowniejszej pol-skiej Ksinicy. Byy dyrektor Biblioteki Jagielloskiej, dr hab. Krzysztof Zamorski, podczas uroczystego otwarcia wystawy manuskryptw Ludwiga van Beetho-vena w Bibliotece Jagielloskiej, towarzyszcej III Wielkanocnemu Festiwalowi Ludwiga van Beethovena w Krakowie (kwiecie 1999 r.). Alma Mater Jagellonica

118

Ilu ludzi nie wierzyo, e za dwa-trzy lata stanie tu gotowe, nowe, monumentalne skrzydo Biblioteki Jagielloskiej. A jednak... Wypoyczalnia, zlokalizowana dzi w nowym skrzydle Biblioteki Jagielloskiej, zachca do odwiedzenia szacownej Ksinicy. Alma Mater Jagellonica

119 To najstarsze w Polsce i jedno z najstarszych w wiecie ar-chiww uniwersyteckich. Siga swoimi pocztkami cza-sw zaoenia Akademii Krakowskiej. Urzdowa dokumentacja uczelni gromadzona bya przy kancelarii uniwer-syteckiej i ju w okresie staropolskim zbiory te suyy history-kom badajcym dzieje Akademii. Hugo Kotaj, dokonujc reformy uczelni, poleci uporzdkowa zbiory archiwum, mia-nowa te w 1780 r. pierwszego archiwist. W XIX wieku w-czone zostay do archiwum uniwersyteckiego akta znajdujce si w rnych kancelariach uczelni, z czasem, w II poowie XIX wieku, zainicjowano publikacj rde archiwalnych. Wiele z nich (np. Corpus diplomaticum , Album studiosorum , Acta recto-rialia ) miao znaczenie podstawowe dla historykw badajcych dzieje UJ i nauki polskiej. W 1908 r. Archiwum zostao wyod-rbnione jako samodzielna jednostka uniwersytecka, ktrej kie-rownictwo powierzono Adamowi Chmielowi. Od 1934 r. Archiwum funkcjonuje jako instytut naukowo-dydaktyczny. Pocztkiem 2005 r. zbiory Archiwum Uniwersytetu Jagiello-skiego przeniesione zostay z dotychczasowej siedziby XVIII--wiecznego Kolegium Kotaja, do gmachu Biblioteki Jagielloskiej. Zbiory Archiwum UJ obejmuj cenne dokumen-ty zwizane z zaoeniem i dziaalnoci uczelni, od czasw naj-dawniejszych poczynajc. Sam tylko dzia staropolski zawiera ok. 800 pergaminowych dyplomw, gwnie przywilejw i nada na rzecz uczelni, bez maa 500 ksig z uchwaami i pro-tokoami posiedze wadz uniwersyteckich, wykazami studen-tw, programami nauczania, raportami wizytatorw, wreszcie liczcy ok. 20 tys. jednostek zbir innych dokumentw, dotycz-cych gwnie dziaalnoci finansowej i gospodarczej Uniwersy-tetu. Bogate s zbiory dokumentujce ycie uczelni w XIX i XX wieku. Archiwum obejmuje spucizny naukowe profesorw UJ oraz innych osb i instytucji, bezcenne ju dzi materiay foto-graficzne. Jego zasoby udostpniane s corocznie tysicom osb podejmujcym badania nad dziejami Uniwersytetu Jagiello-skiego czy powicone dokonaniom jego profesorw i absolwen-tw etc. Staraniem Archiwum wiele tych dokumentw wraz z naukowymi komentarzami i opracowaniami jest udostpnia-na szerszemu gronu zainteresowanych w postaci publikacji na-ukowych. Archiwum Uniwersytetu Jagielloskiego

Prof. Henryk Barycz (1901-1994) historyk owiaty i nauki, badacz dziejw Uniwersytetu Ja-gielloskiego. W latach 1935-1949 i 1957-1963 dyrektor Archiwum UJ. Alma Mater Jagellonica

120 Wstrukturach Uniwersytetu funkcjonuje kilka muzew, nierzadko znakomicie urzdzonych, posiadajcych cenne zasoby, ale muzeum gwne, zlokalizo-wane w najstarszym gmachu uniwersyteckim Collegium Ma-ius, ma charakter pod wieloma wzgldami unikatowy. Nieomal kade jego pomieszczenie yje wasn histori i legendami, pa-mita czasy wietnoci i burz dziejowych, nietuzinkowych ludzi, ktrzy tu pobierali nauki czy ongi mieszkali. W starym lekto-rium Galena sucha wykadw Mikoaj Kopernik, w sali Alche-micznej pobierali nauki synni XVI-wieczni czarnoksinicy Faust czy Twardowski, w pomieszczeniu na parterze, zamie-nionym z czasem na kaplic, mieszka w. Jan Kanty, w Izbie Wsplnej profesorowie zbierali si na posiki i narady, a w poo-onej obok sali zwanej Librari znajdowaa si pierwsza siedziba biblioteki uniwersyteckiej. Tradycje uczelnianego muzeum si-gaj czasw redniowiecznych, bowiem ju w XV wieku, wkrt-ce po odnowieniu Wszechnicy, powstaa tu camera raritatum

gabinet osobliwoci, na ktry skaday si dary monych pro-tektorw, profesorw, absolwentw i studentw. Z czasem, od pocztku XVI wieku, umieszczono t stale wzbogacan kolek-cj i gromadzon w podobny sposb bibliotek w specjalnie wzniesionym skrzydle Collegium Maius, ale oficjalnego otwar-cia muzeum dokonano dopiero w XX wieku. Ju po II wojnie wiatowej, po przeprowadzce Biblioteki Ja-gielloskiej do nowego gmachu, przystpiono do nadania sdzi-wemu Collegium Maius charakteru placwki muzealnej, przeprowadzono staraniem wadz uczelni, pod kierunkiem prof. Tadeusza Estreichera, gruntowne prace konserwatorskie i remon-towe, w wyniku ktrych, w okresie jubileuszu 600-lecia Akade-mii (1964 r.) udostpniono historyczny gmach z bezcennymi zbiorami w nim zgromadzonymi do publicznego zwiedzania. Ale Collegium Maius jest nie tylko placwk muzealn, bo-wiem w jego zabytkowych wntrzach odbywaj si liczne presti-owe spotkania i konferencje naukowe, w piknej starej auli nadawane s doktoraty honoris causa. Nie tylko historyczne mury i wntrza Collegium stanowi o atrakcyjnoci muzeum, ale take bogate zbiory, ktre tu od wiekw a po czasy wspczesne s gromadzone. Muzeum synie z bogatej kolekcji nierzadko unikatowych w skali wiatowej in-strumentw naukowych (cenne astrolabia, globusy, zegary so-neczne, lunety, pompy prniowe, mikroskopy), bogatej galerii portretw profesorw i protektorw Uniwersytetu, malarstwa rodzajowego, rzemiosa artystycznego, pamitek historycznych po wielkich Polakach. Czsto s to dziea mistrzw najprzedniej-szych. Uniwersytecki skarbiec zawiera niezwykej klasy arty-stycznej i historycznej insygnia rektorskie i uniwersyteckie a wrd nich bera rektorskie z XV wieku, zoty acuch rektor-ski, piercienie oraz cenny zbir przedmiotw ze srebra i zota. Na synnym Globusie Jagielloskim, pochodzcym z 1510 r., znajduje si zaznaczona po raz pierwszy wieo odkryta Amery-ka: America terra noviter reperta .Jakie byyby te zbiory jagielloskie, gdyby nie grabiee szwedzkie, austriackie czy niemieckie, dokonywane od XVII wieku po czasy II wojny wiatowej? Dodajmy: Uniwersytet dzie-li si swoimi dobrami, swoimi bezcennymi pamitkami, przeka-zujc je na cele obronne zagroonej niepodlegoci Rzeczy-pospolitej, gdy kraj by w potrzebie. Zarwno Karol Estreicher, jak i jego nastpca, prof. Stani-saw Walto, czyni nieustanne zabiegi, by zbiory uniwersytec-kiego muzeum byy wci pomnaane zarwno o pamitki przeszoci, jak i wspczesne wiadectwa osigni nauki i kul-tury polskiej. W zabytkowej kamienicy przy ul. Floriaskiej 25 znajduje si najwiksze w Polsce i jedno z nielicznych w wiecie Muzeum Farmacji UJ. Zamys powoania muzeum powsta ju z kocem XIX wieku, ale do urzeczywistnienia tej idei doszo dopiero w 1946 r. przez Okrgow Izb Aptekarsk. Jego twrc by dy-rektor biura Izby, dr Stanisaw Pro, kierujcy tym muzeum do 1964 r. Od 1961 r. zbiory muzealne zostay wczone jako Muzeum Farmacji do Wydziau Farmaceutycznego Akademii Medycznej, a od 1993 r. do Uniwersytetu Jagielloskiego. Od 1991 r. Mu-zeum zostao udostpnione szerokiej publicznoci. Mieci si od-td w piknej XV-wiecznej gotyckiej kamienicy, przebudowanej w okresie renesansu i baroku. Kamienne gotyckie portale, rene-sansowe i barokowe stropy, bogate polichromie i freski nadaj muzealnym wntrzom, urzdzonym gustownie, umeblowanym m.in. oryginalnymi sprztami aptecznymi i innymi cennymi eks-ponatami, pochodzcymi z ok. 1 200 aptek niepowtarzalny cha-rakter. Bogate zbiory, obejmujce cznie ok. 20 000 eksponatw, zawieraj niezwykle bogat, wci pomnaan, m.in. dziki hoj-noci ofiarodawcw krajowych i zagranicznych, takich jak Mateusz Grabowski lub Wadysaw Woch z Anglii, kolekcj rnego ro-dzaju sprztw, ilustrujcych dzieje farmacji polskiej i wiatowej. Wiele zgromadzonych tu eksponatw to prawdziwe dziea sztuki. W muzealnej bibliotece obejmujcej ok. 10 tys. woluminw znaj-duje si wiele cennych starodrukw, a w archiwum bogaty zbir dokumentw. Pocztkw XX wieku siga swoj genez Muzeum Wydziau Lekarskiego UJ (pierwotna nazwa: Muzeum Historyczne Wy-dziau Lekarskiego UJ), zaoone z inicjatywy Walerego Jawor-skiego, ale przechowywane w nim zbiory czstokro s znacznie wczeniejsze. Bogate zasoby muzealne i ksigozbir, pomnaane przez licznych ofiarodawcw, gwnie profesorw UJ, przez du-gie dziesiciolecia nie miay staego lokum, przemieszczane wic byy co jaki czas, a na pocztku lat 90. znaleziono dla nich miejsce w Domu Towarzystwa Lekarskiego przy ul. Radziwiow-Muzea uniwersyteckie Alma Mater Jagellonica

121 skiej 4. W 1992 r., w piknie urzdzonych wntrzach tego gma-chu otwarto oficjalnie Muzeum Wydziau Lekarskiego. W zbiorach muzealnych znajduj si cenne pamitki po syn-nych profesorach uniwersyteckiej medycyny, dokumenty zwiza-ne z histori Wydziau Lekarskiego, pomoce naukowe, starodruki, medale, bogata kolekcja obrazw etc. W pobliskim Theatrum Anatomicum znajduje si muzeum anatomo-patologiczne, m.in. z preparatami pochodzcymi jeszcze z XVIII wieku. Przy ul. Ingardena 6, w Collegium Biologicum, znajduje si Muzeum Antropologii, zaoone w XIX wieku, w oparciu o zbiory zgromadzone przez Benedykta Dybowskiego i Juliana Talko-Hryncewicza. Liczce ok. 2 tys. eksponatw zasoby mu-zealne zawieraj m.in. czaszki rnych grup etnicznych, od epo-ki paleolitu poczynajc. W mieszczcym si w tym samym gmachu Muzeum Zoologicznym UJ (historia tej placwki siga pocztkw XIX wieku, kiedy z Gabinetu Historii Naturalnej UJ wydzielono Gabinet Zoologiczny), znajduje si ok. 30 tys. eks-ponatw, nierzadko o charakterze unikatowym, m.in. czaszka krowy morskiej, gatunku wytpionego jeszcze w XVIII wieku, czy szkielet samicy nosoroca wochatego. W Instytucie Nauk Geologicznych (ul. Oleandry 2A) znajduje si Muzeum Geologiczne UJ, zawierajce bogate zbio-ry geologiczne i mineralogiczne z unikatowymi nierzadko eks-ponatami (m.in. jedyna tego typu kolekcja w wiecie struktur prdowych z utworw fiszowych wraz z modelami ekspery-mentalnymi). Na parterze Kolegium niadeckiego (ul. Kopernika 27) znajduje si Muzeum Botaniczne i Pracownia Historii Botaniki im. Jadwigi Dyakowskiej oraz Ogrd Botaniczny UJ. Muzealne zbiory, gromadzone od schyku XVIII wieku, zostay udostp-nione szerszej publicznoci wraz z otwarciem muzeum w 1983 r. Znajduj si tu ciekawe okazy botaniczne (prbki drewna, owo-ce i nasiona pochodzce ze zbiorw Ogrodu Botanicznego oraz egzotycznych wypraw botanikw krakowskich), a take bogata kolekcja dawnych pomocy dydaktycznych oraz materiay archi-walne z zakresu historii botaniki polskiej. W dziele tworzenia tej placwki szczeglne zasugi pooyli: Marcin Raciborski, ktry przywiz do Krakowa bogat kolekcj rolin jawajskich, oraz Wadysaw Szafer, ktremu muzeum zawdzicza wiele okazw dendrologicznych.

Mwiono o Karolu Estreicherze: Pan Collegium Maius. Stworzy muzeum o charakterze unikatowym Po prof. Karolu Estreicherze, kierownictwo muzeum UJ obj w 1977 r. prof. Stanisaw Walto, prawnik, specjalista w zakresie prawa karnego. Alma Mater Jagellonica

122

(...) Czy nie przygarnby Pan, Profesorze, do swo-ich zbiorw osobliwoci i tego maego lewka. Moe sta w kcie, cho najlepiej (jak to lew) czuby si pod palm, moe by zot (...) pisa Andrzej Wajda do prof. Stanisawa Waltosia. Wenecki Lew, ktre-go Andrzej Wajda otrzyma za caoksztat twrczoci filmowej na Festiwalu Filmowym w Wenecji, znalaz sw bezpieczn przysta w 1998 r. w skarbcu Mu-zeum UJ, obok Zotej Palmy i Medalu Nagrody No-bla Wisawy Szymborskiej. Zot Palm, ktr w 1981 r. otrzyma An-drzej Wajda na Festiwalu Filmowym w Cannnes za film Czowiek z elaza , prze-kaza reyser w 1997 r. w wieczyste posiada-nie Muzeum UJ. Zloty Medal Nagrody Nobla Wisawa Szymborska, przed laty studentka filologii polskiej i socjologii UJ, zoya w Muzeum Uniwersytetu Jagielloskiego. Alma Mater Jagellonica

123

W miejscu, w ktrym sta wczeniej dworek znanego malarza Wojciecha Stattlera (stu-denta szkoy malarskiej przy UJ, nauczyciela Aleksandra Kotsisa, Artura Grottgera, Jana Matejki), wzniesiono w latach 1869-1871 okazay gmach Theatrum Anatomi-cum, wg projektu Feliksa Ksiarskiego. W gmachu tym (ul. Kopernika 12) umieszczo-no sal sekcyjn i pierwsze prosektorium. Znajduje si tu m.in. muzeum ana-tomo-patologiczne. Wadysaw Szafer (1901-1970) twrca polskiej szkoy paleobotaniki, wieloletni dyrektor Ogrodu Botanicz-nego UJ. By rektorem konspiracyjne-go Uniwersytetu w okresie okupacji hitlerowskiej.

W zbiorach Muzeum Farmacji UJ znajduj si liczne stare naczynia alchemiczne, dawne szko apteczne, bogata kolekcja modzierzy, majolikowych waz i na-czy aptecznych, wyposaenie zielarni, laboratorium i wntrze apteki z 1810 r., zbir dawnych recept, a take unikatowe nierzadko dokumenty i pamitki zwizane z dziejami handlu lekami i aptekarstwa. Na zdjciu m.in. majolikowa waza apteczna, wykonana we Woszech prawdopodobnie w XVI wieku. Alma Mater Jagellonica

124 Jest najstarszym akademickim stowarzyszeniem piewaczym w Polsce, naley te do najstarszych chrw studenckich w Eu-ropie. Zaoony w 1878 r. przez Wiktora Barabasza, pozostaje dotd chrem mskim. W swojej ponad 120-letniej historii uczestniczy Chr w wielu znaczcych wydarzeniach kultural-nych i narodowych, ktrymi byy m.in. 200. rocznica odsieczy wiedeskiej, 100-lecie insurekcji kociuszkowskiej, zoenie pro-chw Adama Mickiewicza na Wawelu czy Stanisawa Wyspia-skiego na Skace. piewa podczas uroczystoci 500-lecia bitwy grunwaldzkiej, gdy wieszcza Juliusza chowano w krypcie wawel-skiej, chrzci Teatr Miejski imieniem Juliusza Sowackiego. Uwietnia wszystkie waniejsze uroczystoci uniwersyteckie, uczestniczy w wielu przedsiwziciach o charakterze charyta-tywnym. Wystpowa przed papieem Janem Pawem II i wieloma mami stanu oraz osobistociami wiata kultury, nauki i polity-ki, m.in. Henrykiem Sienkiewiczem, Jzefem Ignacym Kraszew-skim, Janem Matejk, Jzefem Pisudskim, Czesawem Mioszem, Krzysztofem Pendereckim, Andrzejem Wajd. Wielu jego piewakw zyskao z czasem rozgos jako znako-mici artyci operowi, dyrygenci, chrmistrzowie. Dyrygentami chru byli nierzadko ludzie o znaczcej pozycji artystycznej, jak Bolesaw Wallek-Walewski czy Stanisaw Gaoski. Obecnie zesp pracuje pod kierunkiem artystycznym Ryszarda rbka. Chr Akademicki wystpowa w wielu krajach wiata: we Wo-szech, Watykanie, Belgii, Wielkiej Brytanii, Republice Federal-nej Niemiec, zdobywajc zasuone uznanie; jest te laureatem licznych polskich i midzynarodowych nagrd oraz odznacze. Chr Akademicki UJ

Chr Akademicki Uniwersytetu Jagielloskiego. Alma Mater Jagellonica

125 Reprezentacyjny zesp artystyczny UJ. Skromne pocztki Sowianek, zaoonych w 1959 r. przez Zdzisawa Wa-gnera, nie zapowiaday tak rychych i znakomitych osi-gni. Sowianki weszy do czowki krajowej studenckich zespow artystycznych i w tej czowce pozostay. W swoim re-pertuarze maj bogaty wybr polskich tacw narodowych oraz pieni i tacw ludowych, a take innych narodw sowiaskich: bugarskich, macedoskich, soweskich, boniackich, chorwac-kich, serbskich, rosyjskich i ukraiskich. Urod i artystyczn po-zycj zespou, w skad ktrego wchodz studenci i pracownicy UJ oraz innych uczelni, podnosi profesjonalizm artystyczny oraz pikno i bogactwo oryginalnych strojw ludowych. Wystpowali dotd w kilkudziesiciu krajach wiata, na obu pkulach (m.in. w Algierii, Izraelu, Kanadzie, na Kubie, w Li-bii, Niemczech, Portugalii, Turcji, Tunezji, Watykanie, Wielkiej Brytanii, we Woszech, wreszcie we wszystkich krajach sowia-skich). Zesp wielokrotnie reprezentowa Polsk na renomo-wanych midzynarodowych festiwalach folklorystycznych, uczestniczy w Festiwalu Kulturalnym Studentw w Paryu oraz wiatowym Festiwalu Modziey i Studentw w Hawanie; zdo-bywa tam nierzadko gwne nagrody i wyrnienia. Za wybit-ne osignicia artystyczne otrzyma wysokie odznaczenia pastwowe Polski, b. Jugosawii i Bugarii. Od 1972 r. zespoem kieruje Henryk Wolff-Zdzienicki. Zesp Pieni i Taca Sowianki

Sowiaski Zesp Pieni i Taca UJ Sowianki od kilkudziesiciu lat prezentuje folklor narodw sowiaskich w wielu krajach wiata, zdobywajc powszechne uznanie i podziw... Powiadaj w Krakowie, e tylko Sowianki maj tyle wdziku... Alma Mater Jagellonica

126

Klatka schodowa w neogotyckim gmachu gwnym UJ Collegium Novum. Alma Mater Jagellonica

127 1. Przywileje fundacyjne Uniwersytetu Jagielloskiego , oprac. Boe-na Wyrozumska, Krakw 1992, s. 8 2. Jerzy Wyrozumski, Uniwersytet Krakowski przed jagielloskim od-nowieniem , Alma Mater, 1999, nr 13-14, s. 15; zob. te: Sta-nisaw Szczur, Papie Urban V i powstanie uniwersytetu w Krakowie , Krakw 1999 3. Feliks Kiryk, Nauk przemonych pera , Krakw 1986 4. Jerzy Wyrozumski, op. cit., s. 16; zob. te: Stanisaw Dziedzic,

Mateusz z Krakowa , [w:] Historia literatury polskiej w dziesiciu tomach , t. I. redniowiecze , red. Anna Skoczek, BochniaKrak-wWarszawa 2002 5. Cyt. za: Rocznik Krakowski, 1900, t. IV, s. 103 6. Karol Estreicher, Muzeum Uniwersytetu Jagielloskiego , Warsza-wa 1980, s. 5 7. Henryk Barycz, Uniwersytet Jagielloski w yciu narodu polskie-go , Wrocaw 1964, s. 33 8. Cyt. za: Aleksander Birkenmajer, Uniwersytet Krakowski mi-dzynarodowym orodkiem studiw astronomicznych , [w:] Odrodze-nie w Polsce , t. II, cz. II, s. 370 9. Jan niadecki, ywot literacki Hugona Kotaja i opisanie stanu Akademii Krakowskiej , wyd. Henryk Barycz, Krakw 1951, s. 20 10. Leszek Hajdukiewicz, Podstawy ideowe i organizacyjne kolonii akademickich Uniwersytetu Krakowskiego (1588-1773) , Prze-gld Historyczno-Owiatowy, 1963, z. 2, s. 147 11. Andrzej Banach, Stosunek Uniwersytetu Jagielloskiego do po-wstania nowych orodkw uniwersyteckich na ziemiach polskich do koca II Rzeczypospolitej , Rocznik Krakowski, 1999 12. Leszek Hajdukiewicz, op. cit., s. 63 13. Ibidem, s. 174 14. Henryk Barycz, op. cit., s. 63 15. Ibidem, s. 95 16. Jzef Dietl, Mowa inauguracyjna Rektora Uniwersytetu Jagielloskie-go na otwarcie roku szkolnego dnia 10 padziernika 1861 r. w sali uni-wersyteckiej , Krakw 1861, s. 23 17. Andrzej Banach, op. cit. 18. Leszek Hajdukiewicz, Mieczysaw Kara, Uniwersytet Jagielloski. Tradycje wspczesno perspektywy , Krakw 1977, s. 60 19. Stanisaw Walto, Uniwersytet Jagielloski , Krakw 1998, s. 9 20. Franciszek Ziejka, Sytuacja gospodarcza i finansowa Uniwersyte-tu Jagielloskiego , Krakw 1998, s. 24 21. Cyt. za: Ojciec wity na Uniwersytecie Jagielloskim , oprac. Kry-styna Widacka i in., Krakw 1998, s. 13 22. Roman Maria Zawadzki, Mistrz Jan z Kt i szczliwy wiek Kra-kowa , [w:] Felix saeculum Cracoviae krakowscy wici XV wie-ku , red. ks. Kazimierz Panu i Krzysztof Rafa Prokop, Krakw 1998, s. 61 23. Szerzej: Stanisaw Dziedzic, Stanisaw Hozjusz , [w:] Historia li-teratury polskiej ..., t. II. Renesans , pod red. Anny Skoczek, Boch-niaKrakw 2003 24. Szerzej: Stanisaw Dziedzic, wity szlak Almae Matris , Krakw 2003 25. Szerzej: Krzysztof Stopka, Jagielloska fundacja Uniwersytetu Krakowskiego , Rocznik Krakowski, 2003, t. LXIX, s. 35 26. Roman Maria Zawadzki, Staropolski konterfekt witego Jana z Kt , Krakw 2003 27. Krzysztof Stopka, op. cit., s. 44 28. Urszula Perkowska, Jubileusze Uniwersytetu Jagielloskiego , Kra-kw 2000, s. 24 29. Protok obrad Szkoy Gwnej Koronnej , Archiwum UJ, sygn. rkps 27, s. 246-247 30. Jzef Muczkowski, Wiadomo o zaoeniu Uniwersytetu i kole-gium Wadysawowsko-Nowodworskiego w Krakowie , Krakw 1851. 31. Urszula Perkowska, op. cit., s. 167 32. Ibidem, s. 203 33. Kalendarium ycia Karola Wojtyy , red. Adam Boniecki, Krakw 2000, s. 193 34. Poloniae merenti. Ksiga pamitkowa Jubileuszu Szesetlecia Od-nowienia Uniwersytetu Jagielloskiego 1400-2000 , red. Stanisaw Szczur, Krakw 2003, s. 7 35. Cyt. za: Poloniae merenti. Ksiga pamitkowa ..., s. 281 36. Jana Dugosza kanonika krakowskiego Dziea wszystkie , Krakw 1868, tum. Karol Mecherzyski, t. IV, s. 508 37. Stanisaw Walto, Kronika trzech dni , [w:] Poloniae merenti. Ksi-ga pamitkowa , s. 480 Archiwum UJ: s. 11, 21, 89, 90, 92, 93 Bujakowski Kazimierz: s. 108g Grychowski Micha: s. 9d, 13g, 25, 26, 52g, 53gl, 59, 60, 64dl, 83, 87, 117g Kocielny Jzef: s. 86g Kwiecie Robert: s. 108d Muzeum UJ: s. 8g, 9g, 18, 23, 27, 29d, 30, 35d, 40, 42, 44g, 45, 46, 47, 48, 49, 50g, 52d, 53gp, 53d, 57, 61, 62gl, 62dp, 64dp, 69d, 68dl, 119, 122, 123gl, 123d, 125 Oleksiak Krzysztof: s. 117d Pollesch Konrad: s. 4, 6, 8d, 10, 11d, 12, 13d, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 22, 28, 29g, 34, 35g, 36, 38, 39, 41, 44d, 50g, 55, 62gp, 62dl, 63, 64g, 65, 66, 67, 68g, 69g, 70, 72, 73, 74, 75, 78, 79, 80, 81, 84d, 94, 96, 97g, 97c, 99, 100, 101, 102d, 105g, 105c, 106, 107, 111, 112, 118, 121, 123gp, 124, 126 Sawicz Jerzy: s. 102g, 105d, 115 Witkowska Anna: s. 97d publikacja Ojciec wity na Uniwersytecie Jagielloskim , wyd. I, Krakw 1998: s. 68d, 84g W publikacji wykorzystano drzeworyty ze zbiorw drzeworytw Biblioteki Jagielloskiej i rysunek Danuty Boguszewskiej--Chlebowskiej (s. 7). g zdjcie grne, d zdjcie dolne, c zdjcie rodkowe, l zdjcie po lewej, p zdjcie po prawej Przypisy: Autorzy zdj: Alma Mater Jagellonica

128 Nieche wic tam bdzie nauk przemonych pera... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Wiekopomne dzieo krla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Refundacja uczelni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Zote czasy krakowskiej Wszechnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Uczelnia plebejska czy narodowa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Szkoa Gwna Koronna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Czasy upokorze i lata wietnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 W wolnej Polsce. Znowu Alma Mater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Ne cedat Academia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Nowe czasy, nowe wyzwania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Nasza przyszo ma nowe tradycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Mater sanctorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Tradycja i tosamo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Biblioteka Jagielloska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Archiwum Uniwersytetu Jagielloskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Muzea uniwersyteckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Chr Akademicki UJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Zesp Pieni i Taca Sowianki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Spis treci