Ano yung mga nakikita mo dun sa paligid ng bahay ninyo? Mga halapo, mga puno. May paborito ka bang halaman? Meron po. Ano yun?
Orchids. Lunti ang kabundukan sa bughaw na kalangitan. Araw-araw, ganito ang matatanaw mo sa bayan ng Tadian Mountain Province, isang bulubunduking poblasyon sa norte. Dito isinilang ang batang si Neximar at ito rin ang tanawing bumabati sa kanya araw-araw. Pero unti-unting naglaho ang kulay nang mangyari ng isang aksidente.
Nalagpa ako sa abdanan. Inay-inay na pa na nawawala pa ang pagtingin ko. Eh ngayon, anong nakikita mo ngayon?
Ang blak ko. Palibhasay malayo sa ospital, hindi naagapan ang aksidente ng bata. Lumala ito hanggang naapektuhan pati ang kanyang mata. Nang mabulag si Neximar, nagdesisyon ang mga magulang ng bata na huwag na siyang i-enroll sa eskwelahan.
Wala naman kasing sped classes sa kanilang lugar. Pero sadyang mapursige ang bata. Pilit siyang sumasama sa kanyang kapatid papunta sa eskwelahan.
Matahakin ang mapatungdaan at makikiupo na lang sa klase kahit hindi niya nakikita ang mga leksyon sa pisara. How about cakes and biscuits? Can you say your sentence next time?
Cakes are... Sweet, sweeter than biscuits. Okay, yes.
Very good. What else? Kahit na nakakakumprehend.
At siguro matuturuan ko siya as a regular teacher in the formal school. Natuturuan ko siya sa pagsagot pero hindi ko naman maano siya kung nakakasulat ng wasto kasi hindi nga nakakakita. Kaya I suggest na sa spend pa rin siya.
Pero isang umaga, may dumating na magandang balita. Isang balitang... Babago sa Madilim na Mundo ni Nexy Mar.
Tapos ng umaga, ang pagising ni mama, nagluloto siya. Tapos, sumuna din ako ang kumising. Tapos, tinanong ni mama ko sa akin, Gusto mo bang mag-aral sa Baguio?
Sabi niya sa akin. Gusto ko, sabi ko. Nalikon ako, tapos nagbiyay na kami. Ang magandang balita ay nanggaling sa Northern Luzon Association for the Blind.
Isang eskwelahan na nagbibigay ng libreng edukasyon sa mga batang bulag o visually impaired. Sa NLAB, hindi lang libre ang edukasyon, libre rin ang pagkain at tirahan. Pero higit sa lahat, dito libre ang pangarap.
Nakikita mo man o hindi ang hinaharap. Pindigin pa Tere? Tere, hi! Hello, Tere! Pagdating mo dito sa NLAB, ano?
Ang daman mo? Ang dami kong mga ka-friends dito. Ang dami kong mga kasamang nag-aaral. Naging masaya ka na?
Oo po. Bakit? Kasi makapag-aaral na din ako. Sa NLAB, hindi tinatratong may kapansana ng mga bata. Tinuturoan silang tumayo sa sariling paa, iligpit ang sariling gamit, kumain ng mag-isa, maghugas ng sariling pinggan, at gumawa ng mga bagong kaibigan.
Gawin nyo, yun ang sinasabi namin sa PES. Don't consider them as useless, inutil. Kaya nilang gawin yung kayang ginagawa ng normal na tao.
Kaya lang, tatuhin nyo silang tao. Huwag nyo silang tatuhin yung estatwa o robot o inu... Sa eskwelahang ito, malaya silang tuklasin ang mundong ng walang takot at limitasyon. Ay, may gumakanta!
Sino nagigitara? That's him, Bren, kasi they will be performing tomorrow. Ah! Hi, Neximar!
Ako si Ate Cara. Ang ganda naman yung Neximar. Teka, teka, mawubungo si Venus.
Love mo si Atikara! Love mo ako? Wow, ngayon mula ako nakita. Love mo na ako, ha? Opo na.
Ate? Ano? Anong amoy?
Mabango po. Amoy? Mabango? Opo.
Kasi yung mga visually impaired, syempre, ibang senses ang ginagamit nila, hindi yung sight. Ginagamit nila hearing at saka yung smell. So, sya pa...
Para makilala niya ako, inaamoy niya ako. Thank you, Teacher Donna! I love you! Bibo at napakamalikhain ang mga bata. Kaya naisip ko noon, saludo ako sa kung sino man ang gurong nagturo sa mga batang ito.
Dinala ako sa second floor ng dormitoryo para makilala ang teacher ng mga bata. Zero, two, four, remainder three. Let's have number three.
60,123. Divide it by seven. 60,123 divided by seven.
Ito ang sagot. Tinan natin kung masasagot nila using the AMBA course. Clear 6 and set 4. 41 divided by 7 equals 5. 62 divided by 7 equals 8. What is the partner of 6 to make it 10? 4. 4. Okay, set 4. Ilan ang sobra doon sa 5 instead of 4? 1. 1. So yun ang kandisin mo na.
Come on, Anna. Read. You can do it, Anna. 62 divided by 7 equals 8. What is the partner of 6 to make it 10? 4. Is there the next dividend?
60? 63 divided by 7 equals 9. And what is the answer? 63. 8,589. Woo!
Yes! Good job! Everybody have the same? Yes, ma'am!
Yay! Thank you. Yes, ma'am.
Okay, or so that is... It's now the remainder. Tulad ng mga batang kanyang tinuturuan, bulag din si Teacher Martha. Isang komplikasyon na nakuha niya matapos siyang tamaan ng tigtas nung siya'y bata pa. siguro talagang measles lang yun. Measles with high fever.
Kaya nga lang, yung fever, hindi nakalabas. Kaya yung doon sa, dito sa eyes, lumabas yung pressure. Kaya yung eyes ang nadali. Let's first review. Describe nouns and or.
Dahil hindi pala ganap ang mga special education schools noon, hindi ipinasok sa paaralan si Martha. Nouns. Can you still remember? Nung mga nine years old ako, maalala ko na parang nagtampo ako. Siya lang ang pinapunta nyo sa paaralan?
Sige. Mag-aaral din ako balang araw sabi ko. na umiiyak. Naingit ako, gusto ko rin mag-aral pero wala akong magawa. 13 years old na si Martha nang una siyang makahawak at makabasa ng libro at mula noon, kumapit na siya sa kalayaang hatid ng edukasyon.
Sa kabilang kwarto, matamis na musika naman ang aking narinig. Tapos, mag-move backward against slide kayo, T. C-sharp, minor.
At ang musika, nagmumula sa gitara ng isang bulag na guru. Siya si Rolando Bitaga, asawa ni Teacher Martha at music teacher naman ng mga bata. Hindi ipinanganak na bulag si Rolando. Normal ang panihin ng kanyang dalawang mata noon.
Binata na si Rolando nang tuluyan siyang mabulag. Nangyari ito matapos ang isang operasyon, kaya ganun na lang ang kanyang lungkot at panghihinayang. On the first days or first week, biniblame ko yung pagka-opera ng left eye ko. Hindi ba alam ng doktor yun?
Namimiss ko lang yung mga colors. Yung liwanag, the speed to do something or to go wherever I want to go, mas madali noon. Pero nung nawala na, yun na, parang nagpaamo. Parang kinokontrol mo na. Kinokontrol mo na kasi para baka mahulog ka, para baka mabungo ka.
Akala ni Rolando katapusan na iyon ang kanyang mundo, pero nagbago ang lahat nang makilala niya ang NLAB. Sina Martha at Rolando ang ilan sa mga unang estudyante ng Northern Luzon Association for the Blind. Dito sila natutong magsulat, magbasa, at lumikha ng musika. Mas lang ako. At kung dati takot na takot si Rolando na gumala at tuklasin ang mundo, ngayon kahit hindi siya nakakakita, kayang-kaya niyang maglakad, tumawid ng kalye, at bumiyahe na walang takot.
Sa tulong ng edukasyon, natuto silang mangarap muli. Gusto kong i-remind o kaya malaman ng mga visual impaired person na kakatulad ko na you can do whatever they want as long as they really dream or they have the... The ambition and they have the confidence and determination talaga. And LAP maintains the writing book.
Bakalipas ang ilang taon, parehong nagtapos ng kursong. BS Education, sila Martha at Rolando. At ang biyayang natanggap nila noon, ang siya namang ibinabahagi nila ngayon.
Bigger, several. That is my way of thanking the Lord and serving the Lord by serving my co-blind na mga bata. At saka thanking those people whom God used as His instruments para maging makatapos ako kahit papaano.
Dahil sa inspirasyon ni na Martha at Rolando, natuto na rin mangarap ang kanilang mga estudyante. Sa buong mundo, sinong pinaka-pinaka-idol mo? Sa mga Martha po, sa pagtuturo.
Bakit idol mo si mga Martha? Kasi mga may po siya. Kung may hindi kaming naiintindihan na lesson, tara na na-translate ng mabuti, tinuturo niya. Mga anak, matulog na kayo. 8 o'clock na.
Akala ko, buong buo na ang pagtanggap ni Neximar sa kanyang kalagayan. Pero pagsapit ng gabi, sa katahimikan ng pag-iisa, Sa panahong walang ibang kausap kundi ang ating lumikha, may ibinubulong na hiling ang bata. Masabi ko po na sana mag-iisip, nasana po bumalik ang daddy kong pagkakita. Kinabukasan, maagang gumising ang mga bata para maghanda sa eskwelahan. Kabisado na nila ang buong silid kung saan nakalagay ang kanilang damit, ang kanilang sapatos at iba pang gamit.
Alagayin sila paguna, panggang sa pagtutras, pagligo. Good morning! Get your cane! Because of lots of patience, kailangan siyempre yung pagmamahal mo sa kanila.
Kung walang pagmamahal, kahit pasensyoso, kung hindi mo sila mahal, baka, kailangan mo, baka commitin mo, kasi mga bata din yan eh. Yes, sir! I think I'm okay. I hope so. Nalipat at give it, go!
Magdamat ito, ibad ko! Meron ka bang jacket, darling? Jacket, jacket, ja-jacket!
Sige ba, magiging! Aps! Naku, venos! Ala!
Naku, kawin! Hindi, diretsyo! Ah, diretsyo! Ito rin mga bata, kumahirap ka o mayaman.
Basta nabigyan ng tamang pag-aaruga. Sa simula. Sa simula.
They can be on their own. Pagkatap Tapos, diretso na sila sa kanilang klase. Good morning, my friend! Good afternoon! Patagos na wala.
Di ba tayo nagsimula? Tapos ka na? Can we open your book on page 69? Next seat.
Can we read the paragraph 2? A painting. of the beautiful sunset at Manila by Baby.
Dito sa NLAB, tinuturuan nila yung mga bata. Hindi lang ng mga motor skills nila, pero pati na rin yung mga gawain bahay. So ito, halimbawa, pag sa sumpay, ginagawa nilang parang in the form of a game para mag-i-enjoy yung mga bata. Ang iba naman, basketball ang naisipan.
Bakit po parang may naman yung bola? Kasi para marinig ng mga bata. Kasi kung walang sound, kung mahulog yung bola, di nila alam kung saan nila kukunin.
Kaya kailangan may sound siya. Sinamahan ko ang mga bata sa buong araw nila sa loob ng dormitoryo at namangha ako sa kanilang sipag at pagpupursigid. Paano mo nalalaman kung ano yung susutin mo? Tutulungan kita o kaya mo? Kaya mo?
Nang malapit ng maghaponan, sabay-sabay kaming nagtungo sa kusina. At laking gulat ko nang kumuha ng kutsilyo ang ilan sa mga bata. Uy, baka masugat ka! Kaya nila? Karaniwan diba yung mga bata hindi natin pinapahawak ng kutsilyo kasi natatakot tayo masugatan sila.
E what more kung kunyari visually impaired pa yung anak mo. Pero dito sa NLAB, tinuturuan nila yung mga bata na kumbaga gawin yung mga gawaing bahay na kayang gawin ng mga batang nakakakita. Di ka ba natatakot baka masugatan ka, baby?
Hindi? Ay, di po. Ang pinakamagaling magtalop ng patatas, si Nexy Mar, na anak ng isang magsasaka.
Galing na Nexy oh. Sino nagturo sa iyo magbalat? Mama ko po.
Ah mama mo. Hindi ka ba natatakot? Baka mamaya masugat ka? Hindi po. Paano mo nalalaman kapag tapos mo ng balatan?
Nakakapakop ang mga balat. Corned beef ang ulam nung araw na iyon at ang pinaka-espesyal na sahog, patatas, na mismong mga bata ang nagtalop. Hindi ko naman sasabihin na everything that the sighted can do, we can do. Hindi naman, hindi. Meron kaming magawa naman na hindi naman kami pwede, yung hindi naman talagang useless.
Don't take pity on us or do not pity us, but instead give us the opportunity and chance to do what we can. Sa huling araw ko sa NLAB, tinipon ko ang mga bata at binasahan sila ng libro tungkol sa isang batang palaka na sabik na sabik mag-aral pero nahihirapang maghanap ng grupong tatanggap sa kanya. Okay, try now. One, two...
Hindi man nila nakikita ang mga litrato sa libro, pinagana namin ang aming imahinasyon at pinuno ang kwarto ng ibang-ibang tunog. Sumama naman si Otaka sa mga hibon! Isa lang ang naisip ko nung mga oras na iyon, hindi mo kailangan ng mata para makapagbasa at hindi mo kailangan ng paningin para makita ang kulay ng mundo. Tapos na!
The end! In the Prevent Great You Learned about The Different parts of the body in this unit. Mahirap nanggapin ang katotohanang naglaho na ang iyong paningin. Madalas, hinahanap-hanap pa rin ni Neximar ang kulay at liwanag na dati niyang nakikita.
Pero matapos niyang makilala si na Teacher Martha at Sir Rolando, sa tulong ng NLAB, nalaman niyang posibleng mangarap kahit hindi mo nakikita ang hinaharap. Ano yung pinipray mo kay Papa Jesus? Gusto mo kong magiging teacher.
Ah, gusto mo magiging teacher? Apo, kagala po kay Martha. Bakit? Bakit gusto mo maging teacher?
Para maturuan ko din ang mga bata. Na bulag. Oo po. Hiding now under your wing, O, help me.
Madalas nating kaawaan ang mga tulad nilang may kapansanan. Pero sa maikling panahong nakasama ko sila, nalaman kong wala sa mata at wala sa katawan. ang tagumpay ng isang tao.
Ang lahat ng pangarap ay isinisilang sa ating puso. At hindi bulag ang puso. Ako po si Cara David at ito po ang Eyewitness.
Maraming salamat sa pagtutok ninyo sa eyewitness, mga kapuso. Anong masasabi ninyo sa dokumentaryong ito? I-comment nyo na yan. Tapos mag-subscribe na rin kayo sa GMA Public Affairs YouTube channel.