Ömer hoş geldin Selam Vahit Selamlar herkese biraz bize kendinden bahsetsene ben Ömer Ömer Özgen Boğaziçi'nde siyaset ve ekonomi çift analı yaptım işte weit ve ekiple de oradan tanışıyoruz Aslında daha sonra oxford'da Kalkınma ekonomisi üzerine bir yüksek lisans yaptım yüksek lisansın ardından da orada Afrika araştırmaları merkezinde bir süre araştırmacılık yaptım enflasyona Bir girizgah la başlayacağız Enflasyon nedir kök sebepleri nedir küreselde enflasyon nasıl algılanıyor ve sonuçları nedir biraz ondan bahsedeceğiz en sonunda enflasyon bir kader midir en sondaki soruyu ben başa alayım mı enflasyon sorunu nasıl çözülür diye enflasyon sorunu Aslında iyi bir ekonomik politika yapıcılığı la çözülebilir bizim gerçekten yapısal ekonomik problemlerimiz var enflasyon da biraz bunun sonucu 2000'lerin başında sıkı bir maliye politikası ve gerçekten iyi tasarlanmış bir para politikasıyla bunu çözdük bu maliye politikası nedir Par politikası nedir Belki buna Biraz sonra daha detaylı gireriz friedman'ın bir lafı var ya enflasyon her zaman bir parasal problemdir diye gerçekten öyle midir ya Her zaman değil parasalcılar dediğimiz bir düşünce ekolünün Aslında yaptığı bir çıkarımı friedman da bu ekolün baş temsilcisi sayılabilir çok üzerlerine düştükleri bir denklem var para takas denklemi diye para arzı arttığında fiyatlar da artar ekonomide ve bunların arasında bir direkt korelasyon vardır O yüzden para arzının artışını enflasyona bağlayabiliriz bu denklem üzerinden diyorlar ama burada şöyle bir şey söylemek lazım özellikle bu işin bir de üretim tarafı var arz tarafı var yani içinde yaşadığımız makroekonomik ya da küresel sorunları düşündüğünüzde pandemi süreci ya da petrol fiyatlarını arttıran Rusya Ukrayna krizi gibi krizler bizim özellikle üretim zincirlerinde ciddi problemler yaratabiliyor O yüzden Arzı düşen bir ürünün ya da Arzı zorlaşan bir ürünün fiyatının da artması çok doğal şimdi parasalcılar bu arz taraflı şoklar la alakalı Çok da fazla bir şey söylememiş oluyorlar yani petrolün varil fiyatı işte 30 dol 90 dolara çıkarsa aynı 70'lerde olduğu gibi parasalcı bakış açısıyla bu sorunu çözmek çok da kolay olmuyor açıkçası O yüzden sadece parasal bir konu olduğunu söylemek çok da kolay değil Şimdi ben enflasyon deyince hep çocukluğumdan şeyi hatırlarım enflasyon canavarı vardı nedir enflasyonu canavar yapan hikaye enflasyon gerçekten bir canavar Enflasyon nedir enflasyon bir ekonomideki genel fiyat artışları dır yani belli miktarda Parayla daha az malzeme aldığımız daha az Market poşeti doldurduğumuz bir kavram Aslında Yani aslında enflasyon bizim alım gücümüzü kemiren bir canavar olarak okunabilir dediğim gibi enflasyon bir fiyat artışı serbest piyasada fiyatlar bir arz tarafından bir de talep tarafından belirleniyor bir mala olan talep ne kadar yüksekse onun fiyatı o kadar artıyor bir malın üretimi ne kadar zorsa ne kadar azsa onun fiyatı o kadar yükseliyor O yüzden Aslında ilk iki kök sebep arz ve talep üçüncü kök sebep de bizim beklentilerimiz şimdi çok temele gireceksek ARS tarafında özellikle biraz önce söylediğim gibi üretim zincirlerinde yaşanan bir sorun Türkiye gibi Bir ekonomide yani ithal girdiye çok fazla muhtaç olan Bir ekonomide ciddi sorunlar yaratabiliyor Siz her ürettiğiniz şeyin içerisinde Aslında enerji kullanmak zorundasınız Petrol kullanmak zorundasınız Petrol fiyatlarındaki bir artış sizin arz tarafında daha yüksek maliyetlerle üretim yapmanızı yol açıyor Böylece Siz de onu tüketiciye yansıtıyorsun iki belli malzemelerin üretimlerinde sorun yaşanabilir pandemide evlere kapandık Fabrikalar çalışmadı uluslararası nakliye zincirleri problem yaşamaya başladı O yüzden malı a noktasından B noktasına götüremiyor hanızu da mümkün özellikle üretimde kullanılan iki temel girdi var iş gücü yani emek ve sermaye Aslında bu ikisinin maliyetlerinin artması da arz yönlü enflasyonu besleyebilir Örneğin çok ciddi bir maaş artışı üretim tarafında ciddi maliyet harçları görmemizi sağlayabiliyor Aslında bizim ekonomimizde Bu üretimde yaşanan sorunların yanın da kur çok önemli bir arz taraflı problem yaratan unsur aslında Çünkü biz ürettiğimiz mallarda ciddi bir ithal girdi kullanıyoruz ihraç ettiğimiz bir malzemenin neredeyse yarısını dışarıdan ithal etmemiz gerekiyor önceden Bu nedenle dışarıdan gelen malzemelerinin fiyatlarındaki kur oynaklığı konusunda çok kırılgan ve bunlar direkt enflasyon olarak bize yansıyor yani size Petrol örneğini vermiştim petrolü her yerde kullanıyoruz Eğer petrol varil fiyatları değişmese de Petrol fiyatlarının satın alındığı Amerikan dolarların Türk lirasına göre bir artış yaşaması durumunda bizim Petrol maliyetim içeride artacak son yıllarda yaşadığımız Enflasyonun en temel sebeplerinden bir tanesi 2018'den sonra dövizlerin bizim Türk liramı karşı değer kazanmasıyla aldığımız için dolardaki artış bizim arz tarafında yani üretim tarafımızdaki maliyetleri ciddi şekilde arttırdı Bir de işin ikinci tarafı talep yönü var bir mal olan talep ne kadar artarsa o malın fiyatı da o kadar artacaktır Örneğin yazın dondurmaya olan talep çok artıyor ve genelde dondurma firmaları da bunun sebebiyle dondurma fiyatlarını biraz yukarıya çekiyorlar Çünkü daha yüksek fiyatlara dondurma satmaları mümkün hale geliyor şimdi bunun da aslında birkaç tane sebebi var Bir ekonomide neden talep artar Bunun ilk sebebi devlet olabilir devlet Türkiye'de ve globalde de bu böyle en büyük satın almaları yapan kurum Aslında çok büyük bir yapı bizim vergilerimizle finanse edilen bir yapı ve bir harcama yaptığında ekonomide ciddi dengeleri değiştirebiliyor eğer biz devlet harcamalarının çok arttığını görürsek bu Ekonomide bir talep yönlü enflasyon yaratabiliyor Aslında 2000'lerin başında bizim biraz da enflasyonu dizginleyebilirim Devleti tasarrufa yönlendirebilmek Bankası'nın para politikaları da talebi para Arzu üzerinden şekillendirebilir Aslında Örneğin Merkez bankalarının faiz indirdiği durumda ekonomide para arzı artar Yani insanlar daha fazla kredi çekerler bu kredilerle daha ciddi harcamalar yaparlar ev alırlar araba alırlar tatile giderler E bunun sonucunda da o ekonomide talep artacağı için o mallara biçilen fiyatta daha da artacaktır aslında bunun yanında demografik sebepler olabilir talepte Örneğin yine Rusya Ukrayna krizinden örnek verelim Polonya'nın belli bölgelerinde Ukraynalı göçmenlerden dolayı ciddi enflasyonist dönemler yaşandı bu Ukraynalı göçmenler Herhangi bir üretim faaliyetine dahil olmadıkları halde mal talep ettiler doğal olarak Polonya'nın özellikle Doğu kısımlarında ukraynalıların geldiği zamanlarda ve yerleştikleri bölgelerde Enflasyonun daha güçlü olmasının sebebi buydu aslında son olarak kur da aynı arz tarafında söylediğimiz gibi burada da enflasyonu arttırıcı bir sebep üretebiliyor Aslında Örneğin yine 2018'de biraz hafızamızı zorlayın bir kur krizi yaşadık Türk Lirası dolar karşısında değer kaybetti bunun sonucunda bizim mal ımıza olan talep yani yurt dışı talebi arttı Bu da aslında bizim mallarımız fiyatını yukarıya çekti Örneğin Edirne'ye gelen bulgarları düşünebilirsiniz burada sınırı geçip tamamen harcamalarını Edirne'den yapan bir Bulgar gruh vardı bu Edirne'de Mini bir enflasyon yarattı aslında Çünkü Normalde organik olmayan dışarıdan gelen bir talep var Ve bu da bir küçük talep enflasyonu yarattı üçüncü kısım Bence en önemli kısım şu an modern tartışmaların üzerinde döndüğü kısımda bu işin psikolojik yönü beklentiler yönü yani bizim son Kullanıcı olarak perspektif imizin olaya dahil olduğu yer bildiğiniz üzere enflasyon bir psikolojik etki yaratıyor hepimiz üzerinde Yani biz Eğer Enflasyonun gelecekte olacağına inanıyorsak harcamalarımı Ya da maaş pazarlıklar mızı bunun üzerinden yapıyoruz bu enflasyon beklentisine literatürde fiyat maaş spirali döngüsü deniyor Yani siz beklentilerden dolayı maaşlarınız artmasını bekliyorsunuz maaş pazarlığını Buna göre yapıyorsunuz ürünlerin fiyatını Buna göre belirliyorsunuz sonra bunlar fiyatlara geçiyor fiyatlara geçtikten sonra ikinci turda tekrar Yeni bir Zam yeni bir maaş artışı beklentiniz doğuyor Bu da yeni bir fiyat artışıyla sizi bir döngü içine alıyor alıyor alıyor ve hiper enflasyona kadar gidiyor hiperenflasyon da artık aylık Enflasyonun % yi geçtiği aynı zimbabve'de ya da işte vaymar Cumhuriyeti'nde olduğu gibi paranın artık kendi Asli görevlerinin yerine getiremediği bir ekonomik düzene doğru Sizi götürmeye başlıyor O yüzden bu beklenti yönetmek çok önemli mesela Merkez bankaları faiz kararlarını açıkladıkları en az faiz kararları kadar faiz kararlarının yanında yaptıkları açıklamalar da aynı derecede önem taşıyor ekonomistler en az Bu karar kadar faiz kararlarını da çok detaylı inceliyorlar yani Geleceğe dair Biz şöyle bir parasal sıkılaşma öngörüyoruz Eğer enflasyon şu seviyeyi geçerse bir faiz arttırı daha mümkün olabilir gibi buna İngilizcede forward guiding deniyor Yani beklentileri yönetmek sizin Gelecekte nasıl bir enflasyon politikası olacağı la alakalı Daha net daha öngörülebilir bir fikrinizin oluşması Böylece Enflasyonun kontrol dışına çıkmasını engellemek Aslında Türkiye'deki şu anki Merkez Bankası'nın yapmaya çalıştığı şey biraz da bu aslında Peki nasıl engelleyeceğiz abi enflasyonu Ya aslında bir herhangi bir makroekonomik değişkeni düzeltmek için kullandığımız iki temel araç seti var Bir ekonomide Bunlardan ilki para politikaları diğeri maliye politikaları aslında ama şimdi burada şunu söylemek lazım belki maliye politikalarıyla alakalı politikacılar Aslında asıl motivasyonları koltuklarında yani ofislerinde kalmaya devam etmek olan insanlar çok Ulvi amaçları olsa bile Bu ulvi amaçlarını gerçekleştirmek için o seçimi kazanmak zorundalar O yüzden her zaman halka Şirin gözüken onları çok incitmeyen popülist politikalara dönebiliyor Örneğin seçim dönemlerinin öncesinde ciddi kamu harcamalarının görülmesi kamu harcama musluklarının açılması sebebi biraz da bu O yüzden Enflasyonun çözümü de sadece kamuya güvenemiyor yani maliyeye güvenemiyor daha bağımsız herhangi bir koltuğunu devam ettirme kaygısı olmayan ve merkezine enflasyon alan bir kurum ve politika setine ihtiyacımız oluyor işte burada da para politikasını yapan Merkez Bankası devreye giriyor yani hükümetler her zaman kolaya kaçtığı için popülizme kaçtığı için aynı Diyet yaparken hemen taplı yemeye çalışan bir genç gibi o oyları almak ya da halkın teveccühünü kazanmak için hızlıca para musluklarını açan bir yapı olduğu için bunu denetleyen bir para politikası kurulu ve merkez bankası var Merkez Bankası kanununun 4 maddesi Merkez Bankası'nın Asli görevi fiyat istikrarı dır der o yüzden hükümetin popülist politikalarından ayrışan ve onları Aslında dengede tutan bir yapı söz konusu Merkez bankaları nasıl enflasyonla mücadele eder bir faiz silahıyla faizi arttırarak ekonomideki talebi azaltmaya çalışırlar para arzını da böylece kısabilir ler Aslında Siz faizleri arttırdığını zaman kişiler daha az harcama yaparlar daha zor Kredi bulurlar ya da var olan paralarını bankada tutup onun faiziyle gelecekte daha büyük harcamalar yapmaya ikna olurlar Aslında Böylece ilk malları olan talepleri ciddi şekilde azalabilir konuta eve hatta tatile bile bunun yanında açık market operasyonları dediğimiz piyasadan para toplayıp onun yerine devlet iç borçlanma senedi sattıkları politikalar izlerler ya da bankacılıkla ilgili küçük regülasyonlar giderler yani bankaların tuttukları rezerv miktarını arttırabilirler bu miktarı arttırdığını zaman kredi hacmini düşürtme düşürünce de insanların talep ve harcaması azalır Aslında Böylece talebi dizgin dememiş olabilirsiniz şeyi de söyleyelim maliye Genelde bu durumda ne yapar maliye yani hükümet kurumları enflasyonla mücadele etmek için devlet harcamalarını kısarlar ve bir devlet bütçe dengesini korumaya devam ederler aynı 2000'lerin ba başında olduğu gibi oradaki disiplinli ve sert bütçe dengesi Öyle ya da böyle devletin talebini azaltacağı için mal ve hizmete olan talepleri genel olarak ekonomide azaltır Diyebiliriz ama tabii şöyle bir soru sorayım devlet aynı zamanda marketlere Denetçi de yollayabilir mi mesela Aynen o 4 madde buna fiyat kontrolleri deniyor hükümetin ya da devletin belli kalemlerdeki fiyat harçlarını kontrol altına alması için aslında sopa ve regülasyonu kullanması Türkiye'deki örnekleri bir biraz kira zammına gelen % 25 üst limiti sayılabilir biraz tanzim satış çadırları sayılabilir Amerika'da da 1970'lerde Nixon çok ciddi kullandığı fiyat duvarları var fiyat üst limitleri var Böylece enflasyon kontrol altına alınmaya çalışılıyor Ama bunun ekonomik çalışmalar hiçbir şekilde orta uzun vadede geçerli olmadığını her türlü delindiğini söyleyebiliyor genelde sorunları daha kötü hale getiriyor konut piyasasını ele alırsak % 25 fiyat zammı sebebiyle herhangi bir konut sahibi kiracısı çıktıktan sonra çok fahiş bir kira artışı ile Yeni kiracı alıyor böylece belki birkaç senenin enflasyonunu şimdiden fiyatlama yoluna gidiyor çünkü kiracıyı bir kere içeriye aldıktan sonra orta uzun vadede kirayı çok ciddi arttıramıyorum O yüzden bu önden enflasyona bindirme kuralı geçerli oluyor denebilir yani piyasanın dinamiklerine piyasanın fiyat yapış biçimine müdahale etmek genelde yeni verimsizlik doğuruyor O yüzden bu hani ana akım iktisatta En azından önerilen bir şey değil sadece kısa vadeli ya da çok akut çözümler için Sürdürülebilir ya da Türkiye örneğinde Eğer önünüzde bir seçim varsa size seçim kazandırabilir Aslında anladım bir yandan da şunu düşündüm Şimdi faizi artırmak dedin ya madem enflasyonu düşürüyor o zaman ya da maliye politikalarıyla enflasyon düşürülebilir niye düşürüp kurtulmuyor Enflasyonun işe yaradığı ya da enflasyonu düşürmenin maliyetli olduğu senaryolar var mı muhakkak y Türkiye'de şunu söylemek lazım Türkiye özelinden değerlendireyim bu soruyu Biz 1954 beri ciddi enflasyon yaratan bir ekonomiyi bunun da temel sebebi bütçe dengemizi yani devletin topladığı vergiden daha fazla harcaması idi biz bütçe dengesini hiçbir zaman doğru düzgün tutturamadık Bu sebeple de Merkez Bankası ki 2001'de kadar bağımsız bir kurum değil hükümetin bir parçasıydı hazineye avans verdi % 115 bütçe kadarıyla bu avansa ciddi bir enflasyon yarattı Çünkü havadan para basıp onu ekonomiye sürmüş oluyordun Türkiye'nin enflasyonu çözememe sebebi Eee Aslında biraz Politik bir sebep 2000'lerin başında hem bütçe dengesini tutarak hem ciddi bir reel pozitif faiz vererek faizi enflasyon üzerinde tutarak hem de dışarıdan dış kaynak getirerek enflasyonu tek hanelilere indirmiş gözüküyoruz En azından 1 ik sene bu böyle devam etti iyi ve tutarlı Merkez Bankası politikacılık İy la devam etti benim açıklamam Türkiye'de böyle bir bir halk talebi yok yani biz enflasyon yaratan hükümete çok sert davranmıyoruz işsizlik yaratan hükümete kur krizi yaratan hükümete genellikle çok sert davranıyoruz onlara oy vermiyoruz ya da onları sıkıştırıyor Kamuoyu bu konuda daha hassas diyebilirim ama ama enflasyona Alışık mıyız enflasyonla alakalı çok pozitif düşünüyoruz Bu Asaf Savaş Akat hocanın argümanı ve ben kesinlikle çok katılıyorum kendisi Yaklaşık 15 senedir aynı şeyi söylüyor Türk toplumu enflasyonla yaşamayı seviyor diyor çünkü Enflasyonun yarattığı Kısa vade deli bir optimizm var şöyle düşünün Öyle ya da böyle devlet harcama yapmış 90'lar Türkiye'si Böylece Hani sıfırdan para yaratmış Merkez Bankası devlet bu parayı harcamış ve bununla atıyorum silah satın almış silah endüstrisinde çalışanlar bir anda zenginleşmiş oluyorlar En azından Kısa vadeli için bu ekonominin büyümesini pozitif yönde etkileyen bir şey Onlar mallara olan talebi arttırıyor işte fırına gidip daha fazla ekmek alıyorlar yeni kıyafetler alıyorlar Böylece ekonomi En azından canlanmış gibi gözüküyor çok kısa bir sürede de olsa daha sonra tabii ki o enflasyon ayyuka çıktıktan sonra Bu ilk optimizm bir anlamı kalmıyor buna rağmen biz Enflasyonun Bu ilk Kısa vadeli optimist etkisinden Bence hala doğru okuyamadığımız için çok hoşlanıyoruz çok şeyiz bununla alakalı kötü bir ilişkimiz yok Türkiye'de özellikle zenginler enflasyon döneminde çok zenginleş tiler şeyi hiç unutmuyorum 2020 lin başında yani enflasyon sarmalına tam girdiğimiz zamanlarda özellikle ilk faiz iz indirmeyle birlikte çağap kavcıoğlu döneminde bir dergi röportajı okumuştum Türkiye'nin önünde gelen Otomotiv üreticilerinden bir tanesinin CEO'su şey dedi Biz enflasyondan nasıl para kazanacağımızı çok iyi biliyoruz Ve umutluyuz dedi Şimdi bu normal Bir ekonomide görebileceğiniz bir şey değil kimse enflasyon olduğu için mutlu olmaz normal Bir ekonomide Türkiye'de Politik bir tercih enflasyon yaratılması zenginler için özellikle çok karlı çok neden Karlı zenginler için aslında çok basit bir sebebi var bir sebebi şu Türkiye'de sermayenin iş adamlarının sermaye birikimi büyük oranda enflasyon sebebiyle de oldu siz işçi maaşlarını indiremiyor canız bir enflasyon sürecinde enflasyon kadar işçi maaşına zam yapmazsanız Öyle ya da böyle kararlılığını arttırmış olursunuz Türkiye'de bu süreçler çok fazla yaşandı özellikle sendikaların gücünü kaybetmesi sonucunda aynı şekilde Eğer Gayrimenkul ya da menkul varlıklarını varsa enflasyon sürecinde nominal olarak bunların değerlerinin artışını göreceksiniz enflasyon bazı sektörleri için çok sorunlu mesela Sigortacılık sektörü mesela Telekom sektörü Neden Çünkü bu sektörler tahhüt üzerine çalışan sektörler Siz sigorta poliçesi imz alıyorsanız önceden priminizi yatırıyorsunuz priminiz x birim olsun sonra üzerinden 6 ay geçiyor Örneğin Arabanızı vurdunuz kasko yaptırmıştı kasko harcamasını sigorta şirketi 6 ay sonra yapıyor şimdi bu durumda x birim prim alsa bile o x birim prim üzerinden değil 6 ay sonra daha enflasyonlu bir ekonomideki harcamasını yaptığı için burada Bunu direkt zarar olarak yansıtıyor aynı şekilde mesela Turkcell 12 aylık taahhüt veriyor Size 12 ay boyunca fiyat artışı yapamadığı için onlar da genelde negatif etkileniyorlar son 2-3 senedeki borsa hikayesinde de Bu şirketler Örneğin çok kötü etkilendiler ama bazı sektörler için özellikle blok mal tutan malını stoklayan ham maddesini saklayabilecek büyük Tesisler olan sanayi şirketleri için bu bir avantaja dönüşebiliyor Çünkü şu an satmıyoruz 3 ay sonra fiyat artışında satıyorsunuz bu durumda sizin kararlılığını artırmanız mümkün olabiliyor Aslında şimdi Enflasyonun negatif yönleri biraz saymakla bitmez ama birkaç tanesini söylemek gerekiyor diye düşünüyorum Bir ekonomik bir belirsizlik yaratıyor enflasyon Önümüzdeki fiyat artışını tahmin edemeyeceğiniz için yatırım yapmakta tereddüt edebiliyorsunuz o yatırımın karşılığına alıp alamayacağınız bilemediğiniz için bu orta uzun vadeli iş yatırımlarının önüne geçiyor aynı şekilde Sizin yeni birini işe alıp almamanız da önüne geçiyor bu yüzden ciddi bir makroekonomik belirsizlik hali yaratılıyor bu bir İkincisi bir adaletsizlik yaratıyor borç alan ve borç veren arasında borç veren kişi enflasyonu tahmin edemezse borç verdiği miktardan daha azını geri alabilir Bu da aslında bütün ekonomideki borç verme dinamiklerini engelleyebilir a kisen b kişisine bir alım gücü aktarımına sebebiyet verebilir Bu da kendi içinde ekonomideki Genel İş ahlakını bozan bir şey ve kontrat ettiğini bozan bir şey 3 menü maliyetleri Enflasyonun olduğu ortamlarda Özellikle bunu restor restoranlarda çok görürsünüz sürekli fiyatların güncellenmesi gerekir şu an günümüzde İstanbul'da Örneğin bir restorana gittiğinizde sticker'ların üst üste yapıştırıldığı çok fazla menü görürsünüz Bu Her menünün basılma maliyeti Enflasyonun bize getirdiği ekstra bir külfet Aslında bu bir restoran için küçük bir kayıp olabilir ama bir sanayi şirketi için ya da bir büyük kurumsal bir şirket için çok ciddi maliyetler üretebilir Örneğin Migros boyutundaki bir şirket için Carrefour boyutundaki bir şirket için sürekli etiketleri değiştirmek ciddi bir maliyet kalemi oluyor şunu da söylemek lazım makroekonomik anlamda Türkiye'nin dolarizasyonun ciddi katkı verdi ne yazık ki enflasyon Türkiye şu an Türk lirasını kullanıyor gözüküyor yani resmi istatistiklere göre ama Türkiye'deki paranın mevduatın para arzının yarısı dolar cinsinde döviz cinsinde şimdi o yüzden yarı paralı iki paralı bir ekonomik sistemde Merkez Bankasının ve devletin kontrolü haliyle çok daha zor oluyor bu yeni enflasyon sarmal ının sebebi oluyor çünkü ekonominin yarısı başka para cinsinde isse Siz sadece Türk lirasının para arzını kontrol edebiliyorsanız onun para arzında yaptığınız küçük bir değişim ciddi enflasyona sebebiyet verebiliyor Aslında ve bizim Türk lirasına olan güvensizliğim de kaynağı oluyor işte 2000'lerin başında Enflasyonun dizginlenmek de buydu O dönem dolar maaş alanlar bile Türk lirasına geçmeyi tercih ediyorlardı Çünkü en azından dolar kadar istikrar bir para olduğuna dair bir genel kabul oluşmaya başlamıştı zaten bir Özerk ülkenin kendi parasını basan Bir ülkenin en Asli görevi O paranın istikrarını korumak o paraya olan güveni [Müzik] destekleyebilir şu söylenir ya hep Merkez Bankası çok para basıyor para basmayı bırakırsa ya da azaltırsa enflasyon düşer Doğru mu bu işte arz tarafını kontrol etmeden beklentileri kontrol etmeden çok kolay değil kesinlikle etkisi var Merkez Bankası para basmaz Bu arada belki onu Ayrıca videoda konuşmak gerekir tam olarak yaptığı şey para basmak değil para arzını arttırmak yani piyasadaki para miktarını arttırabilir Ama karşılıksız direkt para basmak denemez onun biraz şey bir tabir yanıltıcı bir tabir olduğunu düşünüyorum peki para arzını artırması da gerekmeyebilir ya hani paranın dolaşım hızı da artabilir Sonuçta kısa vadede onu yapmak çok zor Ama genelde bu parasalcılar bir denkleminden bahsetmiştik yukarıda velocity yi yani paranın el değiştirme hızını sabit kabul ederler Çünkü o başka faktörlere kültürel faktörlere vesaire de bağlıdır ya da sadece kriz anlarında Çok ani duruşlarda velocity yani paranın el değiştirme hızının değiştiğini görürüz Eee teknolojik sebepler de Bun etkili olabilir o yüzden hani velocity genelde parasalcılar kısa orta vadede değişmez kabul ederler velocity değiştirmek üzerinden yapılan para politikası da çok ana akım dışı olur başka faktörleri etkileme ihtimalin daha yüksek olur Sadece velocity yi tek başına etkilemek kolay değil Çünkü pandemi döneminde mesela paranın akış hızı düşmedi mi olab düştü ama orada başka o kadar fazla komponent oldu ki ya da kredi kartları çıkınca paranın dolaşımı artmadı İşte bu teknoloji yani bunu böyle Merkez Bankası tak diye yapamıyor O yüzden farklı farklı faktörlerin sonucunda velocity düşebilir böyle bir anda bu butona basayım ve paranın el değiştirme hızı artsın Demek Çok Kolay değil Şimdi şey dedin ya devlet konut inşa etmezse Mesela inşaat malzemelerine yönelik talep düşeceği için maliyet azalabilir ama bir yandan da devlet konut üretirse o konutu vatandaşa daha ucuza verebileceği için Kar amacı gütmeden Hı hı konut maliyetleri düşebilir konut fiyatları Daha doğrusu düşebilir Hani illaki liberal piyasa odaklı bir çözüm Düşünmek zorunda mıyız yoksa sosyal devlet politikalarıyla da Enflasyonun önüne geçilemez mi şimdi burada Devletin ne yapmak istediğiyle alakalı bir husus var aslında burada devletin konut yapması yapmaması tartışması değil devlet Eğer konut açığı varsa ve konut yapmak istiyorsa tabii ki yapmalı Çünkü burada ev enflasyonu bina yapım maliyetlerinden daha yüksekse O yöne gitmenin herhangi bir problemi yok ama konut yapılması 2 sene sürüyor minimum Siz anlık olarak enflasyonu kontrol altına almak istiyorsanız Çünkü beklentileri de ona göre inşa edecekseniz orada bütçe dengesini korumak kısa vadede daha iyi bir politika olabilir beklentileri çıpalamak deniyor buna ama burada dediğim gibi devletin bir politika yapması gerekiyor Eğer ucuz konut sağlayacaksınız ucuz konut sağlayacaksınız bunu yaparken Kısa vadeli enflasyon yaratabilirsiniz Bununla ilgili de bir problem yok ama bunu genel bir yapıya oturtmak gerekiyor aslında hani sizin gerçekten asıl problem gördüğünüz fiyat artış alanı neresi Çünkü enflasyon genel bir fiyat artışı bir Sepetin fiyat artışı ama sepetteki her ününün fiyatı Aynı şekilde artmıyor en güncel 2023'te tartışmalar sektör bazlı enflasyonlar ayrı ayrı irdelenmesi ve incelenmesi üzerine yoğunlaşıyor o yüzden hani Eğer konut piyasasında Bir problem varsa devlet buraya müdahale etmeli buranın fiyat artışlarını kontrol altına al almak ve ucuz konut üretmek için ama bunu yaparken diğer sektörlerin Nasıl davranması gerektiğini oradaki fiyat harçları nasıl yöneteceği le alakalı iyi bir ön çalışma yapması gerekiyor diye düşünüyorum Bu tamamen Devletin vereceği bir karar Aslında opportunity cost fırsat maliyeti dediğimiz şey enflasyon kısa vadede yeni iş alanları yaratmak ve işsizliği düşürmek konusunda başarılı olabilir ama bu çok kısa vadede biraz da illüzyonla gerçekleşen bir şey uzun vadede ise Enflasyonun % Birlik düşüşü ülkenin ekonomi is inin % Birlik yaklaşık büyümesine sebebiyet veriyor yani siz Enflasyonun ne kadar optimal seviyelerine indirirseniz gerçek optimal büyüme hızınıza o kadar kolay ulaşabiliyorsunuz o yüzden çok büyük enflasyon süreçleri ciddi negatif büyümeler le birlikte geliyor Bunun da sebebi Aslında Enflasyonun Bizde tam tersi anlaşılsa bile reel faizleri arttırması aslında Çünkü günün sonunda reel faiz oranı piyasa tarafından belirleniyor sizin enflasyonunu ne kadar yüksekse günün sonunda verdiğiniz faiz de o kadar yüksek olmak zorunda kalıyor uzun vadede O yüzden bu da iş yapmayı işçilik maliyetlerini ve ekonomik yatırım yapmayı çok zorlaştıran bir husus olarak karşımıza çıkıyor Sen Türkiye'de enflasyon düşmez mi diyorsun Ben hiç böyle bir şey söylemiyorum enflasyon Kader değildir diyorum ya bir kere şöyle düşünmek lazım bizim dışımızdaki bizim ligimizdeki bütün ülkelerin çözdüğü bir sorun bizim gibi dinamik bir ülkenin çözemeyeceği bir sorun asla değil zaten 2000'lerin başında da biz bu çözmeye gerçekten yaklaştık enflasyonu tek haneli sayılara indirmişti 2000'lerin başını güzelleme için söylemiyorum bunu o dönem her şey çok doğru yapılıyordu diye söylemiyorum o dönem Örneğin ciddi bir cari açık problemi yaratıldı enflasyon çözülsün diye yine de şunu söylemeye çalışıyorum doğru politika aksiyonları la doğlu bir uluslararası konjonktür ve doğru iletişim stratejileriyle enflasyonu belli seviyenin ında indirip orada tutmak mümkün Bunu sadece biz başaramadık bizim ligimizdeki ülkelerden OECD Deek ülkelerden Biz ve Arjantin başaramadık daha da dürüst olmamam gerekirse o yüzden asla bir kader değil sadece hepimize düşen görevler olduğunu düşünüyorum ve enflasyon sorununu yeterince ciddiye almadığımız için çözemediğimiz düşünüyorum yani Enflasyon son ik senede yaşadığımız şey bir tercih meselesiydi Tabii ki kök sebepleri var pandemi Ukrayna Savaşı gibi ama bizim özellikle faizle yaptığımız deney son yıllarda yaşadığımız Enflasyonun en temel sebebi aslında diğer bütün ekonomilerinden ayrıştığı neredeyse artık hiperenflasyon yolunun bile açılabileceği Bir denkleme doğru gitmek üzereydik şu an bile Merkez Bankası'nın attığı yarım adımlarla bile hala reel faiz konuşulmuyor hala Merkez Bankası'nın görev süresi hakkında çok ciddi tartışmalar var görev sürelerini tamamlayabilecek mi tamamen araç bağımsızlıkları var mı gibi Tartışmalara rağmen enflasyonu belli seviyelere çekme politikasına girdiklerini görüyoruz O yüzden bunun çok hani roket bilimi olmadığı çok açık Sadece biraz sabır Biraz güven En çok da Dirayet gerekiyor Yani bizim Gerçekten bunu istememiz gerekiyor temel sorun bizim özellikle politikacılar mızın enflasyonu tam olarak kontrol altına almak istememeleri O kolay ekonomik başarı bağımlılığımız ötürü Aslında yüksek lisanstayken benim gerçekten ufkumu genişleten bir konuşmaya şahit oldum ve hayata dair ve ülke ekonomisini anlamaya dair fikirlerimi değiştiren bir konuşma oldu bu insanlar doğar Yaşar ve ölür Devlet lin bundan farkı devletlerin Biz ölümsüz olduklarına inanırız yani sonsuza kadar ilelebet yaşayacaklarını varsayar O yüzden İçinde bulunduğumuz enflasyon Sarmalı hepimizin hayatını etkilese de asıl Belki de günün sonunda Önemli olan ülkenin Kalkınma politikasına nasıl bir etkide bulunduğu Bununla ilgili oxford'da Paul coler ile yaptığımız kısa bir konuşma vardı Hep aklıma bu geliyor Paul collier Kalkınma ekonomisi konusunda dünyadaki en önemli birkaç figürden bir tanesi özellikle hem akademik çalışmaları y la çok ciddi Yankı uyandırmış hem de Afrika'daki kalkınmakta olan ülkelerde yaptığı sahada çalışmalarla kurduğu fonlarla derneklerle ciddi tecrübe edinmiş bir isim gerçekten sektörün duayenlerinden diyebiliriz Bir gün bir konuşma yapmak üzere çevresinde birkaç tane ekonomi öğrencisi topladı dedi ki ben Londra'da Yarın bir konuşma yapacağım bu konuşmayı hani küçük bir pratik yapayım sizlerle Ne kadar saçma olursa sorularınızı Bana sorun Çünkü eminim yarın da böyle sorular alacağım dedi ve bize 15 dakika boyunca o gün yapacağı keynote speech yani vurucu konuşmayı yaptı Sonra da soru aldı dedi ki herkes bir tane soru sorsun Bir arkadaşım çıktı Pol kiere dedi ki siz Dedi yıllardır Kalkınma üzerine kafa patlatıyorsun çok fazla kişiyle konuştunuz çok fazla ülkenin Kalkınma politikasına girip sonra çıktığını gördünüz Peki dedi kalkınmayı bir etkene indirgeyen dedi Yani bir ülkenin gerçekten kalkınması neye bağlıdır diye sordu Ben başta bu soruyu hiç beğenmemiştim çünkü hep Biz kompleks bakmaya çok alışığız ama Paul ker Bu soruya durdu 15 saniye düşündü tavana baktı Sonra dedi ki liderlik Bir liderin halkını gelecek jenerasyonlar için fedakarlığa hazırlayabilmek onların şu anki tüketimler inden gelecekteki jenerasyonlar iyiliği için birikim yapmalarını yüreklendirmek aslında bir ülkenin Kalkınma politikasının ilk adımı Eğer ülke popülist politikalara kolay çözümlere gitme yoluna girerse Onun bir Kalkınma vizyonu olduğundan çok kolay bahsedemeyiz de bir fedakarlık bugün harcama yapmayıp gelecekte harcama yapmak ve bu yapmadığınız harcamayı yaratıcı sektörlerde verimli sektörlerde harcamak var aslında bütün o gördüğümüz Kalkınma hikayelerinin temelinde budur yani biz o kalkınmakta olan ülkelere onlar böyle aynı gökyüzündeki yıldızlar gibi bakarak iç geçiriyoruz aslında ne kadar da güzel Parıldıyor diye ama aslında yıldızlar parıldamaz Yıldızlar yanar gerçekten çalışmadan üretmeden gelecek için şu andaki eğitimimize Efor koymadan bir şey üretmek imkansız ya şu an size % 400 faiz teklif etsem kabul etmemeniz gerekiyor Çünkü bazı şeyler hayatta iyi olamayacak kadar iyi teklifler bedava peynirde sadece fare kapanında var şimdi burada enflasyona geri döneyim Çünkü ben enflasyonu hep bu perspektiven okuyorum enflasyon Peki bizim psikolojimize ne yapıyor Enflasyonun olduğu ortamlarda biz para biriktirmeye yanaşmıyor Çünkü Diyoruz ki paramız zaten eriyecek şu anki 100 liramız da önümüzdeki sene hiçbir şey alamayacağız o yüzden şimdiden harcayalım tatile gideceksek şimdiden gidelim araba alacaksak şimdiden alalım herhangi telefonumuzu değiştireceksin değiştirelim ve Geleceğe dair herhangi bir beklentimiz olmasın Yarını Yarın çözeriz diye düşünmeye başlıyoruz Bu da aslında bir ülkenin Kalkınma yolundan En kolay uzaklaşmasının yolunu açıyor Bence bizim tam tersi yönde Geleceğe dair daha fazla ürettiğimiz daha fazla biriktirdiğimiz ve daha fazla üzerine tartıştığımız bir Türkiye'ye ve Türkiye ekonomisine ihtiyacımız var enflasyon beklentilerimiz Geleceğe dair pesimizm imiz ve artan fiyatlara dair ev alma umudumuzun bile olmaması bunun aslında tam tersi yönünde etki etmesini sağlıyor İşte bu yüzden enflasyonla mücadele etmek Bence Hayati bir görev ve hepimizin En azından bir kamuoyu oluşturarak enflasyona dair daha sert olması gerektiğini düşünüyorum Çünkü bu cidden küçük bir sorun değil jenerasyonlar boyunca etkilenecek bir kapıyı açtı aynı 55'ler başlayan Enflasyonun hala kontrol altına alınmamış olması gibi bir orman yangını gibi bütün ekonomiyi yakabiliyor açıkçası Hepinize çok teşekkürler bir ünlü Fransız atasözüyle kapatayım ilk kp her zaman yanar O yüzden daha iyi yapabilmem için herhangi bir yorumunuz olursa lütfen aşağıya iletin bir sonraki videoda görüşmek üzere