Overview
Tinalakay sa lektura ang pangunahing suliraning pang-ekonomiya, apat na katanungan ukol dito, at ang iba't ibang sistemang pang-ekonomiya na ginagamit ng mga lipunan sa daigdig.
Pangunahing Suliraning Pang-ekonomiya
- Lahat ng lipunan ay may limitadong yaman na kailangang ipamamahagi sa patas at epektibong paraan.
- Apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiya: Anong produkto ang gagawin? Paano gagawin? Para kanino? Gaano karami?
Sistema ng Pang-ekonomiya
- Sistemang Pang-ekonomiya: institusyonal na kaayusan na nag-aayos ng produksyon, pagmamay-ari, at distribusyon ng yaman.
- Layunin ng bawat sistema ay maresolba ang kakapusan at masiguro ang tamang paggamit ng yaman.
Mga Uri ng Sistemang Pang-ekonomiya
Traditional Economy
- Batayan ng desisyon: tradisyon, kultura, at paniniwala.
- Produkto ay karaniwang pangunahing pangangailangan (pagkain, damit, tirahan).
- Paraan ng produksyon ay namamana mula sa matatanda.
- Halimbawa: Inuit, Aboriginal Australians, Bushmen.
Command Economy
- Ekonomiya ay kontrolado at pinamamahalaan ng pamahalaan.
- Pamahalaan ang nagdedesisyon sa lahat ng produksiyon at distribusyon ng kita.
- Halimbawa: dating Soviet Union, Cuba, North Korea.
Market Economy
- Malayang pamilihan ang gumagabay sa mga desisyong pang-ekonomiya.
- Presyo ang batayan ng dami ng produkto at serbisyo na lilikhain at bibilhin.
- May pribadong pagmamay-ari ng kapital at malayang pagpili ng trabaho.
- Pamahalaan ay limitado ang papel sa ekonomiya.
Mixed Economy
- Pinagsasama ang katangian ng market at command economy.
- May malayang pamilihan ngunit may panghihimasok din ang pamahalaan sa ilang sektor.
- Pribadong pagmamay-ari ay pinapahintulutan ngunit may regulasyon ng pamahalaan.
- Halimbawa: Estados Unidos, Australia, Pransya, South Korea, Pilipinas.
Key Terms & Definitions
- Kakapusan — kalagayan ng limitadong yaman sa harap ng walang katapusang pangangailangan.
- Sistemang Pang-ekonomiya — paraan ng organisasyon at pamamahala ng pinagkukunang-yaman at produksyon sa lipunan.
- Traditional Economy — sistema na nakabatay sa tradisyon at kultura.
- Command Economy — sistema na kontrolado ng pamahalaan ang lahat ng aspekto ng ekonomiya.
- Market Economy — sistema kung saan ang pamilihan ang nagtatakda ng produksiyon at presyo.
- Mixed Economy — kombinasyon ng market at command economy.
Action Items / Next Steps
- Basahin ang karagdagang detalye tungkol sa mga sistemang pang-ekonomiya at ihambing ang kanilang mga kalakasan at kahinaan.
- Sagutan ang mga tanong: Paano naaapektuhan ng sistemang pang-ekonomiya ang pamumuhay sa bansa?