Overview
या व्याख्यानात रीकॉम्बिनंट डीएनए तंत्रज्ञान म्हणजे काय, याची परिभाषा, पायर्या, वापरण्यात येणारी साधने (एंझाइम्स, वेक्टर) आणि त्यांच्या उपयोगांचे महत्व समजावले आहे.
रीकॉम्बिनंट डीएनए तंत्रज्ञानाची ओळख
- रीकॉम्बिनंट डीएनए तंत्रज्ञान म्हणजे अनुकूल गुणधर्म मिळवण्यासाठी डीएनएमध्ये इच्छित बदल करणे.
- जीन क्लोनिंग, जीन मॅनिप्युलेशन हेही याच तंत्रज्ञानाचे पर्यायी शब्द आहेत.
पायऱ्या (Steps)
- इच्छित डीएनए/जीन निवडणे आणि वेगळे करणे.
- वेक्टर (वाहक) काढणे व वेगळे करणे (जसे प्लास्मिड).
- दोन्ही डीएनएचे संयोग करून हायब्रिड किंवा काईमेरिक डीएनए तयार करणे.
- हा हायब्रिड डीएनए होस्ट सेलमध्ये (जसे बॅक्टेरिया) टाकणे.
- होस्ट सेलमध्ये वाढ व काईमेरिक डीएनए असणाऱ्या सेल्सची निवड.
- जीनचा अभिव्यक्ती व इच्छित उत्पन्न मिळवणे.
टूल्स (साधने) व एंझाइम्स
- रेस्ट्रिक्शन एंडोन्युक्लेअसेस : डीएनएचे विशिष्ट ठिकाणी कापणारे एंझाइम ('मॉलिक्युलर सिझर').
- डीएनए लायगेज : डीएनएचे तुकडे जोडणारे एंझाइम ('मॉलिक्युलर ग्लू'), यामध्ये फॉस्फोडायस्टर बंध तयार होतो.
- इतर एंझाइम्स : पॉलीमरेज, अल्कलाइन फॉस्फॅटेस, रिव्हर्स ट्रान्स्क्रिप्टेस.
- प्लास्मिड, फेज, कॉस्मिड, याक हे विविध वेक्टर्स म्हणून वापरले जातात.
जीन ट्रान्सफर तंत्र
- ट्रान्सफॉर्मेशन, ट्रान्सडक्शन, इलेक्ट्रो-पोरेशन, जीन गन/पार्टिकल बॉम्बार्डमेंट हे जीन हस्तांतरणाचे विविध मार्ग.
Key Terms & Definitions
- रीकॉम्बिनंट डीएनए — दोन वेगवेगळ्या स्त्रोतांपासून मिळवलेला संमिश्र डीएनए.
- वेक्टर — जीन वाहून नेणारा वाहक (जसे प्लास्मिड).
- रेस्ट्रिक्शन एंडोन्युक्लेअसेस — डीएनए तुकडे करणारे एंझाइम.
- डीएनए लायगेज — डीएनए तुकडे जोडणारे एंझाइम.
Action Items / Next Steps
- रिकोमिनन्ट डीएनए तंत्रज्ञानातील प्रत्येक पायरी व टूल्स यांचे चार्ट तयार करा.
- आगामी व्याख्यानासाठी जीन ट्रान्सफर तंत्रांचे उदाहरणासह सादरीकरण तयार करा.