Najstarsi praprzodkowie człowieka żyli około 4 milionów lat temu w Afryce i określa się ich mianem praludzi. Różnili się znacznie od obecnie żyjących ludzi. Posiadali większe owłosienie, mieli dłuższe ręce, pochylone sylwetki i mniejszy mózg. Droga ewolucji człowieka wiodła od Australopiteka, przez kolejno człowieka zręcznego, homo habilis, człowieka wyprostowanego, homo erectus, do człowieka rozumnego, homo sapiens. prapszodkowie człowieka uczyli się posługiwać kijami i kamieniami w roli prostych narzędzi by dalej twórczo te materiały wykorzystywać pierwszym prostym narzędziem kamiennym był pięściak czyli kamień o ostrych krawędziach i dopasowanym do ludzkiej dłoni kształcie Z biegiem czasu praprzodkowie człowieka opanowywali kolejne umiejętności takie jak podtrzymanie i rozpalenie ognia i dzięki tej umiejętności dieta wzbogaciła się opieczone mięso, a sam ogień był wykorzystywany do utrzymania ciepła i odstraszania dzikich zwierząt. prawdziwym kamieniem milowym okazało się być opanowanie mowy dzięki czemu możliwa stała się lepsza wymiana informacji oraz przekazywanie doświadczeń rozwojowi człowieka towarzyszyły zmiany w sposobie gospodarowania pierwsi ludzie trudnili się myślistwem i zbieractwem nie budowali stałych siedzib gdyż musieli nieustannie się przemieszczać w poszukiwaniu zwierząt i roślin mieszkali w tymczasowych wykonanych z gałęzi szałasach lub w naturalnych schronieniach w postaci jaski taki tryb życia określany jest mianem koczowniczego około tysięcy lat temu narodziło się rolnictwo na skutek obserwacji przyrody ludzie nauczyli się siać a następnie zbierać plony rolnictwo przynosiło więcej żywności niż myśliwstwo jednak wymagało stałego zamieszkania w pobliżu swoich pól domostwa stały się stałe a ludzie dzięki większej ilości jedzenia mogli zamieszkiwać w większych grupach zaczęły powstawać pierwsze osady liczące po kilka domostw proces przejścia ludzi z koczowniczego na osiadły tryb życia który dokonał się na skutek wprowadzenia rolnictwa określa się mianem rewolucji Około 9-10 tysięcy lat temu ludzie udomowili pierwsze zwierzęta, które wykorzystywano do pozyskania żywności. Jako pierwsze w tym celu wykorzystywano owce i kozy. Początkowo do pracy i polowania wykorzystywano narzędzia o kamiennych ostrzach, jednak kamień był trudny w obróbce i szybko się tępił. Czas, w którym stanowił on podstawowy materiał, z którego wykonywano narzędzia, nazywany jest epoką kamienia. Około 5,5 tysiąca lat przed naszą erą ludzie zaczęli wykorzystywać do produkcji broń i narzędzi metale. Pierwszym była miedź, jednak okazała się być zbyt miękka. Później odkryto, że po dodaniu do miedzi cyny uzyskuje się twardy stop, który nazwano brązem. Okres, w którym materiał ten wykorzystywano powszechnie, nazywa się epoką brązu. około roku przed naszą erą ludzie opanowali sztukę wytopu żelaza które było materiałem jeszcze wytrzymalszym niż brąz wydarzenie to rozpoczęło epokę żelaza która trwa do dziś Pierwsze ludzkie osiedla powstawały najczęściej w pobliżu źródeł wody. Stąd pierwsze wielkie cywilizacje, czyli rozwinięte społeczeństwa budujące miasta, znające pismo i tworzące państwa, powstawały właśnie w dorzeczu wielkich rzek. Jednym z takich miejsc była Mezopotamia, czyli kraina znajdująca się na Bliskim Wschodzie, na styku Azji, Afryki i Europy. Mezopotamia znajdowała się między rzekami Eufrat i Tygrys. Rzeki te co roku zalewały duże obszary, nawadniając je i zostawiając na ziemi żyzny mól. Dodatkowo pełniły rolę szlaków komunikacyjnych. Wylewy oraz wysokie temperatury spowodowały, że tereny te były bardzo żyzne i przynosiły plony nawet kilka razy do roku. Jednak wysokie temperatury dodatkowo powodowały, że do bezpośredniej uprawy nadawały się jedynie tereny znajdujące się bezpośrednio w pobliżu rzek. Aby zapewnić wykorzystanie obszarów od nich oddalonych, rolnicy budowali sieć kanałów nawadniających. To właśnie w związku z rozbudową i utrzymaniem sieci kanałów zaczęła się kształtować sieć zależności, która wyłoniła liderów i w efekcie doprowadziła do powstania państwa. Pierwszą cywilizację na terenie Mezopotamii stworzyli Sumerowie, którzy w połowie IV tys. lecia p.n.e. założyli szereg państw-miast. Były to niewielkie państwa obejmujące swoim zasięgiem teren otoczony bezpośrednio murami miasta wraz z najbliższą okolicą. Na jego czele stał król, a podlegli mu urzędnicy pobierali podatki i nadzorowali pracę poddanych. Miasta wytwarzały na swoje potrzeby żywność. Były także centrami produkcji rzemieślniczej, której owoce były sprzedawane przez kupców w sąsiednich miastach. Sumerowie wynaleźli pismo, które stanowiło prawdziwy przełom, umożliwiając przekazywanie i utrwalanie informacji oraz usprawniało zarządzanie państwem. Wymyślili również żagiel oraz koło, zarówno to używane do konstrukcji wozów, jak i garncarskie. Stworzyli system liczenia, którego podstawą była liczba 60, stąd podział godziny na 60 minut czy minuty na 60 sekund. W II tysiącleciu p.n.e. nad Eufratem i Tygrysem powstało silne państwo Babilonia, której stolica znajdowała się w Babilonie, jednym z najwspanialszych miast starożytności. okres największej potęgi babilonii przypadł na wiek przed naszą erą gdy panował król hammurabi podbił on dużą część aby usprawnić zarządzanie swoim państwem stworzył jeden z najstarszych zbiorów praw zwany kodeksem hammurabiego który zasłynął z bardzo surowych zapisów babilończycy przejęli wiele z dorobku sumeryjczyków sami do niego dodając znaczny wkład między innymi w rozwój matematyki potrafili wykonywać działania na dużych liczbach i umamkach prowadzili dokładne obserwacje astronomiczne na ich bazie stworzono dwunastomiesięczny kalendarz w którym tydzień składał się z siedmiu dni około roku przed naszą erą na północy afryki w delcie nilu powstało państwo egipskie zbudowane zostało w warunkach bardzo podobnych do tych jakie panowały w mezopotamii nil podobnie jak tygrys i eufrat regularnie wylewał nanosząc na pobliskie pola warstwy żyznego muł jednak bezpośrednio do uprawy nadawały się ziemie znajdujące się najbliżej rzeki Dlatego, chcąc powiększyć powierzchnię pól, rolnicy egipscy, podobnie jak ci w Mezopotamii, budowali sieć kanałów nawadniających. Jeszcze w starożytności powstało przysłowie mówiące, że Egipt jest darem Nilu. Ukazywało ono związek pomiędzy ludźmi i rzeką, a także wskazywało na fakt zależności tej cywilizacji od corocznych wylewów rzeki. Faraon był najważniejszą osobą w państwie. Miał nieograniczoną władzę i był uznawany za przedstawiciela bogów na ziemi. Skupiał w swoich rękach najwyższą władzę polityczną, wojskową, sądowniczą i religijną. Ufalał prawa wedle swojego uznania, a co ciekawe jednak sam im nie podlegał. We władzy wspierali Faraona kapłanie i urzędnicy. Stanowili oni nieliczną, ale najlepiej wykształconą grupę, dodatkowo potrafiącą czytać i pisać. Za pośrednictwem urzędników faraon rządził państwem, natomiast kapłani oprócz funkcji religijnych prowadzili również szkoły oraz byli grupą najbliższą nauce. Między innymi to oni prowadzili obserwacje astronomiczne. Kolejni w hierarchii ważności społeczeństwa egipskiego byli rzemieślnicy i żołnierze, poniżej nich znajdowali się chłopi stanowiący większość społeczeństwa. Najniższą grupę społeczną stanowili nieliczni w Egipcie niewolnicy. Egipcjanie wyznawali politeizm, czyli wiarę w wielu bogów. Zgodnie z ich wierzeniami, to bogowie odpowiadali za zjawiska naturalne, takie jak wschody i zachody słońca czy wylewy. Część bogów była czczona w całym państwie, jak Ra, bóg słońca, czy Ozyrys, bóg śmierci. Byli jednak i tacy, do których modlono się tylko lokalnie. Na cześć bogów wznoszono okazałe świątynie, w których odprawiano obrzędy religijne oraz gdzie składano bogom ofiary z płodów rolnych czy kosztowności. Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe. Po śmierci stawali przed obliczem Ozyrysa, który na wadze ważył ich dobre i złe uczynki. Decyzją Ozyrysa dusza człowieka, który na to zasłużył, mogła przejść do innego świata. Kluczem jednak do życia w zaświatach człowieka było jego ciało. Bez niego nie mogła istnieć ludzka dusza. Dlatego po śmierci starano się konserwować zwłoki tak, by nie podlegały rozpadowi. Najbogatsi mogli sobie pozwolić na mumifikację. W ramach tego procesu usuwano z ciała zmarłego wszelkie opiany, następnie było ono balsamowane przy pomocy różnych substancji, owijane bandażami i umieszczane w sarkofagu, czyli zdobionej kamiennej lub ceramicznej trumnie, który następnie był składany w grobowcu. Najwspanialszym przykładem egipskich grobowców są potężne piramidy. Największe z nich zniesiono w III tysiącleciu p.n.e. w początkach państwa egipskiego. Były one grobowcami faraonów. Ubogich, których nie stać było na proces mumifikacji, chowano w piaskach pustyni, które w sposób naturalny konserwowały zwłoki. Egipcjanie stworzyli wysoko rozwiniętą cywilizację, która dokonała wielu odkryć. Opracowali pismo obrazkowe, które nazwano hieroglifami. Znaki zapisywano w kolumnach i czytano je od góry do dołu. Całe pismo liczyło około 6 tysięcy znaków. Miało ono nieocenione znaczenie w zarządzaniu państwem, ale również służyło do zachowania tekstów religijnych. Jego uproszczone warianty służyły do zapisywania pozostałych utworów literackich, takich jak poezja, bajki czy pieśni. Egipcjanie posiadali szeroką wiedzę z zakresu medycyny. Znali anatomię człowieka i potrafili dokonywać skomplikowanych operacji. Orientowali się w budowie i funkcjach poszczególnych organów. Dzięki rozwiniętej matematyce potrafili wznosić monumentalne budowle. Egipcjanie opracowali również kalendarz, który liczył 365 dni i dzielił się na 12 miesięcy, każdy po 30 dni plus 5 dni dodatkowych. Opracowali go na podstawie obserwacji wylewów Nilu oraz położenia gwiazd względem Słońca. Najdawniejsze dzieje Izraelitów, zwanych Żydami, nie są dobrze znane. Pewnych informacji dostarcza Biblia, jest ona jednak dość ogólna. Prawdopodobnie na początku byli oni koczownikami w Mezopotamii, skąd pod wodzą Abrahama udali się do Palestyny, krainy na Bliskim Wschodzie między rzeką Jordan a Morzem Śródziemnym. Stamtąd przenieśli się do Egiptu, gdzie rządzący tym krajem faraonowie z biegiem czasu zamienili ich w niewolników. Ok. XIII w. p.n.e. Izraelici pod wodzą Mojżesza opuścili Egipt i powrócili do Palestyny, gdzie na początku X w. p.n.e. założyli własne państwo. Okres największej potęgi tego państwa przypada na czasy Dawida i jego syna Salomona. Dawid ostatecznie zjednoczył plemiona izraelskie i zdobył Jerozolimę, którą uczynił swoją stolicą. Salomon natomiast zasłynął jako niezwykle mądry władca Po śmierci Salomona rozpoczął się kryzys i powolny upadek państwa Izraelitu Jego kulminacją było zdobycie Jerozolimy przez Babilończyków w VI wieku p.n.e. oraz uprowadzenie w niewolę części Żydów Izraelczycy powracają do Palestyny po upadku Babilonu, jednak nie udaje im się odtworzyć państwa Przez następne wieki byli podbijani przez kolejne imperia, by wreszcie w I wieku przed naszą erą znaleźć się pod kontrolą Rzymu. Żydzi wzniecali przeciw rzymskiemu panowaniu powstania, z których największe wybuchały w I i II wieku naszej ery, ale kończyły się jednak klęską, a ostatnie doprowadziło do wypędzenia Żydów z Palestyny. Rozproszyli się oni wówczas po całym świecie. Religia żydowska, zwana judaizmem, była wyjątkiem wśród wierzeń starożytnych. Wynikało to z faktu, że była ona monoteistyczna, czyli wierzono tylko w jednego Boga. Izraelici nazywali go Yahwem. Według nich był on niewidzialny, wszechmocny i wszechobecny. Świętą księgą judaizmu jest Biblia, której pięć pierwszych, najważniejszych dla Żydów ksiąg określa się mianem Tory. Wg Tory Bóg objawił się Abrahamowi, nakazał czcić tylko siebie i zabronił uznawać innych bóstw. W zamian obiecał Abrahamowi liczne potomstwo i przekazanie we władanie ziemi Kanan jako ziemi obiecanej. Główne zasady judaizmu zostały ustalone w czasach Mojżesza i zawarte w dziesięciu przykazaniach, zwanych również dekalogiem. Według Biblii Mojżesz otrzymał je od Boga w formie kamiennych tablic na górze Synaj, a następnie przechowywano je w skrzyni zwanej Arką Przymierza. Były to najcenniejsze przedmioty kultu dla religii judaistycznej. W czasach Salomona w Jerozolimie wzniesiono świątynię, w której umieszczono Arkę. pierwsza świątynia została zniszczona przez babilończyków w vi wieku p.n.e. jednak udało się ją odbudować druga została zniszczona po nieudanym antyrzymskim powstaniu w i wieku n.e. jej pozostałość która przetrwała do dziś jest świętym miejscem judaizmu i nosi nazwę ściany płaczu W niewoli babilońskiej Arka została Żydom odebrana i zaginęła. Biarę wśród Żydów podtrzymywali prorocy, czyli ludzie przekonani o swoim posłannictwie i powołaniu przez Boga. Nauczali oni o Mesjaszu, który ma wyzwolić Żydów i utworzyć potężne państwo Izrael. Wyznawcy judaizmu do dziś czekają na jego przyjście. Starożytne cywilizacje rozwinęły się również dalej na wschód. W Azji Środkowej najstarsze wysoko rozwinięte kultury powstały w Dolinie Rzeki Indus, na terenie dzisiejszych Indii i Pakistanu w III tysiącleciu p.n.e. Warunki jakie tu występowały były niezwykle podobne do tych jakie były w Dolinach Nilu, Eufratu i Tygrysu. Regularne wylewy oraz rozbudowana sieć nawadniająca gwarantowały wysokie zbiory. cywilizacja indusu miała charakter miejski co oznacza że większość jej populacji zamieszkiwała w miastach budynki w nich wznoszono z wypalanej cegły wodę dostarczały wodociągi a nieczystości poza miasto odprowadzała kanalizacja na wysokim poziomie stało rzemiosło znano również pismo którego jednak do dzisiaj nie udało się odczytać około roku przed naszą erą tereny doliny indusu podbił koczowniczy lud ariów prowadzili oni na opanowanych terenach system kastowy czyli podzielili społeczeństwo na zamknięte grupy członkowie danej kasty mieli wspólne obyczaje wykonywali ten sam zawód i zamieszkiwali wspólne terytorium Jedne kasty uznawano za lepsze, inne za gorsze. Zakazane były właściwie wszelkie kontakty pomiędzy członkami poszczególnych kast. Z czasem w państwie Ariów powstało 3000 kast. System ten do dziś istnieje w Indiach, choć uległ on pewnym przekształceniom. Ariowie po podboju Indii przyjęli wiarę podporządkowanych ludów i połączyli ją ze swoimi wierzeniami. powstał w ten sposób politeistyczny system który znany jest jako hinduizm najważniejszymi jego bóstwami były brahma stwórca świata wishnu bóg utrzymujący świat przy życiu i shiva bóg śmierci i zagłady największym dokonaniem cywilizacji indyjskiej było wprowadzenie systemu dziesiętnego powszechnie dziś używanego obliczenia matematyczne wykorzystywali między innymi do obliczeń astronomicznych na dalekim wschodzie w dolinach rzeki huang he i yangtze powstała cywilizacja chińska jej początki sięgają trzeciego tysiąclecia przed naszą erą warunki naturalne były nad nimi bardzo podobne do tych jakie występowały w innych cywilizacjach starożytnych co gwarantowało dynamiczny rozwój rolnictwa za nim nastąpił proces powstawania dużych ośrodków miejskich przez stulecia chiny były podzielone na walczące z sobą królestwa zjednoczenie dokonało się w trzecim wieku p n e na czele państwa stanął cesarz ta forma sprawowania władzy w tym państwie przetrwała do początków Bogactwo Chin połączone z rozległym terytorium powodowało, że były one łakomym i dość łatwym kąskiem dla sąsiadujących z nimi ludów koczowniczych. dlatego już pierwszy cesarz wydał rozkaz budowy wzdłuż północnej granicy chin rozległych fortyfikacji mających chronić je przed najazdami sąsiadów w ten sposób powstał wielki mur chiński Prace nad nim trwały do XVIII wieku, a jego ostateczna długość osiągnęła ponad 2400 km. W cywilizacji chińskiej dokonano wielu odkryć, które wpłynęły na losy świata. Wynaleziono papier, proch strzelniczy, porcelanę, jedwab czy igłę magnetyczną. W wielu dziedzinach technologicznie Chińczycy wyprzedzali Europejczyków. Między innymi jako pierwsi, 400 lat przed Europejczykami, wynaleźli dróg z wykorzystaniem ruchomej czcionki. Na wysokim poziomie stała oparta na zielarstwie medycyna, której doświadczenia są stosowane współcześnie. Chińczycy wysoko rozwinęli sztukę budowlaną. Miasta wznoszono na planie prostokąta i były otoczone murami obronnymi. W nich znajdowały się pałace, ogrody oraz świątynie zwane pagodami. Przez stulecia chińskie towary sprowadzano do Europy i pokonywały one liczącą 10 tys. km trasę, którą nazywamy dziś Jedwabnym Szlakiem. Do czasu odkrycia połączeń morskich był to jedyny sposób by handlować z Chinami. rozwój cywilizacji człowieka powodował ciągły przyrost wiedzy z biegiem czasu informacji było tak dużo że nie sposób było ich spamiętać dlatego zaczęto szukać narzędzia przy pomocy którego możliwe było utrwalenie wiedzy w ten sposób powstało pismo Po raz pierwszy zostało użyte przez Sumerów w IV tysiącleciu p.n.e. i jego pojawienie się było tak przełomowe, że ten moment wyznaczał koniec prehistorii, a początek pierwszej epoki czasów historycznych, czyli starożytności. Pismo było niezbędne do sprawnego zarządzania państwem, zachowania pamięci o czynach poszczególnych władców, prowadzenia coraz bardziej skomplikowanych transakcji handlowych czy zachowania tradycji religijnej. Najstarszym rodzajem pisma jest pismo obrazkowe. Składało się ono zazwyczaj z kilku tysięcy znaków, gdyż każdy z nich oznaczał najczęściej jeden wyraz. Przykładem takiego pisma są egipskie hieroglify. Z biegiem czasu w każdym piśmie obrazkowym zaczęła się pojawiać tendencja do jego upraszczania, tak by przyspieszyć proces pisania. Nie inaczej było w piśmie egipskim, gdzie z czasem pojawiał się jego wariant określany mianem pisma demotycznego. Podstawowym rodzajem materiału pisarskiego w Egipcie był papirus. Powstawał on z rosnącej nad brzegami Nilu trzciny. Wielkiego przełomu w dziedzinie pisma dokonali Fenicjani. Byli oni ludem zamieszkującym wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego i słynęli nade wszystko z handlu. Stąd to właśnie im był potrzebny prosty, składający się z niewielu znaków sposób zapisywania informacji. Zauważyli oni, że poszczególne słowa i sylaby składają się z pojedynczych dźwięków nazywanych dzisiaj głoskami. W każdej głosce przyporządkowano określony znak, czyli literę. w ten sposób około xvi wieku p.n.e powstało pismo alfabetyczne tryb życia fenicjan spowodował że ich sposób zapisu szybko zdobył popularność w basenie morza śródziemnego przejęli go zarówno grecy jak i rzymianie