[Müzik] Evet arkadaşlar tekrardan birlikteyiz nereye gelmiştik fonksiyonlara geldik bir mola verelim demiştik dinlendik şimdi kentlerin fonksiyonlarını göreceğiz ne demek hocam fonksiyon işlev demektir bir kentin neyle anıldığı esasında Yani biz bazı seçeneklerde verilen kentlere bakacağız ve onlara şöyle söyleyeceğiz Sen bir maden kentis Kardeş sen bir Turizm kentis tarım kenti gibi duruyorsun deyip ayırt edeceğiz O da bize aşağıdakilerden hangisinin fonksiyon açısından bir maden kenti olduğu ya da bu kentin işlevinin bir işte Turizm kenti ya da bir idari Kent olduğu ya da ulaşım kenti olduğu söylenebilir şeklindeki gelecek sorulara böyle cevap vereceğiz Peki hocam Burası zor mu yine kafamı karıştırır mı Hayır ben varım Don't panik O zaman ne yapıyoruz Şunlara bakıyoruz Örneğin tarım kentleri bakınız tarım kentlerini bulmamız çok kolay ben size Bunun ipucunu dedim ya Baş baştan sona bütün videoları izlediysen ki izlemelisin zaten Olması gereken bu ben size ta platolarda anlatırken bunun ipucunu verdim dedim ki platolarda eğer Size verilen bir isimde bir şey aklına gelmiyorsa ya acından ölmüyor ya dedik en kötü bir şey ekip biçip yiyordur o zaman bir kente baktığında orasına dair net bir şekilde bir cevap veremiyorsanız tarım deyin geçin Şimdi baktım Yozgat ne geliyor aklına siz geliyorsunuz hocam falan diyen oluyor Yozgat ekonomik anlamda bir maden kenti mi bir Turizm kenti mi bir sanayi kenti mi Y E ne var acından ölmüyor ya Yozgatlı tarım geçtim rze E ne var çay var fındık var E başka ne var yok buradaki Demek ki temel kentin işlevi o zaman Ne oldu tarım oldu ya da Aydın'ın sökesoğlu yok o kadar girmez Bu benim detaylı bildiklerimden Şimdi orada Aydın Söke iki tane aydından yer olsun elimizde biri Söke olsun bir diğeri ise Kuş Adası olsun Kuş Adası deyince ne geliyor aklına Turizm değil mi E peki Söke deyince ne geliyor Söke un Aa Söke un oradan ne çıktı ortaya tarım ya da Mersin'in Tarsus'u hemen baktım Tarsus yani bir şey çağrış bunu çoğaltabilirsiniz envai çeşit yere uygulayabilirsiniz baktınız dediğim gibi işin içinden çıkamıyorsan or tarım yap Geç diğerlerini biraz daha farklı göreceğiz Sanayi kentleri bugün Karabük e neymiş Karabük'ü Eskiden öğrendik biz aslında bir divanmakam inin silah fabrikası kuruldu roket fabrikası kuruldu o zaman da ne oldu bir anda Kırıkkale bir sanayi şehri oldu hopik ortaya çıktı Kocaeli Evet bir sanayi şehri Burada şunu diyebilirsiniz hocam İstanbul sanayi şehri almayın mı Sanayi var mı Tabii ki de Sanayi var olmaz olur mu hiç Peki temelde İstanbul'u İstanbul yapan şey Sanayi mi yok orada neyi kullanacağız yine size bir yerde daha şöyle anlatmıştım ya eğer bir yerde çok fonksiyon varsa Çok karmaşık bir yapı varsa az olanı Sorulur diye Şimdi İstanbul'u düşünelim İstanbul'da neler var Sanayi var mı var e Hizmet var mı var E İstanbul'da Turizm o zaten birinci sırada Turizm gelinde ulaşım var mı Boğazlar Köprüler var peki ne az mesela tarım İstanbul'da bir tarım düşünemiyorsun e o Payı yüksek bir şey değil ya da bir maden İstanbul'u şimdiye kadar bir madenle vesaire le eşleştirdim mi Bir Kömür çıkar ya da bir demir çıkar ya da doğalgaz Petrol böyle bir şey diyemiyorsun İşte diyemediğin yerlerin az olan Sorulur çok fonksiyonlarda az olana bak bak biz burada temel ön plana çıkanlara bakıyoruz Ticaret kenti ne kadar çok Money o kadar çok ticaret kenti diyoruz ve bu kadar çok moneyin olması için o kadar çok neyin olması lazım nüfus o zaman nüfusa göre baktığınızda İstanbul Ankara İzmir Bursa Kocaeli Kayseri Konya topla bunları ne kadar büyük şehir olarak biliyorsan onların hepsinde Ticaret var mı Evet en büyük Ticaret kentleri diyeceğiz eğitim kentleri yine burada üniversiteler kurslar sertifika programları ehliyet kursundan tut da KPSS kursuna kadar her türlü eğitime sertifikaya dair ne varsa hepsinin olduğu yere Biz eğitim kenti diyoruz yine nüfusun fazla olduğu yerlerde Bunlar ön plana çıkar üniversite öğrencisi üniversite sayısı ya da şey olarak bakarsanız diğer hizmet veren bütün vatandaşlara hizmet veren kurslar ve programları düşünürseniz bunları büyük oranda şehirlerle eşleştirin Eskişehir ise Hani eğitim kültür sanat şehridir deriz ya ha tarım var mı Eskişehir'de var yoğun bir şekilde ama Eskişehir'in bugünkü üniversitesiyle kültürüyle sanatıyla tanıtımıyla ne olarak biliyoruz bir eğitim olarak biliyoruz ulaşım kentleri Burada iki farklı şey düşünebilirsiniz ulaşım kentlerinde bir limana sahip olmak Yani deniz yolu ulaşımının olması iki karayollarının kavşak noktasında buluşma noktasında buluşması gibi olması gibi Mersin bir liman kenti Samsun bir liman kenti Gaziantep özellikle akdeniz'i güneydoğuya bağlayan bir kapı otobanların bağlandığı bir kavşak noktası Buluşma Noktası Afyon yine büyük bir buluşma noktası ki Afyon'un zaten ya Cumhuriyet tesisleri ya da Kolaylı tesislerinden bir geçmişiniz vardır şöyle bir hissiyat oluşuyor Belli bir yerden sonra lan biz Nereden nereye gidersek bir Afyon'dan geçiyormuş gibi oluyor çünkü Afyon özellikle Marmara İç Anadolu Ege ve Akdeniz arasında tam bir kavşak noktası marmara'dan Akdeniz'e mi iniyorsun Afyon üzerinden kısayol geçiyorsun iç Anadolu'dan Ege'ye mi gidiyorsun Afyon üzerinden geçiyorsun işte bu tip kavşak noktası dediğimiz iller aynı zamanda birer ulaşım şehri oluyor Turizm kentlerinde bulmamız daha kolay Gitmesen de görmeseniz de o yer Turizm şehri Antalya gibi Alanya gibi Bodrum Marmaris Kuşadası e bunları çoğalta çoğalta git kemerler Mesela bir Van buraya da onu ekleyeyim daha öncesinde de konuşmuştuk ya Van'ın özellikle nüfuslanmasında turizmi unutma Van Akdamar Adası Ermeni Kilisesi var demiştik orada Van kahvaltı salonları Onlar aynı zamanda urartuların başkenti Tuşba Van Kalesi İşte bunların hepsini bir ştir diğin zaman Orası bir aynı zamanda Turizm kenti olur maden kentleri temel ortaya çıkışı tamamen madenciliğe dayalı olan Örneğin Zonguldak'ta taşkömürü madeni Batman'da petrolün bulunması Manisa'nın soması Linyit kömürüne bağlı Elazığ ki maden çeşidinin en fazla olduğu yerdir Elazığ Her çeşit envayi çeşit maden bulunur ve Konya Seydişehir Örneğin ileride alüminyum hammaddesi olan boksit madeni buna bağlı işlemesi bulunmaktadır Madenler kısmında buraları zaten o şehirlerin çoğunu bir daha göreceğiz birçok şey de ekleyeceğiz ama şimdi temelde bunları bilmemiz burayla ilgili gelecek sorularda yeterli olur askeri kentler Örneğin Orada büyük oranda askeri birlikler kurulmuştur ve yoğun olarak çarşı iznine çıkıp da e gezen askerlerin aldıkları kolaların geçimini sağlayan yerler Kars'ın Sarık kamışı gibi ya da Isparta Eğirdir Dağ Komanda Okulu gibi Burdur gibi ya da Malatya gibi ik Ordu Komutanlığı ya da mesela Manisa'nın 40 ağacı etrafınızda varsa birisi askere gittiğinde Bunlardan bir tanesine gider Erzincan vardır orada da askeri birlikler ya da Edirne Keşan falan diye genelde o şeyler Edirne keşan' Trakya birlikleri ya da Manisa Kırkağaç falan Sürgün yeridir Eğer etrafınızda bir tanıdığınız ya da böyle görüştüğünüz hoşla ştı falan birisi varsa askere gittiyse nerede Askerliği yaptın diye muhakkak sorun tabii şimdi bedelli çıktı eski şeyler bozuldu Parayı veren ATM'de yapıyor ama zamanında yapmış ise eğer nerede yaptığını sorun Eğer Manisa Kırkağaç Edirne keşan' daydım Ben falan filan derse sessizce ortamdan uzaklaşın Çünkü ne kadar sıkıntılı varsa genelde oraya yorarlar aklında bulsun minik bir Engin hocadan ipucu askerlik yapılan yere göre eee şey tercihi arkadaş tercihi diyeyim ben ona idari kentlerde tek bir kent var idari Kent demek Başkent demektir zaten Başkent deyince aklımıza Ankara geliyor Bunun başka örneği yok Tabii bir de gönüllerin başkenti var orası neresi Yozgat Evet gönüllerin başkenti onu tabii sormayacak bu şekilde ama şöyle de ilginç bir şey var tabii Kurtuluş Savaşı'nda Eğer ki e düşman biraz daha ilerlemiş olsaydı eğer o haymana'dan zaten Haymana'ya kadar gelmişti Ankara'ya Polatlı'ya kadar gelmişti Bir ara şu da düşünülmüş idi Eğer daha da Ankara'ya yaklaşırsa başkenti Yozgat'a taşımak gibi bir fikir vardı işte o gerçekleşmedi Eee püskürtülmüş oldu Yoksa şimdi Yozgat Türkiye'nin başkenti olabilirdi ya Türkiye'de yerleşme dokusu ve mesken tiplerine geldik nedir hocam bu yerleşme dokusu dediğimiz şey bir yerleşmeye baktığınızda doku örüntü görüntü manasında kullanırız yukarıdan baktığınız düşünün çıktım uydudan Bakıyorum böyle bir yerleşmeye baktığımda eğer onun dokusu yani evleri birbirinden ayrık ayrık mı duruyor yoksa bitişik mi duruyor yuvarlak mı görünüyor o şey yaptığımız yerleşme ya da bir çizgi şeklinde mi duruyor yerleşme İşte biz buna yerleşmenin şekil doku özelliği diyoruz görüntü özelliği diyoruz şimdi bazıları bir arada bulunurlar buna toplu doku denir bazıları ayrık ayrık durur buna dağınık doku denir bazıları bir hat boyunca uzanır buna çizgisel denir bazıları ise tamamen yus yuvarlaktır Buna da dairesel denir her birinin örneğini Vereceğim yine Buradan da dediğimiz gibi yerleşmeye dair soru geldiğinde cevaplayacağız Şimdi en çok sorulan mesela dağınık soru dokudaki sınav soruları çok fazla geldi şimdiye kadar ÖSYM hep böyle bir dağınık dokudan bir sorar ha Bunun toplusu çizgisel ya da dairesel de önümüzdeki sene Siz sınava girdiğinizde karşınıza çıkabilir nedir hocam dağınık doku dediğimiz bir yerleşmeye baktığınız zaman evler birbirinden çok uzakta görünüyor Ben de diyorum ki ya bunlar Niye bir araya gelememiş niye böyle Dağı almışlar dediğimizde Olay şu arazinin engebeli olması ve Su kayna haklarının bol olması her yerde suya erişilebilir aynı zamanda tarlaların dar ve parçalı olması insanların o tarlasının yanında tarım yaparak geçimini sürdürmüş olması Bunlar da ne oluşturuyor dağınık Bir Doku ortaya çıkmasına sebebiyet veriyor şimdi en dağlık engebeli bölgemiz kim dediğimizde cevap Karadeniz İşte o zaman bu yerleşmeler Karadenizde yaygın olarak gördüğümüz yerleşme biçimindedir ya araziye baktığım zaman şöyle bir arazi görüyorum böyle bir arazide bir Düzlük yok ki insanlar böyle bir araya gelebilsin özellikle Kırsal kesimdeki evlere baktığımızda bir tepene bakıyorsun iki ü tane dağınık dağınık ev yanında bir Camisi Okulu öbür tepeye bakıyorum başka bir tanesi İşte bu bize o dağınık doku dediğimiz engebeli dağlık arazi yapısı dar derin vadiler çukurlar E bunların hepsi dağınık bir dokuyu meydana getiriyor Peki dağınık doku sevilen bir yerleşme tip midir asla ne açısından sevilmez özellikle devlet tarafından sevilmez Çünkü kamu hizmetleri yaygınlaşan Bu da devletin masraflarını artırır Çünkü sen ne yapıyorsun üç ev bu tarafta üç ev orada üç ev burada sonra diyorsun ki ya yol yok bizi birbirimize bağla E orada yol yapılacaksa engebel arazide yol yapımı güç ve maliyetli ya Tepelerden ne yapacaksın birbirine bağlayan Köprüler Yapacaksın viyadükler Yapacaksın ya da tünellerle bağlayacaksın o zaman maliyet artırıyor herkes okul istiyor bir yere yapsan öbürünü Uzak kalıyor herkes Cami istiyor birine yapsan öbürünü Uzak kalıyor O zaman kamu hizmetleri yeterince Ne yapamıyor dağınık dokuda gelişemiyorum yerleşemiyorum O zaman şöyle bir KPSS sorusu da karşınıza çıkar kapınızı çalar der ki tık tık Ben geldim kim Heh diyecek ki Soru Türkiye'deki kırsal kesim yerleşme dokusu dokunun tipi kamu hizmetlerinin o kırsalda yeterince yaygınlaşıp yaygınlaşmaya üzerinde belirleyicidir aşağıdaki bölgelerden ya da il boyutunda da verebilir yöre bölge ilerden hangisinde kamu hizmetleri dağınık doku nedeniyle yeterince yaygınlaşmıştır işte böyle bir şey gördüğünüzde dağınık doku sizi ne yapar kamu Hizmetlerinden mahrum bırakır gider ama yeterince gitmez ve maliyetli olur toplu doku Burada ise tam tersi arazimiz gayet düz bir arazi ama burada hocam arazinin düz olması mı insanları bir araya toplattırma arazinin düz olması etkili de asıl şey şu su kaynakları sınırlı insanlar suyu Karadeniz'de her yerde bulabiliyor ki zaten sizin orada kuyu açmanıza vesaire çok fazla gerek yok Ne yapıyorsun Karadeniz'de e tarar ekmişim zaten Yağış var E her yerden Dere Geliyor E bir yerde toplanıp da a su buradaymış deyip herkes oraya üşüşmüş Anadolu'daki özellikle İç Anadolu Güneydoğu ya da Doğu Anadolu'daki çoğu yerleşmede köylerimizde ne var aynı bir su kaynağı bulduğunda şekerin üzerine biriken Karıncalar gibi hemen Ne yapıyoruz o su kaynağının etrafına toplanıyoruz sonra bir bakıyorsun merkezde genelde bir cami bulunur zaten Caminin yanında bir Çeşme vardır Çeşmenin yanında bir kahvehanesi Kıraathanesi vardır yanında bir bakkalı makkalıp da evler vardır İşte toplu doku dediğimiz doku Bu birçoğunuzun da zaten köyüne gittiğinizde gördüğünüz Yapı ya da Karadenizli gittiğinde köyüne gördüğü Yapı dağınık İç Anadolu'da Doğu Anadolu'da Güneydoğu'daki Yapı ise Kırsal kesimde özellikle nedir burada bir toplulaşma var toplanma toplu doku toplanma neyin etrafına su kaynağının şekere biriken karınca unutma aynı o misal tarlalar düzgün ve geniş olduğu için de zaten bir yere dağılmanın arayınız dediğimiz gibi bölge olarak zaten karasal iklime sahip olan İç Anadolu Doğu Anadolu ve Güneydoğu'da bunları görürsünüz bir diğeri çizgisel doku bakınız çizgisellik iki şeyden kaynaklı gerçekleşecektir nedir hocam o çizgisellik gerçekleştiren iki şey bir bir yol boyunca Uzanma burada genelde kırsal için de kullanılır kentler için de kullanılır burada Kent örneğini vereceğiz Çünkü çok Uygundur Bugün bir yol veya bir akarsu boyunca uzanan yerleşmelere ne diyoruz biz çizgisel dokuda yerleşme diyoruz Bugün bir yol veya bir akarsu boyunca yerleşenlerden Örneğin diyor ki Hacı ÖSYM Düzce güzel bir yol boyu yerleşme örneğidir özellikle eski Düzce Yani eskiden Düzce'nin kurulduğu yerde ne var idi bir D100 Karayolu vardır İstanbul Ankara'yı birbirine bağlayan ortada eski yoldur orası otoban yapılmadan öncesinde Düzce o D100 boyunca sıralanmış haldedir Sebep ne Hocam niye yol boyunca Bunlar uzanıyor o yolun imkanlarından faydalanmak için dinlenme tesisi kurarsın benzinlik kurarsın lastikçi açarsın lokanta moka yaparsın bir şekilde oradan gelip gidenlere hizmet verirsin e yolun uzağına gittiğin zaman onlardan uzaklaştığında geçim azaldığı için haliyle Ne yapıyorsun yol gittikçe Sen de yolu takip ederek evlerini yapıyorsun İşte buna çizgisel diyoruz yola bağlı İkincisi ise Akarsu boyu yerleşme ki bunların en güzel örneği ise Yeşil Irmak boyunca uzanan Amasya Dağlar arasında Irmak boyunda Şehzadeler şehri Amasya diye bilinir Evet Amasyalı lardan bir alkış bekliyorum bak sizin için Amasya şiiri okudum neymiş Dağlar arasında Irmak boyunda Şehzadeler şehri Amasya bu da şey gibi oldu bir kızıl Derli ağlıyordu denilen Yah Şubattaki şiiri hatırladım dairesel doku dediğimizde burada tek güzel bir örneği var aslında bizim bu nedir hocam bu dairesel doku Aslında biraz dairesini bozdular son yıllarda imar planı vesaire değişikliğiyle ama bunun en güzel örneği arkadaşlar bizim Paris modeli diye geçer Türkiye'de bir yerleşme tamamen Paris esas alınarak yapılmıştır zamanında ki Osmanlı zamanında Aydın'ın Atça Kasabası diyoruz ama Aydın büyük şehir olduktan sonrasında Artık burası Atça Mahallesi diye geçiyor kasaba olarak geçmiyor ama Atçı görmeniz önemlidir Kurtuluş Savaşı yıllarında düşman işgalinde Yunan işgalinde bu Atça yerle bir edilmiş bir yerleşme daha sonrasın buranın imar planı hazırlanırken Osmanlı döneminde özellikle Fransa'da eğitim görmüş olan şehir bölge planlamacılar bir tanesi o zaman zenginlerinden eee birinin oğlu Aydın Atça geliyor bakıyor sonra belediyeyle diyor ki ben buraya fenişleri ile birlikte buraya bir imar planı hazırlayacağım ve imar planını hazırladığına Paris şanz Alize modelini esas alarak bu işi yapıyor Paris şanz Alize bilir misiniz şanz Alize şöyle Elize he böyle C Elize diye şanz Alize demektir O Aslında bu citroen'in bir tane arabası var ya C Elize yazıyor onu herkes C Elize ciz Aslında şanz Alize demektir Fransız onun telaffuzu Şanal zeder arkadaşlar burada böyle söyleyeyim genel kültürümüze kültür katıyoruz cahil cahil dolaşmıyor Peki ne oldu bu şanz Alize modeli model şudur ortada bir park vardır genelde oraya parkın içerisinde heykeller vesair eler böyle anıtlar vesaire dikilir sonra bu merkezden etrafa doğru uzanan ışınsal yollar vardır Bu ışınsal Yollar ki Atça seiz tane ışınsal yol şeklinde ana yoldur Daha sonrasında bunları birbirine bağlayan şu şekilde yollar vardır İşte bu bizim Paris şanz Alize modeli Aslında bakarsanız bir Neyi de andırıyor örümcek ağını da andıran bir yapıdır hepsini çizmeyin burada evlerde bu yolların etrafına kurulur Böylelikle dairesel dediğimiz bir yerleşme yani o sokaklardan ana caddelere caddelerden çıkan herkes de o meydanda buluşur Böylelikle şeyde birleşmeyi de kolaylaştırır yol ağı olarak öyle şey olmaz ama Tabii bunun için ne olmanız lazım Aydın'ın alça gibi Sultanhisar Düzlük bir ova içerisinde olman lazım E dümdüz Ova içerisinde bunu Rahatlıkla yaparsın Hadi gel de Karadeniz'de O dağların olduğu yerde şanz Alize modeliyle yaparsın yerleşmeyi sana Şanzelize modelini gösterirler orada diip de Karadeniz'de şanz Alize modeli yapacağım size dediğin zaman hadi yap bakayım yap hadi derler yapamazsınız işte burada at çayı unutmuyoruz Bu anlamda gelelim bakalım fonksiyonlarla ilgili sorularımıza aşağıdaki kentlerden hangisinin gelişiminde diğerlerine göre daha farklı bir fonksiyon etkili daha farklı ne olabilir ki Şimdi bir bakalım Kendi içlerinden bunları ayırt etmeye çalışacağız Seydişehir nerede Konya Konya Seydişehir'de bizim ne tesisimiz var bir alemon tesisimiz var Alem alemon yani boksit madeni dediğimiz Soma Aa Linyit vardı burada yine bir tane daha maden geldi e Elazığ'nın madeni zaten maden olan bir yerdir bakırı yla kromu yla Elazığ bilinir ön Adır Hekim Han Malatya Hekim Han Hasan Çelebi dediğimiz yerde demir madeni olan bir yerdir Tabii hocam ya ben bunlara baktığım zaman mesela Hekim Hanı bilmiyordum daha Birçok yerde karşıma çıkabilir arkadaşlar dedim ya Madenler kısmını işlediğimizde Zaten ben size ipuçlarıyla birlikte onların birçoğunu vereceğim ve dolayısıyla sen işte Afşin Elbistan bunları hemen gördüğünde A bunlar maden ya da Konya Seydişehir o kadar çok konuşacağız ki üzerine Bartın amasy amasr on onlardan bahsedeceğim Kütahya Tavşanlılı söz edeceğiz Birçok yerde zaten o maden şehri dediklerimiz Madenler işlediğimizde oturmuş olacak Dolayısıyla İlla burada ha bildin bilemedin oynamıyoruz bütün coğrafya bittikten sonrasındaki durumumuzu gözleyeceğim Bursa İnegöl İnegöl'de ne yapılıyor İnegöl'de Mobilya var E Bursa İnegöl mobilyası ile meşhur büyük oranda sanayinin olduğu bir yer Geçen sene de bununla ilgili bir adet KPSS sorusu vardı in Gölü ne diye demiş bir Ova içerisinde Evet Bursa'nın İnegöl Ovası Ama bu Ova amaç dışı kullanılıyor mu Normalde ovaların amacı nedir ovalar sizin tarım yapacağınız yerlerdir Peki Bursa İnegöl ovasını tamamen ne Kaplamış Sanayi Kaplamış vaziyette o zaman ovanın kullanım dışında güzel bir örnek midir Evet güzel bir örnektir Tıpkı Sakarya Adapazar ovasında olduğu gibi Adapazar Ovası diyorsun ama tarım diye bir şey yok ki ovayı tamamen Kaplamış Sanayi Tesisleri Organize Sanayi bölgeleri var Bunlar işte amaç dışı kullanım kentlerin büyümesi üzerinde üstlendikleri fonksiyonların etkisi büyüktür bazı kentler tarım bazıları Sanayi bazıları da hizmet fonksiyonuna bağlı olarak büyümektedir aşağıdaki kentlerden gelişimleri düşünüldüğünde hangisinin gelişimi diğerlerinden farklıdır bakıyorum Tarsus Mersin Tarsus düşünüyorum düşünüyorum Mersin Tarsus Mesela bugün şöyle desem Hatay'ın Örneğin iskenderun'u verse bize İskenderun kıyıda limanı var demirçelik fabrikası var Hım ulaşım Sanayi Bunlar akla geliyor ya da Mersin'in merkezini verd ticaretiyle ulaşımıyla vesaire diyorsun ama Tarsus deyince Ya yok bir şey gelmedi aklıma He o zaman otomatik ne yap orayı tarım yap Yozgat O hemen ne yaptım Yozgat tarım e İzmir Ödemiş ya ben bugün İzmir'den Çeşme desem ne dersin İzmir çeşmeyi duyunca Alaçatı Çeşme hocam Turizm e İzmir'den Ödemiş verince aklıma benim patates geliyor Ödemiş patatesi yani tarım e Aksaray işte Yozgat Aksaray bunları duyuyorum şey akla gelmiyor Çankırı falan bunlar ne oldu tarım yap Geç akla bir şey gelmiyorsa Kuş Adası otomatik aklıma ne geldi hemen Turizm detayı geldi işte burada en bildiklerinizden yola çıkın Ben zaten öyle yapardım bu soruyu çözerken hemen şöyle çözerim Yozgat tarım güzel bakıyorum Aksaray işte bunun yakını Aynısı gibi düşün O da tarım Ha demek ki bunlar diğerleri tarım e kuş adasını Ben Turizm diye biliyorsam bilmediğimi ele geç zaten orada hiç bilmediğin bir yer bile çıksa zaten cevap iki tane tarım varken bir tane Turizm varken zaten turizmi yakalayınca diğerini salladım geçtim geldik Kırsal kesimdeki Mesken tipleri dediğimiz hikayeye bu yerleşmenin son konusu zaten meskenler le birlikte tamamlayacağız nedir hocam Mesken tipi dediğimiz oturduğumuz ev bu kırsalda yaptığımız evleri Biz neye göre belirleyip yapıyoruz birincisi ahşap meskenler yapıyoruz ahşabı yapabilmemiz için haliyle bu Karadeniz yaygın olarak bildiğimiz bir yapı dikkat neden Karadeniz'de ahşap Mesken yaygındır derse olay hammaddede saklı yani etrafta Benim gördüğüm büyük oranda bulduğum hammadde ne ahşap ağaç Peki ben hammadde olan ahşabı orada kullanıyorum Mesela ne kullanamıyorum Karadeniz'de Kerpiç ev yapamıyorum çünkü bu kadar yağışlı bir bölgede Kerpiç dediğim topraktan ev yapılmaz O ev iki gün sonra erir üstünüze Uçar geri Çamur Olur o zaman Karadenizde Demek ki iklim etkili mi bu iş üzerinde etkili hocam hammadde bolluğu etkili mi etkili Peki ahşabı sadece yapıyor olmamız hammadde bolluğu mu Hayır diyeceğiz Bir şey daha var ahşap nem çeker Bu ne demek hocam Normal şartlarda arkadaşım yüksek nemliliği sahip olan bölgelerde özellikle karadenizi gibi bir bölgede yaptığınız evin iç kısmının Aslında kuru olması gerekir Çünkü bu kadar nemli bir yerde rutubetten küften özellikle romatizmal hastalıklardan kurtulamazsınız ahşabın şöyle bir yapısı vardır Etraftaki özellikle evin içerisindeki nemi Etraftaki nemi ahşap kendine doğru çeker kendini çürütür evin içinin kur olmasını sağlar sen o ahşap evlere dikkat edin ki özellikle Karadeniz'in bu kadar dağlık engebeli yerlerde Ben bir bakıyorum 80 yaşında dedeler Nineler vallahi derim senden benden iyi çıkıyor yokuşlar ha hiç ağrır yanı yok maşallah niye bunların o yaşta neden o kadar nemli bir iklimde romatiz ması astımı bronşiti bilmem neyi yok sebebi ahşap evin nen çekme özelliği Siz içeriden sobayı yaktığınız da güzelce sobayla birlikte evin İçerisi kuru hale gelir Çünkü içerideki nemi de zaten ahşap kendine çekmiş olur kendine çeker çürütür ama seni kuru tutar bak Dikkat edin Karadeniz'den dinleyenler veya gitmişsiniz bilirsiniz Karadeniz'de ne zamanki derim beton arme evler çoğaldı yaylaya bile artık betonerme Ev yapıyorlar ama ortaya bir şey çıkıyor beton erme ev yaptın izolasyonlu bir şekilde yaptın ev hava almıyor üstüne Pimapen taktın evin İçerisi Rutubet oluyor bakın evlerin içerisinde Ben küfler Rutubet ağlayan duvarlar E sonra bir bakıyorsun astımlar bronşitler romatizmalar havada uçuşuyor sebep İşte o beton evlerin nefes alamaması kaynaklı nemi çekecek bir şey yok nem ortamda kalıyor o da sizde sıkıntı yaratıyor Demek ki sadece bir sebep düşünmüyoruz ikinci bir sebep hem hammadde hem de ahşabın nem çekme özelliğinden dolayı iklim koşullarına bağlı burada kullanıldığını biliyorum Peki hocam riski ne Sorun nerede ahşap evi Evet iklimine mevsimine göre yapıyorsun da burada yangın riski sıklıkla ahşap ev yangınları Doğu Karadeniz'de pek duymayız daha böyle tutuşmaya müsait olmadığı için ortam Çok demli olduğu için ancak Orta Karadeniz ve bilhassa Batı Karadeniz'de çok fazla o yangınları duyarız Kastamonu'dan çok gelir o yangın haberleri ahşap ev Haberleri Kastamonu Sinop Karabük çevreleri Bakın bu yöreler den sıklıkla ahşap ev yangın haberleri çıkmaktadır bir diğer yapımız ise Kerpiç ne diyordu şahir Kerpiç kerpiç üstüne kurdum binayı binayı kurarken gördüm Leyla'yı Leyla başımı açtı türlü belayı Ah Leyla Leyla diye devam eden bir şey şimdi Kerpiç Kerpiç Üstüne kurmuş binayı Gördüğünüz üzere çok katlı yapamazsınız kerpiçte şöyle iki kat falan yaptığınız 3ün kata geldiğinizde Kerpiç alttan parçalanır temeli çok sağlam yapmanız lazım Peki neden Kerpiç ev yapılır birincisi karasal bir yer olmalısın hocam karasal yer olduğumuzda kerpicin bize sağladığı artı ne bir etrafta Ağaç orman yok zaten Karas salsın Bozkır var E ikincisi Normal şartlarda karasal yerlerde yazlar sıcak kışlar ise soğuk geçiyor değil mi bize diyor ki Kerpiç Ben yazın evi serin tutarım yani O Yaz kuraklığının olduğu dönemde serin tutarım kışın soğuğunda da ben evi sıcak tutarım diyor gerçekten Kerpiç evin böyle bir yapısı var vardır yaz ayında Kerpiç evin için serin kış aylarında ise daha sıcaktır O da Toprak özelinden kaynaklanıyor Peki Kerpiç dediğimiz malzeme hiç belki fikriyatı Yok hocam ilk defa Kerpiç diye bir şey sizden duydum diyebilirsiniz de Kerpiç şu esasında doğal çamurun bildiğin toprağın içerisine saman sapı katılarak ya da böyle ot çöp katılarak böyle karıştırılır sonra kalıplara dökülür sonra kurutulur üst üste de böyle tekrardan ne yapılır Bakın aynı tuğla Örer gibi düşün ama mantık şurada kerpi koyuyorsun çamur üstüne tekrardan çamurdan şey yapıyorsun İki Kerpiç arasına sıva yapıyorsun üstüne geri Kerpiç koydun dışını da topraktan İçini de topraktan her yanını sivasa yine aynı çamurdan yapıyorsunuz riski nerede risk depremde özellikle kırsal kesimlerdeki ki günümüzde Artık yavaş yavaş kırsal kesimlerdeki evlerde beton ermeye dönmeye başladı karasal yerlerde ama biz şunu biliyoruz 1000 1939 Erzincan depreminde O büyük depremde 32.000 can kaybolmuştu ve o zamanlarda yapılan araştırmalara göre Doğu Anadolu'nun çok büyük bir bölümünde özellikle Kırsal kesimde kerpiç evler çok yaygındı ve fark edildi ki Aslında oradaki büyük oranda ölümlerin sebebi Aslında yaralanma vesaire değil Çünkü Kerpiç evde o Kerpiç ufalandığında ev yıkıldığında toprak altında kalıyorsunuz nefes almanız artık imkansız hale geliyor yani diri diri gömülmüş oluyorsunuz o depremde büyük Oran Can kayıpları nefes alınamadığı için gerçekleşmiş durumda Yani Kerpiç evin yıkılma riski çok daha yüksektir ve yıkıldığı zaman da sizi nefes alamayarak öldürme gibi bir olumsuz tarafı vardır şöyle bunları da özellikle söylüyorum hani bize sadece kırsal kesinde Hani harita verdim Karadeniz'e koydum ahşap ev işte İç Anadolu'ya koydum Güneydoğu'ya koydum Kerpiç ev sadece soru böyle gelmeyebilir soru aynı zamanda bu meskenlerin der ki sana işte karasal yörelerde yapılan kerpi meskenler aşağıdakilerden hangisinden korunmak için mesela yapılır hangisinden korunmak için yazın sıcağından kışın soğuğundan korunmak için misal ya da der ki sana Aşağıda verilen yörelerden hangisinde yapılan evler deprem riski açısından depremde öldürücülük açısından daha yüksek riske sahiptir bakınız Kerpiç diyeceğiz e yangın riski derse ahşap diyeceğiz bunun için Anlatıyorum bunları Pardon bir diğeri Taş Evler nedir hocam taş ev dediğimizde Şimdi burada taş meskenlerin yapılmasında farklı farklı kayaçlar kullanılır bakınız taş evleri aynı zamanda Biz ne demiştik taşın kayanın diğer adı neydi litolojik Yapı bakın litoloji taş kaya bir yerin taşına kayasına verdiğimiz isim litoloji bunu aldım o zaman sana aşağıdaki yörelerden hangisinde litolojik Yapı Mesken yapında belirleyici olmuştur deyince şaşırma Çoğu kişi bakacak litolojik yapı ne ya ne sen bunu demeyeceksin sen şunu diyeceksin litoloji taş kaya o zaman bakıyorum nerelerde ne taşlar var diyor ki bizim Nevşehir çevresinde tüf adını verdiğimiz volkanik kayaçlar var Kapadokya o Kapadokya'daki peribacalarının yapımı yine etrafında yapılan kırsal evlerin yapımında hep tüf kullanılmış Eğer ki Akdeniz'e geçerseniz karstik kayaçlardan özellikle kireç taşı zaten bu yörede yaygın olduğu için ya da diğer adıyla ne diyebiliyorum Ben Kire taşını Kalker olarak biliyorum Akdeniz'de bu tip evler yapılır Erzurum çevresine geldiğinizde Erzurum Kars çevresinde bazalt adı verilen yine volkanik bir taş vardır Volkanik buna bağlı yapılır zaten bazalt olarak sormayıp da volkanik olarak sorarsa biz şunu düşüneceğiz Ya biz ne demiştik Doğu Anadolu'nun iki özelliği var bir yüksek olması iki volkanik olması E sana Erzurum çevresini verip de buradaki Mesken yapımında işte volkanik kayaçlar etkili olmuştur derse Ee Doğu Anadolu Erzurum volkanik platosu volkanik Gölü volkanik deyip geçiniz Dolayısıyla buradaki meskenler buna bağlı yapılır ve son Mesken tipi burada bileceğimiz adı hımış ne hımış mı hocam İlk defa duydum hımış diye bir şey hani şimdiye kadar taşı ahşabı kerpi bir şekilde duymuşsunuzdur da hımış belki de ilk defa hazırlanıp Benden duyacaksınız bu aynı zamanda arkadaşlar Teknik olarak babadi ba badi yumuşak G'yi kullanamayan birisine benzedim resmen ha bak babadi tekniği ne demek Hocam bu babadi dediğimiz teknik Aslında kımış diye bizim bildiğimiz bir yapı tekniği taş ahşap tuğla veya kerpicin mikslemek Mesken üçünü mixli musun karıştırıyorsun birlikte kullan şöyle değil abi seni öğütüp de üst üste yapmıyor öyle bir karışımdan söz etmiyoruz mesele şu şurada görmüş olduğunuz evler gibi düşünün Bunlar Safran evleri diyebilirsiniz Ankara'da Hamamönü çevresi evleri vardır Beypazarı evleri vardır Bunları Kütahya'da da görebilirsiniz Bunlar Batı Karadeniz'in çoğu yerinde orta Karadeniz'de Amasya Tokat Çorum o çevrelerde Kastamonu çok fazla kullanılır Düzce'de Bolu'da yani esasında kullanıldığı yerler biraz Karadeniz bölgesiyle Ege'nin bir kısmı gibi İç Anadolu'nun bazı yerleri gibi düşünebilirsiniz ona geleceğiz Ama öncelikle tekniği ben şöyle anlatayım bakın Bu benim saf istda çektiğim bir fotoğraftı alt kat şurada görmüş olduğunuz yer Çok yüksek bir alt kat Aslında bura tamamen ne ile örülmüş vaziyette taşla örülmüş vaziyette burada bir kat 1,5 kat boyunca sağlam bir şekilde alt kısım taşla örülür üst katlara geçtiğinizde şurada görmüş olduğunuz çizgiler şöyle dik çizgiler yan yan çizgiler Bunların hepsi arkadaşlar ahşaptır Tıpkı kolon ve Kiriş yapılmış çasa oraya ahşap kullanılır Bunlar kolon Kiriş niyeti görür aralardaki kalan kısımlar ise bazen Ateş Tuğla denilen o pişmiş tuğlalarla bazen de kerpiçle sıkı sıkıya örülür işte aralarda kalan yerlerde sıkı sıkı örüldüğü bu aslında yapıya şöyle bir özellik kazandırır temelden sağlam taş Bir zemin Üste doğru da esnek ve hareket eden bir bina İşte bu bize neyi sağlar bu özellikle Depreme dayanıklı bir Mesken yapısıdır Eskiden özellikle Osmanlı döneminden beridir bu tekniği bilen bazı Ustalar artık günümüzde kalmadı bu teknikle yapılan bir ev de yok öyle bir ustası da yok bundan anlayıp yapacak Ha şunu diyebilirsin hocam günümüzde böyle yapsak Hani E şu depremle ilgili yaşadığımız o kötü hadiselerin önüne geçildi mi vesaire diye hiç gerek yok arkadaşlar Bunlar o günün teknolojisinde yapılabileceklerin en iyisiydi bugünün teknolojisinde bu kadar Demirde çelikte betonun olduğu yerde bazılarının aç gözlülük yi ya da bazı yerlerde imarı görmez den gelmeler Dere yataklarını ovaları imarı açıp da oralara yüksek katlı binalara izin vermeleri ortadan kaldırdığımız takdirde Zaten başımıza bir şey gelmeyecektir Ancak bu dediğimiz gibi geçmişte o günün teknolojisiyle yapılıp yapılabilecek en iyisiydi bazen öyle şeyler Ben Derslerde falan anlattığımda geçmiş videolarda da var böyle şeyler geliyor Hocam niye bu günümüzde de böyle yapılsa şey olsa diye ki en güzel Mesela bir tane fotoğraf vardı Keşke onu da koysaydım Eee tekrarlar da koyarım oradan bakarız 1999 12 Kasım Düzce depreminde iki tane Yapı var bir tanesi hımış yapılmış bir Mesken yanında da daha yeni betonarme bir bina betonu yeni atılmış bir bina Yani daha tuğlayı bile örmem ana kolon kirişi yapmışlar beton haliyle o bina yıkılmış yanındaki 5060 yıllık hımış Ayakta duruyor İşte bu da şunu gösteriyor demek ki Geçmişteki insanlar o deprem bölgelerinde özellikle Kırsal kesimde yıkılmayacak bina tipi olarak bunu oturmuş tasarlamışlar işte babadi tekniği ya da hımış dediğimiz meskenle bu evleri yapmışlar safranbol evleri Beypazarı evleri gibi diye bildiğimiz evler ha Buna ek olarak da dediğim gibi Kütahya bakın Kütahya çevresinde de vardır Bu batı ve Orta Karadeniz diye de ekleyin batı ve Orta Karadeniz oralardan iller verilirse Batı Karadeniz'den orta Karadeniz'den oralarda da var mı derse alın esasında Depreme dayanıklı olduğu için dikkat et Batı Anadolu'da Batı Anadolu fayının Kuzey Anadolu'da da Kuzey Anadolu fayının geçtiği yerlerde bak Bolu Düzce Kastamonu Amasya Tokat bak hep neyi görüyorum ben aslında orada Kuzey Anadolu fayını görüyorum ya da Kütahya Afyon çevreleri orada da ne var yine Batı Anadolu fayı bunların olduğu yerler diye düşünülebilir Peki hocam burada meskenlerin yapımında belirleyici faktörler neler Yani bir yörede Ben Mesken yapımında malzeme seçerken neye dikkat ediyorum birincisi ekonomik düzey yani Gönül ister ki Kırsal kesimdeki bir insan bundan 50 yıl öncesine beton bilinmiyor muydu biliniyordu Peki 50 yıl öncesine bu adam beton alabilecek parası olsa tuğla alabilecek parası olsa neden Kerpiç ev yapsın giderdi betonarme yapardı Demek ki ekonomik düzeyiniz sizin doğaya bağlı olup olmamanız belirlediği için doğrudan etkilidir gelenekler ve görenekler yani eski köye yeni adet getirmeye gerek yok gidersin şunu yapabilirsin ha ekonomik Düzeyin de yerindedir Örneğin İç Anadolu'daki herkes kerpiçten ev yaparken sen paraya kıyarsın Karadeniz'den çam kesle getirirsin oraya Çamdan Ev yapmaya çalışırsın ama ne onun geleneğin göreneği ne onu Yapacak Ustası ne anlayanı vardır oradaki geleneksel Yapı Neyse sen de ona Uyar gidersin yörede yaygın olan malzeme haliyle elimin altında ne varsa E bunu yapabiliyorum Ha Burada iklim de doğrudan Tabii bce sadece malzeme değil dediğimiz gibi sen İç Anadolu'da ahşabı bulamazsın ona müsait değildir ahşap ev yapamazsın karaden izde de Kerpiç belki toprağı bulursun ama kerpi yapmaya gerek yoktur Çünkü iklimden dolayı o kerpi kullanamazsınız Ha Burada daha farklı faktörlerde etkili mesela hımış koyarsan Şuraya bir madde daha eklersin depremsellik burada belirleyici midir diye Ha o zaman ne oluyor bizim hem meskenler le ilgili riskler dediğimiz nokta hem de meskenlerin yapımında onları ortaya çıkaran faktör neydi Mesela bir hımış Depremden korunmak içindir bir ahşap nemden korunmak içindir bir Kerpiç yazın sıcağından kışın soğuğundan korunmak içindir taş neyden korunmak için dersen Hayır taşın herhangi bir şeyden koruma gibi vasfı yok ha Biraz bunu Akdeniz'de yaparsan mesela kireç taşı Kalker bağlı yaptığınızda taş ev biraz soğuk olur E bu Akdeniz'de sizi Aslında olumlu yönde etkiler çünkü yazın kurağa sıcağında taş evde biraz daha serin serin oturursunuz ya da İç Anadolu'nun tüfü de o peri bacalarının içerisine yaz ayında girmişseniz O ne kadar serindir gayet güzeldir ama Erzurum'da işte biraz tuhaf oluyor hocam zaten etraf buz gibi bir de niye buz gibi tutan taştan yapmışlar arkadaşım çamur yok ki ortada Toprak donmuş vaziyette Erzurum'un toprağı dedik ya 9 ay boyunca Toprak donmuş vaziyette sıcaklık sıfırın altında O zaman da o yö de yaygın bulabildiğim dayanıklı malzeme kim işte taş O biraz Mecburiyetten Ama soğuk tutar mı tutar O yüzden de orada bol bol yakıt ihtiyacınız artar bakalım sorularımız ne diyor yukarıda verilen alanlardan hangileri iklim ve yer şekillerine bağlı olarak toplu yerleşmelerin He yaygın olarak görüldüğü alanlardır toplu yerleşme varsa bir yer düz olmalıydı su kaynağı az olmalıydı Bu da şeyli oldu ha uyumlu bak bir yer düz olmalı su kaynağı Az Olmalı Az Olmalı karasal olmalı karasal olmalı o zaman bu şartları Taşıyan yerleri arıyorum ben toplu yerleşme için suyun etrafına toplanan Karıncalar Misali Artvin çevresi H Karadeniz su bol dağlık engebeli bakın Artvin oldukça dağlık engebeli bir yer ne demiş Evliya Çelebi seyahatnamesinde Artvin'i anlatırken anlattığı yöre ile ilgili bilgi verirken şöyle diyor Kahve ikram ettiler de koyabilecek düz yer bulamadım fincanı diyor bak öyle bir yer olarak anlatmış kahve ikram ettiler fincan koyacak düz yer bulamadım diyor Adıyaman çevresi olabilir mi Evet hocam Güneydoğu'da Adıyaman karasal kurak düz toplu yerleşmeye uygun Rize dağlık engebeli o zaman gitti Ergene Havzası Nereydi Burası Trakya Ergene Edirne Tekirdağ o çevre yine düz mü düz O zaman toplu yerleşmeler düz olan yerlerde olduğuna göre hangilerinde bulunur dedi cevabım 2 ve 4 idi işaretledim Doğru değil mi Evet Türkiye'nin kırsal kesiminde konut yapımında Doğal çevrede bulunan malzemeler etkin olarak kullanılmaktadır bu durum üzerinde Aşağıdakilerden hangisi etkili değildir mes esken yapımında neye dikkat etmiyorum halkın Ekonomik düzeyi doğrudan etkili Paran var mı yok mu sosyokültürel Yapı gelenek görenekler dediğimiz etkili mi etkili hammadde varlığı ve doğrudan ahşap Kerpiç iklim ve doğal bitki örtüsü doğrudan etkili Akarsu ağının sıklığı Haydi gitti burada şunu diyebilirsiniz hocam Karadeniz'de Akarsu ağı sık bakın burada demeye çalıştığı şey şu değil Bak burada Mesken yapımında ne etkili oldu diyor Eğer şöyle deseydi bol su varlığını alabilirdim bu soru Mesken sorusu değil de toplu doku dağınık doku sorusu olsaydı Karadeniz'de Akarsu ağının sık olması milletin birbirinden uzaklaşmasına Yani gidip herkesin bağımsız takılmasına sebebiyet verirdi ancak burada sormaya çalıştığı şey toplu doku dağınık doku değil Mesken yapımı Bak bunları da birbirinden ayırt edelim aynı mesele Eğer ki Dediğim gibi yerleşme dokusunda dağınık olsaydı dikkate alınırdı böyle böyle sorularla da karşılaşacağız burada burayı tamamlayalım yerleşmeye dair Söyleyeceklerim bunlar bir diğer dersimizde göçler konusunu işleyeceğiz görüşmek dileğiyle kendinize iyi bakın hoşça [Müzik] kalın