Kung nabubuhay kaya ngayon ang ating mga bayani, ano kaya ang kanilang mga ikukwento tungkol sa ating kasaysayan? Naging kontrobersyal ang katatapos lang na Historian's Fair para sa Philippine History Month na ginanak sa GSIS Museo ng Sining sa Pasay. Last question.
Oh my God! Totoong nagpapatay sa Director of War noong panahon ng digmaang Pilipino-Amerikano na si General Antonio Luna ay walang iba kundi si... It's not Aguinaldo.
It's Aguinaldo's mother. It's Aguinaldo's mother. Tinukoy na yun ni Ambev Ocampo.
Agad ipinost ng isa sa mga dumalo sa event, ang local history and culture scholar na si Pepe Alas. Talagang napaka-konklusibo na nang sinabi niya. In my research, I already know who had Antonio Luna killed. It's not Aguinaldo.
It's Aguinaldo's mother. If there are historians who say otherwise, then the burden of proof is theirs. Maglabas sila nung kanila. Ano ang naging basihan ni Ambez Ocampo sa pahayag niya na ang nagpapatay kay General Antonio Luna hindi ang madalas na tukuyin si Emilio Aguinaldo, kundi ang diumano, mismong ina ni Aguinaldo. Si Trinidad Fami, kilala rin bilang si Kapitana Teneng.
Kung si Kapitana Teneng ang pinaka-promotor ng kamatayan ni Antonio Luna, nakaka-frustrate yun. Mahirap naman din maniwala na hindi siya ang instigator. Ito nung masakit.
Bakit kaya it took a long time bago na rediscover itong impormasyon na ito? Ngayong ipinagdiriwang natin ang Philippine History Month at ang National Heroes Day, pigyang linaw natin ang buhay at kamatayan ng bayaning si General Antonio Luna. At kung bakit mahalaga at napapanahon pa rin itong pag-usapan sa kasalukuyan. Ilang araw. Ang araw matapos bitawan ni Ambev Ocampo ang kontrobersyal niyang pahayag, nakapanayam ko siya.
Ambev, anong basis mo for saying na itong nanay ni Aguinaldo ang nagpapatay kay General Antonio Luna? Matagal ko nang sinaliksik yan, no. Three war pa, talagang lumabas na. Si General Antonio Luna, bagamat nakilala sa kanyang husay sa pakikidigma, marami raw naging kaaway dahil sa istrikto niyang liderato.
Si Luna ang isa sa mga taong naniwalang magkanda, ubusan na tayo, hindi tayo susuko sa Amerkano. Pero itong sila Pedro Paterno, sila Felipe Buencamino, parang feeling naman nila parang hirap na yung bayan. Makipag-usap na tayo sa Amerkano.
Doon sila hindi magkasundo. Ano akong lalaban? Kakagating ko sila? Nakikita niya talaga na may injustice talagang nagaganap. Ang injustice ay hindi lamang niya nakikita sa mga kalaban.
kung hindi pati sa mga Pilipino rin. Matutulungan ba ako ng mga mga kabayan na katulad nila? Ang ilan daw kasi sa mga tao ni Luna, kwersahan niyang isinasabak sa gera. Habang ang ilang mga sumuway raw sa kanyang mga utos, tinatanggalan niya ng ranggo. Bakit napakarami ng uniforme mo?
Hindi ka marunong sumaludo. Gaya ng ginawa niya sa isa sa maitinurong suspect sa pagpaslang sa kanya, noong 1899, si Pedro Hanulino, kapitan na kaalyado ng nooy presidente na si Emilio Aguinaldo. Maraming mga tao kasing galit kay Luna.
Ingit sa kanya, ayaw lang sa kanya, but only a few ang meron talagang motive na pumatay. Sa eksaktong lugar na ito, sa Cabanatuan City sa Nueva Ecija, siha, pinaslang si Antonio Luna June 5, 1899. Nagtungo raw kasi si Luna sa lugar na ito para dumalo sa isang pagpupulong na ipinatawag daw ni Aguinaldo. Pero hindi raw nadatna ni Luna si Aguinaldo sa opisina nito. Anong ginagawa mo rito? Ang isa sa mga nadatna niya doon, si Felipe Buencamino, ang kalihim ng ugnayang panlabas ni Aguinaldo na nauna na niyang ipinakulong.
Nakita niya na doon, malaya na, so pag-aaway na naman sila. Mahal ko ang Pilipinas. Pero hindi sapat para ipaglaban siya o mamatay para sa kanya.
Hanggang sa kalaginaan ng kanilang pagtatalo, isang putok ng baril ang umalingaungaw. Kung usisain daw ni Luna ang komosyon, nakasalubong niya si Kapitan Pedro Hanulino na ibinalik din ni Aguinaldo sa serbisyo kasama ang iba pang mga sundalo mula Kawit, Cavite ng walang kung ano-ano. Inundayan nito ng bolo. ang ulo ng general.
Sinundan pa ito ng pagbaril sa kanya at pagtaga ng Kawit Brigade. Sabi ng mga nag-otopsi sa kanila, 31 or 41 wounds daw ang kanyang pinamaan siya. Talagang galit sila.
Self-defense daw. Pagkatapos nung namatay, hindi sila inimbestigahan. Dahil sangkot ang mga tao ni Aguinaldo sa pagpaslang kay Luna, isa siya sa mga itinurong mastermind sa krimen.
It all boils down to command responsibility. Kanino ba loyal yun? Tatadaan natin na ang mga taong involved sa kamatayan ni Luna ay Kawit Company Guards.
Pero... Ang akusasyon, mariing itinanggin ni Aguinaldo hanggang sa kanyang kamatayan. Samantala, sa 2015 historical film na General Luna, matapos paslangin ang general, may makikitang isang babae na sumilip sa bintana. Ano?
Nagalaw pa ba yan? Pwede rin naman yung nagalaw pa ba yan is a caring answer. Pero ang sabi nitong source na nabasa ko, parang... Inip daw o galit na. Sabi ng iba kasi, basta may babae daw na lumabas sa bintana na matanda.
So obviously, hindi yung asawa ni Aguinaldo. Pero kung idudugtong natin, yung nanay ni Aguinaldo, nandun din sa kabanatuan nung nangyari yung... krimen.
May ibang naghinala na posibleng ituraw si Trinidad Fami, ang ina ni Emilio Aguinaldo. Ang ginawa lang namin dun sa pelikula is may suggestion pero hindi namin directly implied na siya talaga yung may kagagawa nun. Dun sa mga books na pinagbasihan namin, lalo na yung The Rise and Fall of Antonio Luna kay Vivian Jose. So nakalagay naman dun na nung pinatay si Luna, may matandang babae na dumungaw sa bintana.
Si Aguinaldo, malapit daw talaga sa kanyang ina. Meron nga. Yung mga kwento na kahit na raw may labanan, kinakarga si Mrs. Aguinaldo sa isang duyan. Tinanong ko si Chedor Agoncillo, ba't laging kasama naman si nanay? Sagot niya, alam mo, kailangan kasama niya yung nanay niya dahil kung nakuha ng kalaban yung nanay mo, iho-hostage siya para sumuko yung ana.
Mayroon talaga tayong itong trope, no, kung saan there's a woman behind the throne. Minsan may element of misogyny or sexism, eh. Dahil ang mga kababayan ay hindi directly in positions of power, parang sinasabi dyan, sila yung nagmamanipulate. Pero kung totoo man ang mga hakahaka noon na ang ina ni Aguinaldo ang nagpapatay sa general, ano naman kaya ang kanyang motibo? Sa akin kasi, at yun din ang sabi ni Juan Villamor, it's excessive maternal protection.
Balita nila parang nagmamani-ubra si Luna para palitan si Aguinaldo. Ang nakakatawa lang, hindi yan lumalabas sa mga libro. Hanggang sa lecture nga ni Ambev Ocampo sa History Fair kamakailan natalakay niya. ang paksang ito na ayon sa iba, posibleng magbago ng hulma ng ating kasaysayan. In my research, I already know who had Antonio Luna killed.
It's not Aguinaldo. It's Aguinaldo's mother. Kung gusto lang ninyo, dalawa lang naman ang babasahin mo dyan.
Vivian Joseph, Chodoro Agoncillo. Ang secret sa mga librong ito, buksan mo yung Biblio, tignan mo yung footnote. Ang tinutukoy ni Ambet, ang footnote mula sa istoryador na si Juan Villamor. Villamor. Induced by dominant advisors, especially by women whose affection he could not disregard.
Kinalap niya lahat. May mga afidabit nakalagay sa harap niya kung ito sinabi. So in-interview niya talaga lahat ng mga tao. Ito ang conclusion. So sa kanya si Bueng Camino at yung nanay ang magkuntsaba.
Ang pahayag na ito ni Ambef Ocampo nakarating sa descendants ni na Antonio Luna at Emilio Aguinaldo. Kung si Kapitana Teneng ang pinaka-promotor ng pamatay ni Antonio Luna. Nakaka-frustrate yun.
You have to consider yung mga history professors na may kanya-kanyang interpretasyon. Mahirap naman din maniwala na hindi siya ang instigator ng masakit. Dadamay mo pa yung nanay mo. Kahit ba in-advise ang kanang nanay mo ng mali, sana hindi mo sinunod.
Tasa kanya pa rin yung responsibility. Sa personal na level, maaari pa rin hindi nila ikituwa kapag nagpatuloy yung usapan. Lalo na kung sa kanilang pananaw ay kulang yung informasyon. o di kaya hindi patas, unfair yung paglalarawan sa kanilang ninuno. A lot of us probably grew up thinking na ang nagpapatay kay General Luna ay si Aguinaldo.
Saan nagkaroon ng dissonance o ng inconsistency? Kung natatanda mo naman sa eskwela, diba, ang turo sa atin, parang to us. On emotion, parang anong feeling mo?
Pinatay ni Aguinaldo si Bonifacio, pinatay ni Aguinaldo si Antonio Luna. But actually, kung titignan natin, hindi naman siya talaga kasali. Maaring inutos niya yan, pero wala siya on both instances.
At ang lumalabas sa aking pagsaliksik ngayon ay ginagamit ni Quezon ang kasaysayan para pwede niyang i-discredit yung kanyang political rival noong eleksyon noong 1935. Pero paglilinaw ni Ang Beth, wala siyang intensyon na gawing kontrobersyal ang usaping ito. Sagot ito sa isang 10-year-old na bata na nagsabi na, alam mo gusto ko si Emilio Jacinto, hindi ko gusto si Aguinaldo kasi maraming pinapatay na tao. Ang explanation ko dito sa bata, parang alam mo pag tumanda ka, mag-aaral ka ng kasaysayan, marami kang matututunan, then you will understand.
So ang ginawa kong example, isa sa mga hindi alam ng marami, ito nga nanay ni Aguinaldo. According to some sources, siya ang nagpapatayo. It's not common knowledge.
Kaya rin isang dahilan din yun kung bakit ko siniwalat yun. Kasi ano siya, it's of general public interest. May iba ring bumabati ko sa post ni Alas.
Chismis yan. Pati mga historyador hindi magkasundo. Di raw yun yung ibig sabihin ni Ambeth. Yung narinig ko, yun napakaklaro. I already know who had Antonio Luna killed.
It's not Aguinaldo. It's Aguinaldo's mother. Yung assumption nga, yun ang pagkakamali niya. Sana sinabi na muna niya na palagay ko, sa tingin ko, baka si Trinidad Fami.
dahil sa mga ganitong pangyayari. Doon ko matatanggap na hypothetical yun. If there are historians who say otherwise, then the burden of proof is theirs. Maglabas sila nung kanila.
Ako, sinabi ko naman kung ano yung pinanggalingan nung akin. Iisang libro lang yan. Agoncillo never made that assertion. Hindi siya naniniwala dun sa nagalaw pa ba yan.
The source for that quote is General Venancio Concepcion, General ng Revolusyon. Siya ang nagsulat noon. Hindi ako willfully maglalabas ng hindi totoo.
Panawagan din sa mga guru na i-explore yung iba't ibang paraan ng pagtuturo ng kasaysayan. Dapat bukas tayo sa iba't ibang mga sources, ah, format, no, ng mga learning materials. I already know who had Antonio Luna killed.
It's not Aguinaldo. It's Aguinaldo's mother. It makes people discuss history.
Na suddenly, merong discourse sa amin ng mga nananaliksik at nagtuturo ng kasaysayan, maganda yun. Dapat naman talaga, current at relevant, na patuloy yung diskurso. Kung magiging isang bansa man tayo, kailangan natin ng isang radikal na pagbabago. Mga kapatid, mayroon tayong mas malaking kaway kaysa mga Amerikano, ang ating sarili. Lahat naman ng efforts ng mga heroes ay para sa kasarinlan o kalayaan na inienjoy natin ngayon.
Lalalag natin sila kasi nababanggit sila. Pero hindi natin talaga alam kung ano yung buhay, ano yung pinagdaanan, para saan yung pinagdaanan. Isang malaking karangalan ng ipaglaban ng ating inang bayan pag tayo magdadalawang isip.
Magbuhay ang Pilipinas! Thank you for watching mga kapuso. Kung nagustuhan niyo po ang videong ito, subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
And don't forget to hit the bell button for our latest updates.