Klimaatverandering en Duurzame Oplossingen

Mijn naam is Erik Schipper. Ik geef al 14 jaar ademhalskunde op de Populier School in Den Haag. Dit is een uitlegvideo over hoofdstuk 6 voor klas 2. Klas 2 zowel havo als vwo. Slechts over paragraaf 1 en 2. Het onderwerp is klimaat en duurzaamheid. Deze is gemaakt vanuit de methode GEO, de tiende editie. Het onderwerp klimaat en duurzaamheid is vandaag de dag heel erg actueel. En ik wil hier vooraf over dit onderwerp aangeven dat er ook nog heel veel nuances zijn over dit onderwerp. Ik vind het heel erg belangrijk dat iedereen altijd kritisch blijft nadenken. over wat je hoort. Vorm je eigen mening, onderzoek goed de bronnen die jou informatie geven. De hoofdvraag over het hele hoofdstuk is, hoe gaat Nederland om met klimaatverandering? En dan opent de methode meteen al heel erg dramatisch met een gigantische overstromingen vlakbij Amsterdam over een snelweg. Misschien zware regenbijen, onweer op de achtergrond, heel veel mensen die hier gaan verdrinken. Is dit wel gepast om hiermee een onderwerp te beginnen? Het is zeker dramatisch, het geeft een schok effect. In begin november 2021 was er weer een klimaattop in Glasgow. Heel veel wereldleiders en allerlei mensen beginnen daar met elkaar praten over de aanpak van klimaatverandering. Het regenen daar allerlei doemscenario's. We gaan doden krijgen door hittegolven en uitgebreide tropische ziektes. 1 miljard kinderen zullen blootgesteld worden aan weersextremen. Op Afrika zullen de sneeuwtoppen die er nu liggen echt gaan verdwijnen. In een artikel in de krant werd ook aangegeven dat als je echt veranderingen wilt, moet je de mensen bang maken. Nou, dit plaatje van de methode GEO, daar kan je zeker mensen bang mee maken. Nu is de vraag, moeten we echt zo angstig worden? Of is het allemaal een beetje overtrokken, een beetje overdreven? De afgelopen 4,5 miljard jaar heeft de aarde regelmatig klimaatveranderingen meegemaakt. Al deze klimaatveranderingen ontstonden op een natuurlijke manier. Als je kijkt naar de afgelopen 10.000 jaar, toen 10.000 jaar geleden eindigde de laatste ijstijd, op deze tijdlijn zien jullie de gemiddelde temperatuur op aarde. De gemiddelde temperatuur op aarde is ongeveer 15 graden Celsius. Misschien... dat de periodes zijn dat het kouder was dan de gemiddelde temperatuur van 15 graden Celsius en dat de periodes waren dat het warmer was dan 15 graden Celsius. Hier zo kunnen we goed zien dat de Laatste IJstijd eindigde. Het werd steeds wat warmer. Het ging naar het gemiddelde toe. Toen kregen we periodes toen werd het weer warmer, kouder, warmer, kouder dan het gemiddelde van 15 graden Celsius. In de tijd... van de Romeinen was er ook een warmere periode, daarna kregen we een koudere periode. In de tijd dat de vikingen over de wereldzeeën zwerfden was het ook een warmere periode. Een paar honderd jaar geleden hadden we een zogenaamde kleine ijstijd, wat goed herkenbaar is op de vele schilderijen van de oude Hollandse meesters. En nu... zitten we weer in een iets warmere periode dan het gemiddelde. Dus we kunnen eigenlijk zeggen, klimaatveranderingen is iets natuurlijks. Is de wereld vergaan? Zijn de mensen vergaan? Natuurlijk gedurende zo'n kleine ijstijd, wat een paar honderd jaar duurde, mislukte veel oogsten. Maar is de aarde vergaan door al die klimaatschommelingen? Nee, natuurlijk niet. De natuur heeft zich constant aangepast aan de wisselende omstandigheden. Ook de mensen hebben zich altijd aangepast aan de veranderende klimaatomstandigheden. Dus nogmaals, blijf kritisch nadenken. Hoe gevaarlijk is nu klimaatverandering? In de 60 jaar dat ik nu op aarde loop... zijn er al heel veel wereldwijde rampen voorspeld. Rond 1960 werd er gezegd dat de olie binnen 10 jaar op zou zijn. Rond 1970 werd er beweerd dat er binnen 10 jaar een nieuwe ijstijd zou aanbreken. In de jaren 80 was zure regen het gevaar op aarde. In de jaren 90 was het gat in de ozonlaag wat een gevaar zou zijn op aarde. In het jaar 2000 werd er gezegd dat de ijskap binnen 10 jaar verdwenen zal zijn. Nogmaals, mijn advies is blijf altijd kritisch nadenken over alles wat je hoort van wie deze informatie ook afkomstig is. Gebruik je eigen gezond verstand. Ik probeer in deze video hier en daar nuances te geven, ook de andere kant van het verhaal te laten zien. Voor wat betreft zonnepanelen en windmolens ben ik zelf ook ervaringsdeskundige, dus ik weet ook de andere kant achter. Het gebruik van bijvoorbeeld zonnepanelen. Eigenlijk kunnen we zeggen, er is aangename weer gekomen in Nederland. Oké, er zijn meer hittegolven en minder strengere vorstperiodes. We kunnen nog nauwelijks schaatsen in de winter. Er is minder bewolking, dus meer zonnestraling. Dat is weer goed voor de zonnecellen. Maar er is ook minder wind gemiddeld genomen. Dat is natuurlijk niet zo goed voor de windmolens. De gemiddelde temperatuur is sinds 1900 gestegen met 2,3 graden Celsius. Dat is dan boven de kritische grens van 1,5 graden Celsius die men de IPCC vooraf heeft bepaald. Eigenlijk is deze temperatuurstrijding zonder al te veel grote problemen verlopen. Al met al is het klimaat dus in Nederland sinds 1900 een stuk milder en aangenamer opgeworden. Ja, natuurlijk... komt er wel een meer extreem weer voor. Dat is natuurlijk minder leuk, maar daarentegen kunnen we ons wapenen. We noemen dit adaptie. Je aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Kijk eens ook naar de stijging van de zeespiegel, als je bijvoorbeeld hier wat vrijheid speelt en bij deze haveningang. Zien jullie een hele grote stijging of is het meer centimeterwerk? Hoofdstuk 6, paragraaf 1. Nederland duurzaam. De deelvraag van deze paragraaf is wat kun je doen tegen klimaatverandering? Kunnen wij mensen dus iets doen tegen klimaatverandering? We gaan kijken naar fossiele brandstoffen, naar broeikasgassen als CO2, naar versterkt broeikasgas, naar energiebestaring, naar alternatieve energiebronnen. Dit zijn de twee bladzijden uit het lesboek voor CWO. En deze uit het havenboek. Bijna hetzelfde onderwerpen, behalve dat bij VWO een extra kopie is voor wat betreft het onderwerp inhaalrace. Dit is de samenvatting van paragraaf 1. Ik begin bij B141 uit het basisboek over de koolstofkringloop. De lucht in de atmosfeer bestaat voor 78% uit stikstof, 21% uit zuurstof en 1% uit sporengassen. Bijvoorbeeld CO2 en waterdamp en nog meer gassen. CO2, oftewel koolzuurgas, koolstofdioxide. De scheikundige afkorting is hoofdletter CO en een klein tweetje. CO2 is heel erg belangrijk voor al het leven op aarde. Wij mensen ademen elke keer CO2 uit, mensen en dieren. Dit is dan weer het voedsel voor alle planten, voor alle vegetatie op aarde. CO2 is eigenlijk een voedingsstof voor alle planten op aarde. Hoe meer CO2 in de lucht, hoe groener de aarde wordt. NASA-satellieten hebben eigenlijk bevestigd dat onze planeet aan het vergroenen is. Doordat er een geringe stijging is van de CO2 in de lucht. CO2 is dus geen vervuilende stof. Het is een kleurloos, reukloos gas. De hoeveelheid CO2 is gestegen van 0,03% naar 0,04% in de atmosfeer. Dus 3.000 deel in de atmosfeer naar 4.000 deel in de atmosfeer bestaat dus uit CO2. Als jij een slok cola neemt. Bij elke slok cola krijg je 7000 ppm aan CO2 naar binnen, want de belletjes in de cola is gewoon CO2. De prik in de cola is de CO2. Nou, 7000 ppm per slok, dat betekent dus 7000 deeltjes per miljoen is dan CO2. De afgelopen 100 jaar is het gehalte CO2 in de atmosfeer van 280 naar 415 ppm gegaan. En dat we denken dat je bij elke slok dus 7000 ppm dosis aan CO2 naar binnen krijgt. En niemand heeft daar ooit last van gehad. De menselijke uitstoot van CO2 bedraagt ongeveer 4% van de natuurlijke uitstoot. Bij elke vulkanenuitbarsting, bij elke ademhaling van planten en dieren komt er CO2 vrij. Zoals ik net al zei, CO2 wordt als voedsel door planten ook weer opgenomen. Zij dus CO2 omzetten in glucose, een suiker waarvan zij dus kunnen groeien. Op een gegeven moment sterven planten af en de afbraak van planten na miljoenen jaren wordt dus steenkool. De schelpen op de zeebodem zijn... is ook opgebouwd uit CO2. Als zij afsterven en naar de zeebodem zinken, na miljoenen jaren wordt dit omgezet tot kalksteente. Dus eigenlijk kunnen we zeggen, de afgelopen miljarden jaren is heel veel CO2 uit de atmosfeer op een natuurlijke wijze verdwenen in de aardkorst. Oftewel het is kalksteen geworden, oftewel het is steenkool geworden. Steenkool zoals je op deze foto kan zien. Het vroeger heel veel gebruik om huizen te verwarmen. Tegenwoordig wordt steenkool heel veel gebruikt om elektriciteit mee op te wekken. B142, versterkt broeikas effect. Wat is het broeikas effect? De zon verwarmt het aardoppervlak. De warmte van het aardoppervlak straalt weer de atmosfeer in. Het zorgt ervoor dat de lucht boven het aardoppervlak een bepaalde temperatuur krijgt. De warmte die uitgestraald wordt door het aardoppervlak ontsnapt niet rechtstreeks naar de ruimte toe. Een deel van de warmte wordt eerst vastgehouden. Gelukkig maar dat dit gebeurt, anders zou de aarde te koud zijn om op te leven. Maar dankzij het broeikaseffect is de gemiddelde temperatuur op aarde 15 graden. Er zijn allerlei broeikasgassen in de atmosfeer die de warmte vast kunnen houden. Bijvoorbeeld koolstofdioxide. En water is ook een groeikasgas wat warmte vast kan houden. Denk maar aan de woestijn. In de woestijn is het overdag heel erg heet. Snachts als de zon weg is, dan is de lucht erboven heel erg droog in de woestijn. Er zijn geen wolken, er is geen vocht aanwezig en dan koelt de woestijn heel erg af. Dus water is... Bijvoorbeeld in dit geval een belangrijk broeikasgas die warmte vast kan houden. En dat is ook de reden dat het in een woestijn snel af kan koelen als de zon verdwenen is. Omdat er geen water in de atmosfeer aanwezig is om de warmte vast te houden. Dan kan je natuurlijk de vraag stellen, ja, maar koolstof, diocide is toch ook een broeikasgas? Daarom wordt de warmte dan niet vastgehouden door koolstofdioxide. Versterkt broeikaseffect. Versterkt broeikaseffect bedoelen we de extra CO2 die in de atmosfeer is terechtgekomen door het verbranden van fossiele brandstoffen. De fabrieken, het verkeer, de huizen, elektriciteitscentrales gebruiken fossiele brandstoffen als energiebron. CO2 is dus een broeikasgas, er zijn er meer, wat warmte vast kan houden. We hebben gezien, broeikasgassen zijn belangrijk, anders wordt het te koud op aarde om te leven. Mensen die allerlei fossiele brandstoffen uit de aardkors halen en dit als energiebron gaan verbranden, zorgen dus voor extra uitstoot en dat noemen we dus het versterkt broeikaseffect. Dus zonder natuurlijke broeikaseffect is het te koud op aarde. Versterkt broeikas effect bedoelen we de extra uitstoot van CO2 in de atmosfeer. We zeggen dan als het broeikas effect, als het dekentje om de aarde wat de warmte vasthoudt dikker wordt, dan wordt het op aarde warmer. Als het warmer wordt dan kan zout ijs. Het sneeuw kan weer smelten in de bergen. Het klimaat kan veranderen. Alleen de vraag is, hoe erg is dit dan? Ook in Nederland, hoe erg is het als het in Nederland minder koud wordt in de winter? Dus dat we eigenlijk aangenamer weer gaan krijgen. Als je dus kijkt naar de atmosfeer, is... Is 0,04% in de atmosfeer, één blokje van al deze blokjes, is CO2. Als we nou naar het ene blokje kijken, is dit kleine deeltje in de atmosfeer terechtgekomen door menselijke uitstoot. Al die andere blokjes van die 0,04% is door natuurlijke uitstoot. Nu denken wij, nu willen de mensen, de meeste landen, Het uitstoot van CO2 gaan we beperken. Dus wij willen dit kleine blokje gaan verkleinen, dat onze menselijke uitstoot minder wordt. Wij denken dan dat we hiermee de opwarming van de aarde kunnen beperken. Het streven in de meeste landen is om in 2030 dat deze uitstoot met de helft gedaald moet zijn. Nederland wil in 2050 klimaatneutraal zijn, dus dat we geen CO2 meer uitstoten. Hoe denken we dat te kunnen halen? De eerste manier is energiebesparing. Dat is schijnlijk de beste methode om fossiele brandstoffen te besparen. Dus zuiniger omgaan. Met energie. Bijvoorbeeld huizen goed isoleren zodat er minder warmte ontsnapt. Dat het verkeer zuiniger omgaat met fossiele brandstoffen. Sowieso een goede zaak ook voor het milieu. En fossiele brandstoffen, we hebben er nog heel veel van in de aardkorst, kan ook een keertje opraken. Dus sowieso, het is een goede zaak dat we energie besparen. Verder is het idee dat we nieuwe energiebronnen moeten gaan gebruiken. Want fossiele energiebronnen kunnen een keertje opraken. En fossiele energiebronnen brengen CO2 in de lucht. En dat is verminderen. Het idee is dat we dan weer duurzaam, duurzaam dat het nooit opraakt, of hernieuwbare energiebronnen gaan gebruiken. Dus wat niet opraakt. en wat geen CO2 in de lucht kan brengen. Er moet dus een soort energietransitie gaan plaatsvinden. Transitie betekent omschakelen. Dus dat we van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen overgaan. Nu is de vraag, kan dit? Van grijs naar groen. In Nederland is het aandeel van duurzame energiebehoeften nog klein. Als we kijken naar het energieverbruik in 2017, zien we dat 41% van onze energiebehoeften uit aardgas komt, 39% uit aardolie, 12% uit steenkool en 6% is dan zogenaamd duurzaam. En als we dan naar die 6% kijken, zien we dat 25%... procent van windenergie komt, 6% zonne-energie, 5% het warmte uit de bodem, 3% de warmte uit de lucht en 61% zogenaamde biomassa. Laten we eerst eens naar windenergie kijken. Windpolis. In de Randstad kom je ze nog niet veel tegen, maar buiten de Randstad... In andere gebieden in Nederland, op het IJsselmeer, de Noordzee, staan er al heel veel. In het energie. We beweren dat de voordelen zijn dat het schoon is. De windmolens worden steeds hoger, groter. Want hoe hoger, hoe groter ze zijn, hoe meer de opbrengst is. De techniek verbetert, ze worden steeds beter. Ze worden steeds goedkoper. Er zitten natuurlijk ook nadelen aan vast. Betrouwbaarheid. Als het niet waait dan heb je geen energie. Windmolens werken eigenlijk optimaal tussen windkracht 4 en 7. Onder windkracht 4 leveren ze echt niet meer zoveel energie. Als gezegd wordt en boven windkracht 7 moet er een remmer op omdat ze anders te hard gaan draaien en dan beschadigd raken. Windmolens geven lawaai wat niet fijn is als je daar in de buurt woont. Windmolens vinden de meeste mensen ook een lelijk gezicht. Als je een windmolenpark op zee bouwt, heb je wel als voordeel dat de opbrengst hoger is. Omdat de wind op zee, waar de wind al vrij kan waaien, sterker is dan op land. Maar het maakt het natuurlijk ook duurder. Want ze moeten op een soort voet staan in de zee. Je moet allerlei kamers op de zeebodem aanleggen. om dan de energie naar het land te brengen. Het gebruik van windmolens zal nooit onze energiebehoeften hier in Nederland kunnen dekken. We hebben gewoon te weinig ruimte. Heel Nederland zal voorgezet hoe het moet worden met windmolens. De hoeveelheid energie die je aan de lucht kan bewegen, de lucht kan om zijn maximale grens. Windmolens zijn slecht voor het milieu. Het doodt heel veel vogels en vleermuizen. Het geeft heel veel overlast. Gezondheidsproblemen, geluidshinder, visuele overlast en slagschaduw. Voor windmolens moeten heel veel zeldzame aardmetalen uit de grond worden gehaald. Buiten onze zicht. Voor de productie van de magneten die gebruikt worden in de generatoren van de windmolens. Dus hoe schoon is windenergie? De bladen van windmolens worden gemaakt van glasvezel. Glasvezel kan je niet recyclen. Hier in de Verenigde Staten begraven ze maar oude windmolenbladen, omdat je er voor de rest niks meer mee kan doen. Ze worden dus niet hergebruikt. Ze worden dus gedumpt op vuilstortplaatsen. Gemiddeld vereist 1 megawatt windvermogen ongeveer 103 ton, dus 103.000. kilo roestvrij staal, 402 ton beton, 6,8 ton glasvezel, 3 ton koper en 20 ton gietijzer. Glasvezel wordt geproduceerd uit de petrochemische industrie, uit de chemicaliën die we uit aardolie hebben gekregen. Dus een windturbine kan niet gemaakt worden zonder de winning van olie en gas. Eigenlijk kunnen we zeggen dat het mechanisme van schone hernieuwbare energiebron als een windmolen volledig afhankelijk is van fossiele brandstof-economie. Ook is het gebruik van de wind onbetrouwbaar. We noemen het ook wel wiebelenergie. De wind is nooit constant. Als er te weinig wind is, moet de energie toch ergens anders vandaan komen. Zonne-energie. Het nadeel is de betrouwbaarheid, want de zon schijnt niet altijd. Vanaf april tot eind augustus is zonne-energie redelijk gebruikbaar. De zon staat redelijk hoog aan de hemel in Nederland. We hebben een vrij goede instraling en we kunnen dan een goede opbrengst krijgen. Na eind september tot eind maart is de opbrengst veel weiniger, vooral midden in de winter. De dagen zijn kort. We hebben veel bewolking, de zon staat laag aan de hemel, zodat de energie die de zon geeft veel minder is. Verder kunnen we ook nog denken aan lucht- en bodemwarmte. Door middel van warmtepompen kunnen we ons huis en het kraanwater verwarmen. We kunnen de warmte in de aardkorst... Omhoog brengen, onze huizen en kraanwater mee verwarmen en het afgekoerde water daarna weer terug pompen, de bodem in. In Nederland moeten we natuurlijk wel dieper de grond in dan dat je op een plek woont, bijvoorbeeld dichtbij een plek waar veel vulkanische activiteit is, zoals bijvoorbeeld in IJsland. In IJsland, omdat die bij een breuklijn zit waar veel vulkanisme voorkomt, halen ze al hun energie uit de grond. In Nederland is dat deels mogelijk. Wij moeten dus wel meer de diepte in en er zitten ook nog heel veel haken en ogen aan. Je kan ook de warmte die in de lucht zit eruit halen en huizen verwarmen. Je hebt dan een grote warmtewisselaar buiten staan. En mocht de opbrengst niet genoeg zijn op kale dagen, dan wordt je huis verderbij verwarmd door middel van elektriciteit. Hoe duurzaam is dit dan? Waar komt deze elektriciteit dan vandaan? Komt dit van een fossiele brandstofcentrale of komt dit van windboders of zonnepanelen? Een voorbeeld van het gebruik van aardwarmte in Den Haag is vlakbij het ziekenhuis Leijenburg. Jullie kennen misschien als Haagse scholieren wel dit gebouwtje vlakbij het ziekenhuis. Daar zijn ze dus de diepte in gegaan. om de huizen daar in de omgeving te verwarmen met warmte uit de aarde. Als dit dus goed gaat, heb je in ieder geval minder gas nodig. 60% van de duurzame energie in Nederland wordt opgewekt door middel van biomassa. Biomassa is dus organisch materiaal die je kan gebruiken om energie op te wekken. Denk er dan bijvoorbeeld vanuit houtresten, groenten, fruit of tuin. afval, aardpapier, plantaardige olie, mest. Dit kan je dan verbranden en omzetten in elektriciteit. Dit noemen we dus biobrandstof. In principe kan je dit dan wel als duurzaam beschouwen, omdat je van allerlei afval er nog gebruik van kan maken om energie mee op te wekken. De gedachte is dan dat dit CO2 neutraal is, want Al het organisch materiaal was ooit eens CO2 wat in de lucht zat en door vegetatie, dus door planten en bomen, is opgenomen. Wat nu dan weer vrijkomt bij de verbranding. En dat proces noemen we fotosynthese. Maar je hebt wel steeds nieuwe en planten nodig. In hoeverre kunnen we zeggen dat we hele... oerbossen in Oost-Europa en de Verenigde Staten kappen voor biomassa of dit nu nog duurzaam is, of dit de CO2-uitstoot zal verminderen. Het is zelfs een feit dat biomassa centrales meer CO2 uitstoten dan steenkoolcentrales. We hebben dus gezien dat minder dan 6% op dit moment in Nederland zogenaamde duurzame energie is. De vraag is Dus nogmaals, is duurzame energie echt zo schoon? Is dit de oplossing? Inhouwrees, dit is alleen van VWO. We kunnen zeggen dat de energietransitie in Nederland achterloopt bij andere Europese landen. Hoe komt dit? Nederland is een klein land, dicht bevolkt. Wij hebben eigenlijk veel minder mogelijkheden voor energietransitie. Wij hebben weinig mogelijkheden, zoals in Noorwegen, om bijvoorbeeld stroom door middel van hydroelectriciteit op te wekken. Zonder energie is het voor ons alleen in de zomermaanden interessant. In de wintermaanden hebben we er nauwelijks voordeel van. Ook is in Nederland een lange tijd weinig aandacht geweest voor energietransits. Inmiddels is de politiek volop bezig. Ze willen kolencentrales sluiten. Bedrijven krijgen subsidie op warmtepompen, op zonnepanelen, op elektrische auto's. Als dit lukt in 2030, denken we dat we in 2030 de 70% duurzaam energie kunnen opdekken en verbruiken. 70% elektriciteit duurzaam opwekken, gaat dit lukken? Is dit mogelijk voor Nederland? Als we kolencentrales gaan sluiten, waar moet onze stroom vandaan komen in wintermaanden, waar nauwelijks zonne-energie aanwezig is? En als het de windstille dag is, hoe denken wij dan stroom uit onze stopcontact te krijgen? Nog even B130 over duurzame energie. Dus wat verstaan we onder duurzame energie? Energiebronnen die dus hernieuwbaar zijn. Energiebronnen die dus niet opraken. Energiebronnen die niet zorgen voor een versterkt broeikaseffect. We denken dus aan zonne-energie, windenergie, hydroelectriciteit door middel van water, biomassa verbranden van organisch materiaal en geothermische energie, oftewel warmte uit de aarde. 131 duurzaam gebruik. Er zijn verschillende mogelijkheden dat wij duurzamer kunnen leven. We kunnen dus overstappen op gebruik van duurzamere grondstoffen, bijvoorbeeld papieren zakken in plaats van plastic tasjes voor de boodschappen. Of liever gebruik gewoon een tas die je steeds kan gebruiken. We hebben het gehad over energietransitie, dat we minder fossiele brandstoffen moeten gaan gebruiken. De allerbeste optie is eigenlijk energiebesparingen, gewoon zuiniger omgaan met fossiele brandstoffen. Hij is iets meer... Zuinigere auto's. Natuurlijk recycling heel erg belangrijk. Dus het hergebruiken van grondstoffen. Recycling oftewel kringloop. Als afval scheiden. Geen plastic boodschappentassen gebruiken. Ik heb hier nog een keertje alle vragen uit paragraaf 1 op een rij gezet. Met aan de rechterkant de antwoorden. Dat kan je eventueel nog een keer doornemen als je het filmpje even stilzet. Hoofdstuk 6, paragraaf 2. Dit zijn bronnen, ons klimaat verandert. De deelvraag van paragraaf 2 is, welke veranderingen zijn er in het klimaat van Nederland? Dit zijn de bladstijden uit het lesboek voor VWO en deze van HAVO. Allebei zijn ze qua lesstof nagenoeg hetzelfde. Dit is de samenvatting. Van paragraaf 2, als het warmer wordt, neemt de neerslag toe. Want als de lucht warmer wordt, kan er meer water verdampen. En dat betekent dus meer regen. De zin is dat de regenbuien vaak zwaarder zijn. Dus niet dat het vaker regent, maar als het regent, kan het ook ineens flink regenen. Zoals je kan zien op deze foto, deze mooie zomerse dag, dat er zware regen bij zijn geweest en dat de straat vol met water staat omdat het water niet snel genoeg kan weglopen. Waarom twee? Ook kan met een ander klimaat voorkomen dat er in de zomer drogere, langdurige drogere periodes kunnen zijn. Dat er dan weinig regen valt. En als het warm is heb je ook heel veel verdamping van water. Dus vloeibare water verandert in waterdamp en gaat dus de lucht in. Neerslagoverschot is het verschil in neerslag en verdamping. In Nederland kunnen we zeggen dat het neerslagoverschot positief is. We hebben eigenlijk meer neerslag dan verdamping. Dus dat betekent dat er water de grond in kan trekken. Alleen in het voorjaar en in de zomer kan er wel eens een neerslag tekort zijn, als er een drogere periode is. Waterbalans betekent dus het verschil in neerslag en verdamping. Hij kan positief zijn, dus dan is er genoeg water. Hij kan negatief zijn, dan is er te weinig water. Het klimaat als het warmer wordt, wordt dan voor Nederland nul. We zeggen dat de winters niet meer zo streng zijn. Er is minder kans op sneeuw en op ijs. En de zomers worden warmer. In de zomer kunnen we vaker tropische dagen krijgen. Hittegolf betekent opeenvolging van vijf zomerse dagen, waarvan er minimaal drie tropische dagen zijn. Als het warmer wordt betekent het in de winter minder vorstdagen. Dus vorstdagen minimum temperatuur onder 0 graden Celsius. En ijsdagen, dan mag de maximum temperatuur dus niet boven de 0 graden Celsius uitkomen. Het KNMI, Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, maakt prognoses van onze klimaat. Ze hebben vier scenario's bedacht. Een scenario is een gebeurtenis die heeft plaatsgevonden of nog moet plaatsvinden. Hier staan ze G+, W+, G en W. Jullie hoeven alleen maar te weten dat de KNMI vier prognoses, vier voorspellingen heeft vertaald in vier scenario's. Bron 5, stedelijk warmte eindigend Utrecht. We kunnen zeggen dat het in de stad gemiddeld... warmer is dan dat je dan in een landelijke omgeving zit. We zeggen dan ook wel stedelijke warmte-eiland. Dus de stad is een soort eiland waar het warmer wordt dan buiten de stad. Dat komt, stenen, asfalt, staal nemen veel meer warmte op, dat ze daarna weer uitstralen dan bijvoorbeeld begroeiing, dan vegetatie, dan planten en bomen. De warmte die door stenen en asfalt wordt opgenomen komt dan s'nachts vrij. Het verschil ten opzichte van het omliggende landelijk gebied kan wel 4 tot 8 graden zijn. Dit plaatje laat bijvoorbeeld het verschil zien van een straat met weinig bomen en een straat met veel bomen. In een straat met veel bomen heb je meer schaduw, wordt er minder warmte door de stenen en door het asfalt opgenomen en zal het dus koeler zijn. dan in een straat met geen of weinig bomen. Ook bomen moeten als het ware afkoelen. Dat doen ze door middel van het verdampen van water wat ze uit de grond halen. En dat zorgt er ook voor dat de lucht dus koeler blijft dan in een straat zonder bomen. Bron 6 gaat over de jaartemperaturen in Nederland. Hier zien we de gemiddelde temperaturen in Nederland. We zien... dat Zuidwestelijk Nederland, dat daar de gemiddelde temperatuur hoger is dan bijvoorbeeld in het noorden van Nederland. Het tweede plaatje laat zien de veranderingen ten opzichte van 1950-1980 naar 1980-2010. En 2050 is dus een scenario, een mogelijke verandering voor de toekomst voor Nederland. Een mogelijke verandering, nogmaals. En de vraag is ook, hoe erg... is dit. Klimaten veranderen al miljarden jaren lang op aarde. We hebben ook gezien, zoals ik al eerder uitlegde, dat na de ijstijd het klimaat regelmatig is veranderd en de natuur kan zich daarop prima aanpassen. Ook de mens kan zich hierop prima aanpassen. Ron 7 laat zien de veranderlijke jaarlijkse... Gemiddelde neerslag in Nederland 1950 tot 1980, 1980 tot 2010 ter meer neerslag komt en de mogelijke scenario W plus van het KNMI voor 2050. W42, weer en klimaat. Wat is het verschil tussen weer en klimaat? Het weer is eigenlijk de temperatuur, de neerslag, de wind. Op een bepaalde plaats, op een bepaald moment. Bijvoorbeeld in Den Haag kan de zon schijnen, terwijl 15, 20 kilometer verderop in Rotterdam het kan regenen. Wat is dan het klimaat? Klimaat is eigenlijk het gemiddelde weer in een bepaald gebied, wat we hebben gemeten over een langere tijd. Dus we hebben 30 jaar lang de gemiddelde neerslag, de gemiddelde temperatuur gemeten. noemen we dan het klimaat. 243 klimaatverandering. Klimaatverandering is dus heel normaal. We hebben koude en warme periodes gehad. We hebben ijstijden gehad, glacialen. En tussen de ijstijden hebben we warme periodes gehad, de interglacialen. Dus klimaatverandering is iets natuurlijks. Tegenwoordig is de gedachte dat klimaatverandering, temperatuurstijgingen, dat de mens hierbij een rol speelt. Dat wij het natuurlijk broeikas verstoren door middel van het versterkt broeikaseffect. 947 Gevolgen van klimaatverandering Als het warmer wordt kan landijs, dus ijs wat op het land ligt, smelten wat voor stijging van de zeespiegel zorgt. Als het warmer wordt gaat water uitzetten en zal de zeespiegel stijgen. Zoals ik al eerder aangaf is de zeespiegel de afgelopen 100 jaar heel erg gestegen. Ja zeker, het is wel iets gestegen. Dat kunnen we niet ontkennen. Maar het is geen metershoge zeestijging. We gaan echt nog niet versuipen. Wat ook niet vermeld wordt in de klimaatdiscussie, is dat het zeeijs op Antarctica, dus op de Zuidpool, momenteel groter is dan het 40-jarige gemiddelde. Kleine eilanden, atolen... Zoals de Maldiven zijn niet onder water verdwenen. Integendeel, de meeste zijn in groot toegenomen. Ze hebben zelf extra vliegvelden gebouwd vlak naast het strand. De ijsberen om en nabij het Noordpoolgebied zijn niet aan het uitsterven. Integendeel, hun populatie is de laatste tijd juist toegenomen. In de jaren 50 van de vorige eeuw waren naar schatting 5000 ijsberen. Tussen 1965 en 1970 is dit aantal gestegen naar 8.000 tot 10.000. In 2015 werd het geschat op 22.000 tot 31.000 ijsberen. Het aantal bosboranden is wereldwijd gedaald, volgens Copernicus, een studie van de Europese Commissie. Deze daling is in 2003 begonnen en vorig jaar, in 2020, bereidt het het laagste punt. Er is ook geen toename te zien op de ijsberen. op het gebied van katastrofale orkanen, nog qua aantallen, nog qua intensiteit. Ook laten de grafieken een forse daling zien van het dode aantal veroorzaakt door natuurrampen, zoals overstromingen, droogtes, stormen en extreme temperaturen. In tegenstelling tot wat je in de media hoort over klimaatvluchtelingen, is dit dus niet waar. De recente overstromingen, zoals afgelopen zomer, van 2021 worden vaak gekoppeld aan klimaatverandering. Men vergeet eigenlijk wel te vermelden dat er in deze gebieden al veel meer hoge waterstanden en overstromingen zijn geweest in het verleden. Het is meer een factor van slecht waterbeheer, van verstening van het landschap, wat je kan aanwijzen als oorzaak van overstromingen. Klimaatalarmwetenschappers proberen allerlei trucs van de kermis om hun angstboodschap te verkopen. Eerst hadden we klimaatopwarming, vervolgens klimaatverandering. En nu hebben we weer een klimaatnoodtoestand met de focus op weerextremen. Is het klimaat niet meer een big business geworden waarbij het gaat om miljarden euro's? Klimaatverandering als een verdienmodel. Zoals ik al begon, probeer je eigen mening erover te vormen. Denk zelf na en laat je niet bang maken. Tot slot nog een keer alle vragen en antwoorden van paragraaf 2. Links de vragen en hier rechts de antwoorden. Zet het gilpje even stil. Dan kan je voor jezelf oefenen. Stefan, ik heb het wel gedaan gehad. Dankjewel. Like mijn video. Dank namens mij. En tot de volgende keer. Muziek

Deze is gemaakt vanuit de methode GEO, de tiende editie. Het onderwerp klimaat en duurzaamheid is vandaag de dag heel erg actueel. En ik wil hier vooraf over dit onderwerp aangeven dat er ook nog heel veel nuances zijn over dit onderwerp. Ik vind het heel erg belangrijk dat iedereen altijd kritisch blijft nadenken. over wat je hoort.

Vorm je eigen mening, onderzoek goed de bronnen die jou informatie geven. De hoofdvraag over het hele hoofdstuk is, hoe gaat Nederland om met klimaatverandering? En dan opent de methode meteen al heel erg dramatisch met een gigantische overstromingen vlakbij Amsterdam over een snelweg.

Misschien zware regenbijen, onweer op de achtergrond, heel veel mensen die hier gaan verdrinken. Is dit wel gepast om hiermee een onderwerp te beginnen? Het is zeker dramatisch, het geeft een schok effect. In begin november 2021 was er weer een klimaattop in Glasgow. Heel veel wereldleiders en allerlei mensen beginnen daar met elkaar praten over de aanpak van klimaatverandering.

Het regenen daar allerlei doemscenario's. We gaan doden krijgen door hittegolven en uitgebreide tropische ziektes. 1 miljard kinderen zullen blootgesteld worden aan weersextremen. Op Afrika zullen de sneeuwtoppen die er nu liggen echt gaan verdwijnen.

In een artikel in de krant werd ook aangegeven dat als je echt veranderingen wilt, moet je de mensen bang maken. Nou, dit plaatje van de methode GEO, daar kan je zeker mensen bang mee maken. Nu is de vraag, moeten we echt zo angstig worden? Of is het allemaal een beetje overtrokken, een beetje overdreven?

De afgelopen 4,5 miljard jaar heeft de aarde regelmatig klimaatveranderingen meegemaakt. Al deze klimaatveranderingen ontstonden op een natuurlijke manier. Als je kijkt naar de afgelopen 10.000 jaar, toen 10.000 jaar geleden eindigde de laatste ijstijd, op deze tijdlijn zien jullie de gemiddelde temperatuur op aarde. De gemiddelde temperatuur op aarde is ongeveer 15 graden Celsius.

Misschien... dat de periodes zijn dat het kouder was dan de gemiddelde temperatuur van 15 graden Celsius en dat de periodes waren dat het warmer was dan 15 graden Celsius. Hier zo kunnen we goed zien dat de Laatste IJstijd eindigde.

Het werd steeds wat warmer. Het ging naar het gemiddelde toe. Toen kregen we periodes toen werd het weer warmer, kouder, warmer, kouder dan het gemiddelde van 15 graden Celsius.

In de tijd... van de Romeinen was er ook een warmere periode, daarna kregen we een koudere periode. In de tijd dat de vikingen over de wereldzeeën zwerfden was het ook een warmere periode.

Een paar honderd jaar geleden hadden we een zogenaamde kleine ijstijd, wat goed herkenbaar is op de vele schilderijen van de oude Hollandse meesters. En nu... zitten we weer in een iets warmere periode dan het gemiddelde. Dus we kunnen eigenlijk zeggen, klimaatveranderingen is iets natuurlijks.

Is de wereld vergaan? Zijn de mensen vergaan? Natuurlijk gedurende zo'n kleine ijstijd, wat een paar honderd jaar duurde, mislukte veel oogsten.

Maar is de aarde vergaan door al die klimaatschommelingen? Nee, natuurlijk niet. De natuur heeft zich constant aangepast aan de wisselende omstandigheden. Ook de mensen hebben zich altijd aangepast aan de veranderende klimaatomstandigheden.

Dus nogmaals, blijf kritisch nadenken. Hoe gevaarlijk is nu klimaatverandering? In de 60 jaar dat ik nu op aarde loop... zijn er al heel veel wereldwijde rampen voorspeld.

Rond 1960 werd er gezegd dat de olie binnen 10 jaar op zou zijn. Rond 1970 werd er beweerd dat er binnen 10 jaar een nieuwe ijstijd zou aanbreken. In de jaren 80 was zure regen het gevaar op aarde.

In de jaren 90 was het gat in de ozonlaag wat een gevaar zou zijn op aarde. In het jaar 2000 werd er gezegd dat de ijskap binnen 10 jaar verdwenen zal zijn. Nogmaals, mijn advies is blijf altijd kritisch nadenken over alles wat je hoort van wie deze informatie ook afkomstig is. Gebruik je eigen gezond verstand.

Ik probeer in deze video hier en daar nuances te geven, ook de andere kant van het verhaal te laten zien. Voor wat betreft zonnepanelen en windmolens ben ik zelf ook ervaringsdeskundige, dus ik weet ook de andere kant achter. Het gebruik van bijvoorbeeld zonnepanelen. Eigenlijk kunnen we zeggen, er is aangename weer gekomen in Nederland.

Oké, er zijn meer hittegolven en minder strengere vorstperiodes. We kunnen nog nauwelijks schaatsen in de winter. Er is minder bewolking, dus meer zonnestraling. Dat is weer goed voor de zonnecellen. Maar er is ook minder wind gemiddeld genomen.

Dat is natuurlijk niet zo goed voor de windmolens. De gemiddelde temperatuur is sinds 1900 gestegen met 2,3 graden Celsius. Dat is dan boven de kritische grens van 1,5 graden Celsius die men de IPCC vooraf heeft bepaald.

Eigenlijk is deze temperatuurstrijding zonder al te veel grote problemen verlopen. Al met al is het klimaat dus in Nederland sinds 1900 een stuk milder en aangenamer opgeworden. Ja, natuurlijk...

komt er wel een meer extreem weer voor. Dat is natuurlijk minder leuk, maar daarentegen kunnen we ons wapenen. We noemen dit adaptie.

Je aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Kijk eens ook naar de stijging van de zeespiegel, als je bijvoorbeeld hier wat vrijheid speelt en bij deze haveningang. Zien jullie een hele grote stijging of is het meer centimeterwerk? Hoofdstuk 6, paragraaf 1. Nederland duurzaam. De deelvraag van deze paragraaf is wat kun je doen tegen klimaatverandering?

Kunnen wij mensen dus iets doen tegen klimaatverandering? We gaan kijken naar fossiele brandstoffen, naar broeikasgassen als CO2, naar versterkt broeikasgas, naar energiebestaring, naar alternatieve energiebronnen. Dit zijn de twee bladzijden uit het lesboek voor CWO. En deze uit het havenboek. Bijna hetzelfde onderwerpen, behalve dat bij VWO een extra kopie is voor wat betreft het onderwerp inhaalrace.

Dit is de samenvatting van paragraaf 1. Ik begin bij B141 uit het basisboek over de koolstofkringloop. De lucht in de atmosfeer bestaat voor 78% uit stikstof, 21% uit zuurstof en 1% uit sporengassen. Bijvoorbeeld CO2 en waterdamp en nog meer gassen.

CO2, oftewel koolzuurgas, koolstofdioxide. De scheikundige afkorting is hoofdletter CO en een klein tweetje. CO2 is heel erg belangrijk voor al het leven op aarde.

Wij mensen ademen elke keer CO2 uit, mensen en dieren. Dit is dan weer het voedsel voor alle planten, voor alle vegetatie op aarde. CO2 is eigenlijk een voedingsstof voor alle planten op aarde.

Hoe meer CO2 in de lucht, hoe groener de aarde wordt. NASA-satellieten hebben eigenlijk bevestigd dat onze planeet aan het vergroenen is. Doordat er een geringe stijging is van de CO2 in de lucht. CO2 is dus geen vervuilende stof. Het is een kleurloos, reukloos gas.

De hoeveelheid CO2 is gestegen van 0,03% naar 0,04% in de atmosfeer. Dus 3.000 deel in de atmosfeer naar 4.000 deel in de atmosfeer bestaat dus uit CO2. Als jij een slok cola neemt. Bij elke slok cola krijg je 7000 ppm aan CO2 naar binnen, want de belletjes in de cola is gewoon CO2. De prik in de cola is de CO2.

Nou, 7000 ppm per slok, dat betekent dus 7000 deeltjes per miljoen is dan CO2. De afgelopen 100 jaar is het gehalte CO2 in de atmosfeer van 280 naar 415 ppm gegaan. En dat we denken dat je bij elke slok dus 7000 ppm dosis aan CO2 naar binnen krijgt. En niemand heeft daar ooit last van gehad.

De menselijke uitstoot van CO2 bedraagt ongeveer 4% van de natuurlijke uitstoot. Bij elke vulkanenuitbarsting, bij elke ademhaling van planten en dieren komt er CO2 vrij. Zoals ik net al zei, CO2 wordt als voedsel door planten ook weer opgenomen. Zij dus CO2 omzetten in glucose, een suiker waarvan zij dus kunnen groeien.

Op een gegeven moment sterven planten af en de afbraak van planten na miljoenen jaren wordt dus steenkool. De schelpen op de zeebodem zijn... is ook opgebouwd uit CO2.

Als zij afsterven en naar de zeebodem zinken, na miljoenen jaren wordt dit omgezet tot kalksteente. Dus eigenlijk kunnen we zeggen, de afgelopen miljarden jaren is heel veel CO2 uit de atmosfeer op een natuurlijke wijze verdwenen in de aardkorst. Oftewel het is kalksteen geworden, oftewel het is steenkool geworden.

Steenkool zoals je op deze foto kan zien. Het vroeger heel veel gebruik om huizen te verwarmen. Tegenwoordig wordt steenkool heel veel gebruikt om elektriciteit mee op te wekken. B142, versterkt broeikas effect. Wat is het broeikas effect?

De zon verwarmt het aardoppervlak. De warmte van het aardoppervlak straalt weer de atmosfeer in. Het zorgt ervoor dat de lucht boven het aardoppervlak een bepaalde temperatuur krijgt. De warmte die uitgestraald wordt door het aardoppervlak ontsnapt niet rechtstreeks naar de ruimte toe.

Een deel van de warmte wordt eerst vastgehouden. Gelukkig maar dat dit gebeurt, anders zou de aarde te koud zijn om op te leven. Maar dankzij het broeikaseffect is de gemiddelde temperatuur op aarde 15 graden.

Er zijn allerlei broeikasgassen in de atmosfeer die de warmte vast kunnen houden. Bijvoorbeeld koolstofdioxide. En water is ook een groeikasgas wat warmte vast kan houden.

Denk maar aan de woestijn. In de woestijn is het overdag heel erg heet. Snachts als de zon weg is, dan is de lucht erboven heel erg droog in de woestijn.

Er zijn geen wolken, er is geen vocht aanwezig en dan koelt de woestijn heel erg af. Dus water is... Bijvoorbeeld in dit geval een belangrijk broeikasgas die warmte vast kan houden. En dat is ook de reden dat het in een woestijn snel af kan koelen als de zon verdwenen is. Omdat er geen water in de atmosfeer aanwezig is om de warmte vast te houden.

Dan kan je natuurlijk de vraag stellen, ja, maar koolstof, diocide is toch ook een broeikasgas? Daarom wordt de warmte dan niet vastgehouden door koolstofdioxide. Versterkt broeikaseffect. Versterkt broeikaseffect bedoelen we de extra CO2 die in de atmosfeer is terechtgekomen door het verbranden van fossiele brandstoffen.

De fabrieken, het verkeer, de huizen, elektriciteitscentrales gebruiken fossiele brandstoffen als energiebron. CO2 is dus een broeikasgas, er zijn er meer, wat warmte vast kan houden. We hebben gezien, broeikasgassen zijn belangrijk, anders wordt het te koud op aarde om te leven.

Mensen die allerlei fossiele brandstoffen uit de aardkors halen en dit als energiebron gaan verbranden, zorgen dus voor extra uitstoot en dat noemen we dus het versterkt broeikaseffect. Dus zonder natuurlijke broeikaseffect is het te koud op aarde. Versterkt broeikas effect bedoelen we de extra uitstoot van CO2 in de atmosfeer.

We zeggen dan als het broeikas effect, als het dekentje om de aarde wat de warmte vasthoudt dikker wordt, dan wordt het op aarde warmer. Als het warmer wordt dan kan zout ijs. Het sneeuw kan weer smelten in de bergen.

Het klimaat kan veranderen. Alleen de vraag is, hoe erg is dit dan? Ook in Nederland, hoe erg is het als het in Nederland minder koud wordt in de winter?

Dus dat we eigenlijk aangenamer weer gaan krijgen. Als je dus kijkt naar de atmosfeer, is... Is 0,04% in de atmosfeer, één blokje van al deze blokjes, is CO2.

Als we nou naar het ene blokje kijken, is dit kleine deeltje in de atmosfeer terechtgekomen door menselijke uitstoot. Al die andere blokjes van die 0,04% is door natuurlijke uitstoot. Nu denken wij, nu willen de mensen, de meeste landen, Het uitstoot van CO2 gaan we beperken.

Dus wij willen dit kleine blokje gaan verkleinen, dat onze menselijke uitstoot minder wordt. Wij denken dan dat we hiermee de opwarming van de aarde kunnen beperken. Het streven in de meeste landen is om in 2030 dat deze uitstoot met de helft gedaald moet zijn. Nederland wil in 2050 klimaatneutraal zijn, dus dat we geen CO2 meer uitstoten. Hoe denken we dat te kunnen halen?

De eerste manier is energiebesparing. Dat is schijnlijk de beste methode om fossiele brandstoffen te besparen. Dus zuiniger omgaan. Met energie. Bijvoorbeeld huizen goed isoleren zodat er minder warmte ontsnapt.

Dat het verkeer zuiniger omgaat met fossiele brandstoffen. Sowieso een goede zaak ook voor het milieu. En fossiele brandstoffen, we hebben er nog heel veel van in de aardkorst, kan ook een keertje opraken. Dus sowieso, het is een goede zaak dat we energie besparen. Verder is het idee dat we nieuwe energiebronnen moeten gaan gebruiken.

Want fossiele energiebronnen kunnen een keertje opraken. En fossiele energiebronnen brengen CO2 in de lucht. En dat is verminderen. Het idee is dat we dan weer duurzaam, duurzaam dat het nooit opraakt, of hernieuwbare energiebronnen gaan gebruiken.

Dus wat niet opraakt. en wat geen CO2 in de lucht kan brengen. Er moet dus een soort energietransitie gaan plaatsvinden.

Transitie betekent omschakelen. Dus dat we van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen overgaan. Nu is de vraag, kan dit?

Van grijs naar groen. In Nederland is het aandeel van duurzame energiebehoeften nog klein. Als we kijken naar het energieverbruik in 2017, zien we dat 41% van onze energiebehoeften uit aardgas komt, 39% uit aardolie, 12% uit steenkool en 6% is dan zogenaamd duurzaam. En als we dan naar die 6% kijken, zien we dat 25%...

procent van windenergie komt, 6% zonne-energie, 5% het warmte uit de bodem, 3% de warmte uit de lucht en 61% zogenaamde biomassa. Laten we eerst eens naar windenergie kijken. Windpolis. In de Randstad kom je ze nog niet veel tegen, maar buiten de Randstad...

In andere gebieden in Nederland, op het IJsselmeer, de Noordzee, staan er al heel veel. In het energie. We beweren dat de voordelen zijn dat het schoon is.

De windmolens worden steeds hoger, groter. Want hoe hoger, hoe groter ze zijn, hoe meer de opbrengst is. De techniek verbetert, ze worden steeds beter. Ze worden steeds goedkoper.

Er zitten natuurlijk ook nadelen aan vast. Betrouwbaarheid. Als het niet waait dan heb je geen energie. Windmolens werken eigenlijk optimaal tussen windkracht 4 en 7. Onder windkracht 4 leveren ze echt niet meer zoveel energie. Als gezegd wordt en boven windkracht 7 moet er een remmer op omdat ze anders te hard gaan draaien en dan beschadigd raken.

Windmolens geven lawaai wat niet fijn is als je daar in de buurt woont. Windmolens vinden de meeste mensen ook een lelijk gezicht. Als je een windmolenpark op zee bouwt, heb je wel als voordeel dat de opbrengst hoger is.

Omdat de wind op zee, waar de wind al vrij kan waaien, sterker is dan op land. Maar het maakt het natuurlijk ook duurder. Want ze moeten op een soort voet staan in de zee.

Je moet allerlei kamers op de zeebodem aanleggen. om dan de energie naar het land te brengen. Het gebruik van windmolens zal nooit onze energiebehoeften hier in Nederland kunnen dekken. We hebben gewoon te weinig ruimte.

Heel Nederland zal voorgezet hoe het moet worden met windmolens. De hoeveelheid energie die je aan de lucht kan bewegen, de lucht kan om zijn maximale grens. Windmolens zijn slecht voor het milieu.

Het doodt heel veel vogels en vleermuizen. Het geeft heel veel overlast. Gezondheidsproblemen, geluidshinder, visuele overlast en slagschaduw. Voor windmolens moeten heel veel zeldzame aardmetalen uit de grond worden gehaald. Buiten onze zicht.

Voor de productie van de magneten die gebruikt worden in de generatoren van de windmolens. Dus hoe schoon is windenergie? De bladen van windmolens worden gemaakt van glasvezel. Glasvezel kan je niet recyclen.

Hier in de Verenigde Staten begraven ze maar oude windmolenbladen, omdat je er voor de rest niks meer mee kan doen. Ze worden dus niet hergebruikt. Ze worden dus gedumpt op vuilstortplaatsen. Gemiddeld vereist 1 megawatt windvermogen ongeveer 103 ton, dus 103.000.

kilo roestvrij staal, 402 ton beton, 6,8 ton glasvezel, 3 ton koper en 20 ton gietijzer. Glasvezel wordt geproduceerd uit de petrochemische industrie, uit de chemicaliën die we uit aardolie hebben gekregen. Dus een windturbine kan niet gemaakt worden zonder de winning van olie en gas. Eigenlijk kunnen we zeggen dat het mechanisme van schone hernieuwbare energiebron als een windmolen volledig afhankelijk is van fossiele brandstof-economie.

Ook is het gebruik van de wind onbetrouwbaar. We noemen het ook wel wiebelenergie. De wind is nooit constant. Als er te weinig wind is, moet de energie toch ergens anders vandaan komen.

Zonne-energie. Het nadeel is de betrouwbaarheid, want de zon schijnt niet altijd. Vanaf april tot eind augustus is zonne-energie redelijk gebruikbaar.

De zon staat redelijk hoog aan de hemel in Nederland. We hebben een vrij goede instraling en we kunnen dan een goede opbrengst krijgen. Na eind september tot eind maart is de opbrengst veel weiniger, vooral midden in de winter.

De dagen zijn kort. We hebben veel bewolking, de zon staat laag aan de hemel, zodat de energie die de zon geeft veel minder is. Verder kunnen we ook nog denken aan lucht- en bodemwarmte.

Door middel van warmtepompen kunnen we ons huis en het kraanwater verwarmen. We kunnen de warmte in de aardkorst... Omhoog brengen, onze huizen en kraanwater mee verwarmen en het afgekoerde water daarna weer terug pompen, de bodem in.

In Nederland moeten we natuurlijk wel dieper de grond in dan dat je op een plek woont, bijvoorbeeld dichtbij een plek waar veel vulkanische activiteit is, zoals bijvoorbeeld in IJsland. In IJsland, omdat die bij een breuklijn zit waar veel vulkanisme voorkomt, halen ze al hun energie uit de grond. In Nederland is dat deels mogelijk. Wij moeten dus wel meer de diepte in en er zitten ook nog heel veel haken en ogen aan. Je kan ook de warmte die in de lucht zit eruit halen en huizen verwarmen.

Je hebt dan een grote warmtewisselaar buiten staan. En mocht de opbrengst niet genoeg zijn op kale dagen, dan wordt je huis verderbij verwarmd door middel van elektriciteit. Hoe duurzaam is dit dan?

Waar komt deze elektriciteit dan vandaan? Komt dit van een fossiele brandstofcentrale of komt dit van windboders of zonnepanelen? Een voorbeeld van het gebruik van aardwarmte in Den Haag is vlakbij het ziekenhuis Leijenburg. Jullie kennen misschien als Haagse scholieren wel dit gebouwtje vlakbij het ziekenhuis. Daar zijn ze dus de diepte in gegaan.

om de huizen daar in de omgeving te verwarmen met warmte uit de aarde. Als dit dus goed gaat, heb je in ieder geval minder gas nodig. 60% van de duurzame energie in Nederland wordt opgewekt door middel van biomassa. Biomassa is dus organisch materiaal die je kan gebruiken om energie op te wekken.

Denk er dan bijvoorbeeld vanuit houtresten, groenten, fruit of tuin. afval, aardpapier, plantaardige olie, mest. Dit kan je dan verbranden en omzetten in elektriciteit. Dit noemen we dus biobrandstof. In principe kan je dit dan wel als duurzaam beschouwen, omdat je van allerlei afval er nog gebruik van kan maken om energie mee op te wekken.

De gedachte is dan dat dit CO2 neutraal is, want Al het organisch materiaal was ooit eens CO2 wat in de lucht zat en door vegetatie, dus door planten en bomen, is opgenomen. Wat nu dan weer vrijkomt bij de verbranding. En dat proces noemen we fotosynthese. Maar je hebt wel steeds nieuwe en planten nodig.

In hoeverre kunnen we zeggen dat we hele... oerbossen in Oost-Europa en de Verenigde Staten kappen voor biomassa of dit nu nog duurzaam is, of dit de CO2-uitstoot zal verminderen. Het is zelfs een feit dat biomassa centrales meer CO2 uitstoten dan steenkoolcentrales.

We hebben dus gezien dat minder dan 6% op dit moment in Nederland zogenaamde duurzame energie is. De vraag is Dus nogmaals, is duurzame energie echt zo schoon? Is dit de oplossing? Inhouwrees, dit is alleen van VWO. We kunnen zeggen dat de energietransitie in Nederland achterloopt bij andere Europese landen.

Hoe komt dit? Nederland is een klein land, dicht bevolkt. Wij hebben eigenlijk veel minder mogelijkheden voor energietransitie. Wij hebben weinig mogelijkheden, zoals in Noorwegen, om bijvoorbeeld stroom door middel van hydroelectriciteit op te wekken.

Zonder energie is het voor ons alleen in de zomermaanden interessant. In de wintermaanden hebben we er nauwelijks voordeel van. Ook is in Nederland een lange tijd weinig aandacht geweest voor energietransits.

Inmiddels is de politiek volop bezig. Ze willen kolencentrales sluiten. Bedrijven krijgen subsidie op warmtepompen, op zonnepanelen, op elektrische auto's.

Als dit lukt in 2030, denken we dat we in 2030 de 70% duurzaam energie kunnen opdekken en verbruiken. 70% elektriciteit duurzaam opwekken, gaat dit lukken? Is dit mogelijk voor Nederland? Als we kolencentrales gaan sluiten, waar moet onze stroom vandaan komen in wintermaanden, waar nauwelijks zonne-energie aanwezig is?

En als het de windstille dag is, hoe denken wij dan stroom uit onze stopcontact te krijgen? Nog even B130 over duurzame energie. Dus wat verstaan we onder duurzame energie? Energiebronnen die dus hernieuwbaar zijn.

Energiebronnen die dus niet opraken. Energiebronnen die niet zorgen voor een versterkt broeikaseffect. We denken dus aan zonne-energie, windenergie, hydroelectriciteit door middel van water, biomassa verbranden van organisch materiaal en geothermische energie, oftewel warmte uit de aarde. 131 duurzaam gebruik.

Er zijn verschillende mogelijkheden dat wij duurzamer kunnen leven. We kunnen dus overstappen op gebruik van duurzamere grondstoffen, bijvoorbeeld papieren zakken in plaats van plastic tasjes voor de boodschappen. Of liever gebruik gewoon een tas die je steeds kan gebruiken.

We hebben het gehad over energietransitie, dat we minder fossiele brandstoffen moeten gaan gebruiken. De allerbeste optie is eigenlijk energiebesparingen, gewoon zuiniger omgaan met fossiele brandstoffen. Hij is iets meer...

Zuinigere auto's. Natuurlijk recycling heel erg belangrijk. Dus het hergebruiken van grondstoffen.

Recycling oftewel kringloop. Als afval scheiden. Geen plastic boodschappentassen gebruiken. Ik heb hier nog een keertje alle vragen uit paragraaf 1 op een rij gezet. Met aan de rechterkant de antwoorden.

Dat kan je eventueel nog een keer doornemen als je het filmpje even stilzet. Hoofdstuk 6, paragraaf 2. Dit zijn bronnen, ons klimaat verandert. De deelvraag van paragraaf 2 is, welke veranderingen zijn er in het klimaat van Nederland? Dit zijn de bladstijden uit het lesboek voor VWO en deze van HAVO. Allebei zijn ze qua lesstof nagenoeg hetzelfde.

Dit is de samenvatting. Van paragraaf 2, als het warmer wordt, neemt de neerslag toe. Want als de lucht warmer wordt, kan er meer water verdampen. En dat betekent dus meer regen. De zin is dat de regenbuien vaak zwaarder zijn.

Dus niet dat het vaker regent, maar als het regent, kan het ook ineens flink regenen. Zoals je kan zien op deze foto, deze mooie zomerse dag, dat er zware regen bij zijn geweest en dat de straat vol met water staat omdat het water niet snel genoeg kan weglopen. Waarom twee? Ook kan met een ander klimaat voorkomen dat er in de zomer drogere, langdurige drogere periodes kunnen zijn.

Dat er dan weinig regen valt. En als het warm is heb je ook heel veel verdamping van water. Dus vloeibare water verandert in waterdamp en gaat dus de lucht in.

Neerslagoverschot is het verschil in neerslag en verdamping. In Nederland kunnen we zeggen dat het neerslagoverschot positief is. We hebben eigenlijk meer neerslag dan verdamping.

Dus dat betekent dat er water de grond in kan trekken. Alleen in het voorjaar en in de zomer kan er wel eens een neerslag tekort zijn, als er een drogere periode is. Waterbalans betekent dus het verschil in neerslag en verdamping. Hij kan positief zijn, dus dan is er genoeg water.

Hij kan negatief zijn, dan is er te weinig water. Het klimaat als het warmer wordt, wordt dan voor Nederland nul. We zeggen dat de winters niet meer zo streng zijn.

Er is minder kans op sneeuw en op ijs. En de zomers worden warmer. In de zomer kunnen we vaker tropische dagen krijgen. Hittegolf betekent opeenvolging van vijf zomerse dagen, waarvan er minimaal drie tropische dagen zijn. Als het warmer wordt betekent het in de winter minder vorstdagen.

Dus vorstdagen minimum temperatuur onder 0 graden Celsius. En ijsdagen, dan mag de maximum temperatuur dus niet boven de 0 graden Celsius uitkomen. Het KNMI, Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, maakt prognoses van onze klimaat.

Ze hebben vier scenario's bedacht. Een scenario is een gebeurtenis die heeft plaatsgevonden of nog moet plaatsvinden. Hier staan ze G+, W+, G en W. Jullie hoeven alleen maar te weten dat de KNMI vier prognoses, vier voorspellingen heeft vertaald in vier scenario's.

Bron 5, stedelijk warmte eindigend Utrecht. We kunnen zeggen dat het in de stad gemiddeld... warmer is dan dat je dan in een landelijke omgeving zit.

We zeggen dan ook wel stedelijke warmte-eiland. Dus de stad is een soort eiland waar het warmer wordt dan buiten de stad. Dat komt, stenen, asfalt, staal nemen veel meer warmte op, dat ze daarna weer uitstralen dan bijvoorbeeld begroeiing, dan vegetatie, dan planten en bomen.

De warmte die door stenen en asfalt wordt opgenomen komt dan s'nachts vrij. Het verschil ten opzichte van het omliggende landelijk gebied kan wel 4 tot 8 graden zijn. Dit plaatje laat bijvoorbeeld het verschil zien van een straat met weinig bomen en een straat met veel bomen. In een straat met veel bomen heb je meer schaduw, wordt er minder warmte door de stenen en door het asfalt opgenomen en zal het dus koeler zijn. dan in een straat met geen of weinig bomen.

Ook bomen moeten als het ware afkoelen. Dat doen ze door middel van het verdampen van water wat ze uit de grond halen. En dat zorgt er ook voor dat de lucht dus koeler blijft dan in een straat zonder bomen.

Bron 6 gaat over de jaartemperaturen in Nederland. Hier zien we de gemiddelde temperaturen in Nederland. We zien... dat Zuidwestelijk Nederland, dat daar de gemiddelde temperatuur hoger is dan bijvoorbeeld in het noorden van Nederland. Het tweede plaatje laat zien de veranderingen ten opzichte van 1950-1980 naar 1980-2010.

En 2050 is dus een scenario, een mogelijke verandering voor de toekomst voor Nederland. Een mogelijke verandering, nogmaals. En de vraag is ook, hoe erg...

is dit. Klimaten veranderen al miljarden jaren lang op aarde. We hebben ook gezien, zoals ik al eerder uitlegde, dat na de ijstijd het klimaat regelmatig is veranderd en de natuur kan zich daarop prima aanpassen.

Ook de mens kan zich hierop prima aanpassen. Ron 7 laat zien de veranderlijke jaarlijkse... Gemiddelde neerslag in Nederland 1950 tot 1980, 1980 tot 2010 ter meer neerslag komt en de mogelijke scenario W plus van het KNMI voor 2050. W42, weer en klimaat.

Wat is het verschil tussen weer en klimaat? Het weer is eigenlijk de temperatuur, de neerslag, de wind. Op een bepaalde plaats, op een bepaald moment. Bijvoorbeeld in Den Haag kan de zon schijnen, terwijl 15, 20 kilometer verderop in Rotterdam het kan regenen. Wat is dan het klimaat?

Klimaat is eigenlijk het gemiddelde weer in een bepaald gebied, wat we hebben gemeten over een langere tijd. Dus we hebben 30 jaar lang de gemiddelde neerslag, de gemiddelde temperatuur gemeten. noemen we dan het klimaat.

243 klimaatverandering. Klimaatverandering is dus heel normaal. We hebben koude en warme periodes gehad.

We hebben ijstijden gehad, glacialen. En tussen de ijstijden hebben we warme periodes gehad, de interglacialen. Dus klimaatverandering is iets natuurlijks.

Tegenwoordig is de gedachte dat klimaatverandering, temperatuurstijgingen, dat de mens hierbij een rol speelt. Dat wij het natuurlijk broeikas verstoren door middel van het versterkt broeikaseffect. 947 Gevolgen van klimaatverandering Als het warmer wordt kan landijs, dus ijs wat op het land ligt, smelten wat voor stijging van de zeespiegel zorgt.

Als het warmer wordt gaat water uitzetten en zal de zeespiegel stijgen. Zoals ik al eerder aangaf is de zeespiegel de afgelopen 100 jaar heel erg gestegen. Ja zeker, het is wel iets gestegen.

Dat kunnen we niet ontkennen. Maar het is geen metershoge zeestijging. We gaan echt nog niet versuipen.

Wat ook niet vermeld wordt in de klimaatdiscussie, is dat het zeeijs op Antarctica, dus op de Zuidpool, momenteel groter is dan het 40-jarige gemiddelde. Kleine eilanden, atolen... Zoals de Maldiven zijn niet onder water verdwenen. Integendeel, de meeste zijn in groot toegenomen. Ze hebben zelf extra vliegvelden gebouwd vlak naast het strand.

De ijsberen om en nabij het Noordpoolgebied zijn niet aan het uitsterven. Integendeel, hun populatie is de laatste tijd juist toegenomen. In de jaren 50 van de vorige eeuw waren naar schatting 5000 ijsberen. Tussen 1965 en 1970 is dit aantal gestegen naar 8.000 tot 10.000. In 2015 werd het geschat op 22.000 tot 31.000 ijsberen.

Het aantal bosboranden is wereldwijd gedaald, volgens Copernicus, een studie van de Europese Commissie. Deze daling is in 2003 begonnen en vorig jaar, in 2020, bereidt het het laagste punt. Er is ook geen toename te zien op de ijsberen. op het gebied van katastrofale orkanen, nog qua aantallen, nog qua intensiteit. Ook laten de grafieken een forse daling zien van het dode aantal veroorzaakt door natuurrampen, zoals overstromingen, droogtes, stormen en extreme temperaturen.

In tegenstelling tot wat je in de media hoort over klimaatvluchtelingen, is dit dus niet waar. De recente overstromingen, zoals afgelopen zomer, van 2021 worden vaak gekoppeld aan klimaatverandering. Men vergeet eigenlijk wel te vermelden dat er in deze gebieden al veel meer hoge waterstanden en overstromingen zijn geweest in het verleden.

Het is meer een factor van slecht waterbeheer, van verstening van het landschap, wat je kan aanwijzen als oorzaak van overstromingen. Klimaatalarmwetenschappers proberen allerlei trucs van de kermis om hun angstboodschap te verkopen. Eerst hadden we klimaatopwarming, vervolgens klimaatverandering. En nu hebben we weer een klimaatnoodtoestand met de focus op weerextremen.

Is het klimaat niet meer een big business geworden waarbij het gaat om miljarden euro's? Klimaatverandering als een verdienmodel. Zoals ik al begon, probeer je eigen mening erover te vormen. Denk zelf na en laat je niet bang maken.

Tot slot nog een keer alle vragen en antwoorden van paragraaf 2. Links de vragen en hier rechts de antwoorden. Zet het gilpje even stil. Dan kan je voor jezelf oefenen.

Stefan, ik heb het wel gedaan gehad. Dankjewel. Like mijn video. Dank namens mij. En tot de volgende keer.

Muziek

Transcript for:Klimaatverandering en Duurzame Oplossingen

Transcript for:
Klimaatverandering en Duurzame Oplossingen