Pag-ibig ng Panginoon Amahan mo sa langit, pagdaigon ang imang ngalan. Umabot ka na ang imang hariyan, matuman ang pagbuot. Time team na ipinagdarasal ni Nanay Sita ang kanyang dalawang anak na nagkaroon ng matinding sakit sa pag-iisip. Santa Maria, inangkas sa Diyos, igaampo mo kaming magkasasala, karoon o sa oras, among ikamatay. Amen.
Kinailangan silang ikulong sa mga selda noon. Pero ngayon, bakante na ang mga ito. Sa isang tahimik na sulok ng Negros Oriental, isang pamilya ang bilanggo ng kanilang mundo. Sige, mag-aag.
Kahit matanda na at halos hindi makakilos, Si Nanay Sita pa rin ang nag-aalaga sa kanyang mga anak. Sina Alan at Manuel, na parehong may skitsofrenia. Hindi na ko kaabot niya.
Ako rin ito. Dawa siya. May bugat.
Kaya makupot ko ng PC, balik ko, magkuha ko itong tubig. Hindi alam ni Nanay Sita kung hanggang kailan pa niya kayang ipagpatuloy ito. Aptik ang pagkumuli ko.
Karoon naman ako sa nakuhin eh. Aki, ganoon! Ha? Ako pa sana.
Apti ko ba't takong muli kung yan sa amay ninyo daot? Kung idat si tinta isiti at hindi niruusin ko. Dina dago ko pabuhay ko sa gino'n.
Dina kukalimas ako ng anak. So dito nakatira yung magkapatid na anak ni Nanay Zita. Yung kanilang bahay ay simentado. Pero kitang-kita niyo na meron talagang rehash dito sa harap. Dito na sila natutulog, dito sila kumakain, at doon sa sulok doon sila dumudumi.
Alam nyo, hindi siya magandang tignan. Kumbaga, mukha talaga siyang kulungan, pero... Given the circumstances, ito na talaga yung kanilang naisip na paraan para alagaan yung magkapatid.
Labing isang taon nang nakakulong sa bakura ni Nanay Sita ang magkapatid. Isa na siguro sa pinakamahirap na karamdaman na magkaroon ng sakit. Sa pag-iisip, lalo na sa ganitong kalagayan, kung hindi mo naintindihan yung kanilang sakit, madaling matakot.
At kung ikaw ay hindi magmamalasakit, ay talagang pipiliin mo na lang na tumingin sa iba at hindi na lamang sila pansinin. Pagkakataon ng mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga Mahirap po ba sila alagaan, Nay? Lisod, kaya kaya.
Manapat ako, gipiangan ko sa kaginiyakong abaga. Kisakmal, binigyan ako abaga. Munang di na kukumpiyansa niya. Ako rin ito sa pagkaon, di na kumutang-sengkamot. Nakakausap niyo pa po ba yung mga anak ninyo?
Hindi. Hindi na? Hindi. Kailan po ang huling pagkakataon na nasabi nila sa inyong mahal nila kayo?
Wala. Wala mo yung ngon. Yung nunuan ka, ano saan mo ka mamatay?
Itong nunuan ko. Palanggawin, diyan po nako sila. Baysan kontrahon ko nila nila iigbot. Di rin ako, kaya ako ko nang anak.
Maluoy ko ko. Minsan, kinakantahan ni Nanay Sita ang kanyang mga anak tuwing gabi. Nagbaba kasakali na sa kabila ng magulo nilang isipan, naaabot pa rin sila ng kanyang tinig. Kinabukasan, may maagang bisita si Nanay Sita. Si Tatay Marcelo o Erning, isang tricycle driver.
Kasama niya ang kanyang asawang si Miriam. Kaano-ano niyo po si Nanay Sita? Wala lang po, kapitbahay lang po.
Kaya sinabihan ko yung asawa ko, tulungan-tulungan mo lang natin, parang awa lang ba sa kanya. Kasi matanda na kasi. Ang ginawa namin, sa inga namin siya doon, babalutin niya ng soft pot.
Bukod sa pagsaing para sa kanila, marami ka pang ibang ginagawa para kay Lola. Oo, kasi magliligo pa ako yung dalawa. Tapos araw-araw mo rin linilisan yung selda? Oo.
Umaga, muling araw, tapos sa gabi. Dalawang beses? Oo, dalawang beses. Tuwing pagising ko, hindi kumaunahin sa amin.
Unahin ko doon. Kasi magsigaw ng sigaw yung dalawa pag hindi maka-ano ng pagkain. Sauna! Sauna!
Sauna, sauna! Sauna, sauna! Sabi niya, mahihiyak daw siya sa amin dahil hindi namin siya kamag-anak.
Wala daw siyang ikaabot na pera. Yan sinabihan ko siya na... Itong tulong namin sa iyo, wala kaming may kapalit.
Isipin mo na lang na pamilya tayo. Bakit mo tinutulungan tayo si Lola? Kasi kawang-kawawa kasi wala namang kamag-anak na pumunta, lumapit sa kanya. Lahat tayo dadaan sa matanda.
Baka pag umatanda tayo... Yung pinakita natin sa iba, baka magagawa din nila, tulad sa atin. Bago silang magkasakit, nagtrabaho bilang construction worker si Manuel.
Dating kasakasama ni Marcelo si Manuel sa pagtatrabaho. Pag may ginawa ko ng bahay, kasama ko siya. Yun, pag natagalan, parang natin kukana siya na tunayahila na siya nalagnat.
Yun, diyan nagumpisa na hindi siya magkakain, hindi siya magkatulog. Tapos lakad siya ng lakad. Ano, nananakit na siya.
Ay, hindi na ito mahal na ako. Isa namang engineering student si Alan. Hindi kretary, good na ang gabot.
Nagsimula raw mag-iba ang kilos nito nang hindi nakapagtapos ng pag-aaral dahil kapos sa pera. Pag ano yung, bisano hindi siya nakagraduate, hindi na bayaran yung ano niya, siyon niya sa eskulahan. Yun, hindi siya kumakain noon. Tapos, lagi lang nakahiga. Tapos umiyak.
So, na-depress siya doon sa... Oo doon sa na-depress na wala siya kayang kain. Kaya yung pangarap daw niya hindi na aabot niya.
Kinarahan mo na, oh. Saan na ito? Sa ako raming igagaw, akong di hulaman. May isa pang pinakatatagong litrato si Nanay Sita. Ang wedding picture nila ng kanyang namayapang asawa.
40 city, edad anak kumbana. 47? Kayo?
Ako ah, magulang na kasi 20 katawag. Dahil yung kuhan ka ng pare ni si Himalalo, dito magkikasaan sa Himalalo. Nalo, ipulaman ko niya kaya sige magpamisita. Bultang mapod! May inyong tuba, pero hindi daghab.
Ang talas niyong inyong memorya, pati yung mga pecha na alala ninyo? Kuwan man iyong edad. Natawas siya sa Hunyo 8, 1928. Patingin nga po.
Pag itatabi ko po sa inyo. Kumpara. Gulang na ko.
Guhaan na. Ganda-ganda oh. Mabuti po naitabi niyo pa itong litrato.
Ako lang titigan. Parang namin handumanan. Ako manggisulod nagkuhaang plastic.
O sige! O sige! O sige! Babies! Arbon!
Minsan ang na-admit sa isang malapit na mental rehabilitation center ang magkapatid. Ilan saan di ka roon? Hero! Hero!
Pero hindi na sila bumalik matapos ang hindi magandang karanasan sa isang empleyado ng center noon. Nay, may hapon nay! Kumusta nay?
Hindi ako dood. Sabi, hindi ako dood! Sige, ato na, ato na, patagaan pang banha.
Matapos mabigyang pansin ang kanyang kwento, binisipan siya sa kanyang kwento. Ita si Nanay Sita ng mga health officer ng Bayan ng Sibulan at probinsya ng Negros Oriental. Ma'am, in this case, ito pong magkapatid ay umabot na hanggang doon sa ating psychiatric center.
Unfortunately, hindi pa rin talaga sila nabigyan ng regular na tulong. Saan po kaya nagkaroon ng problema? Ang problema doon kasi na-hurt yung nanay sa isa lang na worker. So nung na-hurt siya, hindi na siya bumalik. So out of pocket na lang siya lahat.
Hindi naman niya kaya. Ano po sa ngayon ang magiging plano para po sa pangangalaga dito sa magkapatid? At pati na rin kay nanay. Ang plan namin is, we will be here to give the maintenance dose. Lahat libre ibigay namin.
Mahirap talaga ang mag-alaga ng ganitong sakit kasi pabalik-balik. Pero I assure you talaga na kung may maintenance yan. They can live a normal life.
Pwede pa po bang mag-improve yung kanilang kalagayan? Yes, mag-improve. Sabi nga ng caretaker, yung pagbigay ko ng gamot, may improvement na siyang nakita. Napunong ng pag-asa si Nanay Sita matapos silang bisitahin ng mga doktor noon.
Nalipay ko kung ni Aris doktor, nga ka nang tagagi-hulngan. Kaya malipay, kung makabalo na sila, makahuna-una na ako, nga maulian sila. Huwag sige anang nag-indiksyon makasabot na na.
Katawag na nga nag-mama. Pero hindi naging mabait ang tadhana kay Nanay Sita. Anim na buwan ang nakalipas, binisita ko si Nanay.
Hello nanay! Hello! Kamusta po kayo?
Antos kagulang, 77 na edad atong inero. Kamusta po itong bago niyong bahay? Gamay, raigo roon ako.
Hindi pa man nagtatakot. Pagkatagal ang aming pag-uusap, ibinahagi na niya sa akin ang masamang balita. Ang akong anak ko sa hospital.
Namatay man. Oo nga po, narinig ko nga. Ako nag-uulanin ko kay Mudoaw.
Huwag ko kauban. Uy nanay, sorry po. Naantigang marami sa kwento ni Nanay Sita at ng kanyang mga anak. May ilang nagpadala ng tulong, kaya naipaayos ang tagpitagping bahay ng matanda. Si Marcelo ang nanguna sa pagkukumpuni ng tahanan.
Ginawa namin yung bago para makikita sa nagtutulong na yung pirang binigay nila hindi nasasayang dahil inanaman ng bahay at sa mga pagkain, gamot. Pero ang naranasang konting ginhawa, mabilis na napalitan ng panibagong dagok ng kapalaran. Wala nang laman ng mga selda ngayon.
Pumanaw na kasi ang panganay na si Alan kamakailan. Nang mamatay ang kanyang kapatid, kapansin-pansing naging butot balat si Manuel. Kaya ipinigbigay alam namin sa Provincial Health ang kanyang kalagayan. Huwag ka, hapita ka daw kung pampurin.
Walang kayo, ano? Walang kayo pampas ka, di ba? Kinuha siya ng mga health worker para i-admit sa ospital. Hanggang ngayon, hindi pa rin nadadalo ni Nanay Sita si Manuel. Ngayong wala na dito yung magkapatid, medyo nakakapanibago kung gaano katahimik yung lugar.
Pero mas lalo ko na rin nakikita kung gaano kahirap yung kanilang sitwasyon na pinagtiisan sa mahabang panahon. At lalong nakakalungkot kasi isipin mo na pwede naman sana maiwasan kung maaga pa lang naalagaan na sila ng maayos. Ang ano yung skill earthing ko, Lantau Manbrad. Langga, gulama siya.
Pag-lead quiz niya, ala na yun. Sa loob ng ilang buwan, tuloy-tuloy naman daw ang naging paggamot sa magkapatid. Malaki na nga raw ang binuti ng kanilang kalagayan, lalo na ni Alan.
Yun ang mga ano-ano ng gumagaling na sana. Kaya sinubukan ko siya papalabas. Sabi ko, sige ha, kaya binuksan ko yung silda niya.
Ang ano yung skill evening ko? Marami siyang nakain tapos sabi ko, ano, hindi ka na babalik sa kulungan mo? Sabi niya na, babalik ako.
Bakit? Okay lang, lalabas ako sa araw, sa gabi, papasok ako. Baka anuhan ng kapatid ko, maawa ako wala ang kasama. Ligo ka dagat, langoy ka.
Sa unti-unting pagaling ni Alan, paminsan-minsan, naipapasyal ng araw niya si Nanay Sita. Siya pa nga ang taga-tulak ng wheelchair ng ina. Siya lola, nandito sila ngayon sa dagat.
Habang nagpapahangin sa tabing dagat, paboritong pagsaluhan ng mag-ina, ang sorbetes. Mga rin ako, ay nga tumagani mag-boulibard, nang-aon nyo dito. Mga yung ganig dito sa mga nambans ko, suylo, uguan, kanang saging, pang, bod-bod.
Wala kaon na to! Anong napansin mo kay nani? nung nakita niyang gumagaling na yung anak niya. Para siyang, malakas na din siyang gumain.
Sabi niya, magkain ako ng marami para magaling ako, dalawa na kami. Pero isang araw, bigla na lang daw nang hina si Alan. Tinatawag ko, nano, sakit yung ulo mo? Sabi niya, oo daw. Sabi ko, hiinom ka lang ng gamot.
Ayan, ako lang, pinainom namin ng gamot. Hindi na siya talaga, one, yung pag tumayo siya, bungagsak. Tapos yung bunganga niya, nagbubukas yung bunganga niya.
Ayon sa mga doktor, inatake sa puso si Alan. Pumanaw siya sa edad na 47. Dahil nagkasakit, hindi nakapunta si Nanay Sita sa libing ni Alan. Hanggang ngayon, hindi pa rin siya nakabibisita sa puntod ng anak. Sa ikaapatapong araw mula ng mamatay si Alan, dinala namin si Nanay Sita sa sementeryo.
Pero hindi pwedeng malugmok sa kalungkutan si Nanay Sita. Inaasahan pa siya ng kanyang isang anak na si Manuel na nakakonfine pa rin sa ospital. Sunod siyang binisita ni Nanay Sita. Ay giningaw ko. Kaya kusapon na wala.
Giningaw ko po. Ako kauban. Ako na ka? Ako na ka. Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? Ako na ka?
Ako na ka? Ako na ka? May pneumonia at severe anemia raw si Manuel.
Mukhang matatagalan pa siya sa ospital. Kalooin mo ba ni Juana? Nang hihinayang man sa sinapit ni Alan, umaasa ang mga doktor na bubutin siya.
...y ang kalagayan ni Manuel, alang-alang kay Nanay Sita. Pag talagang mag-okay na siya, mag-luto o magpakain ni Nanay Sita kasi Nanay Sita is already old. That's my biggest aim na lang.
Nalipay lamang ko ng hospital kaya matagad nila dito. Kaya namang kailan itala? Kaya araw maalimahan.
Isang buwan matapos bumisita ni Nanay Sita sa hospital, pumanaw rin si Manuel. Pumalat na raw kasi ang impeksyon sa kanyang baga at hindi na kinaya ng kanyang katawan. Kahit nang hihina, sumama si Nanay Sita na ihatid si Manuel sa kanyang huling hantungan. Sa huling pagkakataon, nag-alay ng himig ang ina.
para sa namayapang anak. Hindi madaling matanggap ang sinapit ng magkapatid, lalot na puno ng pag-asa ang marami na unti-unti na silang gagaling. Pero sa kabila ng nangyari, dapat pa rin daw magpasalamat sa maikling panahong bumuti ang kanilang kalagayan at nakapiling nila si Nanay Sita.
Nakita-kita ko sa kanya talagang masaya na siyang okay na makikusap sa kanya. Para siyang dati, hinang-hinang yung katawan niya, nangangayat siya. Mas maganda rin yung kanyahil na makikusap, kaya talaga siya.
At nakakilala pa rin siya. Masaklap man ang pagpano ni Naalan at Manuel. Nabigyan sila ng pagkakataong bumuti at natulungang lumaban. Pero ang mga bakanting selda ni Sita, isang paalala na marami pang kailangan gawin upang tulungan ang mga may sakit sa pag-iisip. Lalo na ang mga kapos sa buhay.
Sana'y makalaya na rin si Nanay Sita sa lahat ng pinagdaanang hirap. Alang-alang sa kanyang mga anak. Magandang gabi. Ako si Atom Araulio. At ito...
I-comment na yan at mag-subscribe sa YouTube channel ng GMA Public Affairs.