PABUNTA PALANG PERO MUKHA NANG PAUWI The struggle is real para sa mga nakikipagsiksikan, nakikipagtunahan, at nakikipagbalyahan na rin. Relate match? Pag-tuntong ng pasado alas 5 ng hapon, dumog na ang mga komyuter.
Dito sa Northbound Lane ng EDSA Kamuning. Mas, kahit sa kita lang, mga po! Kung nausunod ang online barbangulan, ang mga commuter ilamay alibalyahan. Ayan o, magkukumpula na sila, paket ng bus.
Yung mga iba niyan di pa nakakabalik. Pero pinipilit na ng mga baserong makakiyat sa takot na baka hindi na sila makasakay. Hindi naman kamag-anak pero sinasalubong.
Ganyan ang isena sa pagitan ng mga gustong sumakay at bumaba ng bus. Hindi uso ang ladies first at wala rin priority lane para sa mga senior citizen at persons with disability. Kahit nang nakilala kong...
si Samuel. Ang kanyang inuowian, Norzagara, Ibulacan. Samuel, etanong lang ako sa'yo, Samuel.
Nakita ko kanina yung sakayan. Nagmamadali sila, no? Tulakan.
Pag ganyan na ang sitwasyon, maswerte pag binagbibigyan ka, di ba? Pero pag tulakan na ang sitwasyon, paano'ng ginagawa mo? Nagantay na lang sa ulit ako ng panibag.
Yun lang, pag ganyan pag tulakan, maiiwan ka talaga. So minsan, ginagabi ka rin. Pag ginabi ka, anong ginagawa mo? Wala. Nagantay pa rin ng bantana.
Akala ko, mabilis na makakasakay si Samuel. Pero hindi pa man umaabang. ang bus. Pinababa na siya ulit. Yan ang kaso ni Samuel, no?
Buti sana kung lahat kaya makipagbalyaan, makipagtulukan. Pero para kay Samuel, no choice siya kung di maghintay kung Kung hindi siya pagbibigyan, nababa ka din. Bawal na ito sa statis. Pero sumubo ka pa rin.
Bakit? Para makauwi na. Pero hindi mo umbra.
So, hintay na lang ulit. Okay. Maipit kasi na ipinapatupad ang no standing policy, lalo na noong magkapandemya. Wala, wala. Kaya hindi porkit na survive mo ang makipagsiksika.
at makipagpalitan ang muka sa kapwa-commuter kung puno na ang mga upuan ng bus. No choice ika nga, kundi ang maghintay na lang ulit sa susunod na masasakyan. Wagy na, pero naging sawi pa? Hagard talaga!
Pero maski ganito ang... araw-araw na kalbaryo ng mga commuter. Ang iba, chill pa rin.
Pansin ko lang kasi marami dyan nalulungkot. Hindi nakasakay ng bus, malungkot eh. Ikaw, masaya ka pa?
Bakit? Wala, pwede naman, maghantay na lang. Maghantay na lang. Hindi naman mag-isip ka, ma-stress ka pa.
Wow! Happy lang! Kahit na pahirapan, no? Nang mga oras na yon, katatapos lang sa trabaho ng 29 anyos na si Camille. Nagtatrabaho siya sa Ortigas bilang marketing staff.
Pagod na sa trabaho, mas pagod pa siya sa biyahe pa uwi ng San Jose del Monte, Bulacan. Ang una niyang sasakyan, MRT mula Ortigas papuntang Kamuning Station. Yun nga lang, pagdaan ng mga bagon.
Music Parang sardinas ng nagsisiksikan ang mga pasahero. Music Bali, andito po ako ngayon sa Ortega Station. Naka-tatlong daan na po ng train pero hindi pa rin ako nakakasakay. Ganon po araw-araw ang dinadanas po namin mga commuters. Sobrang siksikan, talagang isisiksik mo na lang po yung sarili mo para lang makauwi ka ng bahay.
Thank you for watching! Pagbaba ni Camille sa EDSA Kamuning, dito ko na sinabayan ang biyahe niya pa uwi. Pero bago ang lahat, kailangan muna naming makipaghabulan sa mga bus. sa mga kapwa-pasahero. 6.50 ng hapon kami, nagsimulang mag-abang ng masasakyang bus sa EDSA Kamuning.
Okay lang kayo? Okay ka lang? Wala naman.
Ang sakit na pagunok niya. Masugat ka pa eh. Huwag mo na ba sila?
Huwag mo na ba? Hindi ako. Hindi ko pa tumatawag pa sila. Bababa muna, bababa. Mukhang lahat bababa.
Maraming bababa. Nandito. Go, go, go!
Oop! Yan ito. Tiga, tigay mo Pero ang isa sa aming staff, pag-akit ng bus, natanggal na ang sapatos. Ganito raw ang araw-araw na commuter problems ng mga gaya ni Camille. Kamil, nakita ko kanina yung struggle, hindi biro, araw-araw.
Yung una-una na lang, yung discomfort, yung pawis. Binsan, medyo ano po e, parang nangakaanak. Kasi hindi mo kakilala, tapos yung pause, halos mapunta na sa'yo. Eh, no choice naman po. Talagang, para lang makauwi.
Makikipagbaliahan po ako. Araw-araw yun? Araw-araw po. wala pong pala yun.
Pahirapan na sa pagsakay, bubunuin mo pa ang napakatinding traffic. Ang tanong, anong oras pa kaya kami makakarating ng San Jose del Monte, Bulacan? Mukhang sa biyaheng ito, may forever.
So ano yung pinaka-memorable, at the same time, pinaka-nakakatakot na experience mo? Pag nakikipagsiksika, medyo nakakakaba rin. Baka pag akiat mo ng bus, wala ka ng gamit, wala ng laman yung bag mo. Or baka minsan... dahil sa pagsabay mo sa pag-andap ng bus para lang mataonan mo yung tapat ng pinto e, madisgrasya ka o masagasaan, something ganoon.
Pero pag paliyaan na, no? Bakit nakakalimutan mo lahat yun? Ano po, gusto ko na rin po kasi, ano, makauwi po.
Kasi kung hindi po Kung makikipagbal yan, aabutin po ako doon ng gabi na. Siguro po ang maluwag na time na doon is mga 8pm na 4 or 9. Ang mahaba habang biyahe, dinaan ko na. lang sa pag-ipagkwentuhan sa ibang mga pasehero.
Araw-araw po, ilan na oras ang biyahe nyo? Pa-uwi, pa-punta? More than two hours. So hindi nyo ba naisip na ang laking oras yung nawawala sa inyo sa pag-commute?
Kulang na kulang yung pahinga kasi ang work ko is 12 hours. So, hirap. Talaga yung oras mo sa biyahe pa lang, sa pikipagsiksikan pa lang, wala na, katawan mo. Pag uwi mo ng bahay, lupay-pay ka na.
So ngayon, naniniwala ka na may forever? Sa biyahe, may forever. traffic no, yung pagkocommute, hirap parang ikaw lang yung masaya may kasama ka kasi mayroon kasi pag isa ka lang at least magkasama kayo holding hands no sa tindi ng traffic maski makatulog ka at nananaginip na pag gising mo andun ka pa rin I'm not moving, sabi nga ng isang sikat na kanta.
At makalipas ang may git dalawang oras na biyahe, naka-uwi rin si Camille. Kung tutusin ang pinagdadaanan ni Camille, kalbaryo ng napakaraming commuter dito sa Maynila. Lalo na nga't balik face to face na ang mga eskwelahan at back to work na rin ang marami sa atin.
Ayon mismo sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board o LTFR, Normally, supposedly, babalik lang sana tayo dun sa pre-pandemic levels. Pero napapansin natin kung nag-a-average tayo ng 300,000 average daily nung pre-pandemic, ngayon ay umabot na tayo combined na sa mga 660,000. For example, sa Elsa Busway, nakikita nila na...
Grabe yung pila. Dati kasi pre-pandemic, wala tayong EDSA busway. Diba? Ibang-ibang ruta yan.
Tapos yung scattered yung ano ng mga tao. Ngayon, very concentrated yung ano ng EDSA busway natin. Kaya all in all nga nakikita natin ngayon ang latest data natin nasa 660,000 na yung ating average daily dito sa Metro Manila.
Labis din daw na nakaapekto ang pagtaas ng presyo ng diesel mula kasi sa presyo nito na 41 pesos noong Enero. Ngayon, may git-doble na. Dahilan para tumigil sa pasada ang ilang mga pampublikong transportasyon. At dahil kumonte ang masasakyan, ang mga komyuter naguunahan at nagsisiksikan. Kadalasan, mas mahirap pa ang sitwasyon kapag araw ng biyernes.
Kung sasabayan ko sa biyahe si Teresa na nagtatrabaho bilang accounting staff sa Malati, Manila, anong oras kaya siya makakauwi ng Carmona, Cavite? Imagine mo, naghapong ang trabaho, bumiyahi ka ng ilang oras din. Ilang oras.
ka rin bumiyahin, no? Sa umaga. Halos tatlong oras, di ba?
Opo. Tapos tatrabaho ka the whole afternoon. Ano yung pakiramdam na kailangan mo pagdaanan ulit yung ganong lakaran, dami na sasakyan. Anong pakiramdam mo?
Nakakapagod. Nakakapagod siya na paulit-ulit mo gagawin. Pero dahil kailangan, go pa rin.
E paano pag umuulan? Pag umuulan... Pag low budget, lakad. Pag may budget, sakay.
Nagpamuwisan na tayo eh. Malapas sa kalahati yung lakaran. Mabilis naman kaming nakasakay ng LRT at jeep papuntang Magallanes Pero ang kalbaryo namin dito pala magsisimula Makalipas kasi ang dalawang oras, nakapila pa rin kami sa sakayan ng bus. Yung pagod ka na sa trabaho, mas pagod ka pa sa biyahe.
Ito ang araw-araw na binubuno ni Teresa na nagtatrabaho sa Malate at umuwi sa Cavite. At dito nga sa istasyon ng Busa Magallanes, inabot kami ng dalawang oras kahihintay ng biyaheng binyan. Music So ngayon may magiging... Alas 9 pasado na nang makarating kami sa Pasita.
Pero hindi pa rito natatapos ang biyahe ni Teresa pa uwi. Dahil dalawang beses pa pala kaming sasakay ng jeep. Pagdating Olivares, sasakay pa tayo ulit ng jeep. Pabunta ng Carmona na.
Mga 30 minutes pa yung total. More than 30 minutes. More than 30 minutes.
Hindi na eh kung walang traffic. Wala na pong traffic. Kung may ano pa po, pasahero din. Kasi nagpupuno pa ng pasahero.
Kumising ng alas 4 ng madaling araw. Umalis ng bahay ng pasado alas 6. At pasado alas 10 na ng gabi, naka-uwi. Ang realidad para sa mga gaya ni na Teresa at Camille.
Ang kalbaryo ng pagkukomute. Araw-araw nilang kinakaharap. Talaga namang not for the week, ika nga. Kaya sa mga araw na walang trabaho, bumabawi si Camille sa kanyang mga anak. Kamusta naman yung relasyon sa mga anak?
Nakikita mo ba sila? Weekdays po. Hindi po. E bali ang ginagawa ko na po, nandun po.
sa mami ko ng weekdays, kukunin ko sila Saturday ng hapon kasi half day po kami sa pag-Saturday. Saturday ng hapon, uuwi po kami dito Saturday, gabi na po ng Saturday. Then, Sunday ng gabi, iahatid po po ulit sila doon sa bahay ng mami ko po.
So, parang kulang-kulang dalawang araw na lang sila nakikita sa isang linggo. Music Kapag may trabaho, ipinakikisuyo lang din ni Teresa sa kanyang ina ang pag-aalaga sa dalawang anak. Kaya kapag walang pasok, hands-on siya sa mga bata. Ilang oras yung nawawala sa'yo, no?
Pag bumabiay ka, araw-araw pa pa sa opisina? Ah, karaniwan po talaga, ano, sa umaga, mahigit tatlo or dalawa hanggang tatlo or oran. Tapos mas malala lang siya pag sa gabi, mga tatlo hanggang apat.
Depende sa travel or sa pila sa bus station. So mga kulang-kulang may git, no? Pitong oras kada araw?
araw ang nawawala sa'yo. So, ano sana yung mga nagagawa mo sa 7 oras na yun? Marami-rami na rin pong magagawa niyan kasi may dalawa kong anak. Kung nagising sila, edi makakapag, ano na kami, magsimula na kami nung araw namin na maglalaro, mag-breakfast together, na hindi na rin nagagawa.
Sa gabi naman, yung dinner na magkakasama, hindi na namin nagagawa din. Sayang, sayang yung oras Sobrang sayang Kasi parang yung oras na yun, di ba Ang dami ng development ng anak mo na hindi mo na nakita Hindi mo na nasubaybayan yung mga bagay na gagawin niya ng ilang oras din, di ba Parang sobrang panghihinayang Pagsapit ang lules, sasabak na naman sila sa kalsada. Makikipagsiksikan, makikipagunahan. Handang tiisin ang kalbaryo para mga mandirigma sa daan. Sana may plano para sa kanila ang gobyerno.
Sa mga sandaling ito ay nanatiling abala ang mga gawad ng, gaya na banggit mo, ng LTFRB. Hindi nyo na itatanong. Nagsimula ako bilang traffic reporter sa early morning show na unang hirit mula 1999 hanggang 2001. At mula dyan ay pre-nipping sila ng kanilang mga leader, ano.
Kaya saksi ako sa laki ng ipinagbago ng daloy ng traffic noon. Kung ikukumpara sa ngayon, hindi lang bilang ng mga sasakyan ang tumataas, kundi bilang din ng mga komyuter na nakikipagsagupaan sa mga lansangan. Ang tinitingnan daw nilang solusyon, lakihan ang carrying capacity. ng mga pampublikong transportasyon. For example, yung PUJ na lang natin, karamihan dyan yung mga traditional pa lang.
Ang seating capacity niya ay nasa mga 12, o kaya yung mga multi-cab nasa 8. So, konti lang talaga yung naisip. sasakay din yan. That's why we have this modernization program talaga to improve the capacity of the public utility vehicles.
Kasi yung ating mga PUJ ngayon, sa modern na mga PUJ, yung nasasakay niya is nasa 22. 22 seating pa lang yan kasi may provision siya for standing. Kapag lumuwag na, pwede na kasi siyang mag-standing tayo dyan. Ngayon lang, nililimit lang natin sa seating because ongoing pandemic pa. pa rin naman tayo.
Kung tuloy-tuloy lang sana yung ating fleet modernization, kahit tumaas yung demand, magsusuffice pa rin yung existing natin na authorized units as long as may fleet modernization kasi mas higher capacity na yung modernized na mga fleet. Ngayon, sa ongoing route rationalization study din natin, may mga high capacity tayo ng mga ruta na pinalitan nga natin ng mga bus. Nangalala nyo rin ba sa ang mga double deck na bus na mas maraming naisasakay? Kapag kasi mismong sasakyan ang dinagdagan, magdudulot lang ito ng mas mabigat na daloy ng traffic. So hindi talaga pwedeng maging solusyon yung dagdag ng mga masasakyan, kundi pag mamodernize ng mga existing.
Yes, in other words, the solution is not to add units on the street, but to have higher capacity modes on those high volume routes. Kasi yung carbon footprint natin, yung traffic na lang, apektado din. It's really very inefficient also.
Isa pa umuno sa nakikitang pangmatagalang solusyon ng LTFRB, ang tinatawag nilang Route Rationalization o yung pag-aasay ng naaangkop na klase ng public transport na naaayon sa lapad ng mga kalsada. Pero baliwala raw ang mga ito kung walang disiplina. Yung education should start doon sa school level.
Yung ethics of public commuting sana maging part of our basic education. Ngayong pahirapan ang masasakyan at patuloy pa ang pagtaas ng presyo ng gasolina, e minamabuti ko na lang mag-bike commute kung minsan. May libre ka ng transportasyon, may exercise ka pa. Mask up!
Pero sa totoo lang, para sa mga kagayan ang nakilala kong si Teresa, na mula Cavite hanggang Maynila ang biyahe, kailangan sana nila ang agaran at mas pang matagalang solusyon. Music Sana lang, mabigyang pansin ng mga kinauukulan ang araw-araw na sitwasyon ng 600,000 komyuter sa ating bansa. Sa totoo lang, ang araw-araw na kalbaryo ng mga komyuter ay seryosong problemang dapat nang tugunan sa lalong madaling panahon.
Higit sa perang pamasahe, ang mas nakapangihinayang ang oras na nawawala sa kanila sa kalsada. Oras na salay na ilaan sa mas produktibong paraan. Oras na naibuho sana sa kanilang mga mahal sa buhay. Oras na nasayang at hindi na may babaling.
Ako po si Oscar Oida at ito ang Eyewitness.