Tonguç Akademiden herkese merhabalar. Yine bomba gibi bir dersle karşınızda olacağız arkadaşlar. Bu defa ne diyoruz? Kimyasal maddelerin kullanımı ve güvenlik. Yani ilk ünitemizdeki ilerleyişimize devam edeceğiz.
Şöyle programımıza her zamanki gibi bir göz atalım. İlk dersimizde günlük hayatta kimya demiştik arkadaşlar. 9. sınıf kimyanın başlangıcını hep birlikte yapmıştık.
Şimdi arkadaşlar dop dolu bir programı, dop dolu bir ayı tamamladıktan sonra yeni konumuzla... yolumuza devam ediyor olacağız. Kimyasal maddelerin kullanımı ve güvenliğinden bahsedeceğiz hep birlikte.
Arkadaşlar tabii ki kimyasal maddeleri kullanırken çok dikkatli olmamız gerekiyor. Bunu okulda ya da eğer ki laboratuvar ortamında çalışmamız gerekecekse belli kurallar çerçevesinde yapmamız gerekiyor. Neleri tanıyacağız peki?
Sadece laboratuvarı ve laboratuvar kurallarını değil burada kullandığımız malzemeleri ya da günlük hayatta veya laboratuvarda sürekli karşılaşacağımız bazı kimyasal maddeleri de tanıyacağız ve bunların da özelliklerinden hep birlikte bahsediyor olacağız. Eğer kurallara uymazsak da başımıza neler gelebilir? Onlar üzerine şöyle bir konuşuyor olacağız.
Peki müfredatımız bize ne diyor arkadaşlar? Şimdi bölüm olarak kimyasal maddelerin kullanımı ve laboratuvar güvenliği aslında başlıklarımız olacağız. Buradaki öğrenme çıktılarımız ise müfredatımızın bizden beklediği öğrenimlerimiz ise farklı ortamlarda kimyasal maddelerin kullanımından kaynaklanan problemleri çözebilme ve buna yönelik bununla alakalı bilgileri edinebilme ile ilgili bir çalışma yapıyor olacağız arkadaşlar.
Peki hangi kavramlar karşımıza çıkacak anahtar kelimelerimiz neler olacak burada? Güvenlik kuralları tabii ki özellikle bahsetmekte olacağımız kısım olacak. Bunun yanı sıra...
Bazı uyarı işaretlerini tanıyacağız arkadaşlar. Kimyasal maddelerin üzerinde yer alan bazı işaretlerin anlamlarını hep birlikte bir gözden geçirmiş olacağız. Kimyasal maddeleri kendilerini tanıyacağız aslında. Sürekli karşılaştığımız bu maddeleri ve özelliklerinden bahsedeceğiz. Ve son olarak da laboratuvar malzemeleri karşımıza çıkacak arkadaşlar.
Bunların da tek tek neler olduğunu, hangi amaçla kullandıklarını bilmemiz gerekecek. Peki... Milli Eğitim Bakanlığımız bizden hangi bilgileri şu anda biliyor olmamızı bekliyor ki bunları öğrenebilelim.
Tabii ki arkadaşlar bu biraz daha girizgah niteliğinde bilgiler olduğu için çok derin bilgilere sahip olmamız aslında gerek yok. Kimya biliminin genel olarak hangi özelliklere sahip olduğunu ve hangi alanlarda çalıştığını bilmemiz gerekiyor ki zaten bir önceki dersimizde de aslında disiplinlerden bahsederek bunun üzerine konuşmuştuk, öğrenmiştik. Şimdi ilk olarak konumuz dedik ki Laboratuvardaki güvenlik kurallarından bahsedeceğiz.
Yani arkadaşlar bunlar dünyadaki en yaygın kurallardır diyebiliriz. Dünyanın neresine gidersen git ve bir laboratuvara girersen bu kurallar karşına çıkacak. Diyelim bir laboratuvara girdin neler yapman gerekiyor ki sen bu laboratuvarda çalışmayı gerçekten hak ediyor olasın. Laboratuvarda arkadaşlar kurallara uygun giyim şekline sahip olmamız gerekiyor.
Yani giyim çok önemli çünkü bu bizim güvenliğimiz için önemli. Laboratuvarda... Tabii ki şakalaşmayacağız, gel bir güreş tutalım demeyeceğiz arkadaşlar.
Laboratuvarda davranışlarımız da laboratuvara uygun şekilde olması gerekiyor. Ve tabii ki laboratuvarların bazı sorumluları var arkadaşlar. Bunlar sadece laboratuvardaki maddelerden, malzemelerden değil bizim güvenliğimizden de sorumlular. Dolayısıyla onlar izin vermeden tabii ki okuldan bahsediyorsak burada öğretmenlerimiz söz konusu olacak.
Onların izni olmadan herhangi bir malzemeye ya da herhangi bir kimyasala asla dokunmuyoruz. Herhangi bir düzeneyi kurcalamıyoruz. Deney yaparken peki şimdi bir deney üzerine çalışmaya başladık tabii ki hani yemek tarifi gibi düşünün kimyadaki yaptığımız deneylerin de bir yönergesi var işte ne zaman neyi katman gerekiyor hangi maddeleri karıştırman ne kadar beklemen gerekiyor hangi sırayla gitmen gerekiyor bunlar çok önemli olacaklar. Dolayısıyla da eğer bir yönerge varsa elimizde bu yönergeyi dikkatlice okumalı öğrenmeli ve bunun üzerinden herhangi bir yöntemi karıştırmadan devam etmeliyiz. Yani o yöntemi birebir izlememiz gerekiyor.
Bu kimyasalların bulunduğu bir ortamdan bahsediyoruz arkadaşlar. Burada tabii ki kimyasalların çok olumsuz etkileriyle de karşılaşabiliriz. O yüzden de bunların bulaşma ve bize zarar verme ihtimalini en aza indirmek için biz laboratuvarda su dahi hiçbir şey yemiyoruz ve içmiyoruz.
Tamam mı arkadaşlar? Mümkün olduğunca bu tarz aktiviteleri laboratuvarın dışına saklıyoruz. Laboratuvardaki kimyasal maddeler arkadaşlar. Maddelerle sürekli muhatap olmak zorundayız zaten. Dolayısıyla da bunları hani sadece yiyerek içerek değil koklanması bile çok olumsuz sonuçlara sebep olabilir.
O yüzden asla koklamıyoruz ve asla ve asla tabii ki herhangi bir kimyasalın tadına bakmıyoruz. Kimyasal maddelerle yine çalışıyorsak eğer sürekli kullanacağımız organımız elimiz olacak tabii ki ve asıl kimyasallarla muhatap olacak organımız da burası. O yüzden onun güvenliğini sağlamak için ne yapıyorsak yapalım. Bakın çok basit bir deneyle de muhatap olabiliriz. Eldiven kesinlikle elimizde olacak.
Ve çalıştığımız kimyasalı da tanımamız gerekiyor ki ne gibi olumsuz sonuçlar doğurabilir? Bununla ilgili önceden önlemlerimizi alıp tedbirli davranalım. Bunun için de ne yapıyoruz arkadaşlar?
Herhangi bir kimyasalı elimize aldığımız zaman tabii ki kabından bahsediyorum. Üzerindeki etiketleri mutlaka okuyacağız. Hangi uyarı işaretleri var? Nelere dikkat etmemiz gerekiyor?
Onunla çalışırken bunlara dikkat ederek ancak deneyimizi tamamlayacağız. Ve çalışırken... Asla veya asla hani eldiveni taktık, elimizin güvenliğini sağladık ama elimizi dokundurduğumuz başka yerler de bundan zarar gelebilir.
O yüzden de elleri asla işte yüzümüze götürmüyoruz, sürmüyoruz ya da ağzımıza herhangi bir şekilde dokundurmuyoruz, saçımıza dokundurmuyoruz. Ellerimizin çünkü kimyasallarla temasından kaynaklanan bazı zararlı etkilere sahip olabilir. Bunları diğer organlarımızdan uzak tutarak koruyoruz kendimizi.
Laboratuvarda yüze dokunmak zorunda kalırsak diyelim ki mecburen dokunacağız diyelim ki işte yüzümüz kaşındı. İlla ki yüzümüze bir dokunmamız gerekiyor. Ne yapıyoruz? Hemen ellerimizi bol su ile ve sabunla yıkıyoruz. Elimizdeki bu kimyasallardan arınıyoruz.
Ancak ondan sonra elimizi yine kullanmaya devam edebiliyoruz. Yani sürekli aslında herhangi bir şey yapacaksak, herhangi bir yere dokunacaksak elimizi bol bir su ile bolca yıkayıp temizleyip ondan sonra kimyasal dışında bir şeye dokunma şansına sahip olacağız. Ve deney yapan kişi çalışma ortamını asla terk etmeyecek arkadaşlar. Bakın bu da...
Çok önemli bir kural. Ya şurada işte deneye başladım yarıda kaldı ben gideyim şöyle bir takılayım bir dolaşayım sonra geleyim tekrardan diyemezsin arkadaşlar. O kimyasalların sonrasındaki güvenliğinden de yine biz sorumluyuz.
O esnada herhangi bir sakıncalı bir durum ortaya çıktığı zaman hemen müdahale edebilmeliyiz ki orada olalım. Ya da başkalarının gelip de bizim çalışma ortamımıza müdahale etmesini engellemek için yine orada bulunmak zorundayız. Ve kimyadan bahsediyoruz arkadaşlar. Laboratuvarda çalışmaktan bahsediyoruz.
Bazen ısıtma işlemleri yapmak zorunda kalıyoruz. Ve bu çok sık yaptığımız bir durum olacak. Sürekli bir şeyleri ısıtacağız aslında.
Burada arkadaşlar bir malzemeyi ısıtıyorsak burada sıçramalar olabilir. Çevreye zarar verme ihtimali olabilir. Öyle değil mi?
Bunları engellememiz gerekiyor. Ne yapacağız o zaman? Güvenliğimizi sağlayacağız arkadaşlar. Düz tutmamız gerekiyor.
Çevreye sıçrama ihtimalini ortadan kaldırmalıyız. Yani... Yavaş yavaş ısıtmalıyız mesela gerekirse ya da kullandığımız cam malzemeyi ona göre seçmeliyiz ki sıçrama ihtimalini en azından minimize etmiş olabilirim.
Ve diyelim ki bazı malzemeleri kullandık. Şimdi yerine yerleştirmemiz gerekiyor. Deneyimiz bitti öyle değil mi?
Çıkıp gideceğiz. İşte burada kullandığımız bütün malzemeleri tamamen tertemiz bir şekilde bırakmamız gerekiyor ki bir sonraki sefer tekrar kullanılacağı zaman insanlara zarar verme ihtimalini ortadan kaldıralım. Diyelim ki kullandığımız malzemede bazı kimyasallar kaldı.
Sonradan gelen arkadaşımız bu malzemeyi kullanırken belki de başka bir kimyasal kullanacak ve bu arada oluşan tepkime sonucunda zehirlenecek. Veyahut yaptığı deney en kötü ihtimalle tehlikeli bir durum ortaya çıkmayacak olsa bile sonra yapılan deneyin verilerini yanlış toplamak zorunda kalacak. Bizim bıraktığımız kimyasallar yüzünden bu yüzden de herhangi bir malzemeyi kullandığımız zaman sonrasında tamamen temizlenmiş bir şekilde bıraktığımızdan emin olmamız gerekiyor.
Ve acil durumlar yani bu sürekli her şeyi kontrol altında tutamayabiliriz. Bir deprem oluştuğunu düşünün bu acil bir durum olacaktır. Dolayısıyla da bu acil bir durum oluşursa hangi ekipmanları kullanmamız gerekiyor?
Diyelim ki bir yangın çıktı hemen yangın söndürücünün yerinin nerede olduğunu bilmeli ve nasıl kullanacağımızı bilmemiz gerekiyor. Ya da bir deprem anında nasıl müdahalelerde bulunmamız gerektiğini çok iyi biliyor olmamız gerekiyor ki yine tehlikeyi minimum duruma düşürebilelim. Ve laboratuvarda yapılan deneyler sona erdiğinde.
Biz laboratuvardaki bütün deneyimizi tamamladık az önce söylediğimiz gibi. Malzemeleri de temizledik, güzelce yerlerini yerleştirdik. Bizim hala daha biz oradan çıktıktan sonra bir tehlike oluşma ihtimali var. Bu ihtimali de ortadan kaldırmak için ne yapacağız? Eğer elektrikli bir malzeme kullanıyorsak bunun fişini kesinlikle çekeceğiz ki sonradan gecenin bir vakti bile orada bir problem çıkmasını engellemiş olacağız.
Ya da suları sadece musluğundan değil vanasından kapatmamız gerekiyor ki yine bir tehlike durumu ortaya çıkma ihtimalini... Ortadan kaldırmış olalım. Diyelim ki deneyimizi yaptık ve bazı atık kimyasallar oluştu arkadaşlar. Bu atıklardan tabii ki kurtulmamız gerekiyor ama nasıl kurtulacağız?
Gidip de bunu bir lavaboya dökerek işte deneyimiz bitti. Artık kalan malzemeleri lavaboya dökelim. Ustluğu açalım birazcık aksın gitsin demiyoruz tabii ki arkadaşlar.
Bu neye sebep olacak? Çok ciddi çevre kirliliğine yol açabilir. Bu yüzden atık kaplarımız olacak laboratuvarlarımızda.
Ve her bir kimyasalı kendine ait uygun bir atık kabında biriktirip ancak o şekilde... İmha etmemiz gerekecek. Lavaboya dökersek hem kendimizi hem çevremizdeki hem de çevreyi büyük tehlike altına atmış oluyoruz aslında. Ve atık çöp kutularının ağzını tabii ki asla açık bırakmıyoruz.
O atık çöp kutularında yine belli kimyasallar olabilir. Bunlardan açığa bir gaz çıkabilir ve bu gaz çıkışı yine zehirlenmelere sebep olabilir. O yüzden ne yapıyoruz arkadaşlar? Atık çöp kutularını kullanınca da ağzını tamamen kapattığımızdan emin oluyoruz. Peki genellikle çalıştığımız malzemeler ise laboratuvarda...
Cam malzemeler olacak arkadaşlar. Bunlarla çalışırken de özellikle dikkat etmemiz gereken bazı noktalar var tabii ki. Diyelim ki bir cam malzeme kullanıyoruz. Kırık çatlak var veya bir kir var üzerinde görüyoruz fazlaca kullanılmış.
Onu direkt imha ediyoruz arkadaşlar. Asla biz kullanmıyoruz. Hatta diyelim ki dolaptan aldık ve kırık olduğunu çatlak olduğunu fark ettik. Ya bunu yerine koyayım ben kullanmayayım demiyoruz. Kesinlikle imha ediyoruz ki sonradan bunu kullanacak insanlar da bundan zarar görmesinler.
Uzun cam malzemeler var arkadaşlar. Çok uzun borular var mesela kullanmamız gereken. Bu malzemelerin taşınırken dik tutulmasına dikkat etmemiz gerekiyor. İçerisinde belki de fark etmediğimiz bir şekilde bir kimyasal var ve yatık bir durumda taşıyacak olursak dökülmesine sebep olabiliriz.
Veya yatık durumda taşırken sağa sola bir yere çarpıp kırılmasına sebep olabiliriz. Bu yüzden uzun cam malzemeler hatta hepsi için aynı şeyi söyleyebiliriz. Dik tutarak taşımamız gerekiyor.
Çok ince kılcal borular var arkadaşlar. Mesela termometre bunun bir örneği olabilir yine aynı şekilde kullandığımız. Bunlar arkadaşlar delikli tıpa veya mantar yerleştirmeden önce vazelin gibi genellikle vazelin kullanılır burada.
Kayganlaştırıcı bir maddeyi kullanarak yerleştirmemiz gerekiyor ki sonradan çıkarırken problem yaşamayalım. Yani sonrasını da düşünerek işlerimi yapmamız gerekiyor. Cam malzemeleri cam adı üzerinde zaten arkadaşlar oldukça kırılgan malzemeler.
Dolayısıyla kırılma ihtimali bir ortadan kaldırmamız, azaltmamız gerekiyor. Bu yüzden de aşırı kuvvet uygulamamalıyız. Veya ani bir şekilde çarpma olmaması gerekiyor. Ya da diyelim ki ısıttığımız için çatlayacak, kırılacak olabilir böyle şeyler. Bunlara karşı kendimizin güveni almalı, önlemlerimizi almamız gerekiyor.
Ve diyelim ki bir cam malzeme kırıldı. Bunu arkadaşlar toplayıp temizlemek zorundayız, ortada bırakamayız. Asla ve asla elle toplamıyoruz arkadaşlar.
Toplayacağımız zaman ona uygun malzemeleri kullanarak topluyoruz ki yine herhangi bir tehlike oluşturmayalım. Cam malzeme deyince ilk akla gelenlerden birisi termometre zaten biliyorsunuz. Isıtma işlemlerinde hani sıcaklık kontrolünü bununla yapıyoruz. Eğer burada bir kırıklık oluşursa yani termometre kırılırsa hadi bunu toplayayım kaldırayım da geçeyim diyemezsin arkadaşlar.
Kesinlikle burada bir sorumluya tabii ki öğretmenimizden bahsediyoruz burada. Haber vermemiz gerekiyor çünkü termometre içerisinde kimyasallar içeren bir malzeme. Dolayısıyla o kimyasalların vereceği zararları da bu şekilde ortadan kaldırmamız gerekiyor.
Ve cam malzemeleri kullanmadan önce ve sonra yıkamamız gerekiyor. Bakın az önce dedik ki hani diyelim ki deneyi bitirdik bütün malzemeleri yıkayıp çıkacağız dedik. Belki de bizden önce o malzemeleri kullanan arkadaşımız bizim kadar özenli davranmadı. Ve o malzemelerin içerisinde herhangi bir kirletici madde bıraktı.
İşte bununla önlemek için biz bunları kullanmadan önce de yıkamamız gerekiyor ki hem kendi sağlığımız hem de yapacağımız deneyi... riske atmayalım. Kimyasal maddelerle çalışırken nelere uymamız gerekiyor? Aslında birçok kuraldan bahsettik.
Biraz daha derinleştirelim bunu. Kimyasal maddeler uygun malzeme ile tartılmalı depolanacak veya kullanılacakları yere güvenli bir şekilde aktarılmalıdır. Yani genellikle taşıma işlemleri asıl kazaların çıktığı yerleri oluyor arkadaşlar laboratuvarlarda. Dolayısıyla da özellikle bu esnalarda bizim dikkatli davranmamız gerekiyor. Kimyasalın veya çözeltinin alındığı şişenin kapağı derhal şişenin ağzına yerleştirilmeli ve kapak sıkıca kapatılmalıdır.
Diyelim ki bir tane deney malzemesini aldık, bir kimyasalı aldık, kapağını açtık, istediğimiz kadar malzemeyi bunun içerisinden aldık. Ağzı açık bir şekilde bırakırsak biz bunu özellikle sıvılardan, uçucu maddelerden bahsediyorsak arkadaşlar buradan açığa çıkan kimyasallar bize zarar verebilir ve içerideki kimyasalın da bozulmasına sebep olabiliriz. İşte bunu engellemek için ne yapıyorsun? Malzemeyi aldın hemen kapağını kapatıp kenara koy. Hani evden asım ki...
İşte bir kolayı gazlı içeceğin bardağı döktükten sonra hemen ağzını kapatıyoruz gaz kaçmasın diye. Burada çok daha hassas davranmamız gerekiyor. Aynı spatül veya pipet temizlenmeden başka bir madde için kullanılmamalıdır. Bu da çok klasik deney bozan bir hamledir arkadaşlar. Spatül veya pipet işte maddelerin bir kaptan başka bir kaba aktarması için kullandığımız malzemeler.
Bunları önce bir malzemeyi aktarıp sonra başka bir malzemeyi aktarmak için de aynı şeyi kullanırsak o malzemeler o maddeler birbiriyle tepkimeye girecektir. Ve... bozulmalara sebep olacaktır. Hem bizi tehlikeye atacaktır hem de yaptığımız deneyin verilerinin yanlış çıkmasına sebep olacaktır. Sıvıları aktarıyorsak eğer arkadaşlar ve pipetle aktarıyorsak hani şöyle bir şey var.
Pipet bildiğimiz pipet var aslında içecekleri içerken kullandığımız. Bunu ağzıyla o sıvıyı pipete çekmeye çalışanlar bile olabiliyor. Düşünün böyle bir risk bile var. Asla ve asla bu tarz durumlara girmiyoruz. Ne yapıyoruz?
Fuar adını verdiğimiz hani bir pompa var ve biz bu pompa yardımıyla alıyoruz. Sıvıları pipetin içerisine çekip başka bir kaba aktarabiliyoruz. Kimyasal maddeler asla ve asla geliş güzel böyle rastgele ya şu ikisini karıştırayım bakayım ne olacak acaba demememiz gerekiyor.
Tabii ki çok büyük zararlı tehlikeli sonuçlara yol açılabilir bir prosedür üzerinden çalışmakta tabii ki önemli faydalar var. Asitlerden bahsediyorsak bir önceki dersimizde zaten asitler üzerine biraz konuşmuştuk arkadaşlar. Özellikle asitlik değeri kuvvetli pH'lik düşük. Maddeler büyük tehlikelere yol açabiliyorlar.
Bunlarla çalışmamız gerekiyorsa ne yapacağız? Bir bayet yardımıyla yavaşça su içerisine döküp seyrelterek yani suyla karıştırarak ancak deneylerimizi de kullanmamız gerekiyor. Uçucu veya yanıcı maddelerle çalışıyorsak arkadaşlar bu kapların ağzını ekstra dikkatle kapatmamız gerekiyor.
Asla açık bırakmamamız gerekiyor. Çünkü buradan tabii ki yangın çıkma ihtimali yüksek olur. Zehirli buhar ve gaz oluşturan maddeler varsa çalıştığımız burada arkadaşlar çeker ocak adını verdiğimiz bir malzemeyi kullanmamız gerekiyor.
Yani bir aspiratör gibi düşünün bunun altında çalışmamız gerekiyor ki açığa çıkan bütün gazı hemen alıp atmosfere salabilelim. Onların laboratuvar içerisinde o gazların kalması büyük tehlikelere. sebep olabilir. Laboratuvarda kullanan kimyasal maddelerin üzerinde etiketler hiçbir şekilde bozulmamalı.
Tabii ki bu hem bizim güvenliğimiz hem de sonradan o malzemeyi kullanacaklar için önemli. Eğer bozulmuş bir etiket varsa da zaten o malzeme doğrudan ima edilmeli. Ne olduğunu bilmediğimiz malzeme üzerine asla çalışmıyoruz tabii ki. Metalik bir yapı varsa arkadaşlar burada paslanma söz konusu olacak.
Dolayısıyla da nemden uzak tutmamız gerekiyor ki metaller paslanmasın ve tabii ki asitlerden uzak tutmamız gerekiyor ki metallerle yine etkileşime girmesin. Ve kimyasal maddeleri şişeleri doğrudan güneş alan yerlerde arkadaşlar bulunmamalıdır. Bir patlamaya yol açabilir ya da güneşle gelen ışınlar bir gaz açığa çıkmasına sebep olabilir. Ve bu yine bizi tehlikeye atacak.
Peki ölçüm aletleriyle çalışıyorsak arkadaşlar tartacaksak ya da işte hacmini ölçeceksek bu tarz durumlarda nelere dikkat etmemiz gerekiyor? Tartarken arkadaşlar terazinin içerisine dökülmemesine tabii ki dikkat edeceğiz. Bütün verileri bozmasına sebep olacak bu.
Sıcaklık ölçümü yapacaksak tabii ki termometre kullanıyoruz. Burada arkadaşlar doğrudan içerisinde bırakmamamız gerekiyor. Termometreyi kullandık verimizi aldık hemen termometreyi çıkarıyoruz. Güzelce temizleyip kuruluyoruz ondan sonra yerine koyuyoruz. Hacim ölçümü için damlalık pipet ve mezürü kullandığımızdan emin olmamız gerekiyor ki bu sonuç itibariyle hacim ölçmek için aktarım söz konusu bu aktarım esnasında herhangi bir tehlike ortaya çıkmasın.
Beher Glass gibi bir madde kullanıyorsak eğer bu hacim ölçümü için değil bir kere daha sonrasında geleceğiz zaten. malzemelerin kullanım alanlarına dikkat etmemiz gerekiyor. Hacim ölçümü için kullanılması gereken maddeyi hacim ölçümü, karışım hazırlanması için kullandığımız behel glas gibi maddeleri de kendi amaçları doğrultusunda kullanmamız gerekiyor.
Hacim ölçülürken ne dedik? Mezür kullanacağız. Mezür sabit bir şekilde masada durmalı ve tam karşıdan bakılarak hacim ölçülmesi yapılmalıdır ki yine deneydeki verilerimizde hatalar çıkmasın.
Peki diyelim ki bu önlemlerin hepsini aldık. Ama gene de kaza yaşandı. Yaşanmaz mı?
Olabilir arkadaşlar. Nelere dikkat etmemiz gerekiyor? Kimyasal maddenin teması durumunda cilt ve göz en az 15 dakika bol suyla yıkanmalı arkadaşlar. Kimyasalların etkisini azaltmak istiyorsak suyla seyretmemiz gerekiyor demiştik bir önceki dersimizde.
Dolayısıyla da bu seyretme işlemi için ne yapacağız? Bol bol su kullanarak yıkayacağız arkadaşlar. İlk yardım kuralları çerçevesinde de hareket etmemiz gerekiyor.
Ve laboratuvarda çalışmaya başlayacaksak her defasında arkadaşlar. O ilk yardım ekipmanlarını bir kontrol etmemiz gerekiyor. Gerçekten yerinde var mı?
Bir ihtiyaç durumunda kullanabilecek durumda mı? Bundan emin olmamız gerekiyor. Asitlerin deri ile temasından bahsediyorsak arkadaşlar.
Yine asitten bahsediyoruz. Tehlike var. O zaman seyreltmeliyiz.
Nasıl seyreleteceğiz? Boğaz su kullanacağız tabii ki. O yüzden boğaz su ile yıkanmalı ve bölgeye zayıf bas çözeltisi uygulanmalıdır. Mesela bir amonyak gibi bir malzeme kullanarak arkadaşlar buradaki etkiyi minimuma indirebiliriz.
Laboratuvarda meydana gelen kimyasal yanıklar oluşursa peki bu bölge yine bol su ile yıkanacak arkadaşlar ağır azalıncaya kadar da yanıklara temiz soğuk su veya buz uygulanması gerekiyor ki işte bir tehlike oluşmasın. Olayın durumuna göre de ilk yardım kuralları yine devreye girecek tabii ki müdahale edip bir ilaç kullanılması gerekebilir. Bir yangın çıkma durumu varsa arkadaşlar hemen etkililere haber veriyoruz tabii ki burada öğretmenimize haber veriyoruz.
Eğer bir kişi alev almışsa. Kişinin havayla temasını kesmemiz gerekiyor. Bakın yanma demek havadaki oksijenle materyalin tepkimesi demekti.
Dolayısıyla da onunla temasını biz kesersek zaten aslında yangını söndürmüş olacağız. Bu yüzden de yaygın bir battaniye burada işimize yarayabilir. Geliyoruz arkadaşlar. Dedik ki kimyasal malzemelerin üzerinde bazı işaretler karşımıza çıkacak.
Bu işaretlere dikkat edip ona göre davranmamız gerekiyor. Mesela şöyle bir işareti gördük arkadaşlar. Bu malzemenin... ...patlayıcı özelliğe sahip olduğunu bize gösteriyor. Dolayısıyla ani bir darbeden ya da kıvılcımdan ya da yüksek ısılardan bunu uzak tutmamız gerekiyor.
Şöyle bir işaret görürsek. Bak arkadaşlar bu ortasındaki O'ya benzeyen sembol var ya......bu onun oksitleyici olduğunu aslında bize anlatan yapı oluyor. Veya yakıcı madde demek oluyor.
Dolayısıyla bu yakıcı bir madde olduğu için yanıcı maddelerden uzak tutmamız gerekiyor. Aynı zamanda yanmayı sağlayacak yüksek ısılardan, güneş ışığından uzak tutmamız gerektiği anlamına geliyor. Eğer şöyle kuru kafa işaretini görüyorsak arkadaşlar bu toksik yani zehirli madde demek olacak.
Dolayısıyla toksik olarak da karşımıza çıkabilir bu. Bu maddeyi asla solumuyoruz, asla tadına bakmıyoruz. Mümkün olduğunca kendimizden uzak tutarak deneylerimizi yapıyoruz, işlerimizi gerçekleştiriyoruz.
Yangın işaretini görüyoruz arkadaşlar. Zaten hemen şeklinden de anırız. Yanıcı maddelerin üzerinde bu görünür. Böyle bir madde karşımıza çıktığı zaman ne yapacağız?
Tabii ki oksitleyici yani yakıcı maddelerden uzak tutacağız ve yine aynı şekilde yüksek ısılara maruz kalmasını engelleyeceğiz. Şöyle bir işaret bizim elimizdeki malzemenin gaz fazında olduğunu gösteriyor bize arkadaşlar. Dolayısıyla biz bunun ağzını açacak olursak o gaz uçup gidecek. Onunla çalışırken buna yönelik çalışmalar kendimize bunu hazırlamamız gerekecek.
Bakın şöyle bir işaret varsa bir el işareti görüyoruz ve bir metal görüyoruz ve malzeme oranında aşınmaya sebep olmuş. Dolayısıyla aşındırıcı veya... Korosif olarak da karşımıza çıkabilir bu ifade arkadaşlar.
Maddelerin üzerinde bu işareti göreceğiz. Genellikle de asitlerin üzerinde bu işaret olacak. Dolayısıyla da cildimizle ya da metal yüzeylerle bunu temasını engellememiz gerekecek. Ünlem işareti tahriş edici madde demek arkadaşlar.
Bunu yine aynı şekilde cildimizle temasına kaçınmamız gerekiyor. Orada kabarmalara sebep olabilir. Bizim cildimize zarar verebilir.
Ölü balık kurumuş ağaçlar tabii ki çevreye zararlı madde. Maddeleri bizim için ifade edecek arkadaşlar. Dolayısıyla bunu atık olarak ayrıca imha etmemiz gerekiyor.
Çevreye karıştırmamamız gerekiyor. Asla ve asla lavaboya dökmememiz gerekiyor. Şöyle bir işareti görüyorsak arkadaşlar. Zarar görmüş bir insanı görüyoruz karşımızda. Bunun sağlık etkisi anlamına gelecek.
Bununla temas, bununla fazlaca muhatap olmak sağlığımıza çok olumsuz etkilere sebep olabilir. Bakın rengi de farklı zaten. ekstra dikkat etmemiz gereken bir işaret var karşımızda. Radyoaktif maddelerde, radyasyon yayabilecek maddelerde de bu işareti görüyor olacağız.
Bir de belli başlı maddeleri ve bu maddenin özelliklerini bilmemiz gerekecek arkadaşlar. Klor mesela bunlardan ilki. Bakın CL2 şeklinde bir formüle sahip. Oda sıcaklığında gaz halinde bulunan bir madde var arkadaşlar. Biz günlük hayatımızda nasıl karşımıza çıkabilir peki?
Eğer ki gidip... Çamaşır suyu ve tuz ruhu gibi bazı maddeleri birbirine karıştırırsak açığa bu gaz çıkar arkadaşlar. Hani bir önceki dersimizde de bundan birazcık bahsetmiştik zaten.
Eğer bakın evde bile karşımıza çıkabilecek bir durum bu. Eğer ki bu gazı solursak ne oluyor peki? Nefes ağırlığı, öksürük, göğüste ağrı, bulantı, kusma, baş ağrısı bir sürü olumsuz etki gösterir. Hatta ölüme kadar götürebilir. Çamaşır suyuna gelecek olursak neredeyse hepimizin evinde bulunan bir temizlik malzemesi.
Bunun içerisinde ne var arkadaşlar? Sodyum hipoklorit adını verdiğimiz bir madde var arkadaşlar. Yani bunun temelinde bu madde var.
Bunun tuz ruhu ile karışımı yani HCl ile karışma sonucunda da klor gazı açığa çıkıyor. Ne amaçla kullanıyoruz belki biz bir sodyum hipoklorit? Yani böyle bir tehlike varsa biz niye kullanmaya devam ediyoruz? Çünkü evimizdeki ağartma, temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinin neredeyse hepsinde bu maddeyi kullanabiliyoruz.
Oldukça güzel bir madde, oldukça kullanışlı ama doğru şekilde kullanmamız gerekiyor tabii ki. Bazı özellik gösteren bir madde ve oldukça kuvvetli bir etkiye sahip bu yüzden de ne yapıyoruz? Cildimizle asla temas ettirmiyoruz. Geliyoruz bunun tam zıttına tuz ruhu. Asla çamaşır suyu ve tuz ruhunu birbirine karıştırmamamız gerektiğini az önce söyledik.
Hidroklorik asit çözeltisi arkadaşlar. Halk arasında biz bunu tuz ruhu olarak biliyoruz. O da sıcaklığı ve standart şartlar altında yani bir atmosfer basınç altında. Sulu çözelti olarak hidroklorik asidin aslında sulu çözeltisi olarak kullandığımız bir madde. Oldukça kuvvetli bir asit maddesi.
Adı üzerinde zaten hidroklorik asit dedik biz buna. Bunun yine birçok kullanım alanı var arkadaşlar. Temizlik üzerinde, temizlik işlerinde yoğun olarak kullandığımız bir madde. Kireç çözücüye gelecek olursak arkadaşlar nitrik asit ya da kezzap olarak bildiğimiz madde bu arkadaşlar.
Evlerde genellikle işte kireçlerin, betonların, pasların. temizlenmesi için kullanılan yine oldukça kuvvetli bir asit çözeltisi. Ders dediğimiz maddeye gelince arkadaşlar biraz daha inşaatla ilişkili olanlar bunu çok yakından bilirler zaten.
Çimento esaslı ders dolguları. Hani nerede kullanıyoruz peki? Banyoda, mutfakta, balkonda, terasta, antrede.
Böyle alanlarda seramiklerin arasını doldurmak için hani ders dolgu olmasının sebebi adasında buradan geliyor. Çimento'nun mineral bileşenlerinin... Asidik maddeleriyle tepkime vermesi bize sorunlar yaşatabilir.
Yağ çözücü evlerimizde yine kullandığımız bir madde. Yağ tabakasını temizlemek için kullandığımız bir madde. Bazik özellik gösteren maddeler birçok türü var.
Genellikle de sodyum hidroksit karşımıza çıkıyor arkadaşlar. Bu tür kimyasal maddeleriyle ne yapıyoruz? Tıpkı çamaşır suyunda söylediğimiz gibi doğrudan temas etmiyoruz. Gözlerimizden uzak tutuyoruz ve cildimize tarih etmesini engellemiş oluyoruz.
Sodyuma gelecek olursak arkadaşlar NA gibi bir sembole sahip bir metal arkadaşlar. Alkali metaller yani periyodik sisteme birazcık hakimiz en azından ilk grup var ya 1A grubu işte burada bulunan bir metal arkadaşlar. Çok aktif bir metal ama hani metal deyince aklımıza hemen demir gelir ya bu öyle bir şey değil.
Yumuşak ve aşırı aktif hemen tepkimeye girmek isteyen bir metal arkadaşlar. Bunun suyla temasını tamamen engellememiz gerekiyor. Suyla bile patlayarak... tepkime verir arkadaşlar. Öyle söyleyeyim.
Dolayısıyla sodyumu asla ve asla suyla temas ettirmememiz gerekiyor. Civa'ya gelecek olursak HG gibi bir sembolye sahip olan bir element ve oda koşullarında sıvı halde olan tek metal de budur arkadaşlar. Kendisi ağır bir metal.
Ağır metallerin neredeyse hepsiyle ilgili benzer şeyler söyleyeceğiz. Toksik etkiye sahip yani zehirli bir etkiye sahip vücuttaki organlara hızlı bir şekilde yayılabiliyor. Metal şey sıvı halde olduğu için kalp, karaciğer, akciğer, böbrekler, sinir sistemi, bağışıklık sistemi bunların hepsine çok ciddi zararlar verebiliyor. Dolayısıyla cıvadan mümkün olduğunca uzak durmamız gerekiyor.
Minamata ismini verdiğimiz bir hastalığın temel sebebi de cıvadır arkadaşlar ve bu hastalık neye sebep oluyor? Besin zinciri aracılığıyla ortaya çıkabiliyor. Kimya laboratuvarında kullandığımız bazı malzemelerden bahsetmemiz gerekiyor arkadaşlar.
İsimleriyle görselleri bir eşleştirmemiz gerekiyor zaten. Şöyle bir kap bakın üzerinde hacim ölçüleri var ama ne dedik bu hacim ölçümü için kullandığımız bir malzeme değil aslında. Karışımları hazırlamak için kullanıyoruz.
Kendisi Beher Glass olarak adlandırılan bir cam malzeme. Hemen yanındaki ağzı daha dar olan bir cam malzeme var arkadaşlar. Burada da yine karışımları hazırlıyoruz ve ağzındaki darlık sıçramayı aslında engellemek için.
Oluşturulan bir sistem. Kendisini Erlenmayer olarak biliyoruz. Bakın burada da dereceler var ama buradaki dereceler sadece bir yorum yapmamızı sağlıyor.
Hassas hacim ölçümlerinde asla bu malzemeleri kullanmıyoruz. Şöyle bir malzememiz var. Cam balon olarak isimlendirdiğimiz malzeme. Arkadaşlar bu ısıtma işlemlerinde genellikle kullandığımız bir cam malzemedir.
Ağzının dar olması da yine sıçramaları engellemek için vardır. Yanında gördüğümüz çok benzer iki tane kap var aslında. Buna da balon joji adını vereceğiz. Bakın çok benzer ama bu altındaki bombeli kısım çok daha dar. Burada da arkadaşlar hassas hacim ölçümleri yapma şansına sahip oluyoruz.
Ağzındaki darlığın üzerindeki dereceler sayesinde. Şimdi böyle bir malzememiz var. Kendisini ayırma hunisi olarak biliyoruz arkadaşlar.
Bu da sıvı sıvı heterojen olan karışımları birbirinden ayırmak için kullandığımız bir kaptır. Peki hacim ölçümünü nasıl yapacağız? Hacim ölçümünde en çok kullandığımız malzeme bu dereceli silindir adını verdiğimiz cam malzeme olacak.
Sıvıların hacmini ölçmek için kullanıyor olacağız. Bazı denelerde arkadaşlar bizim soğutucu malzemelere ihtiyacımız var. Yani bir sıvının soğutulması gerekiyorsa ya da bir gazın soğutulup yoğuşturulması gerekiyorsa burada soğutucu adını verdiğimiz şöyle bir kap karşımıza çıkacak. Malzeme karşımıza çıkacak.
Peki nasıl soğutuyor? Arkadaşlar bu aslında bir boru içerisinden bir... Gaz ya da sıvı akarken biz dışarıdan su geçiriyoruz. Sürekli soğuk su geçiriyoruz. Bu geçen soğuk su da içeriden geçen diğer malzemenin soğumasına sebep oluyor.
Karşımızda bir huni dediğimiz malzeme var ki hepimizin evinde de olan ve işte bir sıvının bir kaba güvenli bir şekilde aktarılmasını sağlayan malzemedir diyebiliriz. Hemen şuraya baktığımız zaman U şeklinde bir cam boru adını verdiğimiz bir malzeme var arkadaşlar. Genellikle destilasyon işlemlerinde bu malzemeleri ve soğutucuyla birlikte bunu kullanıyor olacağız.
Büret adını verdiğimiz başka bir malzeme. Oldukça uzun üzerinde hacim ölçümleri bulunan bir borudan bahsediyoruz. İçerisindeki sıvıyı kontrollü bir şekilde ve hacmini de ölçerek deneyleyerek aktarmamızı sağlayan bir malzeme arkadaşlar.
Altındaki musluk sayesinde ve titrasyon dediğimiz dene işlemlerinde genellikle de o malzemeyi kullanacağız. Şöyle pipet adını verdiğimiz bir malzeme var. Bildiğimiz pipet arkadaşlar aslında içecekleri içerken de kullandığımız bir malzeme.
Bunu da ne yapıyoruz? Bir sıvıyı bir kaptan başka bir kaba aktarırken kullanıyoruz. Termometre hepimizin bildiği malzeme zaten sıcaklık ölçümleri için kullandığımız malzeme.
Diğer tarafta baget adını verdiğimiz bir malzeme var arkadaşlar. Bunu da cam bir malzeme ve sıvıların karıştırılması için kullanıyoruz. Hani çay kaşığı gibi kullanıyoruz diye düşünebilirsiniz.
Deney tüplerini... Hepimiz biliyoruz zaten arkadaşlar deneyleri genellikle bu oldukça dayanıklı cam malzemenin içerisinde yapıyoruz ve küçük bir hacim olduğu için de kolaylıkla inceleyebiliyoruz. Şöyle havan dediğimiz bir malzememiz var yine birçoğumuzun evinde de mevcut hani sarımsak döverken kullandığımız malzemeyi biz nerede kullanacağız peki kimya laboratuvarında? Katı malzemeleri toz hale getirmek istiyorsak ezmek istiyorsak işte kullanacağımız malzeme havan olacak.
Kroze adını verdiğimiz bu malzeme ise yine... Yüksek sıcaklıklara kadar maddeleri ısıtmak istiyorsak kullanacağımız malzeme olacak. Diğer tarafa geldiğimiz zaman arkadaşlar damlalık adını verdiğimiz bir kimyasal malzememiz var. Adı üzerinde hani ilaçlarda falan da karşımıza çıkar bu. Üstü tarafında bulunan pompa sayesinde arkadaşlar bir sıvıyı yine bir yerden diğerine taşımamızı sağlıyor.
Spatül adını verdiğimiz bu çay kaşığına benzeyen malzeme ise katı maddeleri yine bir kaptan bir kapa aktarmamızı sağlıyor. Aslında çay kaşığına oldukça benzer bir yapı. Şöyle piset adını verdiğimiz bir kap var arkadaşlar. Bunu...
Özellikle temizlik yaparken kullanacağımız malzeme olacak aslında. Temizleme kabı olarak düşünebiliriz biz bunu. Puar adını verdiğimiz şöyle bir pompamız var.
Pipetin içerisine sıvıları bu puar sayesinde çekeceğiz. Yani şurayı pipetin ucuna taktıktan sonra şuradaki pompayı sıkıp bıraktığımız zaman sıvının pipetin içerisine gelmesini sağlamış olacağız. Ve aynı şekilde onun vasıtasıyla boşaltacağız. Şöyle saat camı adını verdiğimiz ve saat camına benzeyen...
Bir malzememiz var arkadaşlar. Cam bir malzeme. Bunun sayesinde kimyasalların incelemesini yapabiliyoruz içerisine.
Döküp hem alttan hem üstten gözlemleme şansına sahip oluyoruz. Şöyle ispirto ocağı adını verdiğimiz bir malzememiz daha var arkadaşlar. Çok çok yüksek sıcaklıklara bir maddeyi ısıtmamız gerekmiyorsa ısıtma işlemlerinde ispirto ocağını kullanabiliriz.
Adı üzerinde zaten. İspirtoyu yakarak buradan gelen ısıyla malzemelerin ısınmasını sağlayacağız. Ve yahut...
Eğer ki doğalgaz kullanacaksak şöyle bünzen beki adını verdiğimiz bir malzeme karşımıza çıkacak. Doğalgaz girişi olacak ve biz buradan bünzen beki sayesinde alevlenmeyi sağlayacağız. Şöyle üç ayak adını verdiğimiz bir malzeme dedi arkadaşlar.
İspirit ocağını getirip üç ayağın altına koyup yaktıktan sonra bizim ısıtmak istediğimiz malzemeyi üç ayağın üstüne yerleştirmemiz yeterli olacak bir ocak vazifesi görmüş olacak. O zaman... Konumuzu böylece tamamlamış oluyoruz arkadaşlar.
Bir sonraki dersimizde artık atomdan bahsetmeye başlayacağız. Peki ne yapmamız gerekiyor? Dinamo Kimya Seti'ni arkadaşlar. Dinamo Sayısal Seti. Hepiniz aldınız artık zaten.
Büyük bir çoğunuz aldınız bundan eminiz zaten. Almayanlar için tekrar bir hatırlatma yapalım. Bütün sene boyunca arkadaşlar ödevlendirmelerimiz buradan gelecek. Setimizin içerisinde matematik, fizik, kimya, biyoloji bütün kaynaklarımız var.
Hazır durumdayız. Ve bu siparişlerinizle birlikte ödevlendirmelerine de hep birlikte başlayabileceğiz. O zaman ne yapıyoruz son olarak? Tabii ki ödüllü sorumuzu cevaplandırıyoruz ve yorumlarda paylaşmayı ihmal etmiyoruz. Hepinize sağlıklı günler diliyorum.
Bir sonraki dersimizde tekrar görüşmek üzere.