en dan zijn we weer de allerlaatste uitleg van de lesbrief Europa voorhavou 4 havo 5 overigens mocht je de video's kunnen we delen doe even een duimpje omhoog en nog beter abonneren op het kanaal of Deel deze met klasgenoten dat kan in ieder geval Ja ik hiel erg waarderen Dit is overigens de nieuwe uitleg bij de methode van ja lweo bij het hoofdstuk Europa Die lesbrief die bestaat uit drie hoofdstukken Mocht je nog de oude lesbrief gebruiken gebruikt dan nog eventjes de oude lesvideo's nou maar gaat hoofdstuk 3 over of er een aantal onderwerpen dat gaat over afspraken die wij hebben gemaakt en zogenaamd groei een stabiliteitspak dus landen in Europese Unie hebben afspraken gemaakt over het overheidstekort het overheidstekort dat mag maximaal 3% zijn van het bbp hè dus we vergelijken het altijd met datgene wat in een land wordt Verdient dat is wel zo eerlijk hè Het is niet eerlijk om te zeggen van je tekort mag maximaal ik zeg maar wat twee miljard zijn Nee je moet altijd vergelijken met hoeveel wordt er verdiend in een bepaald land de staatsschuld die mag 60% zijn van het bbp want een staatsschuld kan heel erg vervelend zijn voor een economie dus we proberen dat beheersbaar te houden dus dat mag maximaal binnen Europese Unie 60% zijn van datgene wat een land verdiept Nou overheidsstekort is een stroomgrootheid eh je moet heel goed kennen het verschil tussen een stroomgrootheid en een voorraadgoudheid stroomgrootheid meet je over een bepaalde periode en een voorraadgoudheid meet je op één bepaald moment nou om te kort die ga je niet op één moment meten je meeten over een bepaalde periode Wat zijn je inkomsten die periode want zijn je uitgaven in die periode en dan kom je op een tekort en dat is ook de reden waarom dat we praten over een stroomgrootheid terwijl de hoogte van je staatsschuld je zegt niet mijn staatsschulden 2023 is eh 24 miljard maar die verandert toch steeds doordat je rente betaalt aflossing eh betaald veranderd toch de hoogte ook van de staatsschuld aflossingoeing is alleen maar eh dus dat is niet logisch de staatsschuld die macho op één bepaald moment en daarom noem je dat een voorraadgoudheid Zorg dat je voorbeelden daarvan kan benoemen Nou het staat hier nog meer overheidsuitgaven die bestaan uit een aantal categorieën je hebt de overheidsbesteding je vallen de overheidsconsumptie dus op het moment dat je productiefactoren gaat inzetten ehm een investeringen de overheidsinvestering het aanschaffen van gevechtsvliegtuigen bijvoorbeeld dat zal bijvoorbeeld kunnen zijn wat daaronder bevalt de overheidsuitgaven daar horen ook de overdrachts uitgaven bij dus dat geld wat we uitgeven aan uitkeringen subsidies dus de overheid die ontvangt allerlei premies en die draagt die weer over aan de mensen die dat nodig hebben hè dus daar praat je over overdracht uitgaven Nou de staatsschuld die wordt groter wanneer de overheid meer geld gaat lenen op de vermogensmarkt Ja duidelijk heden Opendeur hè dus op moment dat jij ja een groter te kort hebt en je gaat lenen dan wordt de staatsschuld groter grote en je leent op de eh vermogensmarkt hè dus mensen die stellen geld hebben schikking en dat geld kun je lenen aan de overheid doet dat door middel van obligaties uit te geven dat zijn papiertjes waarmee je dus eigenlijk zegt van Ik leen nu dit bedrag uit Ik krijg dat over 5 jaar terug maar ik krijg wel elk jaar zoveel procent rente over die lening en de overheid de meeste overheden zijn heel erg betrouwbaar dus het is een hele betrouwbare manier om geld te gaan verdienen nou over de lening betaal je rente en je moet aflossen aflossen dat zorgt ervoor dat de schuld steeds kleiner gaat worden en rente dat is eigenlijk datgene waar die andere persoon mee kan verdienen dus met lenen kun je geld verdienen doordat je iets extra's krijgt en dat is de rente waarom nu afspraken maken over de groei en stabiliteit van de landen dat wordt ook een hoofdstuk 3 besproken kijk een hoog overheidstekort die kan inflatie in de hand werken dus op het moment dat er sprake is van een overheids tekort en de overheid Ja dat is het eigenlijk dat de overheid misschien wel te veel geld uitgeeft en geld uitgeven dat zorgt voor bestedingen en als bedrijven dat niet kunnen bijhouden dan gaat natuurlijk de prijs van een product gaat omhoog dus dat is natuurlijk niet zo fijn de overheids tekorten Ja doe eens eventjes voorzichtig met die bestedingen want dan heb je tenminste ook minder kans om hem te kort hoge overheidste korte kunnen de rente opdrijven ook daar weer het voorbeeldje is er sprake van een tekort dan ga je dus lenen Hoe groter dat tekort meer je gaat lenen en de prijs die je betaald voor een lening dat is de rente hoe meer er gevraagd wordt na geld naar lening Ja Hoe hoger de prijs gaat worden van lenen dus dan zie je ook dat de rente omhoog gaat en dat is niet fijn voor de mensen die geld gaan lenen en ook niet voor de overheid want de overheid moet over de staatsschuld rente betalen dus het kosten alleen nog maar meer en meer en meer geld hoge overheidste korte kunnen de overheidsstakken in gevaar brengen en daarmee bedoel ik als de staatsschuld steeds groter wordt Ja de Bedrag wordt groter en je betaald in procenten hetzelfde percentage Als je hetzelfde percentage pakt van een grote getal dan worden je uitgaven en rente grote grote groter en dat kan betekenen dat je misschien daardoor als overheid minder geld kan uitgeven aan hele belangrijke taken dus een overheidstekort kan ook allerlei Taken in gevaar brengen Nou de vraag waarom Leiden hogere bestemmingen zo vraagt tussendoor kijken of je een beetje stad ehm ik had net al verteld hè dus een overheidstekort kan die inflatie in de hand werken dus dat hij inflatie omhoog gaat maar Mani wanneer Leiden hogere bestedingen van de overheid niet automatisch tot inflatie en jullie moeten dan heel goed nadenken kijk u heeft ons verteld dat als mensen meer geld gaan uitgeven dan hoeft dat niet automatisch te leiden dat de prijzen gaan stijgen als bedrijven het kunnen bijhouden oftewel de productiecapaciteit is nog lang niet bereikt en mensen kunnen bedrijven kunnen heel makkelijk voldoen aan die extra vraag door extra producten te gaan maken ja naar het ontstaat er ook geen inflatie dus je ziet Juist en laagkonjunktur hè dus op moment dat die productiekapiteit nog niet is bereikt dan zie je dat het helemaal niet erg is als de overheid of consumenten of bedrijven extra geld gaan uitgeven want bedrijven kunnen we die producten gewoon maken in hoog cojectuur als dan de bestedingen gaan toen nemen dan is de kans op inflatie natuurlijk wel groter want bedrijven kunnen niet bijhouden die kunnen geen extra Producten maken dus dan is het een vraag veel groter dan het aanbodden het aanbod kan niet meer groeien en dan krijg je natuurlijk inflatie we Zorg dat je dat soort inzicht vragen kunt beantwoorden nou waarom drukken we de schuld uit en opzichte van het BBB heel eenvoudig voorbeeldje Je hebt een schuld van €1000 Maar ja voor wie is die schuld voor een 16-jarige student of voor een volwassen persoon die een heel mooi salaris heeft dus de hoogte van de schuld dat zegt niet alles het zegt iets eh op het moment dat zegt iets heel waardevols als je gaat kijken naar je draagkracht dus je moet ook gaan kijken naar wat verdient nu eigenlijk een land en dat is wel zo eerlijk dus €1.000 voor een student super erg hè want die heeft niet zoveel inkomen Terwijl voor een volwassen persoon die een inkomen heeft van €1000 wel mee dus het is heel erg fijn om die staatsguld uit te drukken dan opzichte van wat je verdient want dan krijg je ook een eerlijke vergelijking hoe erg nu eigenlijk die staat schuld nu is Nou de conjunctuur cyclus eh dat is een cyclus waarbij hoogconjunctuur en laagconjunctuur elkaar afwisselen Volgens mij hebben jullie wel eens een keertje in het boek zo'n gezien Zo zo'n rechte lijn die stijgt en dat is dan de gemiddelde groei hè Dat is de Trend bijvoorbeeld elk jaar stijgte economie gemiddeld met twee procent is het zo dat de economie sterke groeit dan twee procent dus meer dan 2% dan praat je over een hoog projectuur groeit de economie minder dan twee procent of neemt de economie zelfs af dan heb je het over een laagconjunctuur Dus je hebt in de boek op een gegeven moment zo'n stijgende lijn en dan heb je zo'n golfbeweging hoogmajectuur komt die onder die lijn laagconjunctuur dus dus dat is de conjunctuurcyclus eigenlijk Nou hier staat bij Hoog collecteur de besteding en producties en hoog een gevaar voor de inflatie hè jullie weten Het productiecapaciteit is bereik mensen gaan meer geld uitgeven bedrijven kunnen het niet bijhouden vraag naar producten groter dan het aanbod waardoor het gevaar bestaat dat de prijzen van producten om hoog gaan eh hoge werkgelegenheid en de overheidsinkomsten zijn hoog hè want bedrijven die zien dat mensen heel veel spullen kopen maken veel wens de mensen die betalen meer btw dus voor de overheid heel erg prettig hoge werkgelegenheid hun lagen werkloosheid dus ze hoeft ook weinig geld uit te geven voor uitkeringen Nou de overheid kan kiezen voor verdere uitgaven omdat de inkomsten meevallen dus stel je voor het gaat heel erg goed met een economie en de overheid Ja het geld klotst tegen de plinten bewijzen aan spreken hè gewoon een voorbeeldje dus de overheid heeft ontzettend veel geld en ze kiest ervoor om nog meer bestemmingen te gaan doen dan versterker juist de cyclus hè Dus je hebt sprake hoogconjunctuur zo'n zo'n Berg eigenlijk en die berg wordt alleen maar hoger want dat gaat nog beter met de economie dankzij die extra overheidsbestedinge van de overheid dus dan heb je procyclisch beleid op ment dat je de conjunctuurcyclus gaat versterken naar boven toe dus bij hoogconjunctuur zorg je dat er bestedingen nog sterker gaan worden of bij laagconjunctuur zorg ervoor dat mensen nog minder gaan besteden dan verste ik je dan conjunctuurcyclus dan praat je over procyclisch beleid waarschijn komt het ook nog hier voorbij Ja dus hier hoogconjunctuur eh de belasting ontvangsten die nemen toe heb ik net uitgelegd dat betekent voor de overheid meer ruimte is om geld uit te geven dat lijn tot bestedingen ehm de overheidsuitgaven omhoog betekende versterking van de hoogconjunctuur Dit is proscyclus beleid hè Je versterkt de eh conjunctuur Golf Nou dit is ook mooi procyclusbedij beleid versterk van de conjunctuurgolf Stel je voor het gaat niet zo goed met de Nederlandse economie en de overheid die gaat juist bezuinigen Dus die gaat zelf ook minder geld uitgeven Ja dan is dat natuurlijk ook extra schadelijk voor een economie en een versterk je weer de golf maar niet naar boven toe Nee juist naar beneden toe Dan wordt de dal alleen nog maar dieper en dieper en dieper ook dit is procyclusbeleid nou tegenovergestelde Ja precies tegenovergestelde van die andere twee anticiplisch het afzwakken van de councuurolf dat is bezuinigen bij hoogconjunctuur dus ik ga je wat voorzichtiger doen met de bestedingen en meer besteden bij laagconjunctuur dat is anticiplisch dus je probeert eigenlijk eh die conjunctuurgolf af te zwakken dus dat de berg minder hoog wordt en de dal minder diep nou automatische conjunctuur stabilisatoren we hebben ook in de economie dat als er een spraak is van zijn hoogconjunctuur of laagconjunctuur is dat die automatisch al een beetje Gedempt wordt en wat ik daarmee bedoel is progressief belastingstelsel mensen die bij hoogconjuder zien dat ze meer gaan verdienen meer gaan verdienen meer gaan verdienen Die moeten ook een groter taart stuk van hun inkomsten gaan afgeven dus dat zorgt ervoor dat ze al relatief meer gaan inleveren waardoor de bestedingen misschien al een beetje worden afgeruimd en tegelijkertijd als ze minder gaan verdienen bij laagconjunctuur of ze verliezen hun baan dan vallen ze ook weer niet keihard terug totdat de spaak is van een progressief belastingstelsel verdien je minder dan betaal je natuurlijk over dat lagere inkomen een kleiner taart stuk aan de belastingdienst dus dat heeft al een dempende werking en natuurlijk ook uitkeringen mensen die bijvoorbeeld Ja hun baan verliezen die vallen niet direct terug naar 0-0 inkomsten maar die hebben dankzijde uitkering toch nog geld wat ze kunnen uitgeven ook dat heeft dempende werking nou ook de overheid heeft een dempende werking de overheid die heeft eigenlijk constant geld uit dus niet zo dat dat een ene keer flink omhoog gaat op bijvoorbeeld flink omlaag ook dat heeft een dempende werken Nou de overheidstekocht en ruilen over tijd hè dus de overheid die gaat bijvoorbeeld nu in eh het geval van het tekort gaat zijn geld naar voren toegaan Dus je gaat geld lenen dus nu geld lenen en uitgeven dus dan ga je je besteding naar voren toe halen straks terugbetalen met toekomstige belastingopbrengsten en wie moet dat doen Dat zijn de mensen dus die dadelijk Ja die schuld als die schuld terugbetaald moet worden Dat zijn de mensen die dan de belastingen moeten betalen dus je zou het kunnen zien als een uitgestelde belasting hè dus heel erg fijn dat je nu voor de mensen allerlei dingen regelt met geleend geld maar dat betekent wel dat ze later de mensen die dan de belastingen moeten gaan opbrengen Is dat die mensen het moeten gaan betalen Dus het is een eit belastingheffing zo zou je het kunnen zien nou Europese Centrale Bank dat is volgens mij het laatste stukje die gaat voor stabiele prijzen die probeert ervoor te zorgen dat de inflatie in het land niet te groot is maximaal 2% dat is als richtlijn en wat kan ze daarvoor inzetten het rentebeleid dus Europees Centrale Bank die kan het geld weer doorgeven aan de gewone banken Rabobank ABN AMRO ING en die kan spelen met dat percentage van de rente is het zo dat het heel erg goed gaat met een economie en we zien dat die prijzen van de producten heel erg stijgen Dan kan de Europese Centrale Bank zeggen Oei we moeten proberen Een beetje die economie af te zwakken en hoe doen we dat we gaan proberen die bestedingen te verlagen door de rente te verhogen want dan wordt sparen heel erg aantrekkelijk of in ieder geval aantrekkelijker en de mensen die denken over een lening die worden geremd om die lening te gaan pakken want lenen wordt duurder dus je ziet dan dat de bestedingen gaan afnemen waardoor ook de inflatie daardoor kan gaan afnemen is het zo dat heel erg slecht gaat met de economie Ja dan kan de overheid Sorry correctie Dan kan de Europese Centrale Bank Waarvoor kiezen om de rente te gaan verlagen want dan wordt sparen minder belonen waardoor mensen eerder geneigd zijn om het geld uit te geven en dat wil je juist als het niet goed gaat met een economie plus de mensen die overwegen en lening af te sluiten zijn eerder geneigd en lening af te sluiten als de rente die je moet betalen over die lening ook om laag gaan dus dan gaat het kosten hè datgene waar dat je kost om te lenen dat gaat omlaag Nou dit zijn de belangrijkste dingen uit hoofdstuk 3 mocht je zoals altijd vragen hebben laat ze Vooral achter en dan zal ik jullie voor zien van een antwoord Jongens meisje heel veel succes met jullie toetsen met jullie eindexamen wat het dan ook mogen zijn tot ziens