[Müzik] değerli wav TV izleyenleri doğudan batıya Tarih programı ile karşınızdayız Eee bugün Yani aslında üzerinde çok konuşulan çok tartışılan hala Eee gündelik hayatın önemli bir parçası olan Dünya üzerinde Eee geniş kitlelere hitap etmiş Eee iki büyük iki kitabi dinin tarihini konuşacağız E çok kıymetli bir konuğum var Eee Profesör Doktor Kürşat Demirci hocamız hocam hoş geldiniz Çok teşekkür ederim sağ olun Bu alanın daha önce de program konuğum olmuştu kendileri Sağ olsunlar kırmamış lardı en kıymetli mütehassısları birisi eskilerin deyimiyle E malum Dünya üzerinde Eee bu üç dinin Eee hem Aslında Teknik olarak siyasi olarak bir bütünlüğü söz konusu ama eee bir çatışması da söz konusu nüfuz ve yayılma alanı yahudiliği Belki biraz Bunun dışında tutabiliriz ama Eee Özellikle Müslümanların ve Hristiyanların kutsal ş argümanların Eee çok ön planda olması ve birbirlerinin aleyhine bir yayılma politikaları izlemeleri ister istemez Her ikisi de Eee köken itibariyle işte bir Barış birliktelik kardeşlik Eee argümanı ile inşa edilen dinin zaman içerisinde Eee siyasi iktidarlar tarafından ciddi bir mücadele alanına dönüştüğünü ve zemin olarak da bu iki din her dinin mensuplarının kendi dinlerinin bazı argüman larını zemin olarak aldıklarını görüyoruz Yüzyıllar boyunca devam eden bir süreç bu ekranlarda da konuştuk ve devam etmekte de olan bir süreç Hani modern Haçlı Seferleri deniyor İşte modern Cihat deniyor buna İşte gazanın modern Fikri vesaire bugün bunu kendilerini bunun temsilcisi olarak gören Eee belki gizli veya açık pek çok organizasyon var ama bunları konuşmayacağız bugün Evet Eee Biz bugün dinin bu iki dinin hem tarih süreçlerini hem de biraz Eee teolojik boyutlarını konuş mezhepleri kesinlikle konuşalım Hatta Madem mezhepler dedik Hocam şöyle başlayalım şimdi Yahudilik Eee ilahi dinlerin içerisinde en eski geçmişe sahip olanı yani tarih olarak baktığımızda Eee sonrasında Hristiyanlık geliyor peygamberlerin Eee hayatta oldukları ve tebliğde bulundukları süreçleri düşünürsek böyle eee e Onu konuşuruz tarihini ama Eee biraz belki sizin de sevdiğiniz konular bu işin felsefesini konuşalım Yani bütün dinlerde Hatta kitabi olmayan dinlerde bile mezhepler var bu mezhep dediğimiz husus nedir neden ortaya çıkar yani bir din var işte bunun adına kendimiz mensup olduğumuz için İslam diyelim ya da Hristiyanlık diyelim Yahudilik diyelim Budizm diyelim manizm diyelim Eee bu dinlerin içerisinde mezhep denilen kavramın anlayışın yapının ortaya çıkış nedeni nedir mezhep neden ortaya çıkar ne demektir mezhep ev Tab burada Eee yani doğru bir yerden başladık Eee buradaki Tabii bizim Benim şu an yapmaya çalışacağım mezhep tanımı bizim Eee klasik İslam literatüründeki mezhep tanımının daha dışında olacak yani çünkü Yahudilik ve Hristiyanlık ya da eee E diğer pagan dinler üzerine konuşacağımız için onlara ait bir mezhep tanımı var biraz Aslında kısmen bizim İslam kültüründe de aynı şey söz konusu olabilir ama Yahudilik ve Hristiyanlıkta o mezhep tanımı dediğimizde ya da mezhep dediğimizde daha bir takım net şeyler var kavramlar var Eee şöyle tabii her şeyden önce bizi izleyenlerin veya bu işlerle ilgilenen arkadaşların şunu bilmesi gerekiyor herhangi bir Yani bir inancın ana damarının dışındaki Ekoller Yani hem teorik olarak hem teolojik olarak hem pratik olarak bir ana damar var ve o ana damarın dışındaki bir takım Ekoller Yani mezhepler dediğimiz şeyler eee Bütün bunların çıkışının tarihsel olarak gerekçesi çok şöyle düşünmesin bizi izleyenler yani birileri çıktı ve onlar dediler ki işte bizim Eee anlayışımız farklı ve biz o farklı anlayış bağlamında bir Ekol oluşturalım böyle bir şey yok yani bunun öyle çok zamanla sınırlayabilir ki yani Sende de o çok belirgin zaten herhangi bir inanç biçiminin o sosyolojik geri zeminini ele almadığın zaman onun nasıl oluştuğunu zaten anlam Hacı Bektaş bir tarikat kurmadı Mevlana bir tarikat kurmadı Ama onun sevenleri dostları takipçileri onların öğretilerini fikirlerini zaman içerisinde tarikat yol anlamına gelen kendilerinin benimsedikleri sürdürmek istedikleri Arzu ettikleri ve etraflarına yaymak istedikleri bir yola dönüştürüyor ve böyle dediğimiz zaman işte Bektaşilik oluyor Eee Mevlevilik oluşuyor birbirlerinden ritüel farkları oluşabiliyor mezheplerde biraz böyle diyorsunuz doğr Ama tabii onun altında şöyle bir iki noktayı belki irdelemek gerekebilir Eee herhangi bir mezhebin ortaya çıkmasında etnik kimlikler sınıfsal çatışmalar ekonomik çatışmalar siyasal çatışmalar Yani bütün bunlar Bu işin şeyini zeminini oluştururlar yani eee mesela hristiyanlığa baktığında Hristiyanlığın Doğu kiliseleri dediğimiz kiliseler yani Ermeni Kilisesi Süryani Kilisesi ya da genelde Doğu kiliselerinin önemli bir kısmı çoğunlukla Bizim monofizit dediğimiz bir teolojiye sahip Belki bunları sonra açıklarız yani şu an başka bir şey söylemeye çalışıyorum Bu doğu kiliselerinin batı kiliselerinden farklı bir mezhebe ya da inanca sahip olmalarının en temel gerekçesi de aslında Eee doğudaki insanların etnik olarak farklı bir Kimlikte olmasından kaynaklanır Çünkü doğuda yani Hristiyan dünyasına Roma Dönemine baktığın zaman doğuda kalan etnik kimliklere bak batıdaki çok farklı yani Grek roma'dan çok Ne gibi mesela Hocam mesela Ermeni kökenli halklar Arap kökenli halklar kopt kökenli halklar buradan baktığın zaman doğudaki Hristiyan geleneğinin oluşmasında bu etnik kimlikleri mutlaka görmek gerekiyor Bu bir şey belirleyici bir şey sonra sınıfsal çatışmalar yani eee herhangi bir topluluğun içerisindeki ezilen kitleler genellikle daha marjinalize bir takım gruplar daha kenarda da daha sert bir takım gruplara ilgi duyarlar Eee birtakım işte ekonomik ilişkiler arağı Bütün bunlar bir şekilde Eee var olduğu andan itibaren bakarsanız ki karşınıza bambaşka bir kimlik ya da bambaşka bir inanç biçimi doğar mezheplerin oluşması biraz böyle yani eee mutlaka bu gerideki sosyolojik zemini göz önüne almak gerekiyor yoksa açık Eee coğrafya Anladığım kadarıyla hem mensup olunan kültür Evet hem yaşam tarzları Evet hem Kadim zamandan gelen inanç biçimleri Eee farklı dini benimsemiş olsalar da Kadim zamanlardan beri sürdüre geldikleri inanç biçimleri hem etnik kimlikleri bir mezhebin oluşmasında belirleyici unsurlar olarak görüyoruz bunları değil mesela Eee hristiyanlıktan Bir teolojik örnek üzerinden gideyim mesela Tanrı Fikri Hristiyanlıkta tesis dediğimiz şey ya da Trinity dediğimiz şey yani üçlü Birlik Hristiyanların Tanrı inanışı şimdi Doğu geleneğinde yani Anadolu'dan itibaren Grek kültüründe var olan birtakım eski inançlar eski Grek felsefesi Hristiyan teolojisi içine girdiğinde orada başka bir tanrı tasarımı oluştu ama batıya baktığında yani Katolik geleneğine ya da Latin geleneğine baktığında eski roma'dan gelen eski Latin kültüründen gelen birtakım inanışlar Hristiyan teorisiyle kaynaşarak batıda da Katolik dediğimiz bir kültürü oluşturdu ve orada farklı bir tanrı tasarımı ortaya çıktı bundan dolayı bu geri zemindeki şeyler yapılar kesinlikle göz önüne alınmak durumundadır Yani aslında bizim İslam kültüründe de öyle yani hani Eee Şiilik dediğimiz Eee kültürün belli bir etnik kimlikle Yani daha çok İrani bir kimlikle ilgili olması çok sonradan gelişti Üstelik o Yani evet ev Dolayısıyla Bunlar şey belirleyici yani Ama şunu bile söylerler hazır yeri gelmişken Mesela biz zaman zaman tartışıyoruz işte Şiilik neden İran'da daha yaygın Halbuki orta Çağa baktığımızda İran'daki Eee Hanefi nüfus Şimdi sünniliği de kendi içinde ayırmak lazım ama o Detaylara girmeyeyim Eee ama Hanefi nüfus neden fazla Şii nüfus Eee daha az iken Yani bu süreçte e Mısır'da ise tam tersiydi mesela tarihteki en büyük Şii devlet fatım halifeli Mısır'da kuruldu devlet nizamı olarak baktığımızda bugün Mısır'ın adını şiilikle yan yana getirmiyor insanlar değil mi Ama İran geliyor Orta Çağ'da da Eee İran'da ters bir durum söz konusuydu fakat şunu söylerler yani Hazreti Hüseyin'in eşinin yani Şehriban'ın Eee son İran kisrasına olduğunu dolayısıyla da Eee biraz böyle soy akrabalığı ehlibeytle kurduğu için İran toplumunun E buna dönüştüğünü söylerler Tabii ki bunlar tarihteki her bilgi gibi ciddi tashihe muhtaç bilgiler böyle bir özelliği de var Bizim çalıştığımız bilim dalının şimdi mezhepler böyle e doğuyor hocam Peki ev Yahudilik üzerinden gidecek olursak Yahudiliğin en erken önce kaynakları neler yani nelere bakılmalı insanlar e İkincisi de e erken dönemlerine dair neler biliyoruz Yahudiliğin ilk ortaya çıktığı süreçle ilgili Tamam şöyle yapalım İlk önce o zaman Yahudiliğin o kendi tarihsel sürecine değinelim sonra da Yahudilik içerisindeki mezheplere bakalım Tam uygun gayet uygun Hı hı tabii Yahudilik söz konusu olduğunda hani biz hep böyle akademik ortamda şey yaparız ya ana kaynaklar Yani öyle bir şey yapalım biz şimdi bizi izleyenlere çok sık Aynen hep öyle olur ya tezler işte ana kaynaklar ev araştırma kaynakları onlara girmeden tabii ki ama yani Yahudilik söz konusu olduğunda bir kere bizim elimizdeki en temel kaynaklar bir kere kutsal kitap yani tanak dediğimiz ya da bazen Tevrat da diye bilinen torah da denilen yani tanak ya da torah ya da terat bu bizim bir kere Yahudi teolojisi inançları ritüelleri için en temel elimizdeki kaynaklardan bir tanesi sonra talmut talmut da bizde tefsirlere denk düşer fıkıh tefsirleri var ya bizim İslam kültüründe hukuki tefsirler yani kutsal kitabın e yorumu ama hukuki bağlamda yorumu buna talmut denilir talmut da erken orta çağlardan itibaren ortaya çıkar talmudda da Yahudi kültürüne ait çok fazla şey var malzeme var Yani hem inanış bağlamında hem ritüeller hem de teoloji bağlamında talmut bizim için olmazsa olmaz Eee kaynaklardan biri bir de midraş dediğimiz bir şey var mid yaşta yine bizim İslam kültüründe rivayet tefsirleri vardır bilirsin hani böyle daha çok efsanelerle Eee olayı anlatmaya çalışan Eee midraş da Yahudi geleneğinde yine kutsal kitabı yorumlayan ama daha böyle efsane veya ibretlik olaylarla anlatan malzemelerdir Bunlar Tabii çok büyük Kab öğütlü bir şekilde öğütlü şeyler aynen yani Bak bak ve ibret al mantığı biraz öyle yani Aynen öyle Şimdi bunlar Eee ana kaynaklar kutsal Metin bağlamında Ama tabii elimizde arkeolojik malzemeler de var yani Yahudiliğin antik tarihi nereye kadar çıkar arkeolojik malzemeler de var çok fazla yok ama yine de var tabii şöyle diyebiliriz Eee bildiğimiz kadarıyla Yahudi kültürünü anlamamız için bizim şöyle bir kavramsal dönüşümü de anlamamız lazım o da şu Eee ibranilik israilliye geçiş yahudiliğe geçiş şimdi bu bunun üzerine bir iki kelam edeyim çok sıkmadan Lütfen hocam Eee ibranilik Aslında bugünkü Yahudilerin prototip E kimliğidir yani Hatta bazen şey diyoruz ya İbranice İngilizce'deki hibru falan gibi hani dil bağlamında hala kalmış o kelime ibraniler şunlar şöyle düşünebiliriz bugünkü Yahudilerin dip dip dip atalarıdır ve ilk dönem Yahudilik tarihi Aslında ibranilerin tarihidir yani Yahudiliğin kökü ibran liğe Dayan Aynen oraya kadar çıkar Tabii ibraniler dediğimiz insanlar da unutmayalım ki mezopotamya'nın semitik halkları dır yani aramiler le çok yakın akraba Araplarla çok yakın akraba kenanlılar la çok yakın akraba uluslar Bunlar şimdi bu e ibranilik Eee kavramından sonra şunu da bilmek gerekiyor İsrail kavramı İsrail kavramı da şöyle ibranilerin yani bu Yahudilerin ataları olan kabilelerin yerleşik hayata geçmeye başladığı süreden sonraki isimleri de İsrail haline dönecektir Bu da bu beni İsrail böyle ol Aynen Beni İsrail kavramı orada oluşacak aslında yani şöyle düşünmek lazım Eee ilk dönem Yahudilik tarihi ibraniler le ilişkilidir ve Göçebe bir hayattır henüz siyasal bir devlet yok henüz bir monarşi yerleşik bir hayat buna benzer herhangi bir şey yok Tamamen işte Mısır Filistin e Kuzey Suriye civarındaki Göçebe kabileleri düşünün yani bazen Yahudi kutsal metinlerinde kendi ataları için Yahudiler arami Adını da kullanırlar Aslında arami ve ibrani biraz birbirinin varyantı dır yakın varyantlar öyle diyelim yani fakat milattan önce falan bu ibrani kabileler Filistin civarında yerleşik hayata geçmeye başlarlar ve ondan sonra artık israilliler diye bilinecek Bundan sonraki süreçte de bizim bizim 1 diaspora dediğimiz ve milattan önce 586 da ilk Yahudi devletinin ortadan kalkışından itibaren ortaya çıkacak olan kavram ve konseptte Yahudidir yani Yahudi Aslında daha geç bir konsept şimdi bu kavram dönüşümünü esas alarak şöyle söyleyebiliriz Eee Yahudilerin tarihi aşağı yukarı milattan önce 2000'lerde ibraniler ibrani kabilelerinin tarihi olarak başlar Tabii bu ibranilere mesela Mısır metinlerinde apiru denilir eski hititçe metinlerde geçer yine o habiru şeklinde Kenan metinleri de ugarit ras shamra buralarda geçer yani arkeolojik malzeme de var bu anlamda bu ibranilerin tarihi anlamında e ibraniler dönemi de Eee literatürde Atalar dönemi diye bilinir Türkçede ibranicesi bunun abbot yani kurucu Atalar israiloğullarını Kuran Atalar Kim bunlar Hz İbrahim Eee Yakup Yusuf İshak İsmail o Atalar yani İsrail ki kimin Yakub'un çocuklarından yayınladığı Yani en azından gelenek öyle söylüyor Dolayısıyla yani haz İbrahim'le birlikte başlayan süreç Atalar dönemidir Selçuk Bey'in oğullarından birisinin adı İsrail biliyorsunuz T aynen aynen aynen tabii Selçuk arlan y olarak Bizim bildiğimiz Selçuklu şehzadesi y Türkiye selçuklularının atası diim Daha doğrusu Arslan yabgunun diğer adı İsrail Doğu doğru Eee bu bu Atalar dönemi aşağı yukarı 1200 milattan önce 12'l kadar geli yani Milat önce 2000'lerden 1200l kadar Olan süreç bu Atalar dönemidir henüz oluşmuş böyle belirli bir kültür yok daha çok işte Göçebe bir hayatın devam ettiği bir kültür milattan önce 1200'e de Eee bizim israilliler ortaya çıkacak bunu şöyle düşünün ibraniler bir grup Filistin bölgesine yerleşince orada özelleşecek ve artık onlar israilliler diye bilinecek o süreçte yaklaşık milattan önce 12'den yaklaşık milattan önce 586 kadar olan bir süreci içine alacak y uzun bir zamanda israilliler Unutmayın ki davut'la İslam kaynaklarında peygamber Yahudi kaynaklarında peygamber değil ama hükümdar melah yani Kral Melik yani olan bir ür le birlikte yani haz davut'la birlikte Eee israilliler ilk defa bir devlet kurmuş olacaklar Yani bu artık bizim arkeolojik malzemelerden de bildiğimiz bir şey mesela Davut öncesi dönem biraz böyle efsanelerle karışık bir dönemdir daha mitolojik daha mitolojik Eee ve sadece kutsal kitaba bağlı olduğumuz bir dönemdir ama Davut döneminden sonra Kudüs merkezli bir İsrail Devleti kurulmaya başlayınca artık yerleşik hayata geçmeye başlayan yani İsrailoğulları bize kısmen de olsa birtakım arkeolojik malzemeler de bırakır İşte bu dönemde Yani bu dönem monari dönemi ya da Eee Krallık dönemi Denilen Bu dönem davut'la başlar oğlu Süleyman'la Biz de İslam'da da Süleyman peygamber dediğimiz aynı e btün güçlere hükmeden peygamber Aynen aynen yani bizdeki zaten hani Eee İslam tefsirlerinde Hz Süleyman'la ilgili anlatıların önemli bir kısmı Yahudi midraş lına çok benzer Muhtemelen bizim müfessirler e Yahudi midraş varından biraz faydalanmış Aynen bayağı faydalanmış Çünkü ortak Atalar Dolayısıyla ortak bir şekilde yorumlamadaki Eee Hazreti Süleyman'la birlikte de işte Kudüs'te bildiğimiz o Süleyman Mabedi denilen o meşhur bugün kısmen Eee ayakta olan Belki bir kısmı Eee tapınak kurulacaktır Eee İşte bu devlet ev Bu ilk İsrail Devleti yaklaşık milattan önce 586 kadar devam edecek Aslında şöyle bir şey var o arada bu eee İsrail'in kayıp 10 Kabilesi kavramı vardır Mesela bugün hala popülerdir o özellikle Yahudi Mesih Yahudiler mesihler beklerler Ken hala Hatta Eee kayıp 10 kabile ortaya çıkacaktır diye Şimdi ona ona geleceğim Öyle bir nereye kaybolmuşlar mitsel Retorik var o şu Eee şeyden sonra haz Süleyman'dan sonra yaklaşık milattan önce 722 yılında Bu ilk kurulan İsrail Devleti ikiye ayrılır Bir tanesi Eee İsrail Devleti bir tanesi yuda Devleti olmak üzere iki bölüme ayrılacak şimdi kuzeydeki devlet İsrail Devleti diye bilinecek olan devlet Eee Asurlular tarafından 722 de ortadan kaldırılacak o geleneğe göre Yahudi geleneğine göre oradaki 10 kabile yani o devleti oluşturan 10 kabile eee şey olacaktır Eee bizim erken diaspora dediğimiz yani Irak coğrafyasında Suriye coğrafyasında Asurluların egemen olduğu bölgeye dağıtılacaktır Yahudi geleneği şöyle söylüyor bu dağıtılanlar kayıp 10 kabiledir Yahudiler kendilerinin 12 kabileden oluştuğunu varsayar Hı hı güneydeki yuda devletini ya da Yahuda Devletini kuran iki kabiledir sadece iki kabile Ama bu Yakup peygamberin 12 oğlu değil mi 12 oğlundan gelen 12 kabile ama kuzeydeki Devleti oluşturan o kabileler 10 kabile bu 722 de aur işgalinde dağıtılır ve ondan sonra bu Yahudilerde hep bir mitsel beklentiye dönmüştür bir kıyamet alameti olarak görülmüştür mesela bunu en enteresan bir şekilde orta çağlarda anlatan şey vardır Danlı eldad O da enteresan bir seyyah senle Az evvel bahsediyorduk ya seyyardan Yani ev Danlı eldad da aşağı yukarı 900 yıllarında yaşamış Kuzey Afrikalı Tabii milattan sonra Kuzey Afrikalı işte Fas Tunus oralarda dolaşmış enteresan bir tip var mı metni yayınlandı mı var var metni var ibran İngilizcesi de tercüme edil Türkçede yok Türkçede Yok ne yazık ki y bir an evvelü keşke yani eee şöyle bir öykü anlatıyor Eee işte bir gün gemisi batıyor Akdeniz'de giderken bir adaya çıkıyor adaya çıktığında bakıyor böyle tuhaf tuhaf bir takım insanlar var falan ve Eee Onlar ona Danlı Elda şunu söylüyorlar Diyorlar ki biz senin kayıp 10 kabilen ve eldad adadan ayrıldıktan sonra şunu yaymaya başlıyor Eee bütün Afrika cemaatlar anda ben kayıp 10 kabileyi buldum onlar mucizevi olarak bir adada yaşıyorlar ve kıyamet koptuğunda da gelecekler ya da kopmadan önce gelecekler Eee sürekli olarak bir mesihi beklentinin parçası olmuştur Bu yani O zaman şöyle bir sonuç buradan çıkmaz mı hocam sözünüzü kesiyorum ama şimdi bu Mesih literatürü Mesih inancı İslam'ın içerisine de girmiş Evet Eee Hristiyanlıkta da var ama bunun kökeni Eee bu anlattığınız e olayı dikkate aldığımızda Aslında e Yahudilik kökenli dünyaya yayılıyor sanki Ama herkes kendi farklı mesihi düşüyor Tabii doğal olarak Ayn Aslında şöyle mesihlik Eee prototipi ilk önce belki zerdüştlerde var yani Yahudilerde bile daha sonra eee ama Yahudiler bunu çok işlemişler Yani bir Mesih'in gelişi Mesih gelmeden önce olacak olan işaretler Mesih geldikten sonra olacak olan işaret L Mesih geldikten sonra kıyametin kopması Bu Yahudi literatüründe çok zengin işlenmiş Hristiyanlıkta O kadar değil bizde de işte biraz yani Ama Danlı edatın Ve ondan sonra bir takım böyle Yahudilerin Bu anlamda Yani bu kayıp 10 kabile anlamında böyle enteresan bir şey hikayesi olmuş işte milattan önce 86'da Eee ilk Yahudi Devleti yani Davut'un kurduğu Yahudi Devleti Yahuda Devleti başkenti Kudüs olan Yahuda Devleti artık babilliler tarafından milattan önce 586 da tamamen ortadan kaldırılır yani kuzeydekiler Asurlular ortadan kaldırdı güneydeki de babilliler ve ondan sonra artık Yahudiler Eee çok küçük bir dönemdir yani haşmonayim küçük bir takım yerlerinde bir hapon devleti kuruldu yani böyle tam yara öze ama bir bir devlet vardı herh halükarda Fakat çok küçük topraktı ve çok kısa zamanda dağıldı Romalılar Haşmet birinci diasporaya yıkılmıştır 586 milattan önce Tabii Aslında yahudiliği anlamak için diaspora kavramını anlamak çok önemli nedir diaspor çok gündemde biliyorsunuz yani modern çok kullanıyor Ermeni diasporası kavram Ama tabii Yahudi yani diaspora kelimesi Yahudilikte çok daha derin anlamları olan bir şey ya Olay şu Eee Yahudiler milattan önce 586 1 diaspora dediğimiz milattan sonra 70'te de ikinci diaspora dediğimiz bir şekilde ilk önce Birincisinde daha çok Irak Suriye civarına ikincisinde de artık bugün bildiğimiz bütün coğrafya Akdeniz Asya Afrika Neyse yani dağıldılar ve bu dağıldıklarını oluşturacak bir zihin geliştirdiler diaspora bir kimliktir aslında yani eee bir yandan işte İspanya'dan seferad yahudiliği Ondan sonra bir yandan yahudisi bir yandan ispanyolun bir yandan Müslümansın Hani o farklı kimliklerin arasında kalmak Yahudilerin hem ruhsal hem Mental anlamda hem de yaşamsal anlamda bir Eee tip olarak yani bir Eee teorik tip olarak gelişmesine yol açtı İşte biz buna diaspora diyoruz yani Hani bugün bir Yah her inanç biçiminin dünyaya Bir Bakışı vardır aslında Eee Yahudilerin dünyaya bakışını da bu diaspora şekillendirmiştir O yüzden Eee 1 diaspora çok önemlidir artık ondan sonra haş moliler çıkarırsanız pek bir devletten bahsedilmez ta ki 1947 48'e kadar yani modern İsrail Devleti'nin kuruluşuna kadar sonra Peki ne olacak şu olacak Yahudiler özellikle MS 70'te Roma egemenliğinde yaşarken Çünkü o dönemlerde Roma İmparatorluğu egemendir 70'te Romalılar bölgede yaşayan son Yahudileri de meşhur 69 Yahudi isyanı vardır bunu josephus falan tarihçi çok iyi anlatır Ondan sonra kendisi de aslında bir Yahudidir şeyde Eee mücadelede vardır savaşın içerisinde fakat romalılara esir düşer ve Romalılar da onu affederler O da Roma'nın resmi tarihçisi olacaktır josephus O yüzden de savaşa çok yakın şahitlik etmiştir bu 70 savaşını bize iyi anlatır 70 savaşında Roma imparatorluğu'na ayaklanan Filistin Yahudileri Artık tamamen dağıtılacaktır Dünyanın değişik yer bu İspanya'daki kökenler bu dönemde ortaya çıkı Ayn Yani aşağı yukarı 70'le böyle 130 arasında 60 yıl 60 yıllık bir süreçte e Yahudiler çeşitli coğrafyalara dağıtılacak bu coğrafyalarda en temelleri şunlar İspanya kuzeyde Almanya aşkenaz Eee yine güneyde İspanya'ya yakın İtalya romanyot dediğimiz biraz şey Kuzey Afrika'da şimdi sefer sefer ispany İspanya'daki sefer atlar anlamak için söylüyorum Almanya'dakiler aşkenazlar aşkenazlar Eee şeyler e İtalya'daki romanyot romanyot Eee daha böyle hani biraz daha ORT Doğu coğrafyasında kalanlar mizahi Mısır Ortadoğu'da kalanlar mizahi mizahi Doğu demek Doğulu Yahudiler Eee kuzeyde yani eee Kafkasya üzerinden Kuzey kuzeyde kalanlar Eee Karay Karadenizin kuzeyinde kalanlar y ev bir kısmı Türk onların önemli bir kısmı Türk bugün zaten oluştururlar ve bir kısmı da Etiyopya civarında Bizim falaşa dediğimiz yahudiliği oluşturur yani ana şe bu en az bilinenleri Bunlar herhalde amaama değil mi Evet evet falaşalar son zamanlarda bizim arkadaşlar da bayağı çalıştı Bu konula bizim dursunali vardır fakültede Profesör arkadaşımız O mesela Biraz etiyopya'ya falan çalıştı Böyle bir şeye dağılırlar diaspora coğrafyasına Artık burada olacaktır yani bundan sonra Yahudi hayatı hep diasporada geçecek Tabii Eee bu diasporada şekillenen eee Yahudilik aslında Çok da homojen olmayacak Tabii Biz bugün baktığımız zaman Yahudiler böyle çok homojen gibi görüyoruz hani Hepsi Bir gibi aslında hiç öyle değil Yahudiler hem etnik anlamda hem inanç anlamında Aslında bayağı farklılar etnik anlamda farklılık İşte bu Antik dönem ve Ortaçağ'da farklı coğrafyalara gittiklerinde ortaya çıktı Yani düşünsene Hani İspanya'ya gelmiş orada bir seferad yahudiliği var Farklı bir etnik kimlik kuzeyde Almanya'da aşkenaz var orada farklı bir etnik kimlik doğuda yani aşkenazlar E biraz doğusunda Rusya civarında Ukrayna'da falan yine aşkenaz dağın varyantı olan hasidikler var O bugün meşhur lül lüle saçlı olanlar en radikal olanlar on en radikaller onlardır Eee o hasidik geleneği bambaşka bir bolca dizi çekiliyor onlarla ilgili hocam Evet Evet çünkü şey yani unik bir örnek dikat çeken örnek insan ilişkileri çok farklı kadın erkek ilişkileri çok farklı dünyaya bakışları çok farkl aen Aynen aynen Mesela bak onlarla il çok marjinal onlarla ilgili bir şey söyleyeyim Tabii bu bizim hasidik dediğimiz hasidik hasit şey demek yani temiz saf gibi bir anlamı varul gi bozulmamış gibi Eee bu hasidik geleneği dediğimiz Doğu Avrupa geleneği aşağı yukarı 1700'lü Yahudiliğin oluşturanlar yine aşkenaz lardır fakat Eee 1600 mesela Osmanlı'da sabatay Sevi hareketi çıktığında tam onu soracaktım hocam Mason masonlukla Yahudiliğin ne ilişkisi var onlar Biraz beni aşıyor ama sabatay Sevi H Ama genelde hani ilişkilendiriliyor ya o sebeple s Evet yine belki geliriz ona yani Ama sabatay Sev hareketiyle hasidikler arasında bir alaka var biraz O yüzden geldim şimdi bu 1600 ile 1 işte 1700'lü olan bir zaman dilimi içerisinde Doğu Avrupa'daki Eee ülkeler yani Ukrayna Estonya Litvanya Neyse Yani bu ülkelerde Eee Ruslar bir krım yapmaya başlarlar Avrupa'ya doğru yani Ve o kırımda Tabii çok sayıda Yahudi de öldürülecektir onlar ilk büyük programlardır yani ciddi anlamda Yahudi öldürülür Eee orada Yahudilik Kurumu Yani bu Doğu Avrupa'da Yahudilik Kurumu çökünce bölgeye Almanya'dan aşkenaz Yahudileri göç etmeye başlar ve Osmanlı'da da sabatay Sevi hareketi biliyorsunuz 17 yüzyılın ortalarında çıkmıştır artık o sırada sabatay Sevi'nin misyonerleri de doğu Avrupa'ya derler bir kısmı ve Doğu Avrupa'da bu yeni oluşmaya başlayan hasidik kültürün içerisine etkide bulunurlar Çünkü sabat taycı hareket çok mistik bir harekettir kabalist bir harekettir Mesela bugün hasidik Yahudileri büyük oranda kabalist öteki Yahudilerle Bazen anlaşamazlar yani hasidikler bu kabalist kültürünün oluşmasında bizim sabataist misyonerlerin etkisi vardır bakın yani çok farklı coğrafyalar gibi görünüyor ama değil yani bata islerin orada böyle bir etkisi olmuş hakikaten İşte hasidizm 1700'lü onların enteresan bir şeyi var iki ana gruba ayrılıyorlar Bunlardan birisi biz bunları Tabii Ultra Ortodoks Yahudiler diyoruz yani Ultra Ortodoks yani marjinal Yahudiler o anlamda bu Ultra Ortodoks Yahudiler dediğimiz Yahudiler yani çok Dindar Yahudiler kendi işlerinde ikiye ayrılıyorlar İsrail Devleti dest lemek ve desteklememek anlamında çoğunluk İsrail Devleti'ni destekleyen gruplar Eee ama bir grup Eee hasidik Yahudi de İsrail Devleti'ni desteklemiyor bu bunun sebebi şu Eee diyorlar ki o İsrail devletini desteklemeyenler Çünkü gerçek bir İsrail Devleti'ni kıyamet vakti sadece Mesih kuracaktır Dolayısıyla Hani modern İsrail devletin Aynen Mesih kurmadığı için böyle bir Dolayısıyla Biz tanımıyoruz O yüzden de ikisi arasında büyük Çatışmalar var Eee Dolayısıyla hasidik kültür yiktiran doktrinleri kabalist inanç yorumları falan açısından öteki Yahudilerle çok benzeşmezlik bu diaspora coğrafyasında dağılmaya başladı Tabii burada en önemli diaspora coğrafyası Aslında İspanya olacak Emeviler Yani şöyle düşünmek lazım Yahudiler yaklaşık milattan sonra 70'ten itibaren İspanya'ya gönderilmeye başlandı Romalılar tarafından Evet Eee İspanya'da Bunların ilk karşılaştıkları insanlar Romalılar yerli ispanyolları ama 400 küsur yıllarında İspanya'yı gotlar Almanlar ele geçirdi Ondan sonra Yahudiler kimlerle Eee ilişki kuru almanlarla ilişki kurdular mecburen aşağıya 8 yüzyılda Müslümanlar bölgeyi ele geçirdi Emevi Devleti Ondan sonra Müslümanlarla ilişki kurdular 750'li devleti kuruldu coğrafyada Aynen aynen Ondan sonra da İslam toprağında yaşamaya başladılar ve en uzun İslam toprağı şeyidir adeta osmanlılarla birlikte ve Yahudilerin en parlak dönemidir Emevi dönemi gerçekten yani 800 yıl neredeyse yani sadece end emev değil ama işte murabıtları Mahit gırat birliğini de sayarsak 800 yıl fan bir İslam hakimiyeti var olduk çok güçlü bir entelektüel kültür geliştirdiler tabii gerçekten orada hani Müslümanlarla yaşama şeydi daha rahattı biliyorsun Emeviler Dönemi şeydir İspanya emevileri daha rahattır yani koşullar O yüzden de güçlü bir akademik gelenek vardı Yahudilerin orada İspanya'da Yahudiler iki kültür geliştirdiler bunlardan bir tanesi Bizim aristocu dediğimiz böyle bir bir Eee rasyonel felsefe Okulu güçlü Yahudi filozoflar çıktı o mayones falan gibi yani o 12 13 Mayes mayones gibi 12 13 yüzyıllar ve bir yın Başka da var tabii bir de Kabala Yani geç yani kabalacılık da biraz İspanya'dan yani Emevi devletinden çıktı bak bir şey söyleyeyim Eee birazcık parantez açıp bir yere atlayayım ama konumuza geleceğiz yani O şeyde Orta Çağ Yahudi tarihinde Şimdi bu şey vardır e Flamenko dansı vardır biliyorsun İspanya'da is hı Çin gene dansı da diyor Aynen şimdi o Flamenko dansı şöyle bir yerden baktığın bir tarihsel yerden baktığında inanılmaz enteresan bir fenomendir Niye Çünkü İspanya'da ortaya çıkan bu filamenti da tam beş ayrı kültürün şeyleri var unsurları var yani bir dansın içinde be fark dans bir dansın iç inanamazsın yani Mesela Eller tamamen mudras Çünkü Çingeneler biliyorsun Hint kökenli bu adamlar İspanya'ya geldiğinde İspanya'da işte bir İspanyol yani Hint kültürünü oluşturdular orada Eee Yahudiler var mesela Flamenko oyunlarını Eee esterel Moreno bugün moro Ailesi diye bir aile vardır şeyde İspanya'da Eee Bunlar en otantik oynayanlarda bu moro Ailesi de büyük ihtimalle Yahudi ama bugün hristiyanlaşması sıray ladır Yani önce kadınlar başlar falan o tamamen Yahudi İspanyol geleneğinin devamıdır Alkışlar yine oradan kalmadır ama oyunların bir yerinde biliyorsun ki böyle parmak kaldırılır ve ole denilir ole de Allah demektir Arapça değil mi Aynen mesela ayaklar çırpılır ya o katak yani ayakların çırpılması yere vurulur onlar Kuzey Afrika İslam dansları sırf filomena bile yani o dansta bile o be ayrı golara ait Kıyafetlerin bir kısmı got eski got Alman geleneğinden kalmıştır o filenk baktığında Hani o beş kültürün O bir arada nasıl yaşadığını Orada izlersin ve çok şaşırtıcıdır yani çok şaşırtıcı gerçekten hocam o devam edeyim mi yoksa y edin edin Buyurun lütfen Eee İspanya'da e emevilerle birlikte artık Yahudi kültürü hakikaten şey olacaktır güçlenecektir Tabii Eee 1300'lü humanlar da yavaş yavaş Toprak kaybedecekler ama hristiyanlarla arası iyi değil mesela 1 95'te değ değil Papa ı urbanus Haçlı çağrısı yaptığı zaman Eee bu Haçlı birlikleri toplandıklarında İslam dünyasına gelmeden önce Almanya'daki Yahudileri Eee neydi onların Almanya'dakiler ismleri az önce aşaz Muhtemelen aşkenazlar olmalı kaynaklarda Yahudiler geçiyor büyük bir kısmını yakıyorlar Hocam daha o dönemde yani hitler'den eee çok çok önce belki yüzlerce yıl önce Almanya'da yine Yahudilerin yakıldığını görüyoruz Ortadoğu'da Macaristan'da aynı şekilde yani eee Bugün de yaşadıkları coğrafyaların çoğunda ciddi bir Yahudi katliamı var Kudüs'te de aynısı yani Haçlılar Kudüs'e girdikleri zaman biliyorsunuz 15 Temmuz 1099 eee şeyi Mescidi Aksa'nın içindeki Arap kaynaklarının ifadesine göre 70.000 müslümanı Eee katlediyorlar bu abartı olabilir eyvallah Ama sembolik değer taşıyor sonuçta neredeyse Şehirde hiç Müslüman bırakmıyorlar ama aynı Kudüs'ün içindeki Yahudileri yakıyorlar orada da yani Ciddi bir kıyım vari o haşlı seferleri trajedi ya o yüzden de mesela Alman aşkenaz Yahudileri o Haçlı seferlerinde çok öldürüldüğü için orada Eee enteresan bir şey mistik tuhaf bir yapı oluştu Alman aşkenaz Yahudiliğin şeyi Başkadır cinsi hasidikler gibi unik özellikleri var aslında Fakat tabii Alman aşkenazlar 19 yüzyıldan sonra çok sekülerleşen sonra ama 181 yüzyıla kadar o klasik mistik Yahudi özelliğini sürer hocam enteresan bir soru var Hı hı Eee bizi biraz tebessüm ettirebilir ama derinliği açısından gerçekten toplumun da merak ettiği bir soru bu İrfan Bey soruyor Almanya'dan diyor ki şimdi Yahudi ve Hristiyan din alimlerinin siyasi ve Maddi güce karşı ilgilerinin nedeni nedir diyor yani neden bütün para ve zenginlik Yahudilerin etrafında dönüyor diyor bir fikrinizi merak ediyorum sadece y Olay şu Eee Tabii özellikle Yahudileri kastediyor değil mi Neden Hani bu ekonomiyle bu kadar yakın para onların etfa döner büyük ihtimalle şundan kaynaklanıyor şimdi Yahudiler diasporada hep kontrol altında yaşadılar ya Yani pek çok iş yapma şansı yoktu biliyorsun Eee Dolayısıyla Eee biraz o o para antisemitizm yani Biz buna ne diyoruz antisemitizm diyoruz yani o antisemitik baskılar bu para kavramını onlarda çok güncelleştir yani hakikaten öyledir Yani bir tür kendini güvence altına al olak Aynen başka çaresi yok yani o yüzden de hani sarraflık mesleğiyle daha çok o baskının da çok yoğun hissedi İtalya'da falan 1213 yüzyılda işte bankerlik kültürü falan o baskı altındakilerin o parayla şeyinden muhabbetinden kaynaklanır Ama dediği doğru yani İrfan bey miydi Evet tabii yani o Kapital Yahudiler arasında böyle bir şey vardır yani muhabbet vardır bir başka soru da şu hocam biraz bizim konu konseptimiz kısmen dışında ama Eee deniyor ki insanlığın ilk Eee oluşumu ve Hazreti Adem'in Eee işte yaratılması meselesine hocamız nasıl bakardı şey biraz daha Hani islamiyat çı bir şeyi gerekiyor ya gerektiriyor hani biz daha böyle tarihçilik yerinden gidelim ya soru güzel ama hani onu böyle daha islamiyat çı daha böyle bir İlahiyatçı arkadaşımızın bakmak fayda var Ben daha tarihçiyim yani o zaman biz bunu şeye Eee bu vow TV ekranlarında Adnan Demircan Hoca program yapıyor biz onun adına bu soruyu kabul etmiş olup hocam da dinliyorsa ya da feeki Arkadaşlar dinliyorsa bu soruyu o programa pasl biraz islamiyat çı arkadaşlar onu soralım Peki Hazreti Musa ile ama ilgili bir şeyler söylemek lazım Yani sonuç itibariyle Eee Yahudi Eee gelenek e aynı zamanda Musevi dir yani buna paralel ikinci bir de soru sormuş olayım yani Musevi ile Yahudi aynı kavram mı aralarında bir fark var mı nedir bu TP kavram karmaşasının nedeni de ya şöyle yani Musevi denmesi Musevi kelimesi biraz sanal bir yani çok gerçekliği olan bir kelime değil yani Eee kelimenin Tabii orijinali şeydir Yahudidir yani Yahuda kelimesinden gelir ve yani Musevi kelimesi biraz şeyden öğretilmiş Eee Yahudi kelimesinin yüklendiği anlam olumsuz olmaya başlayınca özellikle Türkiye veya Osmanlı coğrafyasında böyle bir isim üstlenilmiş yani ikame etmek için hani o olumsuzluğu yıkmak için Musevi denmiş Musa'yı izleyenler anlamında ama yani Yahudiler için Musa önemli ama pek çok peygamber önemli yani ve Yahudilerin resmi tanımlamalarında Musevi diye bir şey yok Yahudi var bizim İslam tarihinin içindeki peygamberleri ya da Kur'an'da ismi zikredilen İşte 25 peygamberden söz edilir Eee bizim Peygamberimizin dışındaki Hazreti Muhammed Aleyhisselam'ın dışındaki Bütün peygamberler aynı zamanda zaten haz İsa da dahil bir şekilde Yahudi teolojisi içinde yer alan peygamberler değil mi Tabii tabii biraz ö istisnasız hep söy Tabii tabii Aynen aynen yani eee haz Musa'ya mı devam edeyim İspanya'dan mı Nasıl yapalım Kal Biraz Hazreti Musa'ya devam edelim ama sonra İspanya'dan da devam edelim şöyle tabii yani bugün mesela Yahudilerin kutsal kitabı olan Tan Ak'ın içindeki Eee ilk beş kitap torah denilen yani Tevrat denilen kitaplar haz Musa'ya vahy edildiği İnanılır yani eee Yahudilerin eee bir kitabı var kutsal kitap koleksiyonu bunların hepsinin vahiy olduğunu düşünüyorlar buna tanak deniliyor Tan Ak'ın ilk be bölümü hazr Musa'ya vahy edildiğine inanılan Tevrat kitabıdır yani Tevrat ve tanak biraz farklı Eee işte eee işte 10 emir 12 y 10 emir tevratın içinde olan bir bölüm bir şey aslında ya haz Musa Tabii hani ya kimdir nedir ne yapmıştır biz sadece Tevrat'ta yani kendine vahyedildi düşünülen metnin içindeki bilgilerden yola çıkabiliriz Hani elimizde başka tarihsel bir veri yok yani Yahudiler için Tabii haz Musa'nın şöyle bir önemi var Eee o bir hem diğer peygamberlerden Bir tık daha önemlidir Çünkü Tevrat Yahudi şeriatı için çok önemli Hani o olmazsa olmaz yani bundan dolayı önemli bir de Eee Musa şeydir Kurtuluş peygamberidir yani Mesela bütün Yahudi bayramları pesah gibi sukkot gibi şot gibi bütün Bun hepsi Hz Musa'nın israiloğullarını Mısır'dan çıkardığı fikrinden esas alır yani oradan kaynaklanır yani devletin işte ilk çekirdeğini atan bizim İstanbul içinde dolaylı dosa etkisi olan Yuşa peygamberin de Musa peygamberin takipçisi olduğu ve onun bıraktığı yerden devam edip işte onları İsrail'e getirip devletin temellerini attığına İnanılır değil mien yani Musa Peygamber Atalar çağı dediğimiz dönemin son figürü israiloğullarını Mısır'dan çıkarır Ondan sonra Yuşa Peygamber denilen bizde de bir peygamberle Davut'a kadar bir dönem geçer Davut'tan itibaren de artık bir devlet Bir siyasal Yahudi Devleti vardır az evvel dediğim gibi Hz Musa ile ilgili şöyle bir takım tarihsel şeyler var şimdi bu eee aşağı yukarı milattan önce 14 yüzyılın ortalarında falan eee Mısır'da firavun vardır meşhur aken ton herkesin bildiği Eee aken tonla birlikte Eski Mısır'da bir tek tanrı inancı ortaya çıkar Mısır Biliyorsun çok şeydir Çok tanrılı paganist animist yani böyle bir inancı var Mısırlıların Fakat her ne oluyorsa Eee aken tonla birlikte Fun aken tonla birlikte enteresan bir dinsel Devrim oluyor ve tek bir T yani öteki Tanrılar var gibi ama aslında tek bir tanrı var aton dediği Güneş yani ra ra ya da ra O aton diyor ama ra'nın aynısı yani ve başkenti telal marya taşıyor bugün Mısır'ın ortasında böyle son derece enteresan bir yer yani son kazılarda falan çok ilginç şeyler çıktı şimdi haz Musa ile E bu aketon arasında ilişki kuranlar var şöyle eee bir grup tarihçi diyor ki bunlar da güvenilir tarihçi Han bizim çok look atti Google Google'a bak şeyi tarihçileri değil Yani diyorlar ki yani büyük ihtimalle Musa peygamberin geldiği circle yani o inanış biçimi Aslında haz Musa'dan önce aken tonla birlikte vardı yani böyle bir semavi bir gelenek olduğunu ileri süren birtakım tarihçiler var Eee aken ton tek tanrıcı haz Musa da döneminin paganizm böyle meydan okuyan bir tek tanrıcılığı var yahve işte mesela aken tonla böyle Musa arasında bir ilişki kuran Grup tarihçi var Eee ama hani bunların dışında da bizim elimizde çok fazla da bilgi yok yani Hz Musa'nın kimliği ile ilgili yani çok Detay bilgiler Yani bir doktora tezi yapıyor olsak Tabii çok şey var da Ama şu an hani ana atlarıyla böyle bir şey Peki İspanya'dan devam edelim İspanya'dan Evet Flamenko dan falan yani eee Tabii aşağı yukarı işte 13 144 yüzyılda artık Müslümanlar İspanya'da Toprak kaybetmeye başlayınca Tabii Yahudiler de toprak kaybetmeye başlayacak doğal olarak ama en son 1492 işte meşhur artık İspanya'da son grenada devletinin de müslüman devletinin çöküşü ile birlikte e yü binlerce Müslüman olduğu gibi on binlerce Yahudi de açığa çıkar yani çünkü bölgeyi artık İspanyollar ele geçirir Hristiyan bir devlet Peki kalanlar ne olacak Müslümanlar ve Yahudiler ne olacak göç başlı göç başlayacak orada ik tane kavram var Birisi marona birisi mko marona şu bölgede kalmak zorunda kalan Yahudiler ki onlara no Christian denilir yani yeni Hristiyanlar veya marona marona aşağılayıcı bir kelime Aslında Hristiyanların kullandığı bir kelime eee marona adıyla bilinen bir takım Yahudiler Hristiyan Olmuş görünürler veya bir kısmı Belki de Hristiyan oldu yani orada kalmak zorunda kalan yani göç edemeyen müslümanlarda morisco adıyla bilinen yine Hristiyan gibi görünen ama İslam kilini bir şekilde devam ettiren insanlar olacaklardır ama orada Mesela bir şey söyleyeyim sana mesela bu hani Batı bilim geleneğinde özellikle Newton falan yani 1600 17 yüzyıl falan veya bir tık öncesi Rönesans falan orada pek çok sanatçının veya bilim adamının marona kökenli olduğunu falan görüyorsun yani eee Sanki o adamlar yani o marona kimliği İspanya'dan böyle İtalya falan oralara dağılmış orada Rönesansın Çünkü Kripto bir kimlik sen yani Hani ikili bir kimlik taşıyorsan daha şey olmak zorunda kalırsın açık Hani daha Devrimci olmak zorunda kalırsın Evet büyük ihtimalle Rönesansın falan dibinde böyle bir kültür var hatta morisco da var Müslümanlar da var H güzel bir bilgi bu yani Yani gerçekten maron olarda Müslümanlar da var Eee Dolayısıyla İspanya'daki kalanlar orada kalmak zorunda kalacak dediğim şartlarda ama bir kısım da işte ik Beyazıt döneminde falan bizim Osmanlı'ya gelecekler ve burada artık Osmanlı Yahudiler ol hocam burada bir ara verelim isterseniz kısa bir aradan sonra tekrar karş y gayet keyifli gidiyor Ben eminim izleyicilerimiz de keyif alıyorlar aradan sonra devam edeceğiz efendim [Müzik] [Müzik] değerli dostlar Kürşat Demirci hocamızla e Yahudilik ve Hristiyanlığın tarihini konuşmaya devam ediyoruz İlk kısım da e Yahudilik tarihini ana hatlarıyla epeyce konuştuk ama bir soru sorayım tam Hazreti Musa'dan bahsetmiştik Cemal rodoplu Beyefendinin bir sorusu var yani Hazreti Musa'nın yaşamında ve kültüründe aken etona görülen tek tanrı bilinci gibi bunu bir bağdaştırma kurmuştuk ya Reenkarnasyon bilinci de var mıydı diyor böyle bir bilgiye rastladınız mı ya şöyle yok tabii yani şu Orada küçük bir şey söyleyeyim Sadece Eee hasidik Yahudilerde yani Doğu Avrupa Yahudilerin de daha önce bahsettiğim Reenkarnasyon inancı var doğru ama klasik anlamıyla Tevrat'ta haz Musa'nın inançlarında veya Gani gel Yahudilikte Yok teşekkür ederim hocam şimdi Eee İspanya'dan bahsettik göçten bahsettik Osmanlı dönemindeki yahudilerden bahsettik ve sonrasında Tabii 1947 ve sonrası var modern döneme Eee pek girmemize gerek yok Bana gö sevdiğim dönemler değil y Ben de orta çağcı olunca mıdır nedir bu benim için de geçerli Ben de antik çağcı Yım O yüzden ama biraz Tabii programın bu kısmında ikinci kısma geldik ik kısım malumunuz Hristiyanlık tarihinden bahsedelim yani Hristiyanlık Eee gerçekten Eee haz İsa ile birlikte mi ortaya çıkıyor Yoksa Roma döneminde veya havariler döneminde mi daha organize bir din olarak oluşuyor şöyle Yahudiliğin bir parçası mı Ya da y geleneksel soruyu sorayım o zaman aynen şöyle Tabii Normalde Hristiyanlık dediğimiz inanç biçimi yani bundan işte yaklaşık 2020 küsur yıl önce ortaya çıktığı varsayılan Hristiyanlık inancının Eee ortasında göbeğinde hem tarihsel hem teolojik olarak haz İsa zaten bulunur Hz İsa Eee Hristiyanlara göre hem Mesih hem Tanrı'nın uknum varından ya da unsurlarından biridir aynı zamanda logos ilahi kelam eır Tabii Normalde Hristiyanlık çıktığında Yahudilik içerisinden çıktı Yani ilk Hristiyanlar Yahudi haz İsa Yahudi ilk inananlar kiml işte apostles Yani havariler kiml bunların bütünü Yahudi doğal olarak en azından önemli bir kısmı Yahudi erken dönemlerde dolayısıyla hristiyanlığı yahudilikten çok ayrı düşünmemek gerekiyordu orijinal anlamıyla Eee fakat bugünkü Tabii hristiyanlığa baktığımızda Hani öyle çok yahudiliğe ait bir şeyde kalmadı biraz belki Protestanlığın belki bazı şeylerinde olabilir Kal Bu biraz şundan kaynaklanıyor Aslında Hristiyanlığın çıkışından itibaren yani Hristiyanlara göre İsa'nın çay Maha girilmesinden sonra yaklaşık 40-50 yıllarında milattan sonra 40-50 yıllarında Eee Hristiyanlığın ikinci kurucusu Aziz Paul vardır dah ikinci adamlar önemlidir Ben mesela ikinci adamları çok önemserim yani Aziz Pol ile birlikte yani İsa'dan yaklaşık 20 1015 yıl sonra veya 3 be yıl sonra e tarihte MS yaklaşık 4550 arası eee bir figür karşımıza çıkar Tarsuslu bir Yahudi olan Saint Paul Saint Paul le birlikte Ez Aziz Pol Aziz Pol Aynen Aynen ben de yani senl işte dil Evet İngilizceden falan Eee Aziz Pol ile birlikte Hristiyanlık Yahudi geleneğinin dışında yorumlanmaya başlanır ve bizim daha centile dediğimiz daha Grek Roma kültürüne karıştırılmış bir Hristiyanlık veya bir İsa algısı ortaya çıkar ama bir de İsa'yı daha Yahudi gibi yorumlayan İsa'nın şeriatına yani Yahudi şeriatına Daha çok bağlı kalan ve Bizim jewish christianity dediğimiz ya da ebion hristiyanlığı dediğimiz E bir Hristiyanlık türü doğar bu da yine aynı dönemler yani milattan sonra 50 60'lar Yani o da İsa'yı bir Yahudi olarak Yahudi kimliğiyle devam eden bir inançtır Fakat bu Yahudi Hristiyanlık dediğimiz ya da ebon hristiyanlığı dediğimiz gelenek yaklaşık milattan sonra 700'e falan ortadan kalkar Mesela bugün Siz arasanız deseniz ki böyle bir ebon hristiyanlığı var mı Hani İsa'yı bir Yahudi şeklinde şey yapan tanımlayan şöyle diyebilirim ona sadece Eee kısmen Yehova Şahitleri ve biraz da unitarian var kısmen ama yani bütünüyle değil bunlarda Hala biraz o Yahudilik ve yani Yahudilik isası hala vardır bir de bazı Protestan gruplarında vardır Bu böyle radikal bir takım protest gruplar var ama Hristiyanlığın önemli bir kısmında bugün yani Katolik Ortodoks Ermeni sürüyen ne varsa yani bunlarda Egemen olan Hristiyanlık Aziz Paul dediğimiz e o figürün oluşturduğu Hristiyanlık Yani biz ona centil hristiyanlığı Romalı laşmak veya Grek leşmiş Hristiyanlık diyoruz hran işte o o o damar yani o Aziz Pol damarı aşağı yukarı yüzlerden itibaren eee Kuzey Afrika'da Akdeniz'de Anadolu'nun bir kısmında yayılmaya başlar Ama bunlar Tabii hep illegal hareketler olarak düşünün yani Hristiyanlık biliyorsun konstantine 4 yüzyıla kadar illegal yani heterodoks yeraltı hareketi falan yani Belki ona tek istisna şey olabilir Eee Urfa'da e Edesa Krallığı yani o Kral abgar falan hikayesinde biraz öyle bir gerçeklik var yani büyük ihtimalle Urfa civarında falan Hristiyanlık sanki Konstantin daha önce küçük bir Edesa devletinin şeyi olmuş resmi dini olmuşa benziyor şey gibi yani biz böyle Ara ara İslam tarihinde tartışıyoruz ya ilk Müslüman Türk devleti kim işte samaniler mi yoksa küçük İdil bulgarları mı daha büyük bir devlet olan Karahanlılar mı gibi işte burada da ilk Hristiyan devlet kimen Aynen minik bir Edesa Devleti çok büyük ihtimalle Yani aşağı yukarı 70 80'lerden itibaren herhalde Edesa böyle bir güçlü h hyan şeyi vardı ama o dönemde Tabii Egemen kültür Roma e Roma'nın kendine ait bir pagan yani Çok tanrılı bir inanç sistemi var ve Hristiyanlıkta bir Underground hareket olarak Yaşamaya çalışıyor orada şu soruyu sormak lazım yani ne oldu da Hristiyanlık Eee bu Roma'nın müesses dinine karşı ya da lokal inançlara karşı Roma imparatorluğu'ndaki halkların lokal inançlarına karşı ne oldu da tutun değil mi yani hani yüzlerce inanç biçimi var ama Hristiyanlık diye bir din çıkıyor Filistin'den Evet peki Ne oldu yani orada bir sosyolojik ya da psikolojik bir hikaye var Yani bunun değişimi ne Hocam mesela dediğiniz gibi Roma çok köklü bir geçmişe say toplamda 3000 Eee yıllık tarihi olduğu söylenir ama Hristiyanlığın tarihi Roma'da toplasanız 1000 seney Evet Evet ne oldu da e Koskoca Roma dünyaya hükmeden Roma hristiyanlığı benimsedi dönüştü orada şöyle bir şey var tabii şimdi mesela Roma İmparatorluğunu düşünün Eee 1 Yüzyıl tam bahsettiğimiz dönemler yani Hristiyanların çıktığı ve yayılmaya başladığı dönem şimdi bir Roma'daki Roma imparatorluğu'ndaki bütün halkların kendi yerel inançları var işte Anadolu'da Onlar Bunlar likyalılar İtalya'da Kuzey Afrika'da falan Eee romalıların kendi klasik Eee Roma inançları var işte Jüpiter miner ve 12 büyük E Jüpiter şey Tanrı eee bir de romalıların o dönemde özellikle Doğu eyaletlerinde oluşturduğu zaten bu açığı hissettikleri için biraz bunu yapmaya çalıştılar imparatorluk kültü denilen bir inanç sistemi oluşturmaya başlıyorlar Romalılar yani 1 yüzyılda yani Özellikle İmparator Augustus La birlikte imparatorluğun Doğu eyaletlerinde burada biraz siyasal bir kavga kaygı da var yani eee Anadolu'da Suriye'de Irak'ta falan Roma'ya bağlayabilmek için yerli halk L Roma inançlarıyla Roma imparatorların da Tanrı ilan eden bir inanç sistemiyle yerli halkların inançlarını birbirine karıştırarak imparatorluk kültü denilen bir inanç oluşturmaya çalışıyorlar biraz daha Hani ortamı böyle yumuşatacak bir siyasal Misyonu da var onun böyle bir emperyal kaygısı var yani şimdi bir de böyle bir inanç var mesela Anadolu'daki pek çok Roma Tapınağı Eee büyüktür ve büyük olmasının sebebi imparatorluk kültüne ait olduğu içindir yani klasik Roma dini şeydir basittir tapınak bile yoktur yani öyle ufak ufak yerler yani Ama imparatorluk kültü devasa tapınaklar yaptı yani şimdi imparatorluk kültürünü denediler klasik Roma inancını denediler yerli halkların inançları ama Hristiyanlıkta şu büyü vardı o o dinlerde olmayan bir büyü işte salvation yani Kurtuluş Fikri şimdi bu önemli bir şey yani bir kurtarıcının anlamalıyız bund bir kurtarıcının geleceği o kurtarıcının Roma gibi eşit olmayan bir topluluk içerisinde bütün insanları eşit kabul etmesi Tanrı'nın bütün insanları eşit kabul etmesi her türlü sınıfsal çatışmanın İsa'nın üzerinde ortadan kalkması ve Ölüm sonrası bir hayat ve kurtuluş Fikri şimdi dinler tarihinde buna salvation teoloji denilir salvin teoloji şu Kurtuluş teolojisi Kurtuluş ilahiyatı ve bu hem sosyolojisi hem psikoloji olan bir şeydir hristiyanlığı öteki inançlardan farklı kılan o oldu bir kere Roma'da Unutmayalım ki bu dönemde müthiş etnik kavgalar var sınıfsal Çatışmalar var ve Hristiyanlığın da başlangıçta e ezilmiş kitleler içerisinden yayıldığını Biz biliyoruz yani Kuzey Afrika'da falan yani o yüzden Hristiyanlık Roma'daki bu sınıflar arası kavgaya çok iyi hitap edebildi eşitleyici bir yanı vardır çünkü Hristiyan teolojinin ve Ölüm sonrası Hayat Fikri bu çok önemliydi Çünkü pagan dinlerde Ölüm sonrası Hayat üzerinde durulmadı için insanı dünyaya bağlayan çok anlam şeyi bitmemiştir haritası bitmemiştir klasik inançlar ama Hristiyanlık öyle değil yani Şunu söylüyor Eee biri var İsa O sizin için çaya gerildi ve sizin için kanını döktü ve Eee sizi Asli günahtan bir günahtan kurtar Hı hı ve sizin hep Üstelik kendi kanını ve etini Sizin için de Feda Etti Feda Etti ve sizin aranızdaki bütün sınıfsal çatışmaların hepsini artık iptal etti ve ölümden sonra da size bir dünya hazırladı Şimdi bunlar çok büyülü K ölümüyle varlığını feda ederek sizin kurtuluşunu vesile oldu Aynen aynen yani o yüzden Hristiyanlık Eee Akdeniz'de bunu becerdi Yani bu bu teolojiyi becerdi Hocam şöyle bir soru var Cengiz Güney Bey'in sorusu Eee İsa Aleyhisselam'ın diyor ben israiloğullarının kayıp koyunlarına gönderildim dediği Aslında Hristiyanlığın Yahudiliğin devamı bir din olduğu İslamiyet gibi tüm insanlığa gönderilmediği İsa aleyhisselam'dan hemen sonra Aslında Hristiyanlığın siyasi bir rol oynadığı hakkında hocamız ne diyor ya şöyle Aslında dediği doğru da fakat şöyle bir yanı var arkadaşımızın dediğinin Yani doğru fakat az Evel buna benzer bir şey söyledim ben yani şöyle şimdi Normalde Eee İsa haz İsa Eee Evet incillerde öyledir Yani ben israiloğullarının çobanı Yım kayıp olmuş bu koyunlara gönderildim Ben şimdi bu buna benzer Retorik çok fazla belli ki Hz İsa hakikaten Filistin yahudilerine kendisini Mesih olarak il ilan etmiş biri yani Hani şimdi onun statüsüne girmiyorum ben şu anda Yani Tanrı mı değil mi hırslı yanlara göre o kısmı bıraktım fakat işte o Az evvel söylediğim şey oydu Aziz Paul ile birlikte yani Sen Paul ile birlikte olay bu Yahudiliğin dışına çıkartıldı ve Aziz Aslında Aziz Paul de bir Yahudidir ya oradaki dert şu aslında hani şöyle bir ince hikaye var orada şimdi eee e Eğer centil eler yahudileşme Aziz polün tesi olur Eğer yani centile dediğimiz Kim Sen bir cantil Esin sen işte bir Grek Anadolu'da bir Grek kültürünün içerisinde birsin işte sana geldiler anlattılar İsa'yı niye anlattılar sana yani Yahudilere gelmiş olan birini sana niye anlattılar Çünkü şöyle bir inanış var Antik Çağ yahudiliğe Eğer centil eler de yahudileşme is Şimdi burada şöyle diyecekler Yahudilik sadece İsrail oğulları için değil mi Öyle değil hele antik çağda hiç değil yani eğer centil eler de yahudileşme o zaman eee şey olmayacak Yani kıyamet kopmayacak ya da Mesih gelmeyecek yani sonsuz dünya başlamayacak Aziz Polin kolesi o yani centil elerin de yahudileşme lazım Peki biz nasıl yahudileşme Propaganda mı devreye Propaganda ama tavizler vermek yani Mesela güzel bir örneğ kurallar ve Kaideler nisp bir taviz vercek Yani spiralizer bir örnek şu şimdi Normalde Yahudilerde sünnet var değil mi yani sünnet dediğimiz uygulama var yani küçük çocuklar uul ya da domuz etinin yenmesi gibi uygulamalar var gi yani fakat Aziz Paul şöyle söylüyor Hani Anadolu'ya falan geldiğinde ikonyum da Konya'da listra da bilmem işte çeşitli yerlerde diyor ki eee o sünnet yani o etle yapılan sünnet İsrailoğulları içindir fakat siz israiloğlu değilsiniz Siz centil isiniz T sizin sünnetiniz dudak sünneti dudak sünneti küfür etme diyor yani Hani şimdi domuz mesela aynı şekilde diyor ki Yani o Yahudiler için geçerlidir fakat celer için böyle bir kural yok Çünkü siz yiyebilirsiniz Aynen Çünkü bizim derdimiz di sen imana çekmek yani o iman da ne işte o Yahudilik imanı O yüzden de polün derdi de aslında hani Yahudilik ama daha evrensel bir Yahudilik Şimdi orada Peki hocam şöyle bir soru sorayım bunu anladık Ama E hristiyanlığı biz birden Roma'nın dini yaptık Ama onun öncesi var Bir de mesela Anadolu'ya bugün işte Kapadokya'ya gidin ya da Ege'ye gidin işte ne bileyim Efes'e gidin eee Eee Azize Meryem adını taşıyan Evet mağaraların olduğunu işte Kapadokya azizlerin ve bunların işte bir takım mağaralarda ya da Kaya kiliselerde Eee daha çok faaliyet gösterdiklerini Biliyoruz şimdi yedi uyurlar Eee anlatısı la da beraber düşündüğümüzde Aslında bu Hristiyanlığın Eee Roma'nın dini oluşuna kadar geçen süreç biraz sancılı bir süreç değil mi yani buradaki kısımdan biraz bahset sancılı tabii yani zaten hani Tabii işte illegal dedim ya hani Underground derken biraz Onu kastettim yani Roma'da Hristiyanlar öyle çok açık mesela kilise inşa edemiyorlar Çünkü açık publ değil yani nasıl inşa etsin yani o yüzden de şey vardır mesela Hristiyan geleneğinde martir literatürü vardır Çok zengin martir ne demek Şehit literatürü yani 2 yüzyıldan itibaren çok sayıda hristiyanın Biz Romalılar tarafından öldürüldüğünü Hristiyanlara göre teyit edildiğini biliyoruz yani işte polikar veya pek çok buna benzer isim var Dolayısıyla bu adamların yaşadıkları büyük sıkıntı Tabii Roma döneminde Hakikaten ama demek ki halkın içerisinde o kalpleri de fethedecek bir büyüye de sahip olmuş Yoksa bu imkansızdı orada Tabii şu tarihsel süreci Belki hemen vurgulamak gerekiyor benim orada İmparator Konstantin yani 4 yüzyılda büük büyük Konstantin İstanbul'u Kuran İstanbul'u Kuran şimdi bütün numara Konstantin ile ilgili Aslında şimdi Konstantin Hristiyanlığın dönüm Hristiyanlık tarihinde Bir dönüm noktasıdır Avrupa'nın tarihinde Bir dönüm noktasıdır Roma'nın tarihinde de Bir dönüm noktasıdır ve İstanbul şehrinin tarihinde de Bir dönüm noktasıdır Aslında Eee Konstantin Eee iki şey yaptı bir Roma İmparatorluğu'nun başkentini roma'dan İstanbul'a taşıdı bunun bir nedeni var İki 313 yayınladığı Milan fermanıyla hristiyanlığı religio likita olarak tanıdı Ne demek religio likita şu artık imparatorluğun içinde serbestçe kendilerini ifade edebilirler yani Eee ne diyelim Onu tam latincenin tercümesini dersek Eee akışkan Evet yani yayılabilir yayılabilir hani serbest bıraktık Hatta Konstantin de En azından Hristiyan oldu veya olmadı ama olduğu kabul edilir Yani onun i ama Bizans tarihçilerin onu iki taraflı davrandığını söylüyor biraz yani Hristiyanların yanında onlardan mış gibi davranıyor bu Tabii Hristiyan dünya için çok önemli ama paganların yanına gittiği zaman da Hristiyanlara mesafeli durduğunu anlatmaya çalış imparatorluğunda Tam iki iki Kut T yani bir de dengeli azınlık çoğunluk yok neredeyse Aynen orada tabii konstantin'in 313 Milan fermanını Yani bu serbesti ilan etmesinin derdi şu Çünkü Almanlar 4 yüzyılda yani Konstantin döneminde Roma İmparatorluğu'nun Avrupa'daki topraklarını yavaş yavaş yemeye başlamışlar Yani artık orada Roma bitiyor yani Avrupa'da ve yeni bir Başkent arıyorsun Bir kere yani 313 milan'ı bıraktım yeni bir Başkent arıyorsun Çünkü Roma şehrinin kapısına kadar gotlar gelmiş yani hani adam Bir tık Sonra içeri girecek şimdi güvenli bir başkent olarak ilk önce İzmit'i falan buluyor aslında Ondan sonra da İstanbul'a dönüyor ve İstanbul'u Başkent yapıyor İstanbul'a gelişinin sebebi bu Tabii bu da çok kavgaya yatacak yani katoliklik ve ortodoksluk arasındaki hikaye iki Şehin hikayes çıkıyor Ben de tam buu soracaktım Aslında bu anlatımını bitirin hristiyanlıktaki mezheplerden bahsedelim biraz şu hemen bir iki şey söyleyeyim ona dönelim sonra eee 313 niye hristiyanlığı serbestliğini tanıdı Çünkü özellikle imparatorluğun doğusunda nüfusun önemli ölçüde Hristiyan olduğunu gördü yani hani batıda hala pagan gelenek var ama doğuda da büyük bir Hristiyan nüfus var ve tamamen bana göre tamamen Pragmatik nedenlerle dedi ki Tamam siz de serbestsiniz ondan sonra ve şey e Kendisi de Mitra isken hristiyanlığı En azından össyus yani tarihçiler öyle söylüyor falan ama 380 de 1 theodosius La birlikte tam şu gerçekleşti Hristiyanlık Roma devletinin tek dini oldu işte bu tam bir kader noktasıdır yani çünkü theodosius Selanik Fermanı diye bir şey yayınladı 380 Ondan sonra orada Hristiyanlığın dışında bütün dinler yasaklandı ve paganlar da müthiş bir katliam yapılmıştır söyleyeyim yani dönemin tarihçileri anlatır o pagan ların tapınaklarının nasıl yıkıldığı içindekilerin nasıl öldürüldüğü falan e theodosius yaptı bunu 38'den sonra artık Roma tamamen şeydir artık hristiyandır jüstin yen'den sonra da yani Ayasofya'yı inşa eden 6 Yüzyıldan sonra da artık Roma dindar bir hristiyandır orada da artık bambaşka bir şey olmuş Dolayısıyla Hristiyanlık böylece bir devlet dini haline geldi müesseseleri ortaya çıktı falan falan o mezheplere mesela Biraz girdiğimizde Hristiyanlıkta böyle ilk klasik anlamıyla mezhepsel tartışmalar yaklaşık böyle bir 200'ler de falan başlar O da şudur Eee Hristiyanlık Özellikle bizim Urfa cıvarı veya işte Antakya o bölgede falan yayılmaya başladığında o bölgede de güçlü bir şey etkisi var zerdüşlük veya bölgenin yerel pagan inançlarının etkisi var hem zerdüştlüğün hem bölge pagan inançlarının hristiyanlığa böyle dahil olmasıyla gnostik Hristiyanlık dediğimiz bir Hristiyanlık türü oluşacak Yani 150 ile 200 arasında bakıyorsun ki Anadolu işte Kuzey Suriye o bölgede adamlar Hristiyan Ama özellikle İran zerdüştlüğü Bir takım şeyler alıyorlar Mezopotamya Aynen mezopotamya'nın bir takım asında demin konuştuğumuz konu hocam yani yerleştiği kültür yaşadığı coğrafya sahip olduğu Kadim inançlar Eee farklı bir dine geçseler bile yeni dinin içindeki Hayat standartlarını belirlemeye devam ediyor Çünkü başka şansın yok başka şansın yok o onlar gnostik Hristiyanlık denilen bir Ekol oluşturdular işte Bardan gibi markon culuk gibi yani bu 200'ler falan ilk kopmalar başladı Bunlar ana Hristiyan gruplardan böyle kopan gruplar oldu bunlar bir müddet yaşadı sonra yok oldu falan ama esas Tabii klasik anlamıyla mezhepler Hristiyanlıkta 4 yüzyılda başlar yani 350'den itibaren O da şu mesela yine burada aynı mantık var o da şu imparatorluğun doğusunda yani Roma İmparatorluğunun doğusunda çoğunlukla etnik ve ekonomik sebeplerle birtakım Eee bölge halkları kimler onlar mesela Ermeniler kimler Eee Araplar kimler Mısırlılar Bunlar Roma imparatorluğu'na bağlı olsalar bile Roma ile aralarında müthiş bir sınıf çatışması olduğu için farklı bir Hristiyanlık geliştirmek durumunda kaldılar Bu hristiyanlığa da kaynak olarak yani kendi kimliklerini Roma'ya Karşı meydan okuyan bir kimlik elde edebilmek için evet İskenderiye Mısır'ın İskenderiye isinde buldular Çünkü Mısır'ın iskenderinde Hristiyanlık Tabii çok erken dönemden beri var ama farklı bir Hristiyanlık geliş elliği ne hocam monofizitizm tek tanrı Evet yani tek tanrı değil de İsa'nın sadece Tanrı olduğu doktrini bu daha başka bir şey yani Mesela bugün o yüzden de Ermeniler Süryaniler kop yani doğuda kalanların önemli bir kısmı nestur iler hariç monofizit monofizitizm Ne demek şu demek İsa sadece tanrıdır tanr insanlığını tamamen absorbe etmiştir Çünkü katoliklerde ortodokslarda protestanlarda öyle değildir Mesela Katolik protestanlar ortodokslar falan diofizit ne demek diofizit monofizit Hristiyan tesinde İsa'nın tabiatı denilen bir mesele vardır yani Natura christus denilen o da şudur İsa Tanrı mıdır Değil midir Eğer tanrıysa ne kadar tanrıdır ne kadar değildir Aynen Mesela bir grup mezhep doğuda kalan bir grup mezhep Özellikle bizim Antakya merkezli ariusçuluk gibi Merkez samsatlı Pol gibi şeyler din adamları Bunlar Adıyaman Bugün tam depremde yok olan yerler Yani bizim e Selçuklu dönemindeki Baber İsyan da o coğraf Evet o Oralar çok enteresan bölgeler kesinlikle Baba Resul'ün peygamber olduğunu iddia ediyorlar dön Evet y orada bir şey var hakikaten çekildiğini söylüyorlar öldürüldüğünde yani Hristiyan teolojisi gerçekten çok ciddi anlamda yansımış sirayet etmiş büyük ihtimalle Orada işte aşağı yukarı 3 yüzyılda yaşayan Adıyaman civarında samsat'ta samsatlı Pol diye meşhur bir din adamı vardır Eee samsatlı Paul kraliçe Zennube bölgeyi ele geçirince romalılara karşı Eee şeyde Roma'nın doğusundaki Hristiyanların piskoposu olur samsatlı Polin özelliği şu Eee tek tanrıcı bir Hristiyanlık kabul etmesi işte ariusçuluk denilen hareket de Antakya merkezli Bunlar çoğunlukla Eee Antakya Adıyaman merkezli ariusçuluk denilen hareket de İsa'yı sadece peygamber olarak görmüş yani İslam'ın Hristiyanlık telakkisi çok benzer Hatta inanılmaz benzer yani Mesela Samsat po için ya da arius gibi kişilikler için İsa sadece insandır Tanrı değildir e peygamberdir Mesih Bir de Pre existant dedikleri logos dur Ama Tanrı değildir yani şimdi bir grup bunlar bir grup monofizitler kim monofizitler işte Ermeniler Süryaniler ve bölgenin bir takım başka halkları Bunlar ne düşünüyorlar Bunlar da şöyle diyorlar İsa'nın tabiatı dediğimiz O teolojik argüman söz konusu olduğunda İsa sadece tanrıdır veya İsa'nın insanlık özellikleri tanrılık özelliği altında absorbe olmuştur yani sadece tanrıdır diyelim yani Hı hı bunlara da monofizitler veya miia fizik monofizit aynı şey yani denilir Bir de işte bizim bildiğimiz bugün klasik Katolik Ortodoks protestanlar Bunlar da diofizit birler diofizit şu demek ne demek İsa hem Tanrı hem insan bu düalite mi düalite düşünebilirsin Dio zaten çift demek ya Dio fizika çift tabiat yani Eee o yüzden de katoliklerde ortodokslarda protestanlarda İsa'nın hem tanrılık hem insanlık özelliği vardır ama doğu geleneğinde sadece tanrılık özelliği vardır Doğu geleneği İskenderiye teolojisi dediğimiz bir teolojiyi esas alır doğuluların İskenderiye teorisinden kaynaklanması sebebi şudur Çünkü Mısır Devleti İskenderiye din adamları Roma'yla böyle cedelleşmek aralarında bir yın kavga var etnik kavgalar çoğunlukla veya sınıfsal kavgalar O yüzden de doğunun ezilmiş halkları Roma inancındaki hristiyanlığı değil yani diofizit hristiyanlığı değil daha yerelde ve tabanda olan daha halkın içerisinde yayılan kabul ediyor zaten monofizitizm aslında bizdeki tasavvufu da çağrıştıracak kadar böyle bir Vahdeti vücuda benzer bir şeyi de var tam burada şeyi söyleyeyim Gregoryen lik nerede duruyor burada Gregor Gregor Gregor dediğimiz şey Ermeni klasik Eee monofizit Ermeniler Yani şöyle Eee bugün Mesela biz ne diyoruz apostolik Ermeni Kilisesi veya gregorian Ermeni Kilisesi gregorian Ermeniler kendi başına bir mezhep Az evvel söylediğim gibi ve monofizitler yani bazı bağlamlarda diğer hristiyanlarla çok ortak tabii ki ama İsa'nın doğası bağlamında Çok farklılar işte Gregoryen dediğimiz şey Ermenilerle ilgili bir şeydir diğerleriyle ilgili değil yani Peki Süryaniler nerede süryanilik de monofizit ama süryanilik de Arap hristiyanlığı öyle söyleyeyim yani Ermeniler Ermeni etnik kimliğine ait bir hristiyandır Arap etnik kimliğine ait kopt Kilisesi de mesela Mısır'da Mısırlı dır yani anlatabiliyorum mu yani etnik Anladım nusayrilik gibi yani nayilik de İslamın içinde bir tür Arap Aleviliği gibi genel algılanıyor Aynen Dolayısıyla doğudaki durum böyle mezhepler İşte bu 4 5 yüzyıllarda böyle ortaya çıktı Eee batıda yani bildiğimiz klasik mezhepler de bizim Hani Ortodoks Katolik dediğimiz şeyler onlar da şöyle oldu Eee 11 yüzyıl o bağlamda şeydir Bir dönüm noktasıdır Çünkü 11 yüzyılda yani 1040 ile 1050 arasındaki bir süreçte tam Türkler Anadolu'ya gelmelerine yakın bir süreç yani eee Çünkü orada iki iki kilise iki Grup ya da iki coğrafyanın Kilisesi hangileri onlar biri Avrupa Latin geleneği yani biri de Grek yani Doğu geleneği çoğunlukla Anadolu Suriye Hani Balkanlarda bulunan halklar bu iki ayrı bölgede ortaya çıkan Hristiyanlık anlayışı 11 yüzyılda birbirinden koptu işte doğuda kalanlar yani Balkanlar ve ötesinde Kalanlar bizim ortodokslar diyeceğimiz bu bildiğimiz Ortodoks hristiyanlarda dedim yani Fener Patrik anesi Fener Patrik anesi Rusya'daki Moskova Patrik anesi gibi ev Tabii Rus ve klasik Grek kiliseleri de farklıdır ama neyse o belki sonra geliriz eee bir de batıda kalan yani onlar da Katolik işte oldular Katolik kelimesi de katolikos falan demek grekçe bir kelime katolikos Evrensel demektir Ortodoks kelimesi de grekçe ve o o da şey demektir yani işte yaygın doğru kanaat falan anlamına gelir Ortodoks batıda da bu tarihten itibaren artık katoliklik ortaya çıktı Yani 11 yüzyıl Eee işte iki büyük mezhebin o ortaya çıkma hikayesi ama bu bu şu tabii onun arkasında o kadar olay var ki iki şehrin hikayesi dedim ya Yani biraz iki şehrin hikayesinden bahsederim bedim Tabii Hocam neden Roma Roma ile ne kadar vaktimiz var ben hani çok da konuşmayayım yani var hocam Roma ile İstanbul farkı mı di fark Evet biraz öyle yani nedir biraz açalım mı Şimdi şöyle Tabii Eee Hristiyanlık Eee erken dönemde Anadolu'da Kuzey Afrika'da İşte o Akdeniz dünyasında yayıldı Roma'da da erken dönemde yayıldı Tabii klasik böyle Hristiyan söylemine baktığında Petrus yani Hristiyanlığın İşte İsa'nın havarilerinden biri Aziz Petrus Eee Aziz Paul Ondan sonra veya birtakım havariler Eee Roma'ya gelmiş kabul edilir Bu böyle midir değil midir tartışmasına Girmeyeceğim ama yani bunların çoğu sonraki yüzyıllarda yazılmış metinlerdir yani Filistin'den Roma'ya petrus'un gitme ihtimali Yuşa peygamberin Kudüs'ten İstanbul'a gelmesine benzer gel Bunlar 56 Yüzyıldan sonra gregory Tour Yani bir takım kilise yazarlarının yazdığı metinlerden çıkan bilgiler ama gelenek diyor ki Roma'ya geldi Petrus ve Paul biz de bir an için öyle düşünelim ve Roma ve İtalya'da bir Hristiyanlık kültürü başlar kökleş Oru Hakikaten ama tabii Konstantin artık başkenti 320'de İstanbul'a taşıma başlayınca o zaman Roma İmparatorluğunun merkezi olan Roma şehri bütün imtiyazını kaybeder ve orada ilk kavgalar başlar zaten bütün ekonomi din pek çok şey İstanbul'a taşınır Dolayısıyla Roma müthiş bir imtiyaz bir de ikinci şehre dönüşüyor geri pl kesikle öyle bir müddet sonra öyle olacak zaten Yani tabii artık Eee Merkez İstanbul olunca Eee imparatorlar siyasal bir takım ve teolojik bir takım argümanlarla İstanbul'un Roma'ya üstünlüğünü de kurgulamak bunu da büyük oranda konsiller falan yapacaklar yani konsil de biliyorsun şey kilisenin 325 itibaren 787 kadar Eee 7 tane temel konsil Yani karar Meclis ilk İznik de toplanıyor deil ilk İznik son da İznik 787 Dolayısıyla bu konsiller de teolojik meseleler ele alınmış olmakla birlikte siyasal yanları da vardı olayların Tabii bu konsiller de gittikçe Ve gittikçe Eee İstanbul'un Roma'ya üstünlüğü kabul edilmeye başlandı yani hatta 595 falan artık İstanbul'da oturan Patrick kendisini Tabii ökü menik ilan etti ilk defa da orada Fest John The Fest faster e Patrick yani İstanbul İlk defa o kullanacak zaten ökümen ik şeyini Dolayısıyla İstan ya ökümen menik Ne demek o dönemde Hani Roma artık ben seni takmıyorum demek yani yani Benim de kendime göre bir tarzım var T artık İstanbul diyorlar Yani ben de bir temsil ve asıl temsil de Burası diyor y tabi Hatta şöyle de diyecekler zaten Çünkü Eee 500'ler itibaren artık İstanbul'un önemi çoğalmaya başlayınca şöyle bir haklı gerekçeleri de oldu doğuluların dediler ki Çünkü Roma artık cermenlerin kontrolünde Çünkü Almanlar Roma'yı değil mi aldılar yani 470 derden itibar Roma da yok yani Alman toprağı yani E buna karşılık Roma hristiyanlığı da Eee germenler le anlaşma yoluna gitmedi mi Evet işte aynen oluşturmaya ya da onları desteklemeye başladı aynen aynen aynen kesinlikle din siyasallaşan öyleydi aynen yani aynen yani batıda Tabii şöyle oldu hikaye Hani 450'lik posla Almanlar anlaşmak zorunda kaldılar Eee o anlaşmanın Aslında eee eee bir yanıyla böyle modern zamanları da belirleyen siyasal bir şey de vardır yani şöyle Eee şimdi Roma'daki din adamları almanlarla anlaşırlar Ken kilise Eee Seküler güçlere mesafeli bakmayı öğrendi Aslında bu şu demek hani Fransız ihtilalinden sonra Avrupa'da laiklik kültürü yoğunlaştı Falan diyoruz ya ulusçuluk gelişti fakat Abi bu dönemde Yani bu eee Roma'yla Roma'nın artık Almanların kontrolüne girmesiyle birlikte kilise ve Eee devlet arasındaki mesafeli kalma arzusu hem devlet adına hem kilise adına batıda o laik denilen kültürün de oluşmasını hazırlayan Bir zemin oluşturdu Çünkü ikisi birbirine çok yani birbirlerini ele geçirmek istediler ama baktılar ki olmuyor hepsi birbirini mesafeli tuttu O yüzden o o dönem Bundan dolayı çok enteresandır Tabii batıda şöyle bir şey yaşandı biliyorsun işte 700'e falan bizim Eee papal States dediğimiz veya papalık Devletleri dediğimiz 1924'te Eee şeyin mussolini'nin artık e bugünkü vatikan'ı e kabul et vatikan'ı bir devlet olarak tanımasıyla sona erecek şekilde Eee yaklaşık 700'den itibaren Eee Avrupa'nın ortasına da almanlarla papalık bir anlaşma yaptı papalık dedi ki ya Bak biz seni destekleyelim hani çok birbirimize bulaşmayın Ama biz seni destekleyelim sen de zaten biraz Hristiyan Old siyaseten destekleyelim biz sen Aynen biz yani biz sana Taç giyelim Sen de bizim Dinimizi merkeze taşı Aynen Bir de şunu istedi papalık dedi ki yani biz sizi o kadar destekleyeceğiz fakat bize Roma veya orta şeyde İtalya'da bir devlet ver işte ona Biz papalık Devletleri diyoruz yani 19 yüzyıla kadar süren bir devlet Yani bugün Mesela bizim papalık Devleti dediğimiz Vatikan hocam Aslında onunla ilgili şunu sorayım Eee Biz bunu konuştuk Aslında ayrımı konuştuk Ortadoks işte Katolik ayrımını ama papalık nasıl ortaya çıktı ona da birkaç cümle söyleyebiliriz yani papalık Kurumu nasıl ortaya çık aen Bu biraz Bizi oraya götürüyor Aslında Eee şimdi şöyle papalık Kurumu Tabii Eee yani bir kere bugünkü papalık yani Katolik kilise Yani şöyle çok genel bir yerden gireyim hep şöyle şöyle diyoruz ya Çünkü olay çok geniş ya hani bir yer yakalamaya çalışıyorum Mesela bugün Katolik kilisesi ile Ortodoks Kilisesi arasında çok temel bir farklılık var o temel farklılık şu Ortodoks Kilisesi otosefal ve otonom diye bir konseptle çok Merkezi değildir yani ortodokslar böyle çok Merkezi yani Hani bugün Patrikhanesi Fener Patrikhanesi biraz olay siyasal yanı da var böyle merkezileşmiş gibi görünüyor ama aslında Ortodoks kiliseleri otosefal ya da otonom durur yani kendi işlerinde şeydir daha özgürdür yani fakat Katolik geleneği öyle değildir Katolik geleneği papalık denilen bir kurum ile merkezden yönetilir ve çok şeydir yani papalık çok güçlüdür Yani en küçük bir kilisede bir atama yapılacaksa da mutlaka bir vatikan'dan şey alınır bir telefon edilir yani hani biz böyle yapalım mı yapmayalım mı diye müthiş Merkezi bir yanı var tabii papalık geleneksel olarak kendi Roma'daki varlığının teolojik yorumunu şuradan çıkartıyor şimdi ne diyor Eee Petrus Roma'ya geldi Petrus kim Petrus İsa'nın havarisi ve incilere göre kiliseyi veya o grubu yani o ilk inanan grubunu kendisinden sonra emanet ettiği Kaya yani Petrus öyle der Kaya kifas Hı hı adı Petrus Petrus Peter şey grekçe zaten taş kaya demek yani kifas ibresi der ki ben benden sonra kiliseyi sana emanet ediyorum yani en azından incillerde Retorik böyle Kim o Sen dediği Petrus Tamam demek ki öyleyse İsa'dan sonra hareket kime geçti petrusa Geçti Tamam peki Petrus nereye geldi geç Roma'ya bu öykülere baktığınızda Roma'ya geldi Tamam peki Petrus İsa'dan aldığı ilahi otoriteyi kime devretti kendisinden sonra gelen diğer değil mi ital Roma'daki diğer piskoposlar devretti şimdi teolojik olarak papalık kurumunun kendini Eee çıkardığı zemin doğrudan doğruya İsa'nın vekili olmasıdır Çünkü Petrus aracılığıyla doğrudan İsa'nın vekilidir yani İsa'nın otoritesi aslında ama tarihsel olarak papalık kurumunun ortaya çıkması aslında işte Az evvel söylediğim gibi lombardlar da yani Alman kabileler 700'lü yıllardan itibaren yani buradaki papalıktan kastımız artık şu olsun bir Devleti olan şey Hani yani sadece bir piskoposluk Merkezi değil bir Devleti de olan papalık yani böyle bir şeyden bahsediyorum işte bu da lombardlar la olacak 700 küsur yıllarında Ondan sonra Alman kabileler onlarla anlaşarak papalık bir küçük devlet alacaklar şeyde İtalya'nın ortasında Roma çevresinde İşte o papalık devletinin temeli olacak Vatikan Vatikan olacak ve bu devlet Eee büyüyecek İtalya'nın bütün orta kısmını Hatta sicilya'nın bir kısmını falan da içine alacak ama Eee aşağı yukar 19 yüzyılın ortalarından itibaren e İtalya'da Kral Emanuel ve garibaldi ordu komutanı İstanbul'da Beyoğlu'nda da şey garibaldi kasa vardır ya bizim sedatın şey yaptığı Eee ordu komutanı garibaldi Kral Emanuel İtalya'yı birleştirmek için bir milliyetçilik ve Tor Ulus devlet kurmak için bütün İtalya diyecektir tek bir devlet yani orada e İtalya'daki bütün devletler bu bir katılırken Eee papalık Devletleri katılmayacak attır ve Eee İtalyan milli ordusu papalığın şey yapacak etrafını kuşatacak Roma'nın yine de papalık razı olmayacaktır ama Eee şeyde Mussolini ile birlikte Baktı ki o olmuyor artık Yani bütün ordular kuşatmış Mussolini ile birlikte laten Anlaşması denilen bir anlaşma yapılacak 24 orada artık bugünkü Vatikan yani papalık Kurumu da artık resmen olmuş olacak ama tabii çok küçük bir devlettir 1 kilometrekarelik bir devlet yani eee Dolayısıyla papalık kurumunun böyle çok basitçe hikayesi böyle bir de Hocam son 78 dakikamı geldik Eee Protestanlık Tan hiç bahsetmedik yani Bu nasıl ortaya çıktı çünkü Hristiyanlığın pek çok mezhebini saydık aslına bakarsanız Eee ama ana ik mezhep ortodoksluk ve katoliklik arasında bir m mücadele devam ederken Bir de Protestanlık ortaya çıkıyor Her ikisine de bir anlamda Meydan okuyalım belki ya da dinin belki kendisine mi meydan oku yan demek veya orijinaline götürmeye çalışıyor Onlara göre Tabii şöyle Protestanlık 15 yüzyılda ortaya çıktı Yani aşağı yukarı 1460 L 70'ler daha çok Avrupa'nın kuzeyinde yani cermen topraklarında veya İsviçre falan gibi çoğunlukla cermeni karakterlidir Protestanlık ve protestanlığa da şöyle bakmasın arkadaşlar yani işte 15 yüzyılda ya da 16 yüzyılda bir takım adamlar çıktı Martin Luther John Calvin gibi hani Protestan Öncüler Bunlar da dediler ki ya biz artık başka bir inanç yapalım O da Protestanlık olsun hiç böyle düşünmesin Çünkü Protestanlık germenlerin latinler duyduğu öfkenin yansımasıdır aslında yani latinler ve romalılara duyduğu nefrettir Almanların ve bütün protestanların çok çok çok önemli bir kısmı hep şeydir Germen almandır hakikaten işte kurucu figür Martin Luther John Calvin Thomas singly gibi hep böyle germanik karakterler Protestanlık 15 yüzyılda çıktıktan sonra aşağı yukarı 1648 den itibaren de bugünkü coğrafyasına ulaştı yani kuzeyde daha çok hani West faldan sonra kuzeyde daha çok işte protestanlar güneyde katolikler hikayesi 1648 vestfalya din savaşlarından sonraki anlaşmalarla var Protestanlığın özü şu eee protestanlıkta şey var yani böyle sola denilen bir kavram var böyle meşhur be tane solas vardır ya da ben onu üçe indireyim şimdi üç sola sola şey demek sadece yani Ne o şu sadece kutsal kitap sadece iman sola fide ve sadece İsa Mesih şunu demeye çalışıyor protestanlar katolikler ya da ortodokslar gibi kilise kurumlar tefsirler gelenek öyküler Bütün bunların hepsini biz reddediyoruz bizim derdimiz incil'deki İsa yani pürten İsa ne isse biraz Selefi bir şey He ben de onu söyleyecektim Selefi benziyor diyebilir miyiz diye İncil olamadım şim s Selefi incildeki İsa Neyse biz onu arıyoruz Peki bunu Nasıl yapacağız bunu yaparken sadece iman sadece Eee kutsal kitap ve sadece İsa'nın Mesih liğ ve tanrısal uknum oluşuna inanmak dolayısıyla protestanlarda ritüellerin çok önemi yok Eee tefsirlerin önemi yok geleneğin hiç önemi yok Böyle çok yalınlaştırarak kadızade hikayeleri Senin çalışmaların doğru Eee Aynen Orada belki şunu söylemek lazım eee pizm Amerika'yı oluşturan kültür yani O o orada Eee İngiltere'de Tabii 16 yüzyılda yani 8 Henry ile birlikte bir takım olaylar yaşanır falan İngiltere Eee protestanlığı tercih eder İngiltere'deki Protestanlık Anglikan dediğimiz Protestanlık la katoliklik arası daha değişik bir şeydir fakat orada İlginç olan hikaye şu aşağı yukarı Charles La birlikte yani İngiliz İngiltere charla birlikte Yani 1625 30'lar yani İngiltere'deki angelik Protestanlığın yeteri yeterince Selefi görmeyen bazı protestanlar ki biz onlara penleri onlar e İngiltere'yi terk ederler işte My Flower falan ilk koloniler var ya Amerika'ya yerleşen 1620 derden itibaren ve Amerika'ya gelirler ve Amerika'da bu insanlar kenler dediğimiz grupları oluştur slar işte penik kültürü de modern Amerika'yı hazırlamıştır O yüzden modern Amerika Amerika penist mi Evet pistir modern Amerika'yı kapitalizmle Eee o Emperyalist kaygılarıyla ya da buna benzer şeylerle anlamak için veya o entelektüel yapısıyla kesinlikle ya da bütün dünyaya müdahale eden her şeyi kendi Eee ne diyelim Eee kapsamının içerisine almaya kendi doktrinin etrafında şekillenmeye Aynen aynen yap priz prizm prizmi anlamadan Amerika'yı anlamak impossible mümkün değildir yani aynet çok güzel oldu En azından izleyicilerimiz açısından da baktığımızda Evet üzerinde oturmaları düşünmeleri gereken bir konuya doğru gittik Eee Peki hocam Son olarak şunu sorayım ben size Hristiyanlık Eee bugünkü dünya dada şimdi tarihini konuştuk ama Eee hala şeyi yani misyonerleri vasıtasıyla olsun hala bir yayılma arzusunun içerisinde Eee bu hani sekülerlik ve din tartışmalarının içerisinde eee bir anlam taşıyor mu size göre ya şöyle Hani bana göre ne yazık ki artık taşımıyor yani çünkü Hristiyanlık da şeydir hani çok ciddi bir kültürdür ama sekülerizm modern dünyada Yani o kadar artık Bela diyeceğim de hani çok sert bir kelime olm ama yani Hiçbir değer tanımadığı için Tabii Hristiyanlığın da artık ya Tabii Hristiyanlıkta misyonerlik kaygısı hala var hala misyonerlik falan yapılıyor ama ya şu sekülerist dünyada Hristiyanlığın da çok anlamının kaldığını düşünmüyorum özellikle 1960 65 sonrası yani 2 Vatikan konsil itibaren Eee Hristiyanlık Eee Kendisi de biraz sekülerizme teslim olmak zorunda kaldı daha modernizasyon yaşayacağım falan diye ve pek çok Aslında değerini 60 65'ten itibaren biraz kaybetmeye de başladı ne yazık ki hakikaten Eee ama sekülerizme karşı durabilecek bir inanç sistemi İnşallah vardır ya da herhangi bir Kültürel değer inşallah Ruhani bir değer vardır yani İnşallah yani İnşallah hocam Çok teşekkür ediyorum Ben teşekkür ederim Eee Yani benim açımdan çok keyifliydi izleyicilerimiz açısından da öyle olduğunu düşünüyorum Çünkü gerek y Bu açık bir şekilde gösteriyor bugün doğudan batıya Tarihte ilk kısımda Yahudiliğin tarihini konuştuk ikinci kısımda Hristiyanlığın tarihini konuştuk Profesör Doktor Kürşat Demirci hocamız da Elimizden geldiği ölçüde Önümüzdeki hafta doğudan batıya tarih Eee çok daha güncel bir konuyla devam edecek ama çok değerli bir bir konuğum var Şimdilik sürpriz olsun Eee İnşallah önümüzdeki hafta tekrar Eee sağlıkla afiyetle görüşmek dileğiyle Bu aralar malumunuz Biz programları da yaptık zor günlerden geçiyoruz Eee Allah hepimize sağlık afiyet versin diyelim e sağlıkla kalın [Müzik] efendim [Müzik] oh