Magandang buhay! Nagbabalik na naman po sa inyong inay-gamitan, ang inyong muro sa komunikasyon at bananaliksig sa wika at kultura ng Pilipino. Halina't samahan ninyo akong tuklasin ang pagkakaiba-iba ng mga barayti ng wika.
Ang wika ay bahagi ng kultura at kasaysayan ng bawat lugar. Ito rin ay isang simbolismo tungo sa pagkakakilanlan ng bawat individual. Sa pamamagitan ng wika ay nailalabas o naipapahayag natin ang ating mga emosyon at saluubin, masaya man ito o malungkot.
Ginagawa natin ito sa paraan ng pagsulat at pakikipagtalastasan sa iba. Ang ating wika ay may iba't ibang variety. Ito ay sanhinang pagkakaiba-iba ng uri ng lipunan na ating ginagalawan.
Geografiya, antas ng edukasyon, okupasyon edad at kasarian o kahit pangkat etniko na ating kinabibilangan. Dahil sa pagkakaroon ng heterogeneous na wika, tayo ay nagkakaroon ng iba't ibang baryasyon. At dito nag-ugat ang mga barayti ng wika. So ano nga ba ang barayti ng wika?
Ang barayti ng wika ay dulot ng pagkakaiba-iba ng antas ng edukasyon, Hanap buhay o trabaho, henerasyon ng pagkabuhay o edad, pamumuhay sa lipunang kinabibilangan at maging lokasyon o geografiya ng isang lugar. Ang variety ng wika ay bunga rin ng pagkakaroon ng heterogeneous na wika na nabubuo naman ayon sa pangangailangan ng paggamit nito na nagbubunga ng baryasyon ng wika. Isa-isahin natin ang iba't-ibang variety ng wika.
Nariyan ang idjolek, etnolek, sosyolek, dialek, ekolek, pidgin, register at kriol. Halina't unahin natin kung ano ba ang idjolek. Pag sinabi nating idjolek, ay bawat individual ay may sariling estilo ng pamamahayag at pananalita na naiiba sa bawat isa. Gaya ng pagkakaroon ng personal na paggamit ng wika, na nagsisilbing simbolismo o tatak.
ng kanilang pagkatao. Ito ay mga salitang na mumukod tangi at unit. So pag sinabi natin idjolek, ito yung mga wika na may tatak sa isang tao. So halimbawa, halimbawa si Mike Enriquez, so ano ang naging tatak na wika ni Mike Enriquez sa ating mga Pilipino? So diba sa 24 oras, yung hindi natutulog ang mga balita.
So pag narinig natin yung hindi natutulog ang mga balita, napasok agad sa isip natin na si Mike Enriquez yun. So ito yung tatak ni Mike Enriquez. So ang tawag dun ay idulek.
Kasunod, si kabayang Nolly De Castro. So ano-ano man lang naging tatak ni Nolly De Castro sa atin? Yung magandang gabi. Ba yan? So yun.
So ang tawag dun ay idulek. Nakikilala natin ang tao, wikang nakatatak sa kanila. So yun yung gamitin nila. na sa atin, tumatatak sa isipin natin na yun pagkakakilanlan niya sa atin.
Ted Filon sa Hoy! Gising! Si Miss Jessica Soho sa Ikay MJS na yan.
So yun kapag tinawag na idjolek. Sunod na variety ang tinatawag nating dialect. Ito ay variety ng wika na nalilikha ng dimensyong heografiko.
Ito ang salitang gamit ng mga tao ayon sa particular na rehyon o lalawigan na kanilang kinabibilangan. Tayo ay may iba't ibang uri ng wikang panrehiyon na kung tawagin ay wikain. So, sa atin, sa mga Tagalozon, ang dialect natin ay Tagalog.
So, kapag nasa Bicol, ang dialect nila ay Bicolano. May mga salita na kung paano natin binibigkas, iba ang bigkas sa iba. Mga salita natin, may mga salita sila. Pero kung pag-uusapan naman natin pambansang wika, may isa tayong katawagan doon.
So halimbawa, nagtatrabaho ako dito sa Lopes, pero ako ay taga-mauban, may mga salita dito sa Lopes na hindi namin alam sa mauban. So kasi yun yung wika nating kinabibilangan dito sa isang lugar. So halimbawa, Halimbawa, dito sa bayan ng Lopez, ang maghugas ng pinggan ay manguli.
Sa amin sa mauban ay magdayag. Magkakaiba ng katawagan ang iba't ibang lugar dahil meron tayong tinatawag na wikain o dialekto. Magkakaiba or wikang nabuhay doon sa lugar ninyo, wikang gamitin sa lugar ninyo.
So yun ang tinatawag nating dialekto. Sa Batangas, sila ay gumagamit ng alae. Pero sa Quezon, hindi naman tayo gumagamit.
Ang gamitin natin na punto ay I. So yung tinatawag nating dialekto. Kanya-kanya tayong wikang ginagamit batay sa kung saan tayo nabibilang na lugar.
Ang kasunod na variety ng wika ay ang tinatawag nating sosyolek. Ito ay uri ng wikang ginagamit ng isang partikular na grupo. Ang mga salitang ito ay may kinalaman sa katayo ang socio-ekonomiko at kasarian ng individual na gumagamit ng mga naturang salita.
So halimbawa, ako ay kabilang sa LGBTQ. So diba may mga wika doon at mga salitang ginagamit na hindi naman ginagamit sa isang formal na usapan. So halimbawa ay, sige, bububugin kita.
So sa kanila, sa kanilang grupo, Sige, jujumbagin kita. So, diba, nagkakaiba-iba ang wikang ginagamit batay sa kung saan ka nabibilang na socio-ekonomiko. Batay rin sa isang individual kasarian, diba? So, halimbawa, kapag nasa kanto tayo, hindi kalimitan na narinig natin ay yung, Repa Pips, ala na akong datong eh. Wala na akong atik.
Wala tayong topes. So, diba? Hindi natin siya ginagamit sa formal na pakikipag-usap. So, naririnig natin lamang siya minsan sa mga nasa kalsada, nasa mga kalye. So, doon sila nabibilang.
Okay? Halimbawa pa ay doon sa mga ating kabarkada. So, minsan ginagamit natin kapag tayo magkakausap na magkakaibigan, may amats ka na tol. O, diba?
Ibig sabihin, May tama ka na o lasing ka na. Kung halimbawa, sabi ko nga kanina, halimbawa pa yung nasa LGBT, halimbawa ay, wafeslak girlash mo. Ibig sabihin, walang itsura yung girlfriend mo.
Kaya doon sa mga kusan tayo nabibilang na grupo, minsan nadadala natin yung wikang ating ginagamit. So yun yung variety. Magkakaiba, marami. Kaya nga sabi ko, napakayaman ng Pilipinas pagdating sa wika.
Marami tayong mga salitang ginagamit, compare, kumpara sa mga dayuhan. Kasunod ay yung tinatawag nating etnolec. Mula sa salitang ethnic, ethnic group.
So ito ay isang uri ng variety ng wika na na-develop mula sa salita ng mga etno-linguistikong grupo. Dahil sa pagkakaroon ng maraming pangkat etniko, Sumibol ang iba't ibang uri ng etnolek. Taglay nito ang mga wikang naging bahagi ng pagkakakilanlan ng bawat pangkat etniko.
So, isa sa pinakamagandang halimbawa nito ay yung naging station ID ng ABS-CBN ngayong 2020. So, ito yun. Yung kasanag kasadya, lamrag kalipay, sahayak kuyagan, kahayag kalipay, ranyag ragsag. So yun yung mga salita or wika.
na isa sa pinakamagandang halimbawa ng etnolek. So halimbawa, ibig sabihin ng kalipay ay tuwa, ligaya at saya. So yun yung mga wikang, kung pupunta tayo sa mga etno-linguistikong grupo, dun sa mga ethnic group, maririnig natin yung mga salitang iyan. So yun yung wika nila.
Yun yung tinatawag nating etnolek na variety ng wika. Kasunod ay yung tinatawag nating ekolek. Ito ay variety ng wika na kadalasang ginagamit sa loob ng ating tahanan.
Ito ang mga salitang madalas na namumutawi sa bibig ng mga bata at mga nakakatanda. Malimit itong ginagamit sa pang-araw-araw na pakipagtalastasan. So isa sa magandang halimbawa nito, yung kapag nasa bahay lamang tayo, yung ang tawag natin, lalo tigit sa mga nasa kalinangan, no?
So sa halip na tawagin natin CR, Marami sa tinatawag natin na Banyo o kubeta At yung silid tulugan ay yung kwarto, yung lalagyan ng plato ay yung pamingganan. So doon sa halip na mami, dadin, ina, ama, no? So yung mga salitang iyon, yung mga ginagamit natin sa loob ng ating tahan na nawikang umusbong, lalo tigit nung una, no? Sa panahon ngayon, yung mga taga-barangay na lang, or yung mga nasa linang natin, no?
yung mga May mga kasama pa tayong mga matatanda sa bahay, ginagamit yung mga wikang iyan. Pagamat bubuhay tayo sa modernisasyon, sa modernong panahon, ay patuloy pa rin natin na napag-aaralan yung mga ganitong salita, yung mga ganitong wika. So yun yung pag tinawag nating e-collect. Ang kasunod na variety ng wika ay yung tinatawag nating pijin. Ito ay variety ng wika na walang formal na istruktura.
Ito ay binansagang nobody's native language ng mga dayuhan. Ito ay ginagamit ng dalawang individual na naguusap na may dalawa ring magkaibang wika. Sila ay walang common wika ang ginagamit. Umaasa lamang sila sa mga makeshift na salita o mga pansamantalang wika lamang. So ito yung mga halimbawa nito ay yung mga in-check, di ba?
kalimitan Ang mga negosyante natin dito sa Pilipinas ay mga in-check. So sila kapag natututo sila ng lengguahe natin, hindi ganun kaderecho. So alimbawa, nakakita ako ng magandang babae. Sabi nila, ako kita ganda babae. So yun yung tinatawag natin, pidgin.
Wala silang formal na istruktura. Pag sinabi natin istruktura, kulang yung mga salita. Hindi maayos yung structure ng pangungusap. Halimbawa ay, kayo na ang bumili ng alak para sa akin.
Kayo, bili alak akin. Ang panindang damit ay maganda. Ako, tinda damit maganda. So, diba minsan naririnig natin yan at karaniwan natin naririnig sa mga negosyanteng dayuhan dito sa ating bansa.
So, ang tawag dyan, siya ay variety ng wika na ang tawag ay pigeon. So, maliwanag yun ha, pigeon. Ito yung mga walang formal na.
ang estruktura ng pangungusap or ng wika. Ang kasunod ay yung tinatawag natin kreyol. So may mga variety ng wika na na-develop dahil sa mga pinagaluhalong salita ng bawat individual.
Mula sa magkakaibang lugar hanggang sa ito ay naging wikang pangunahin ng isang particular na lugar. So halimbawa, yung pinagsamang Tagalog at Espanyol. So minsan naririnig pa rin natin siya sa mga sinaunang tao na Naminsan nakasama natin sa isang tahanan o nakilala natin.
So, limbawa dyan ay yung Buenas noches, Buenas tardes, ibig sabi magandang hapon. Ang Buenas noches, magandang gabi. Ang Buenas dias, magandang umaga. Minombre, anong pangalan ko?
So, ito yung tinatawag natin kreol. May ganun palang variety ng wika, no? Na bagamat Hindi sa atin, kabilang siya sa wikang ginagamit natin dahil may mga dayuhan, no?
May mga dayuhan na nanatili sa ating bansa noong unang panahon. So, wag kakalimutan, ang Creole ay mga salitang pinaghalo ng halimbawa'y Tagalog at Espanyol, African at Espanyol, along Portuguese as Espanyol. So, ang tawag dun ay Creole. Ang panghuling variety ng wika ay tinatawag nating register.
Na minsan sinusulat nating register na espesyalisadong ginagamit ng isang particular na domain. So ito ay may tatlong uri ng dimensyon. Una ay ang field o larangan. So may mga salita tayo na ginagamit lamang sa isang field or larangan.
So kung paano nila nirehistro yung salitang iyon, yung wikang iyon. Sa kanilang larangan. So halimbawa, yung dressing.
Yung dressing na salita, kung ang pag-uusapan natin ay pagluluto, ito yung pag-dress ng manok or pagtatanggal ng balat o balahibo ng manok. Pwede yun. Dressing, halimbawa na may sa salad. So nilalagyan na, ano yung lahok noong salad? So diba, magkakaibang isang salita pero naiiba ang kahulugan.
Depende sa kung paano natin ginamit sa larangan. Halimbawa, ang salitang bola. Kung sa larangan ng sport, ito ay isang bagay na hugis-bilog na ginagamit para sa larong basketball, sa larong volleyball. Kung sa larangan naman ng panliligaw, ito naman ay yung matatamis na salita na ginagamit upang mapasagot yung ating nililigawan.
Kung sa larangan naman ng pananalita, Ito ay isang ekspresyon na mayroong di kaaya-ayang kahulugan. So diba, isang salita na ginagamit sa iba't ibang larangan na naiiba ang kahulugan depende sa kung paano nila ito inirehistro. Yun yung pinatawag nating register.
So isa pang halimbawa, ang salitang ahas. Kung sa larangan ng agrikultura, Ito ay hayop na mahaba at tagtataglay ng matinding kamandag. Kung sa larangan ng pag-ibig, ito yung taong manunulot.
Diba? So, halimbawa, paano pang pwedeng halimbawa? Salitang mura.
Kung sa larangan ng pamimili, ito ay tumutukoy sa mababang presyo ng bilihin. Kung sa larangan naman ng pananalita, ito ay sa presyo na mayroong hindi kaaya-aya. Di kaya-ayang kahulugan.
Kahulugan, ang salitang operasyon. So kapag sa larangan ng serbisyo, larangan ng serbisyo ay halimbawa sa mga pulis, kapag merong i-re-responde, no? Kailangan nila ng operasyon. Sa larangan naman ng panggagamot, so ito ay may ilang bahagi ng katawan na o-operahan, no? So yun yung tinatawag natin.
register. So, wag malilito kung ano ang register. So, muli, meron tayong mga variety ng wika na nagkakaiba-iba depende sa kung paano tayo nakikihalubilo, kung saan tayo nabibilang na grupo.
So, ang mga variety ng wika, wag kakalimutan ang idiolek, etnolek, sosiolek, reol, register, pidgin, ekolek, at dialek. So, hanggang dito na lang ang ating aralin sa araw na ito. At nawa ay natuto kayo sa aking maikling pag-aaral.
Muli, ito si Ginang Laika Roldan na nagiiwan ng kasabihang, Huwag kakalimutan ang wikang ating nakagisnan, ang wikang Filipino, sapagkat tayo'y naninirahan sa bansang Pilipinas. Ang ating dugo ay Pilipino, huwag nating ipagkait sa ating inang bayan ang... pagmamahal sa ating wikang nakagisnan.
Ang wika ng kasaysayan, ang wikang Filipino. Maraming