jest dzień za dniem i nocą za nocą nasze życie upływa pod bezkresnym niebem marzymy o rzeczach wielkich ale rzeczy w sobie rzeczy prostych cześć myślami wybiega do przodu ale jesteśmy świadomi że życie toczy się tu i teraz spoglądamy w niebo z dobrego miejsca na ziemi [Muzyka] cześć [Muzyka] minęło 13 30 a więc czas na wiedzy o społeczeństwie jest z nami przez cały czas pan profesor marcin e-mail i on właśnie poprowadzić prelekcję wiedzy o społeczeństwie jaki temat panie marcinie witam serdecznie wszystkich zgromadzonych przed komputerami witam serdecznie tegorocznych maturzystów go nie tych wąskich pozdrawiam moje wspaniałą moją wspaniałą czwórkę na dzisiejszych zajęciach będziemy rozmawiać troszeczkę o prawie tu kilka słów wyjaśnień w zeszłym tygodniu zaczęliśmy ustrój rzeczypospolitej polskiej i tematykę kontynuuje tyle że był rozmawialiśmy omawialiśmy władzę rzeczypospolitej polskiej i tutaj funkcję prezydenta prezydenta polski na zajęciach pół godzinki temu w kwestii na temat matematyki prawnej wypłynęła wypłynęła od was pojawiły się prośby o to żeby właśnie troszeczkę o prawie poopowiadać stąd też zważywszy na to że zwiększyła nam się liczba wyświetlanych godzin postanowiłem realizować te zajęcia zatem moi drodzy maturzyści zachęcam do oglądania nie tylko tego tematu dzisiejszego czyli tej tego okresu kiedy to jest on zarezerwowane dla dla was dla klas trzecich ale zachęcam was również serdecznie do tego żeby oglądać materiały przeznaczone dla klasy drugiej bo one również są dla was przeznaczone i przydatne a zatem trzy dwa jeden zero start prawo i systemy sprawne czym zatem prawo moi drodzy z prawem mamy do czynienia na co dzień w każdej niemalże sytuacji naszego życia prawo zatem to uporządkowany zbiór norm postępowania powszechnie obowiązujących na terytorium danego państwa i to również jest istotne to to iż normy te są ustanowione przez odpowiednie do tego powołane organy władzy w polsce będzie to bez wątpienia parlament ale nie tylko ale nie tylko parlament jest przeznaczony do tworzenia norm prawnych personifikacją prawa jest grecka bogini temida mamy oto na ilustracji to piękna kobieta z zasłoniętymi oczyma co ma symbolizować to iż nie jest to na wrażliwa na różnego rodzaju bodźce zewnętrzne w jednej ręce trzyma wagę jako pewien symbol sprawiedliwości na tej wadze na jej szalach ważą się zatem argumenty wspierające się stron z drugiej ręce natomiast trzyma miecz sprawiedliwości którego celem jest wymierzania kar tym którzy łamią przepisy obowiązującego prawa jakie funkcje spełnia prawo w naszym życiu tych funkcji jest bardzo wiele pierwszą z nich jest funkcja organizacyjna a zatem prawo organizuje nasze życie zarówno organizuje funkcjonowanie władzy różnego rodzaju jednostek administracji czy to na poziomie centralnym czy to na poziomie lokalnym ale prawo również funkcjonuje organizuje sposób funkcjonowania społeczeństwa określa jak to społeczeństwo ma funkcjonować jak może w na jakich zasadach może się zrzeszać jak ma działać jak ma jak ma wchodzić w interakcje z władzą dalej w prawo pełni funkcję kontrolną funkcja kontrolna równie ważna sprawa a zatem poprzez prawo prawo ustanawiać specjalne instytucje które powołane są do tego żeby skontrolować czy to prawo jest przestrzegane nie są to tylko instytucje takie o ściśle charakterze takim no represyjny porządkowym miałem typu policja na przykład czy straż miejska lub gmina ale to taką funkcję kontrolną sprawą jest sprawuje również jaka instytucja jak nikt chyba kontroli która kontroluje jednostki administracji publicznej że odpowiedź jest i rozlicza jest tego czy we właściwy sposób sprawuje swoją swoje zadania kolejna funkcja to funkcja represyjna prawo ma za zadanie stosowanie również pewnych represji represji względem tych którzy to prawo łamią którzy przeciwko prawu występują kolejna funkcja to funkcja wychowawczy prawo nas wychowuje w istotny sposób w jasny chociaż może nie zawsze ale w istotny sposób wskazuje jakie postawy i jakie zachowania są właściwe a jakie są niewłaściwe w danej społeczności na koniec mamy funkcje dystrybucji własną ona polega na jak wskazuje nazwana dystrybuowania dóbr które państwo które państwo zbiera i gromadź a to przepisy prawa mówią o tym jak mają być wydawane środki publiczne a czy jaka część środków publicznych ma iść na służbę zdrowia jaka część ma iść na wojsko na edukację i tak dalej i tak dalej to nie jest moi drodzy tylko jakieś widzimisię odpowiednich ministrów że pan minister się obudził stwierdził a dzisiaj dam 10 baniek na na edukację nie to wszystko jest unormowane przepisami prawa normy prawne i charakter na początek wyjaśnijmy sobie pojęcie sama norma czym jest norma norma to ustalona zasada postępowania przyjęta przez daną zbiórkę nowość łamanie tych norm wiąże się z różnego rodzaju sankcjami czyli karami one mogą mieć formę charakter formalny one mogą mieć charakter nieformalny ale za nie przestrzeganie norm zawsze prawie zawsze jakieś sankcje nas obejmował i tak znamy na przykład normy obyczajowe bardzo powszechne to na co dzień tak naprawdę stosowane to przecież normy obyczajowe z mówią nam co mu powiedzieć dzień dobry w jakiej kolejności z kim się w pierwszej kolejności przywitać jak zachowywać się przy stole jak ubrać się co się dzieje jeżeli nie przestrzegamy norm prawnych czyli na przykład zachowujemy się w niewskazane sposób na na jakimś spotkaniu mogą nas czerń mogą nas spotkać jakieś sam jakieś nieprzyjemności ktoś tam zwrócił uwagę słuchaj kolego ale ty to się niewłaściwie zachowujesz jeżeli pójdziemy prawda jeżeli jesteśmy na wakacjach i na plaży prawda obowiązuje strój plażowy ale schodząc z tej plaży obyczaj nakazuje już się odpowiednio pokryć i wiele na przykład restauracji barów w nadmorskich nadmorskich kurortach wymagają tego odsetki od swoich gości i jeżeli ktoś przeciwstawić się tej normie no to prawda obsługa delikatnie lub mniej delikatnie nas takiego lokalu wyprosili bo złamaliśmy pewien obyczaj kolejną normą są normy moralne one z kolei mówią nam co jest dobre a co jest złe ale są inne normy o takim troszeczkę większym kalibrze zwróćcie proszę uwagę że te normy o ile normy może obyczajowe one różnią się na całym świecie tak w zależności od kultury w jakiej w jakiej te normy powstają to jednak normy moralne są w miarę trwałe w miarę stałe dla ludzkości na przykład more no more no more no more no more związana z zakazem kradzieży zakazu zabijania drugiego człowieka tak generalnie rzecz biorąc te normy obowiązują całą na całą ludzkość normy religijne do normy które będą obowiązywały osoby które na daną religię wyznają i tak nie no na przykład przestrzeganie postów i uczestniczenie w uczestnictwo w nabożeństwach odpowiednich w odpowiednim czasie nieprzestrzeganie jak nazywają nieprzestrzeganie tych norm religijnych nazwiemy grzechem no i na koniec mamy normy prawne czyli te które nas najbardziej dzisiaj interesują z reguły są to z reguły postępowania wynikające z przepisów prawa zawarte są w przepisach prawnych a ich stosowanie odbywa się w ściśle określony sposób wyłączenie przez wyłącznie przez upoważnione do tego organy państwa konieczność przestrzegania norm prawnych zagwarantowane istnieniem przymusu państwowego a zatem państwo narzuca przy przymus przestrzegania prawa nie możemy sobie dobrowolnie stwierdzić a ten przepis mi się nie podoba to nie będę go przestrzegał absolutnie taka takie zachowanie jest niewłaściwe i co zatem jest niezwykle istotne normy prawne są już normalnymi zapisanymi skodyfikowane mi jakiś sposób uchwalony i przyjętymi na różne sposoby przez uprawnione do tego organy normy obyczajowe nie muszą mieć takiego charakteru czy normy moralne ale normy prawne muszą mieć charakter pisany i ogólną dostęp do normy prawne mogą mieć charakter abstrakcyjny czyli odnoszą się do pewnych powtarzalnych zachowań akcją bardzo uwolnione co oznacza że w danej sytuacji norma nakazuje zachowywać się tak lub idea czy może też norma mieć charakter konkretny a zatem przedmiotem normy staje się i 1 przyczyn konkretny czy tego nie wolno robić ale normy indywidualne inny podział inny charakter norm prawnych do normy indywidualne norma ta twoje konkretnego adres apa na przykład na przykład decyzja urzędu jakiegoś urząd właściwy urząd wydaje nam zgodę na rozpoczęcie budowy domu jest to zgoda skierowana tylko i wyłącznie do nas jest to norma prawna adresowana tylko i wyłącznie do do konkretnego adresata ale normy mogą mieć też charakter generalny a zatem adresatem takiej normy będzie no właśnie będzie tutaj większa ilość ludzi a kodeks drogowy znaczna część z was być może robi prawo jazdy lub już je posiada kodeks drogowy będzie mówił na temat każdy kierujący pojazdem zobowiązany jest do zachowanie szczególnej ostrożności w takiej i takiej sytuacji zatem norma ta będzie się odnosiła do każdego kierującego pojazdem nie naszego pasażera ale do kierującego koncepcja budowy normy prawnej prawnicy no różne koncepcje tej budowy przedstawiają najbardziej popularne są dwie pierwsza koncepcja to koncepcja trójcy element owa składa się ona z hipotezy dyspozycji i sankcji a sobie tutaj to wypisze ci po te za dysk bo pozycja instancja hipotezie znajdziemy adresata normy prawnej czyli informację do kogo ta norma jest skierowana oraz informacje dotyczące tego jakie zachowania są niewłaściwe w dyspozycji znajdziemy informację jakie zachowania są właściwe jak należy się zachowywać i w końcu sama akcja to jest kara jaka nas czeka za niestosowanie dyspozycji a działa niezgodnie z hipotezą drugim typem podziału drugą koncepcją budowy jest koncepcja inform sprężone sprzężony jest to norma nie mówimy wtedy o normie sankcjonowana a w norma subskrybuj sankcjonowana lub norma sankcjom sankcjonuje końca sposób zatem jeżeli istnieją przesłanki określone w hipotezie wówczas należy wykonać dyspozycję tak mówi norma sankcjonowana natomiast norma satysfakcjonująca jeżeli adresat postąpił nie zgodnie z powinnością czy niezgodnie z pozycją o będzie podlegał sankt i przykład takich norm prawnych a do wybrałem artykuł 288 artykuł pierwszego kodeksu karnego kto cudzą rzecz niszczy uszkadza lub czy nie zdatny do użytku podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 50 gdzie zatem znajduje się hipoteza tak jak wspomniałem hipoteza to w pierwszej kolejności wskazuje adresata adres celem jest to każdy kto i dalej mamy hipotezie zachowania niewłaściwe czyli każdy kto cudzą rzecz niszczy uszkadza lub czy nie zdatny do użytku i mamy hipotezą to w takim razie jest dyspozycją dyspozycji moi drodzy w tym w tym przypadku jest nieco ukryta dyspozycja jest nieco ukryta zatem mamy do dyspozycji tak jak wspominaliśmy mówi o tym jakie zachowania są właściwe tak a zatem nie wolno niszczyć cudzej rzeczy uszkadzać jej lub czynić nie zdatny do użytku sam kwestia jeżeli ktoś nie postępuje zgodnie z dyspozycją wówczas wówczas podlega taka osoba karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat pięciu i drugi przykład troszeczkę trudniejszy artykuł 26 paragraf pierwszy kodeksu karnego nie popełnia przestępstwa to działa w celu pochylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronione prawem jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego co tutaj co tutaj za tym jest hipotezą o właśnie to hipoteza kto mamy adresata czyli każdy kto działa w celu pochylenia nie będę bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronione mu czy was tak mamy adresata ale od razu mamy dyspozycję aktywni pokazuje się właściwe zachowanie w tej normy czyli każdy kto działa w celu uczynienia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobrze chronione prawem tak dalej to jest hipotezą nie wolno i jeżeli ktoś nie działa w celu określenia bezpośredniego niebezpieczeństwa ani szczycą rzecz ten popełniania przestępstw sankcje mamy określone w innej formie prawda tak to ta norma nam daje moi drodzy to jest bardzo ważna norma czasami boimy się na przykład udzielić komuś pierwszej pomocy albo zastanawiamy się jak strażak z butem wyłamie nasze drzwi żeby ratować zgasić pożar to czy ten strażak został możemy tego strażaka pociągnąć do odpowiedzialności przecież zniszczy naszą rzecz wybierając się prawda otwierając siłą ten te nasze drzwi ale to strażak czy inne ratownik działa sytuacji wyższej konieczności tak do naraża dobro niższego rzędu jak rzecz fizyczną dla ratowania dobra wyższego szczebla jakim jest zdrowie czy też życie nawet człowieka i tak samo ratownicy medyczni na przykład w czasie wypadku oni będą chcieli blachy w samochodzie oni będą chcieli nasze ubrania po to żeby chronić nasze zdrowie i życie i do tego jest uprawniony tak naprawdę każdy kto niesie pomoc w przypadku zagrożenia zdrowia i życia bo chroni wartość wyższą a zatem jesteś chroniony przez prawo by sankcji jakiego typu sandbox w jakiego typu sankcjami możemy się muzyka czy literami po pierwsze one mogą mieć charakter represyjny a zatem taka sama akcja represyjna to będzie grzywna kara ograniczenia wolności lub kara pozbawienia wolności lub środek karny w postaci na przykład zakazu prowadzenia jakieś pojazdów mechanicznych albo zakazu wykonywania określonego zawodu to jest represja prawda za popełnione przestępstwo inny charakter norma może mieć charakter egzekucyjnym tak czyli będzie wykonywany wyrok wykonywana decyzja administracyjna na przykład jeżeli wybudowaliśmy sobie domek letniskowy niezgodnie z prawem budowlanym to decyzją egzekucyjnego będzie nakaz rozbiórki tej budowli i w końcu norma może mieć charakter nieważności szczególnie jest to norma ona jest najczęściej występuje w przypadku prawa cywilnego normalnie ważności czyli podpisaliśmy podpisana została jakaś umowa nie spełnione zostały jednak pewne pewne inne normy w związku z tym orzeka się że taka umowa jest nieważna a forma represyjna normy najczęściej prawie karnym stosowana egzekucji na nowo również tutaj ich prawie administracyjnym ale też ich prawie karnym jaki prawie cywilnym jakie są źródła norm prawnych warto też się może zastanowić po pierwsze źródła materialne prawa czyli czynniki które wpływają na treść ustanowionych norm prawnych mogą to być systemy religijne również pewne normy obyczajowe mogą wpływać na zasady tworzenia jak i normy moralne o tych normach już sobie wcześniej powiedzieliśmy w końcu mamy formalne źródła prawa a zatem formy w jakich prawo może zostać wyrażone może być konstytucja mogą być ustawy rozporządzenia czy akty prawa miejscowego w przypadku polskiego systemu prawnego w jaki sposób prawo jest tworzone powiedzieliśmy sobie że prawo do tworzenia prawa i wcale nie wyszło masło maślane prawo do tworzenia prawa mają specjalne organy administracji publicznej ja zatem mogę tworzyć prawo no nie ale ale sejm i senat jako instytucje publiczne już jak najbardziej i teraz możemy mówić o prawie pozytywnym inaczej prawie stanowionym prawo na prawo stanowione dostaje uchwalone przez odpowiednie organy władzy publicznej dalej możemy mówić o prawie zwyczajowym polegało to na tym że najpierw na danym obszarze panował pewien zwyczaj a później zostało usankcjonowane przez normy prawne końcu możemy mówić też o prawie precedens o tym jak o metodzie tworzenia prawa dla polskiego systemu jest to dosyć obcy sposób tworzenia przepisów prawa aczkolwiek w krajach anglosaskich stanach zjednoczonych wielkiej brytanii dość powszechne dość dość powszechny czyli poprzez precedens zaistniało pewne pewne zachowania na przykład pewien wyrok cała rozprawa w określonej sprawie zapadł wyrok i ten wyrok stanowi wzór zachowania dla obywateli a także stanowi wzór orzekania o sprawach podobnych dla innych sądów w końcu prawo religijne również ono to też mamy metodę tworzenia prawa państwo polska jest państwem neutralnym pod względem religijnym no ale mamy prawa mamy państwa o charakterze religijnym i tutaj prawo religijne na przykład w krajach w krajach no niektórych krajach arabskich prawo szariatu prawda jest stricte prawo religijne stanowi normy prawa państwowe systemy prawa to kolejna kwestia którą którą warto tutaj poruszyć po pierwsze system prawa to uporządkowany zbiór norm prawnych obowiązujących w państwie i tak na dobrą sprawę ile państw tyle systemu one mogą być do siebie różne tak ale ale jak wielu aspektach będą będą się różniły dlatego panuje tutaj zasada ignorantami usnąć z czyli nieznajomość prawa szkodzi jeżeli wyjeżdżamy gdzieś do jakiegoś innego państwa to musimy przestrzegać przepisów tam obowiązujących nawet jeżeli takie przepisy w polsce nie obowiązują przykład chociażby chociażby z przypadku prawa o ruchu drogowym w w naszych południowych sąsiadów w czechach jak jedziemy do czech samochodem to obowiązkowo wyposażeniu samochodu musimy posiadać bezpieczniki i żarówki które mamy na wymianę do naszego pojazdu w polsce takiego obowiązku nie ma prawda zatem w polsce możemy sobie spokojnie jeździć ale jeżeli przekroczymy przekroczymy granice z naszym sąsiadem i policjant tamtejszy zażąda od nas okazania no to my musimy coś takiego taki taki sprzęt dodatkowy mu pokazać przeciwnym wypadku grożą nam sankcje ale podobieństwa i różnice między systemami funkcjonującym i w różnych krajach wynikają między innymi ze źródeł czy sposobów tworzenia tam norm obowiązujące w naukach prawnych wyróżnia się kilka typów systemów prawdę jest to są to systemy prawa stanowionego ono odpowiednio odwołują się do tej metody tworzenia prawa jakim jest prawo stanowione mówimy o systemach prawa precedensu nowego prawa religijnego co systemach mieszane które wykorzystują różne sposoby tworzenia prawa no i system prawa stanowionego on obowiązują przede wszystkim w polsce angielskiego wstyd o celem podstawowym źródłem prawa są ustawy a więc akty prawne w formie ustawy one stanowią podstawowe źródło prawa występują liczne rozwiązania wzorowany na prawie rzymski stąd też w tego typu systemach mówimy o znacznej recepcji prawa rzymskiego i rzeczywiście jeżeli spojrzymy na polski system prawny to przepisy prawa rzymskiego naprawdę bardzo pięknie nam się to bardzo pięknie nam się to stosują wiele przepisów prawa rzymskiego nam pozostaje kolejny sposób tworzenia prawa czy i system prawny przepraszam to system prawa precedens owego charakterystyczne już wspomniałem do dla krajów anglosaskich mamy zatem z angielskiego komuną z łaciny precedens czyli poprzedzających wydarzenie poprzedzające są to normy normy prawne są tworzone przez decyzję organów państwowych mogą to być sądy ale nie tylko mogą to być urzędy a czyli jakaś kwestia prawna nie jest nie jest przez państwo regulowana pojawia się precedens są zastanawia się czy urząd zastanawia się jak taką sprawę rozwiązać i podejmuje decyzję tworząc w ten sposób nową formę prawną duży wpływ na tego typu tworzenie prawa precedens owego ma zwyczaj i bardzo często właśnie ci sędziowie i urzędnicy odejmując takie a nie inne decyzje kierują się tym zwyczajem no bo wcześniej panował taki zwyczaj że działo się to czy coś innego w końcu w w przypadku prawa precedens owego nie obserwujemy tak dużej recepcji rzymskich rozwiązań prawnych i obecnie w kanon o podstawowym źródłem i prawa są co prawda ustawy jednak normy mogą być tworzone również przez sądy czy czym należy też pamiętać o jednej zasadzie we współczesnych prawa państwa gdzie no ten system prawa precedens nowego dominuje to jednak ustawa może spowodować odrzucenie precedensu a więc jeżeli funkcjonuje sobie jakiś precedens sądy się do niego stosują urzędnicy się do niego stosują ale w przypadku kiedy zostanie wydana nowy nowa ustawa regulująca te określone zasady wówczas precedens przestaje przestaje obowiązywać kolejna kwestia kolejne za gdzie to prawo stanowione a naturalne prawo stanowione inaczej prawo pozytywne czyli to prawo które to prawo które funkcjonuje funkcjonuje zostaje zostały uchwalone prawo stan natomiast prawo naturalne to zespół norm obowiązujących we wszystkich członków społeczeństwa oraz organów władzy publicznej niezależnie od tego czy zostało ono przez tę władzę publiczną uznane zasady prawa naturalnego są niezależne od woli jednostek ale też niezależne od woli instytucji państwowych gdyż jak sądzę niektórzy prawa te naturalne pochodzą od boga a jak twierdzą inni wypływają z natury i godności ludzkiej a w dzisiejszym czasie prawo naturalne ma swoją nazwę swojej rozwinięcie bardzo szerokie w prawach człowieka warto o tym że warto o tym pamiętać i stąd też dzisiaj prawnicy zastanawiają się co powinno przeważać czy prawo stanowione w prawo naturalne bo czy prawo stanowione może być niezgodne z prawem naturalnym oczywiście że można być tak wtedy mówimy o tym że takie prawo naruszaja godność człowieka przykładem takiego prawa by chociażby ustawy norweskie ustanowione przez trzecią rzeszę a znacznie ograniczając czy wręcz pozbawiając praw obywatelskich żydów mieszkających w państwie niemieckim w 1935 roku czy ta ustawa norymberga została uchwalona zgodnie z prawem niemieckim ówczesnym jak najbardziej czy obowiązywała no obowiązywała ale czy była zgodna z prawem naturalnym nie dlaczego dlatego że dyskretny dyskryminował ma określoną grupę ludności dlatego dzisiaj dzisiejsza nauka prawna stoi stoi na straży przekonania iż prawo stanowione czyli to uchwalone przez władzę publiczną powinno zawierać się w sprawie naturalne gdyż wtedy to prawo stanowione będzie razem dobrym prawem humanitarnym prawym respektując im naturalną godność istoty ludzkiej natury moi drodzy będziemy kończyć dzisiejsze rozważenia rozważania związane z prawem zapraszam was serdecznie w przyszłym tygodniu nie tylko na lekcje o prawie ale również na lekcje o ustroju rzeczypospolitej polskiej dziękuję serdecznie zapraszam do zadawania pytań bardzo dziękujemy panie profesorze te pytania będą nas wpływa oczywiście przekażemy je panu wszystkie co do jednego witam serdecznie pan profesor marcinem wiedzy o społeczeństwie do przyszłego tygodnia dziękuję bardzo do zobaczenia [Muzyka] jak